Мейрамхана қызметінің жүйесін автоматтандыру
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1 МЕЙРАМХАНА БИЗНЕСІ МАРКЕТИНГІНІҢ МӘНІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 7
1.1 Мейрамхана бизнесінің ұғымы мен сипаттамасы 7
1.2 Мейрамхана бизнесі маркетингінің ұғымы, мақсаттары мен міндеттері 11
1.3 Мейрамхана бизнесі маркетингінің ерекшеліктері 16
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ 19
2.1 Delphi-дi iске қосу. Delphi интерфейсi. 19
2.2 Delphi-де МҚ байланысты ұйымдастыру 23
3 МЕЙРАМХАНА ЖҰМЫСЫН АВТОМАТТАНДЫРУ 28
3.1 Мейрамхана қызметінің ерекшеліктері және тұтынушылар тарапынан оған қойылатын қазіргі заман талаптары 28
3.2 Мейрамхана индустриясының ұйымдастыру функциялары 38
ҚОРЫТЫНДЫ 44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 46
ҚОСЫМША 48
КІРІСПЕ
Дипломдық жоба тақырыбының өзектілігі.
Бүгінгі таңда мейрамханалық кәсіптің дамуы өзекті мәселеге айналды. Себебі Астана қаласында қызмет көрсету саласы, оның ішінде қоғамдық тамақтандыру саласы өте жоғары қарқынмен дамып келеді. Үш-төрт жылдың ішінде көптеген мейрамханалар мен дәмханалар ашылып, сәтті жұмыс істеуде. Ал бұл өз кезегінде қоғамдық тамақтану саласына сұраныстың барлығын дәлелдейді. Сұранысқа әсер ететін факторлар - ол халықтың табыс деңгейінің жоғарылауы, халықаралық интеграцияның дамуына байланысты елімізге шетел азаматтарының сапар шегіп келуі және де үй атмосферасы сыртында дем алуға деген қажеттіліктің болуы.
Мейрамханалық бизнес тартымды әрі перспективті: мейрамхананың орны мен әзірлейтін тағамдарын дұрыс таңдау, атмосфера және білікті ұйымдастырылған қызмет көрсетунарықты тартуға мүмкіндік береді және жоғары пайда мен инвестицияларды қамтамасыз етеді.
Мейрамханалық бизнестің даму тенденциясы дипломдық жұмыс тақырыбын таңдап, зерттеуге негіз болды.
Бұл жұмыстың жаңашылдығы - бұрын зерттеле қоймаған жаңа саланың, яғни мейрамханалық бизнестің даму, қалыптасу, ұйымдастырылу қағидаларының зерттелуі және мейрамхана қызметіне талдаудың жасалуы.
Дипломдық жобаның мақсаты: Мейрамхана қызметінің жүйесін автоматтандыру.
Қойылған зерттеу мақсатқа жету үшін келесі міндеттерін орындау қажет:
- мейрамхана қызметін ақпараттық жүйесін тұрғызуды негіздеу;
- мейрамхана жұмысының ақпараттық жүйесін құру.
Зерттеу объектісі. Мейрамхана жұмысын автоматтандыру жүйесін дамуын қаржыландыру мониторингінің стратегиясын қалыптасыруы, яғни қазіргі кезеңдегі әлеуметтік-экономикалық дамуы болып отыр.
Зерттеу пәні. Зерттеу пәні болып - мейрамхана жұмысының автоматтандырылған қызметі.
Мәселені талдау дәрежесі. Дипломдық жобаның тақырыбын зерттеу барысында отандық және шетелдік ғылыми еңбектері мен оқулықтар, электрондық басылымдардағы ғылыми мақалалар қолданылды. Теориялық негіздерінің құрылуы Карминский А.М., Нестеров П.В [3], Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко, Н.Л.Гагарина [8], Н.Г.Семенова [14], Назарчук И.А [26], Н.Г.Семенова [14] , классиктерінің әдебиеттерінде көрсетілген.
Дипломдық жобаның жаңалығы: тұтынушы интерфейстің қолайлылығы, қажетті басқарушы элементтердің бар болуы және ыңғайлылығы. Қазіргі кезде қандай да болмасын мекемені немесе кәсіпорынды алмасаң, барлығында автоматтандырылған жұмыс орны бар. Мейрамхана жұмысының автоматтандырылуының болуы - қажетті құрал - жабдықтармен қамтылған белгілі функцияларды автоматты түрде орындау үшін қолданушы-маманының немесе басқа мамандардың орны. Мейрамхана қызметін автоматтандырылуының болуы бірнеше маманның жұмысын атқарады
Дипломдық жобаның тәжірибелік қоры. Сонымен, мейрамхана қызметі автоматтандырылуының дамуы есептеуіш техника әдістерін кеңінен енгізу, сонымен қатар шығарылатын есептеуіш техникалар санын өсіру және оның сапасын жоғарылау, компьютерлердің көптеген ғылым облыстарында кеңінен қолдануына мүмкіндік жасады. Зерттеудің теориялық - әдістемелік негіздері болып индусриалды-инновациялық саясат, жаңа индустриалды бағыт, инновациялық саясат мәселелері жайында отандық және шетелдік зерттеушілердің ғылыми еңбектері қолданылды.
Зерттеу тәжірибесі: автоматтандырылған жүйе, салыстырмалық, есептеулік, логикалық, құрылымдық жүйе, функционалдық жүйе, жалпылау тәжірибесі.
Жобаның жаңалығы қолданушыларғы қолайлы да, ыңғалы да ақпартты беру процесін жүзеге асыру болып тұр.
Дипломдық жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытыды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспеде Дипломдық жобаның өзектілігі, мақсаттары, талаптары, зерттеу обектісі мен пәні, ғылыми жаңалығы және жұмыс структурасы талқыланып ашылынды.
Дипломдық жобаның алғашқы бөлімінде мейрамхана жұмысын ақпараттық жүйесін тұрғызуды негіздеу талқыланған.
Екінші тарауда мейрамханада тапсырыс беруді ақпараттық жүйесін құру
Дипломдық жобадағы зерттеу мәні қорытындыда талқыланған.
1 МЕЙРАМХАНА БИЗНЕСІ МАРКЕТИНГІНІҢ МӘНІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Мейрамхана бизнесінің ұғымы мен сипаттамасы
Өзінің мәні бойынша қоғамдық тамақтандыру - мемлекет экономикасының нақты секторы, ерекшелігі оның басқа салаларға қарағанда бір ғана функцияны емес (өндіріс немесе айналыс), біруақытта өндіріс, енімді тұтынушыға дейін жеткізу, тұтынуды сол жерде ұйымдастыру сияқты үш функцияны атқаратынымен байланысты. Осы тұрғыдан алып қарағанда қоғамдық тамақтандырудың функциялары өңдеу кәсіпорындарының функцияларына ұқсайды. Қоғамдық тамақтандырудың өз өнімі мен тауарын тұтынушыға дейін жеткізу функциялары негізінен бөлшек сауданың функцияларымен бірдей, ал тұтынуды сол жерде ұйымдастыру - өнім өткізуді коммерциялық қызмет сияқты дамьпудьщ мүмкіндігін күшейтуге мүмкіндік беретін қоғамдық тамақтандыруға ғана тән және ерекше функция ғана емес, сонымен бірге ол жекелеген кәсіпорындардьщ және жалпы ел бойынша қоғамдық тамақтандыру желісінің өсуі мен кеңеюінің негізін қалайтын маркетингтік зерттеуді жақсы ұйымдастыруды қажет етеді. Сонымен біруақытта қоғамдық тамақтандыру халықтың табыс деңгейімен және оған тамақты үйде дайындау немесе қоғамдық тамақтандыру орындарына бару тиімді екенімен байланысты мемлекеттің саласы. Сондықтан осы саланы көбінесе сүраныс үсьшыс пен тауардың түріне ғана емес, сонымен бірге халықтың орташа табысының сатылатын өнімнің нарық бағасы параметрлерінің арақатьшасына орай қалыптасатын жалпы өте сезімтал салаға жатқызуға болады. Қоғамдық тамақтандырудың даму деңгейі мен оның мемлекетгегі жай-күйі халықтың орташа табысының деңгейін анық байқатады, сонымен бірге ел халқының сатып алу қабілетінің көрсеткіші болып табылады және кез келген мемлекет азаматтарының әлеуметтік-экономикалық жағдайының даму үрдістерін айқындайды.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары төмендегі үш өзара байланысты функцияларды атқарады:
:: аспаздық өнім өндірісі;
:: аспаздық өнімді сату;
:: оны түтынуды ұйымдастыру.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорнының түрпаты қызмет көрсетудің ерекшеліктерімен, сатылатын аспаздық өнімнің түрімен және түтынушыларға көрсетілетін қызметтердің номенклатурасымен анықталады
Кәсіпорынның түрпатын анықтаған кезде мына факторлар ескеріледі:
:: сатылатын өнімнің түрлері, оның әр түрлілігі мен жасауының күрделілігі;
:: техникалық жарақтандырылу (материалдық база, инженерлік-техникалық жарақтандыру, жабдықтар, үй-жайлардың қүрамы, архитектуралық-жоспарлау шешімі);
:: қызмет көрсету әдістері;
:: қызметкерлердің біліктілігі;
:: қызмет көрсету сапасы;
:: түтынушыларға көрсетілетін қызметтердің номенклатурасы.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорнының сыныбы белгілі бір тұрпаттағы кәсіпорын көрсететін қызметтердің, қызмет көрсету деңгейі мен жағдайын сипаттайтын ерекше белгі- лерінің жиынтығымен анықталады.
Қоғамдық тамақтандырудың қызметтері - кәсіпорындар мен кәсіпкер-азаматтардың тұтынущының тамақ пен бос уақытты өткізу қажеттілігін қанағаттандыру жөніндегі қызметінің нәтижесі. Қызмет көрсету процесі - орындаушы аспаздық өнімді сатқанда және бос уақытты өткізуді ұйымдастырған кезде қызметтерді. тұтынушымен тікелей байланыс жасаған кезде орындайтын операциялар жиынтығы. Қызметтердің сапасы белгіленген немесе тұтынушылар ұйғарған қажеттіліктерді қанағаттандыруға тиіс. Қоғамдық тамақтандырудың қызметтері қауіпсіздік пен экологиялық талаптарына, мақсатты тағайындалуға жауап беруге тиіс, сондай-ақ тұтынушыларға қолданыстағы нормативтік құжаттардың талаптарына жауап беретін жағдайда көрсетілуге тиіс. Тұтынушыларға қызмет көрсету процесінде қызметтердің кешені кәсіпорынның тұрпатымен үйлесуі тиіс. Қызмет көрсеткен кезде эргономикалық талап ескерілуі, яғни қызмет көрсету жағдайлары тұтынушылардың шгиеналық, антропометрикалық, физиологиялық қажеттіліктеріне жауап беруге тиіс. Эргономикалық талаптар сақталған жағдайда тұтынушылар өздерін қолайлы сезінеді. Көрсетілетін қызмет эстетикалық талаптарға сай-көрсетілуі тиіс. Эстетикалық талаптар көсіпорынның үй-жайының архитектуралық-жоспарлау шешімінің үйлесімділігімен, сондай-ақ қызмет көрсетудің жағдайымен, сондай-ақ қызмет көрсететін қызметкерлердің сырт келбетімең үстелді безендірумен, аспаздық өнімді ресімдеумен және оны тұтынушыға үсыну мәдениетімен сипатталады. Тұтынушы көрсетілетін қызмет туралы толық, шынайы әрі уақытылы ақпарат алуға тиіс. Қоғамдық тамақтандырудың негізгі қызметі - тамақтандыру қызметін көрсету. Тамақтандыру қызметі деп аспаздық өнім жасау және оны мен кәсіпорынның тұрпаты мен сыныбына сәйкес саіу мен тұтыну үшін жағдай жасау жөніндегі қызметтер аталады жөне ол мына түрлерғе бөлінеді:
:: тамақтандыру;
:: аспаздық өнім мен кондитерлік өнім жасау;
:: тұтыну мен қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
:: аспаздық өнімді сату;
:: бос уақытты еткізуді ұйымдастыру;
:: ақпараттық-консульТативтік;
:: салтанатты кештер, салттық іс-шаралар ұйымдастырып, оған қызмет көрсету;
:: конференцияларға, мәжілістерге, мәдени-бұқаралық іс-шараларға қатысушыларды тамақтандыру мен оны ұйымдастыру қызметін көрсету;
:: тұтынушыларға аспаздық және кондитерлік өнімдерді кеңселер мен үйлерге жеткізу жөніндегі қызмет көрсету;
:: тұтынушыларға жолаушылар көлігінде жүретін жолда қызмет көрсету;
:: қонақүй нөмірлерінде қызмет көрсету;
:: ұтымды кешенді тамақгандыруды және т.б. ұйымдастыру.
Мейрамханаларда, барларда бос уақытты өткізуді ұйым- дастыруға ерекше көңіл бөлінеді. Босуақытты өткізуді ұйымдастыруға мына қызметтер кіреді:
:: музыкалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
:: концерт, варьете бағдарламаларын өткізуді ұйымдастыру;
:: газет, журнал жеткізу, стол үсті ойындарын, ойын автоматтары, бильярд ойыны қызметтерін көрсету.
Тамақтандыру кәсіпорындарының клиенттеріне бос уақытгы өткізуді ұйымдастыру жөніндегі (мысалы, концерт, мейрамхана варьетесінің бағдарламасы), бас аспаздың соны және таңдаулы тағам әзірлеу жөніндегі консультация беруі, диеталық бөлімшелер мен асханаларда диета ұстау жөніндегі маманның әр түрлі сырқаттардағы ас мәзірі мәселесі бойынша консультация беруі сияқты қызметтер көрсетіледі.
Қызмет көрсету мәдениеті - қоғамдық тамақтандыру қызметкерлерінің қызметін бағалайтын негізгі бір өлшем. Қызмет көрсету мәдениетін анықтайтын негізгі факторларға базаның болуы, көрсетілетін қызметтердің түрлері мен си- паты, шығарылатын өнімнің түрлері мең сапасы, қазіргі заманғы материалдық-техникалық қызмет көрсетудің озық нысандарын енгізу, жарнамалық-ақпараттық жұмыстың деңгейі, қоғамдық тамақтандыру қызметкерлерінің кәсіби шеберлігі жатады. Жоғары деңгейде қызмет көрсету мәдениеті нарықтық қатынастарда өте маңызды болып табылатын кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
Сонымен бірге сала кәсіпорындарының басым бөлігінің (әр түрлі елдерде 87%-100% аралығында) кәсіпкерлік қызмет ауқымында ұйымдастырылуына, яғни жеке меншікте болуына байланысты, басқа салаларға қарағанда мемлекеттің нарықтық қатынастар проблемаларын шешу қабілегі неғұрлым анық байқалады. Осыған байланысты экономикалық қызметтің басқа салаларына қарағанда қоғамдық тамақтандыруда сұраныс пен ұсыныстың нарық заңдары, тең салмақты баға қалыптастыру жағдайлары мен мемлекет өзінің нарықтық экономикасын соның көмегімен реттейтін қоғамдық құралдардың іс-әрекеті өзін-өзі көп көрсетеді.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары дәстүрлі түрде мемлекеттің шағын бизнесіне (әлемнің әр түрлі елдерінде 78%-91% аралығында) және олардың шамалы ғана бөлігі - орта бизнеске жатады. Осы саладағы ірі бизнестің үлесі мардымсыз, алайда ол тіпті кейбір жерлёрде жұмыс істёген жағдайда да (вокзалдарда, әуежайларда, ірі қонақүйлерде, адамдар көңіл көтеретін жерлерде, ірі өнеркәсіптік ұйым дарда және т.б.), ол жанындағы әрбір қызмет, филиал немесе бөлімше шаруашылық жағынан оқшауланған және дербес жұмыс істейтін корпоративтік басқару жүйесі түрінде ұйымдастырылған. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары мемлекет солардың көмегімен өзінің шағын бизнесіне көмек көрсететін немесе оның экономикалық және ұйымдастыру қызметін реттейтін тәсілдерге өте сезімтал.
Сонымен бір уақытта қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары жалпы мемлекеттің шағын бизнесі бастан кешіретін сол бір қаржы проблемаларымен бетпе-бетке келеді, яғни оларға жоғары пайыздың салдарынан банктерден кредит алу қиынға соғады, ал олардың қызметінің тиімділігі елдегі инфляцияның деңгейіне, ал бизнес ұйымдастыру мүмкіндігі - жылжымайтын мүлікті, жерді және т.б. жалға алу бағалары мен тарифтеріне тәуелді. Сөйтіп, мемлекетте қоғамдық тамақтандырудың даму дәрежесі оның әлеуметтік-экономикалық жай-күйімен тікелей байланысты экәне елдің шаруашылық қызмет саласындағы сол бір проблемаларды айғақтайды. Бұл ретте қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары функңияларының ерекшеліктеріне орай, осы сала сауданың құрамында есептеліп, есеп береді. Ол бойынша статистикалық есептілік жүргізілмейді деуге боладьі, сол себептен елдегі қоғамдық тамақтандыру жүйесіндегі көптеген проблемаларды анықтау қиындық келтіреді. Мәселен, атап айатын болсақ, Қазақстан Республикасында қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары қызметінің саласында ғылыми зерттеу жүргізілмейді деуге болады және олардың нарық ортасындағы жұмысының кемшіліктері талданып, осы саланың әлемуеттік маңызына қарамастан, ресми мемлекеттік статистиканың деректерінде көрсетілмейді.
Қазақстанның ресми статистикасы негізінен еліміздің өнерқәсібі мен аграрлық саласының жай-күйін көрсететінін атап өту қажет, ал Қазақстандағы әлеуметтік қызметтердің есебі - оның осал буыны болып табылады. Сондықтан Қазақстан Республикасында әлеуметтік есеп жүргізудің басымдықтарын ауыстыру қажет деген қорытынды қалып тасады, осы пікірді қоғамдық тамақтандыру жүйесіне қатысты айтуға болады.
Қоғамдық тамақтандыру халық шаруашылығының саласы ретінде жеке меншікті иемдену негізінде толық көлемде ұйымдастырылған кәсіпорындардың жиынтығы болып табылады. Аталмыш кәсіпорындар шығарылатын өнімнің белгісі, өндірістің ортақ технологиялық және ұйымдастыру, шикізатты біркелкі пайдалану қағидалары, өзін-өзі қаржыландыру мен келушілерғе тиісінше қызмет көрсету нысандары бойынша жүмыс істейді. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары барлық саланың қызметкерлеріне, сондай-ақ ел халқын білдіретін жаппай түтынушыларға да қызмет көрсетеді. Де- мек, мемлекеттегі оның даму дәрежесі халықтьщ материалдық және мәдени сүранысыньщ қанағаттану деңгейін, ал оньщ түрақты әрі серпінді дамуы - халықтьщ әл-ауқаты мен өмір сүру сапасының артуын, оның ақшамен қамтамасыз етілуі мен сатып алу қабілетінің өскенін тікелей көрсетеді.
Осы үрдісті елде кәсіпкерлік қүрылым ретінде қүрылып жатқан қоғамдық тамақтандыру пункттерінің саны бойынша байқау қиындық келтірмейді. Мәселен, халықтың сатып алу қабілеті төмен жағдайда елде мүндай кәсіпорын аз қүрылады, ал есебін жүргізу м үмкін емес жеке меншік қызмет (бәліш сату, тапсырыспен тамақ дайындау, қызметкерлерғе жұмыс орындарында жеке ұсыныс жасау және т.б.) дами бастайды, яғни қоғамдық тамақтандыру көлеңкеге кетеді. Бұл жағдайда мемлекет салықтарды жоғалтады және өз аумағындағы қоғамдық тамақтандыру жүйесінің даму деңгейін қадағалауға қабілетсіз болады.
Халықтың сатып аул қабілеті жоғары болған жағдайда, қоғамдық тамақтандыру өнімін өндірушілер мемлекетгің заңдарын бұзбауға тырысады, сонымен бірге бизнестің шағын ғана нысандары ретіндегі кәсіпорындар құрады, алайда ел халқының әл-ауқатының дамуының негізгі үрдістерін нақты көрсетеді. Сонымен бірге тамақ дайындаудың сапасы да артады.
Сол себептен мемлекеттегі қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының даму қарқынына қарап, ел халқының әлеуметтік-экономикалық жағдайы жөнінде пайымдауға болады. Халықтың әл-ауқаты тұрақты өскен жағдайда, қоғамдық тамақтандыру 10-15 жыл ішінде үй жағдайында тамақтанумен салыстырғанда жетекші орын алуға қабілетті.
Жалпы қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары әр түрлі бағытта дамуы, олардың әрқайсысының бағыты әр түрлі болуы және олар сан алуан түрлі қосымша қызметтер көрсетуі мүмкін.
1.2 Мейрамхана бизнесі маркетингінің ұғымы, мақсаттары мен міндеттері
Мейрамхана бизнесіндегі маркетинг - бұл клиенттердің ерекше қажеттілігін анықтауға бағдарланған мейрамхана қызметтёрін әзірлеу, жылжыту мен іске асыру процесі. Маркетинг құралдарының көмегімен тамақтандыру кәсіпорындарының қызметін бағалау, дұрыс таңдау жасау үшін көмек көрсетіледд.
Тамақтандыру кәсіпорындары маркетингінің негізгі мақсаты тұтынушылардың нақты сегментінің сұранысын қанағаттандыруға барынша бағдарланған қызмет көрсетуді ұйымдастыру және бәсекелестерге қарағанда қызмет көрсетудің неғұрлым тиімді нысандары мен әдістерін қамтамасыз $ту болып табылады. Мейрамхана бизнесінде маркетингпен барлық кәсіпорындар сол немесе басқа дәрежеде айналысады, алайда осы салада маркетингтің концепцияларын іске асыратын негізгі буын ретінде туристерге халықаралық және ішкі тасымалды, қажетті қызметтердің топтамасын қамтамасызететін, сондай-ақ басқа да делдалдық қызметтерді орындайтын туристік фирмалар қарастырылады.
Туризм маркетингінің негізгі міндеті тұтынушы үшін қолайлы жер мен уақытта қызмет көрсету болып табылады. Қызмет көрсету қосымша қызмет көрсету, сервисті, қызмет көрсетудің жағдайы мен жылдамдығын жақсарту арқылы түпкілікті тұтынушының сұранысына қызметтерді барынша жақындатуға тиіс.
Мейрамхана бизнесі саласындағы туризм маркетингінің негізгі мақсатына мыналарды жатқызу орынды:
:: өркениетті, жүйелі мейрамхана бизнесін қалыптастыру;
:: адал емес бәсекелестік мүмкіндігіне жол бермей, адал бәсекелестік күресті қалыптастыру;
:: бизнесті ұйымдастыру мен қалыптастыруда нарық талаптарын ескеру;
:: тамақтандыру кәсіпорындары нарығындағы сұраныс пен ұсынысты болжау;
:: жарнамалық және нарыққа ықпал ету және ықтимал және нақты сатып алушылардың түсінігіне тауардың тартымды бейнесін қалыптастыру жөніндегі маркетингтік қызметпң жоғары тиімділігін қамтамасыз ету.
:: мейрамхана бизнесінің қызметі маркетингінің міндеттері: нарықты зерттеу және клиентгердің қажетгілігін талдау;
:: тамақтандыру кәсіпорындарының маркетингтік ортасын талдау және оның факторларының өзгеруіне бейімделу мүмкіндігін зерттеу;
:: мейрамхана қызметтері нарығын маркетинггік зерттеу және оны сегментгерге бөлу;
:: таңдалған тиісті сегментке сәйкес келетін мейрамхана өнімін әзірлеу;
:: қызметтің сипаты мен оған сұранысты көрсететін оның оңтайлы бағасын белгілеу;
:: коммуникативтік саясатты жүзеге асыру.
Қоғамдық тамақтануда, әсіресе, ақша қаражаты жетіспеген жағдайда маркетинггік қызметгі жүзеге асыруды білу ерекше рөл атқарады. Қоғамдық тамақтандыру жүйесінде маркетинггі ұйымдастырудың ерекшелігі қызмет көрсету саласынан гөрі өнеркәсіптік өндіріске көп бағдарланған дәстүрлі маркетинг теориясында бар механизмге қарағанда маркетинг-микс механизмін қалыптастыру қағидаларының біршама өзге жүйесін қажет етеді.
Қоғамдық тамақтандырудың өндіріс, сату мен тұтынуды ұйымдастыру сияқты функцияларын біріюіру үшін оның үсыныстың сұраныс пен тұгынушы сезінегін сапаға сәйкесгігі, бағалардың халықтың сатып алу қабілегімен параметрлік байланысып белгілеу, тауарды жарнаманың көмегімен ғана емес, сонымен бірге белгілі бір орналасатьш жерді таңдаудың, үй-жайдың ішкі дизайны мен өзара қарым-қатынастар маркетингін қалыптастырудың, нарықтың таңдалған сегменті мен кәсіпорынның тәулік ішінде жұмыс істеу режимін ескере отырып, жабдықтарды белгілеп орналастыру мен қызмет көрсеіу тәсілдерінің көмегімен жылжьпу сияқты қасиетгері бірііуі тиіс айрықша маркетинг кешен қүру керек.
Осындай кешен қүрудың қажеттілігі қоғамдық тамақтандыруға қойылатын талаптарды күшейтеді және тұтынушыларға оның нәтижелерін өнеркәсіп шығаратын тауарды сатып алған кездегіден үлкен жылдамдықпен бағалауға мүмкіндік бере отырып, оның іс-қимылын бір жерде шоғырландырады, сонымен бірге ол тек қоғамдық тамақтандыруға ғана тән ерекше маркетингтік іс-қимылдардың көмегімен сүранысты қалыптастырып, ынталандыру жүйесіндегі талаптарды көтереді. Қоғамдықтамақтандыруда кәсіпорындардың маркетингінің тікелей бөлігі болып табылатын тұтынушыларға қызмет көрсету саласы емес сұранысты қалыптастырудың айрықша нысаны болып табылатын музыкалық сүйемелдеу, концерттік және көңіл көтеру қызметін ұйымдастыру сервиске айналуда. Мұның өзінде қоғамдық тамақтандыру ұйымдарының нысандары мен тұрпатының сан алуан түрлерінің болуы да оның 4-рын (тауар, баға, жарнама, өткізу) құрайтын маркетингтің барлық элементтері бойынша өзіне таңдайтын маркетингтік іс-қимылдарға да маркетинг-микс жүйесі элементтерінің жиынтығы ретінде әсер етеді.
Соңғы оңдаған жыл ішінде дамыған елдердің мейрамхана ісінде тамақтандыру пункттерінің неғүрлым тиімді болып шыққан бейіндерін анықтайтын бірнеше концепция әзірленді. Бұл жағдайда мейрамхананың имиджі мен ресімдеуіне нарықта белгіленген күнделікті, ресми, этникалық, балаларға арналған, тек ересектерге арналған, мерекелік-салтанатты және т.б. жауап беретін концепция болып саналады. Сонда сыртқы және ішкі ресімдеу мен ас мәзірінің ерекшеліктері таңдалған концепцияға негізделеді, ал концепция нарықтың нақты Сегментіне сүйенеді. Концепцияда қоғамдық тамақтандыру кәсіпорнының мына элементтері көрсетілуге тиіс:
:: кредо (нақтыланған миссия);
:: мақсаттар;
:: міндеттер;
:: тұтынушылардың сипаттамасы;
:: іс-қимылдар бейіні;
:: орналасқан жері;
:: ішкі ресімдеудің дизайны;
:: ас мәзірі;
:: бағалар;
:: ахуал;
:: қызмет көрсетудің құны;
:: басқа шығыстар.
Жыл сайын мыңдаған жаңа кәсіпорын ашылып, мейрамхана бизнесіне кіру оңай, ал онда табысққа жету қиын екенін ескермей, осы мейрамханалардың сонша саны бейімделген және тұрақты келушілерді тарта алмай банкрот болады. Сондықтан концепция мен оған жауап беретін ресімдеу орналасқан жерімен, ал орналасқан жері - тамақтандыру кәсіпорнының концепциясымен үйлесуге тиіс (4-сурет).
4-сурет мейрамхананың орналасуы тамақтандыру көсіпорындардың маркетинг концепциясының басты құрамдас элементі болып табылатынын көрсетеді. Оның орналасқан жері оған келетін адамдарға, яғни күтілетін нарықтың сегментіне ұнайтын болады. Әрине, тамақтандыру кәсіпорны үшін маркетингтің басқа да элементтері (ас мәзірі, тамақтың сапасы, бағасы, қызмет қөрсету, ресімделген дизайны, менеджменттің ахуалы мен оны ұйымдастыру) маңызды рөл атқарады, сөйтсе де келушілердің саны көп болатын оның орналасқан жері ең қымбат түсетін нәрсе және экономикалық табыстың басым үлесіне соның арқасында жетуге болады.
Ескертпе - [автормен ұсынылған]
Сызба 1 - Маркетинг концепциясының тамақтандыру кәсіпорнының қызметіне әсері
Өкінішке орай, Қазақстанның мейрамхана ісімен айна- лысатын барлық кәсіпкерлері осы факторды ең бірінші ке- зекте ескеру қажет екенін түсіне бермейді.
Тамақтандыру кәсіпорнының орналасатын жерін таңдалуға тиіс басты өлшемдердің арасынан мына өлшемдер маңызды болып саналады:
:: демография -- белгілі бір географиялық жерде адамдардың болуы;
:: осы адамдардың ақша кірісінің орташа деңгейі;
:: осы ауданның дамып келетін немесе тоқырау басталған ауданға жатуы;
:: канализацияның, дренаж бен әжетханалар жұмысының реттелуі;
:: мейрамханаға жету мен келудің қолайлылығы, яғни осы жерге адамдардың оңай жетуі;
:: сыртқы ресімдеуге ғана емес, сонымен бірге тұтынушылар нақты жерде тамақтандыру кәсіпорнын көзқараспен бағалауына байланысты көрнекілік;
:: осы маңнан өтіп бара жатқан автокөлік жүргізушілері үпіін оның тартымдылығы мен автокөлік түрағының болуы;
:: оның маңында орналасқан ғимараттар мен құрылыстардың сыртқы түрі;
:: ішкі ресімдеудің тартымдылығы мен жайлылығы және оның орналасқан жермен үйлесуі;
:: осы жерде бәсекелестердің (жалғыз өзінің немесе бірнеше мейрамхананың болуы).
Тамақтандыру көсіпорны маркетингі тұрғысынан алып қарағанда оның орналасатьш жерін таңдаудан кейін тамақтандыру кәсіпорнының залы мен оның ішіндегі ахуал маңызды фактор болып табылады.
Бұрын айтылып кеткендей, тамақтандыру кәсіпорнына келушілер интерьердің дизайнына ерекше назар аударады, ал олардың айналысындағы ахуал тұтынушының сана-сезімі мен түйсік деңгейінде әсер етеді. Егер залдағы үстелдер бір-біріне жақын тұрса немесе мұнда шу көп және орын тығыз болса, онда тұтынушы екінші рет мұндай келмеуі де мүмкін. Ал сана-сезімге жарық, жиһаз, қабырғалар мен үстелдегі дастархан түстерінің үйлесуі, музыка, ресімдеудің таңдалған тақырыбы әсер етеді. Осының барлығы бірге тұтынушылардың талғамын жаулап алатын әрі сана-сезімге әсер ететін маркетингтік құрал болып табылады. Осы орайда еуропалық тамақтандыру кәсіпорындары XX ғасырдың 70-жылдарында өте қарапайым ресімделген болатын. Алайда қоғамдық тамақтандыру нарығындағы шарықтап кеткен бәсекелестік XX ғасырдың соңында осы тәсілдемеден бас тартуға мәжбүр етті. Ал қазір олар осы бағытта бәсекелестер алдында өздерін көрсетудің тәсілі ретінде ішкі залды ресімдеудің бірегейлігін қалыптастыратын конңепция әзірлейтін болды. Өкінішке орай, Қазақстанның тамақтандыру кәсіпорындарының басым көпшілігі осы күнге дейін қарапайымдылық не болмаса стандарттық қағидасын ұстанады. Бұл да белгілі бір тамақтандыру кәсіпорындары тез арада банкрот болып, өзінің жақсы имиджін көрсетуге үлгере алмай жабылатын жағдайдыіуындататын фактор болып табылады.
Бұл Қазақстандағы тамақтандыру кәсіпорындарының басшылары мен меншік иелерінің көпшілігінің тамақтандыру кәсіпорнының ресімдеуі келесі ережелерге сәйкес келуге тиіс екенін білмеуімен байланысты болуы мумкін:
1). сауда залына үстелдер мен орындықтарды көп қоймай, отыратын орындардьщ нормаларын сақтау қажет;
2) сауда залы архитектуралық-жоспарлау шешімінің орталығы ғана емес, сонымен бірге тамақтандыру кәсіпорны маркетингінің жарнама аспектілерін көп үлесін білдіреді деген ережені ескеру қажет;
3) интерьерді жобалаған кезде үлы филиолог И.П. Павлов айтқан: адам тамақ ішіп, демалатын бөлмеде күнделікті қаракеті мен іс-әрекет туралы үмытуға тиіс, -- деген сөзіне орай зал қазіргі жай-күйге кереғар орта қалыптастыру мақсатын үстану керек. Сол себептен адамдар түскі уақытта тамақ ішетін үйымдардың жанындағы тамақтандыру пункттері стандартты түрде, ешқандай безендірусіз, тек тазалық пен гигиена ережелерінің сақталатыны көрсетіліп, ал жүмыс орындарынан тыс орңаласқан тамақтандыру кәсіпорындары жүмыс орындары жанындағы тамақтандыру пункттерінің қызметімен пайдаланатын адамдар айырмашылығын көре алатындай етіп безендірілуге тиіс.
Осының негізінде еуропалық елдер жабдықтар (үстелдер мең орындықтар) орналасатын мейрамхананың сауда алаңы оның аумағының 45-68%-дан, кафенің - 72-87%-дан, буфеттің - 91-93-дан, ал барлардың - 76-87%-дан аспауға тиіс делінген халықаралық концепцияны қабылдады. Алайда Алматы қаласының 15 әр түрлі тамақтандыру кәсіпорнын зерттеген кезде осы нормативтер сақталынбақ түгіл, ол жөнінде тамақтандыру мекемесінің меншік иелері мен жетекші- менеджерлерінің білмейтіні анықталды. Мәселен, Алматы қаласында жабдықпен мейрамхана көлемінің 81-92%-ы, кафелердің - 85-95%-ы толтырылады, буфеттердің көлемі тар, ал барлардьің жабдықтармен (отыратын орындармен) толтырылуы 88-95%-ға жететінін көрсетгі. Бес зерттелген мейрамхананың екеуі ғана, ал алты зерттел ген кәсіпорынның ішінен екі кафе ғана тақырыптық және стандартты емес түрде ресімделіені байқалды.
Қазақстандық тамақтандыру кәсіпорындарының, әсіресе, шағын кәсіпорьшдардың ас үйі көп жағдайда сауда залымен қатар орналасып, одан келушілер жаратпайтьш иістер келеді.
Тамақтандыру кәсіпорындарында меншік өнім өндірісін ретімен жүзеге асыру қағидасы сақталуға тиіс. Өкінішке орай, Қазақстанның шағын тамақтандыру кәсіпорындарында осы қағида әрдайым сақтала бермейді, мүның өзі санитарлық нормаларды бұзушылық болып табылады және олардың маркетинггік қызметінің жарнама элементтерінің жақсаруына ықпал етпейді. Сонымен бірге тамақтандыру кәсіпорындарында кәсіпорынның қуаты мен түрпатынасәйкесонытехнологиялық,мүз датқышжәнебасқа жабдықтармен жарақтандыру нормалары сақталуға тиіс, ал Қазақстанның көптеген тамақтандыру кәсіпорындарында осындай нормалардың бары жөнінде білмейді де. Демек, Қазақстан Республикасының Индустрия және сауда министрлігі отандық тамақтандыру кәсіпорындарындағы қызметті үйымдастырудың нұсқамалық қана емес, бақылау құралы болып табылатын тиісті әдістемелік ұсы- нысгар мен нормативтерді жаңадан әзірлеп, бекітш осы кәсіпорындардың қызметімен пайдаланатын барша тұты- нушылардың пайдасы үшін қоғамдық тамақтандыру сала- сындағы шаруашылық қызметгі жүзеге асыруға лицензия беретін республика әкімдіктеріне жолдауға тиіс.
Осы орайда азық-түлік тауарлары н мұздатқышта сақтау ережелеріне ерекше назар аудару қаж ет. Олар мына ережелерге сәйкес сақталуға тиіс (14-кесте).
1.3 Мейрамхана бизнесі маркетингінің ерекшеліктері
Қызмет көрсету саласында 7 р - қызметтер, бағалар; бөлу мен жылжыту, қызметкерлер, нақты қоршаған орта мен процесс кіретін дәстүрлі емес маркетинг кешені пайдаланы- лады. Бүл мейрамхана бйзнесі саласына да тән - бүл қызмет тауар, баға, өткізу, жылжьпу, қызметкерлер,' қызмет көрсеіу процесі мен нақты қоршаған орта, Ъларды жүзеге асыру ретінде қарастырылады. Тамақтандыру кәсіпорындары үш- ін келушілерге түрақты қызмет көрсететін тиімді байланыс жасайтын қызметкерлерді қалыптастыру маңызды болып табылады. Тамақтандыру кәсіпорындарыңьщ маркетингтік қызме- тінде тауарлық, баға, өткізу мен коммуникациялық саясат, сондай-ақ қызмет көрсету процесінің өзінен қүралатын өзгермелі маркетинг-миксті басқару маңызды рөл атқарады. Қоршаған ортаны қызметтер керсетілетін үй-жайдың сыртқы түрі, интерьері қалыптастырады, сондай-ақ оған экс- терьер мен интерьердің дизайны, тазалық, жарық, жайлы- лық және т.6. құрамдастар жатады. Мейрамхана бизнесі маркетингінде дәстүрлі, ішкі жәңе интерактивтік деп аталатьш маркетинггің үш түрі қолданылады (5-сурег).
Ескертпе - [автормен ұсынылған]
Сызба 2 - Мейрамхана бизнесіндегі марктетингтің түрлері
Дәстүрлі маркетингтің стратегиясы фирма-түтынушы буынына бағдарланған және баға белгілеу, коммуникация- лар және тарату каналдары мәселесімен байланысты. Ішкі маркетинг стратегиясы фирма-қызметкер буыны- на бағдарланған және қызметкерлерді түтынушыларға сапа- лы қызмет көрсетуге ынталандырумен байланысты. Ішкі маркетингтің мынадай өзіндік ерекшеліқтері бар: :: тамақтандыру кәсіпорңьіның келушілермен байланыс жасайтын қызметкерлерін қамтиды; :: функционалдық қызмет көрсету сапасын ойдағы- .дай құруға ықпал ететін ынталандыру және ұйым- дастырылған еңбек ету жағдайларын жасауға арналған; :: қызметкерлерді менеджменттің сыртқы тұтынушы- ларға қызмет көрсетудің сапа стандарттарын орындау- ға ынтадандыру. Интерақтивтік маркетинг стратегиясы қызметкер-тұты- нушы буынына бағдарланған және қызметкерлердің өзара іс-қимыл жасау процесінде қызмет көрсетудің сапасын бақылаумен байланысты. Ауқымы (ірі, орташа немесе шағын) қандай болма- сын мейрамхана бизңесінің маркетингі, жоғарыда айты- лып кеткендей, әсіресе меншікті өндіріс өнімін жылжыту саласында өте ерекше сипаттамалар тән көп факторлық және күрделі құбылыс болып табылады. Қоғамдық ^Мейрамхана бизнесінің маркетингі тамақтандыру маркетингті басқару функциялары (жос- парлау, ұйымдастыру, ынталандыру мен бақылау) және таза маркетингтік функциялармен (өнім түрлерін, баға, коммуникациялық және өткізу саясатын қалыптастыру, маркетинггік зерттеулер ұйымдастыру және барлық іс- қимылдардың нәтижесін бақылау) қоса шаруашылық қызметтің басқа түрлерімен салыстырғанда маркетинг- менеджмент жүйесі мен тұтынушыда қызмет көрсету- дің сапасымен жалпы қанағаттану сезімін оятуға қабілетті оріганолептикалық сезім (көру, дәм, сезу) кешенін қалып- тастыру қажепілігінде байқалады. Қоғамдық тамақтанДьіру маркетингінің бірінші қасиетіне сәйкес кәсІпорЬінның меніпік иёсі немесё менеджері әрбір клиентпен байланыс жасай алмайды және сол себептен өзінің өкіЛеттіктёрінің бөлігін осы байланысты жүзеге асы- ратын қілзметкерлергё беруге тиіс. Егер қызметкерлер дұрыс таңдалмаса немёсе жеткіліксіз үйретілсе немесе тиімді жұмыс істёуге тольіқ ынталандырылмаса, онда олар тұтынушы өзіне- өзі осы кәсіпорынның қызметімен ешқашан пайдаланбауға сөз беретіндей етіп қызмёт көрсетеді. Ал адамдар қоғамда маркетинггің паблйк рилейшн (адамНан адамға хабарлау) элементі түрінде белгілі бір ақпаратты алып жүруіне байла- нысгы, қызметкёрлердің осындай мінез-Құлқы кәсіпорынның имиджін бұзуға ғана емес, сонымен бірге оны тұрақты клиент- тёрден айыруға қабілетті, ал тұтынушылардың тұрақсыздығы коммерциялық тәуекелді арттырып, кейбір жағдайда кәсіпорынды банкроітыққа әкеп соқтыруы мү^кін. Сондықтан қызмет көрсету саласындағы қызметкерлерді ойдағыдай ынтаЛандьіру - қызметкерлер клиенттермен тіке- лей және өндіріс процесін іске асыру мен коммерциялық қызмётті үйымдастыру процесінде өзара байланыс жасауға міндетті нақты кәсіпорынның экономикалық- қаржы табысының шүбәСіз факторы. МенеджерлерДің қызметкерлермен сөйлёсе аЛмауы, оларды қалай да болма- сьін құрметтемеуі не болмаса қызмет көрсету саласындағы өзінің еңбек ететін қы зметкерлеріне қатысты эконом икалы қ және әлеуметтік-психологиялық басқару әдістерін пайда- лануда ж ол берілген кемш іліктер алдымен дау (айқын не- месе жасырын) тудырады, ал содан кейін кәсіпорынның қарж ы лы қ ж ай-күйін оны бәсекелестік пен сыртқы нарық ортасының ж ай-күйінің бүзуынан жылдам ж әне күш ті бұзады. Қоғамдық тамақтандыру маркетингінің екінші қасиеті күшті бәсекелестік жағдайында тұтынушыға өзінің тәбетін қанағаттандыру жеткіліксіз болатынымен байланысты. Тұтынушы тағамның түрі мен безендірілуі, олардың дәм сипаттамалары бойынш а өзінің ең жоғары талғамын қанағаттандыратын үй-ж айдың дизайнЫ, қызметкерлердің сыртқы түрі мен мінез-құлқы қандай жоғары болса да Мөртебе, бедел Мен өзінің бағалауына жауап беретін, оның ойынша белгілі бір деңгей (іс-қимыл жасау ережесі мен олардың бёлгіленген қағидалар мен ережелерге сәйкестігі) сақталатын кәсіпорындарға ғана барута даяр.
Осыған байланысты:
:: біріншіден, кәсіпорында оқытылған қызметкерлер жұмыс істеуге тиіс;
:: екіншіден, қызметкерлерді тиісті мінез-құлыққа және тағамды, залдың нысанын және т.б. ресімдеуге ынталандыру керек;
:: үшіншіден, тұтынушылардың қызмет көрсету үшін таңдалған нарық сегменті бойынша сұраныстарын білу қажет;
:: төргіншіден, таңдалған сегменггі тұтынушылардың ұлттың, дінге көзқарасын, өмір сүру салтын, қалыптасқан мінез-құлқын және т.б. ескере отырып, олардың ділін зерттеу қажет;
:: бесіншіден, қоғамдық тамақтандыру көсіпорны белгілі бір жағдайға орай қызмет Көрсёіуге тиіс кёз келген тұтынушының (турисгіқ, салтанатты, беделді, іскерлік және т.б.) барлық Қажетгілігін толық қанағаттаңдыруға тьфысу қажет.
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
2.1 Delphi-дi iске қосу. Delphi интерфейсi.
Екеуінде де BDE клиент машинасында болады, және бағдарламамен бірігіп локалдік мәліметтер қорын басқару жүйесін құрады, мұнда қөшірме саны мен пайдаланушы саны тең болады.Бұл жүйеде қашықтағы орналасқан компьютерлермен INTERNET желісіне шығуға болады. BDE локалдік және клиент - серверлік мәліметтер қорын төмендегідей пайдалануды қамтамасыз ететін PLL- библиотека жиынын білдіреді. Ол Delphi - де жазылған мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін қолданылатын қосымшаларды пайдаланатын әрбір компьютерге қондырылады.
Клиент - сервер архитектурасында BDE мен мәліметтер қоры арасында мәліметтер қор сервері (арнайы бағдарлама, мәліметтер қоры басқарады) - деген маңызды аралық звено пайда болады.
Клиент - серверге реляциялық мәліметтер қоры (бір - бірімен байланысы бар кестелерден тұратын мәліметтер қоры) үшін өндірістін стандарт болатын SQL(Structured Query Language - құрылымдық сұраныс тілі) сұраныс тілінде сұраныс құрады. SQL сервер сұраныс интерпретациясын қамтамасыз етеді, оны орындайды, нәтижесін құрады және оны клиентке жібереді. Мұнда клиент компьютері сұранысты физикалық орындауға қатыспайды, ол тек қана сұранысты мәліметтер қоры серверіне жібереді және нәтижені алады, содан кейін оны керекті түрге келтіреді және пайдаланушыға береді. Клиенттің қосымшасына тек қана сұранысты орындау нәтижесі жіберіледі, ал желімен тек қана клиентке қажет мәліметтер беріледі. Қорытындысында желіге жүктеме азаяды. Сондай- ақ SQL-сервер алынған сұранысты тез арада орындау үшін тиімді жағдайларды қарастырады. Мұның бәрі жүйенің орындалу әрекетін күшейтеді және сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.
SQL сервердің қолдануымен транзакцияның қуатты аппараты бір мезгілде бірнеше пайдаланушының бір мәліметті өзгертуіне мүмкіндік бермейді және өзгеріс енгізудұрыс аяқталмаса бастапқы мәніне қайтып келуге мүмкіндік жасайды.
Мәліметтер қоры серверінде мәліметтер физикалық тұрғыдан бір үлкен файл түрінде дискіде сақталады, жұмыс істеу үшін әрбір пайдаланушыға пароль беріледі, бұл әдейі бұзу мен ұрлаудан қорғауды күшейтеді.
Сервер қосымшасымен біріккен архитектура.
Клиент - сервер архитектурасын дамыту идеясы (ойы) мәліметтер қорын ашық пайдаланудың үш звенолы архитектурасының пайда болуына әкелді.(N-tier немесе multi-tier архитектурасы)
Клиент - сервер архитектурасы екі звенолы: бірінші звено клиент бағдараламасы, ал мәліметтер қор сервері мен мәліметтер қоры екінші звено болады.
Үш звенолы архитектурада қосымша бағдарлама құрылады, онда бұрын клиент қосымшасының меншігі болып есептелетін барлық мәліметті теру компонеттері, сондай - ақ қосымша компонеттер TDatabase және TSession кіреді. Содан кейін бағдарлама COM немесе CORBA сервері ретінде тіркеледі, ары қарай сервер қосымшасы болады. Клиент машинасында BDE болмауы мүмкін. Серверлік мәліметті пайдалану үшін олар сервер қосымшасына жүгінеді, ол қажетті мәлімет алмасуды өткізеді.
Клиент қосымшасы BDE - мен жабдықталған кез келген желілік машинада болуы мүмкін.Бұл кезде ол орналасқан каталогке басқа желілік машиналар онымен ашық пайдалануға мүмкімдік жасалуы тиіс, ал машина сервер қосымшасы тұрған мәлімет серверімен жұмыс істеу периоды кезінде қосылуы тиіс.
Сондай - ақ мұнда мәліметті орналастырудың файл - сервер вариантын қолдануға болады (суретте оң жағында) Мұнда дұрыс емес мәліметтерді сервер қосымшасы кері қайтарады, мәліметтер қоры серверіне жіберілмейді.
Клиент бағдараламасында мәліметтер қорының мәліметтер бөлігінің көшірмесін білдіретін клиенттік мәліметтер теру орналасады. Барлық өзгерістер осы көшірмені өзгертеді, қажет уақытқа дейін мәліметтер қорына жіберілмейді. Сондай - ақ үлкен кестелермен жұмыс істегенде сервер қосымшасынан бір мезгілде клиент экранында орналаса алатындай порциямен локалді теруді алуға талап қоюға болады. Бұның бәрі желі жүктемесін азайтады, сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.
TQuery компоненті қасиетінің ерекшелігі реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған арнайы тіл SQL-ді пайдалану болып табылады. Бұл тіл көмегімен программа SQL-сұраныстарды құрады, оны TQuery мәліметтер қоры машинасы BDE-ге береді.Машинада SQL құрылған интерпретаторы болады, ол сұраныста сипатталған іс-әрекеттерді орындайды.
Егер сұраныс BDE көмегімен құрылған қажет мәліметтерді мәліметтер қорынан алуды талап етсе, мәліметтер программаны іске қосу каталогінің уақытша файлы түрінде желілік кестеге салынады да, TQuery осы кестенің үстінен қарайтын болады.Уақытша кестедегі мәліметтер TDataSource делдал-компанент арқылы визуальді компаненттерге беріледі де, оларды TTable компанентінен алынған сияқты көрсетіледі.Бірақ TTable-ден айырмашылығы қолданушы оларды өзгерте алады, себебі олар анық мәліметтердің тек көшірмесі болады. Мәліметтер қорында сақталып тұрған информацияларды өзгерту үшін TQuery BDE-ге беретін арнайы сұраныстар қалыптасады. Бұл жағдайда BDE жаңаларын қалыптастырмайды, және алдында құрылған уақытша кестелерді пайдаланбайды да, тек сұраныста орындап, программаға оның нәтижесін хабарлайды. Демек мәліметтер жүйесінің модификациясы жағдайында сұраныстың программалық өзгеруін талап ету TQuery-дің TTable-ден өзгешілігін көрсетеді.
SQL-сұранысқа кейбір шектеулер қойғанда TQuery "тірі" мәліметтер жүйесін құруы мүмкін, яғни оған енгізілген BDE өзгертулері мәліметтер қоры кестесінде TTable компоненті жасайтындай көрсетіледі.
Желілік немесе файл-серверлік мәліметтер қорымен жұмыс кезінде TQuery-дің мәліметтерге ену жылдамдығы жалпы жағдайда, TTable-ге қарағанда аз болады, себебі TQuery өзімен жұмыс кезінде уақытша кестелер құрады. Бір жағынан SQL-дің қуатты мүмкіндіктері TQuery көмегімен TTable көмегімен алынбайтын мәліметтер жүйесін қамтамасыз етеді (мысалға, мәліметтер жүйесінде мәліметтер қорының бірнеше кестелерін біріктіру). Серверлі мәліметтер қорымен жұмыс кезінде TTable-дің қажеттілігі төмендейді, себебі бұл жағдайда ол төменгі мәліметтер қорының барлық серверлердің желілік көшірмесі болатын уақытша кесте құрады, содан соң барып одан қажет мәліметтер қорын құрады. Үлкен жергілікті кестелерді құруда уақыттың көп кетуі мен күрделі мәліметтер қорын алуға қатысты TTable-дің аз мүмкіндіктері оның клиент-сервер қосымшаларымен жұмыс істеуін алып тастайды.
BDE псевдоним арқылы көрсетілген мәліметтер қорына сәйкес драйвер табады.Драйвер - бұл қандай да бір анықталған типті мәліметтер қорымен қалай хабарласу керек екенін көрсететін көмекші программа.Егер BDE-ның мәліметтер қорын басқару жүйесіне сәйкес келетін өзінің драйвері бар болса, онда BDE мәліметтер қорымен және ондағы қажет кестемен байланысады, қолданушы сұранысын өңдейді және қосымшаға өңдеу нәтижесін хабарлайды.BDE Microsoft Access, Fox Pro, Paradox, dBase сияқты мәліметтер қорына өздігінен ене алады.
Егер BDE-нің өзінде қажет мәліметтер қорын басқару жүйесінің драйвері болмаса, онда ODBC драйвері қолданылады.ODBC (Open Database Connectivity)- бұл BDE функцияларына аналогты DLL, бірақ Microsoft өзінің офистік өнімдеріне ODBC қолдануын қосқан соң және ODBC үшін барлық мәліметтер қорын басқару жүйесі драйверлер қосылғандықтан, Borland фирмасы ODBC-ты қолдануға мүмкіндік беретін BDE қосты.Шындығында ODBC арқылы жұмыс жасау BDE-ге қосылған мәліметтер қорын басқару жүйесінің өз драйверіне қарағанда жәй жүргізіледі.Бірақ ODBC-пен қатынасқа байланысты Delphi масштабы үлкейіп, қазір Delphi кез-келген мәліметтер қорын басқару жүйесімен жұмыс жасай алады.
BDE SQL- сұраныстардың стандарт тілін қолдайды, ол Sybase, Microsoft SQL, Oracle, InterBase сияқты SQL- серверімен мәліметтер алмасуға мүмкіндік береді.Бұл мүмкіндік клиентсервер платформасында жұмыс кезінде кеңінен қолданылады.
Database Desctop BDE Administrator сияқты Delphi қойылымына кіреді. Ол жаңа мәліметтер қорын құруға және бар мәліметтер қоры кестелерін редакциялауға, сонымен қатар визуальды және SQL сұраныстарымен және мәліметтер қоры псевданимімен жұмыс жасауға арналған.
Мәліметтер қорының жаңа кестесін құруды қарастыру. Database Desctop программасы қосылады. Енді оның басты менюінен мына пункттерді таңдаймыз: FileNewTable (ФайлҚұруКесте). Осыдан кейін құрылатын кесте типін таңдайтын (1-суреттегі) диалогты терезе пайда болады. Келісім бойынша программа Paradox 7 типін ұсынады.Егер dBase IV типі таңдалып, ОК батырмасы басылса, кесте құрылымын құратын жаңа терезе (2-сурет) ашылады.
Реляциялық кестеде ең болмағанда бір өріс болуы керек.Кесте құрылымында өрісті анықтау үшін кесте құрылымын құру терезесіндегі Field Name (өріс аты) мәтіндік өрісіне кесте өрістерінің атын енгіземіз. Содан соң Type (Tun) өрісінде мәліметтердің типін көрсетеміз. Ең соңында Size (өлшемі) мәтіндік өрісінде өріс өлшемін береміз.
Ескертпе - [автормен ұсынылған]
Сурет 1.-Базаны құру
Құрылымы анықталған соң индекстік өріс беріледі. Ол үшін кесте құрылымын құру терезесінің оң жағындағы Table Properties (кесте қасиеттері) төгілмелі тізімінде Indexes (индекстер) пункті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 5
1 МЕЙРАМХАНА БИЗНЕСІ МАРКЕТИНГІНІҢ МӘНІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 7
1.1 Мейрамхана бизнесінің ұғымы мен сипаттамасы 7
1.2 Мейрамхана бизнесі маркетингінің ұғымы, мақсаттары мен міндеттері 11
1.3 Мейрамхана бизнесі маркетингінің ерекшеліктері 16
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ 19
2.1 Delphi-дi iске қосу. Delphi интерфейсi. 19
2.2 Delphi-де МҚ байланысты ұйымдастыру 23
3 МЕЙРАМХАНА ЖҰМЫСЫН АВТОМАТТАНДЫРУ 28
3.1 Мейрамхана қызметінің ерекшеліктері және тұтынушылар тарапынан оған қойылатын қазіргі заман талаптары 28
3.2 Мейрамхана индустриясының ұйымдастыру функциялары 38
ҚОРЫТЫНДЫ 44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 46
ҚОСЫМША 48
КІРІСПЕ
Дипломдық жоба тақырыбының өзектілігі.
Бүгінгі таңда мейрамханалық кәсіптің дамуы өзекті мәселеге айналды. Себебі Астана қаласында қызмет көрсету саласы, оның ішінде қоғамдық тамақтандыру саласы өте жоғары қарқынмен дамып келеді. Үш-төрт жылдың ішінде көптеген мейрамханалар мен дәмханалар ашылып, сәтті жұмыс істеуде. Ал бұл өз кезегінде қоғамдық тамақтану саласына сұраныстың барлығын дәлелдейді. Сұранысқа әсер ететін факторлар - ол халықтың табыс деңгейінің жоғарылауы, халықаралық интеграцияның дамуына байланысты елімізге шетел азаматтарының сапар шегіп келуі және де үй атмосферасы сыртында дем алуға деген қажеттіліктің болуы.
Мейрамханалық бизнес тартымды әрі перспективті: мейрамхананың орны мен әзірлейтін тағамдарын дұрыс таңдау, атмосфера және білікті ұйымдастырылған қызмет көрсетунарықты тартуға мүмкіндік береді және жоғары пайда мен инвестицияларды қамтамасыз етеді.
Мейрамханалық бизнестің даму тенденциясы дипломдық жұмыс тақырыбын таңдап, зерттеуге негіз болды.
Бұл жұмыстың жаңашылдығы - бұрын зерттеле қоймаған жаңа саланың, яғни мейрамханалық бизнестің даму, қалыптасу, ұйымдастырылу қағидаларының зерттелуі және мейрамхана қызметіне талдаудың жасалуы.
Дипломдық жобаның мақсаты: Мейрамхана қызметінің жүйесін автоматтандыру.
Қойылған зерттеу мақсатқа жету үшін келесі міндеттерін орындау қажет:
- мейрамхана қызметін ақпараттық жүйесін тұрғызуды негіздеу;
- мейрамхана жұмысының ақпараттық жүйесін құру.
Зерттеу объектісі. Мейрамхана жұмысын автоматтандыру жүйесін дамуын қаржыландыру мониторингінің стратегиясын қалыптасыруы, яғни қазіргі кезеңдегі әлеуметтік-экономикалық дамуы болып отыр.
Зерттеу пәні. Зерттеу пәні болып - мейрамхана жұмысының автоматтандырылған қызметі.
Мәселені талдау дәрежесі. Дипломдық жобаның тақырыбын зерттеу барысында отандық және шетелдік ғылыми еңбектері мен оқулықтар, электрондық басылымдардағы ғылыми мақалалар қолданылды. Теориялық негіздерінің құрылуы Карминский А.М., Нестеров П.В [3], Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко, Н.Л.Гагарина [8], Н.Г.Семенова [14], Назарчук И.А [26], Н.Г.Семенова [14] , классиктерінің әдебиеттерінде көрсетілген.
Дипломдық жобаның жаңалығы: тұтынушы интерфейстің қолайлылығы, қажетті басқарушы элементтердің бар болуы және ыңғайлылығы. Қазіргі кезде қандай да болмасын мекемені немесе кәсіпорынды алмасаң, барлығында автоматтандырылған жұмыс орны бар. Мейрамхана жұмысының автоматтандырылуының болуы - қажетті құрал - жабдықтармен қамтылған белгілі функцияларды автоматты түрде орындау үшін қолданушы-маманының немесе басқа мамандардың орны. Мейрамхана қызметін автоматтандырылуының болуы бірнеше маманның жұмысын атқарады
Дипломдық жобаның тәжірибелік қоры. Сонымен, мейрамхана қызметі автоматтандырылуының дамуы есептеуіш техника әдістерін кеңінен енгізу, сонымен қатар шығарылатын есептеуіш техникалар санын өсіру және оның сапасын жоғарылау, компьютерлердің көптеген ғылым облыстарында кеңінен қолдануына мүмкіндік жасады. Зерттеудің теориялық - әдістемелік негіздері болып индусриалды-инновациялық саясат, жаңа индустриалды бағыт, инновациялық саясат мәселелері жайында отандық және шетелдік зерттеушілердің ғылыми еңбектері қолданылды.
Зерттеу тәжірибесі: автоматтандырылған жүйе, салыстырмалық, есептеулік, логикалық, құрылымдық жүйе, функционалдық жүйе, жалпылау тәжірибесі.
Жобаның жаңалығы қолданушыларғы қолайлы да, ыңғалы да ақпартты беру процесін жүзеге асыру болып тұр.
Дипломдық жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытыды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспеде Дипломдық жобаның өзектілігі, мақсаттары, талаптары, зерттеу обектісі мен пәні, ғылыми жаңалығы және жұмыс структурасы талқыланып ашылынды.
Дипломдық жобаның алғашқы бөлімінде мейрамхана жұмысын ақпараттық жүйесін тұрғызуды негіздеу талқыланған.
Екінші тарауда мейрамханада тапсырыс беруді ақпараттық жүйесін құру
Дипломдық жобадағы зерттеу мәні қорытындыда талқыланған.
1 МЕЙРАМХАНА БИЗНЕСІ МАРКЕТИНГІНІҢ МӘНІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Мейрамхана бизнесінің ұғымы мен сипаттамасы
Өзінің мәні бойынша қоғамдық тамақтандыру - мемлекет экономикасының нақты секторы, ерекшелігі оның басқа салаларға қарағанда бір ғана функцияны емес (өндіріс немесе айналыс), біруақытта өндіріс, енімді тұтынушыға дейін жеткізу, тұтынуды сол жерде ұйымдастыру сияқты үш функцияны атқаратынымен байланысты. Осы тұрғыдан алып қарағанда қоғамдық тамақтандырудың функциялары өңдеу кәсіпорындарының функцияларына ұқсайды. Қоғамдық тамақтандырудың өз өнімі мен тауарын тұтынушыға дейін жеткізу функциялары негізінен бөлшек сауданың функцияларымен бірдей, ал тұтынуды сол жерде ұйымдастыру - өнім өткізуді коммерциялық қызмет сияқты дамьпудьщ мүмкіндігін күшейтуге мүмкіндік беретін қоғамдық тамақтандыруға ғана тән және ерекше функция ғана емес, сонымен бірге ол жекелеген кәсіпорындардьщ және жалпы ел бойынша қоғамдық тамақтандыру желісінің өсуі мен кеңеюінің негізін қалайтын маркетингтік зерттеуді жақсы ұйымдастыруды қажет етеді. Сонымен біруақытта қоғамдық тамақтандыру халықтың табыс деңгейімен және оған тамақты үйде дайындау немесе қоғамдық тамақтандыру орындарына бару тиімді екенімен байланысты мемлекеттің саласы. Сондықтан осы саланы көбінесе сүраныс үсьшыс пен тауардың түріне ғана емес, сонымен бірге халықтың орташа табысының сатылатын өнімнің нарық бағасы параметрлерінің арақатьшасына орай қалыптасатын жалпы өте сезімтал салаға жатқызуға болады. Қоғамдық тамақтандырудың даму деңгейі мен оның мемлекетгегі жай-күйі халықтың орташа табысының деңгейін анық байқатады, сонымен бірге ел халқының сатып алу қабілетінің көрсеткіші болып табылады және кез келген мемлекет азаматтарының әлеуметтік-экономикалық жағдайының даму үрдістерін айқындайды.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары төмендегі үш өзара байланысты функцияларды атқарады:
:: аспаздық өнім өндірісі;
:: аспаздық өнімді сату;
:: оны түтынуды ұйымдастыру.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорнының түрпаты қызмет көрсетудің ерекшеліктерімен, сатылатын аспаздық өнімнің түрімен және түтынушыларға көрсетілетін қызметтердің номенклатурасымен анықталады
Кәсіпорынның түрпатын анықтаған кезде мына факторлар ескеріледі:
:: сатылатын өнімнің түрлері, оның әр түрлілігі мен жасауының күрделілігі;
:: техникалық жарақтандырылу (материалдық база, инженерлік-техникалық жарақтандыру, жабдықтар, үй-жайлардың қүрамы, архитектуралық-жоспарлау шешімі);
:: қызмет көрсету әдістері;
:: қызметкерлердің біліктілігі;
:: қызмет көрсету сапасы;
:: түтынушыларға көрсетілетін қызметтердің номенклатурасы.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорнының сыныбы белгілі бір тұрпаттағы кәсіпорын көрсететін қызметтердің, қызмет көрсету деңгейі мен жағдайын сипаттайтын ерекше белгі- лерінің жиынтығымен анықталады.
Қоғамдық тамақтандырудың қызметтері - кәсіпорындар мен кәсіпкер-азаматтардың тұтынущының тамақ пен бос уақытты өткізу қажеттілігін қанағаттандыру жөніндегі қызметінің нәтижесі. Қызмет көрсету процесі - орындаушы аспаздық өнімді сатқанда және бос уақытты өткізуді ұйымдастырған кезде қызметтерді. тұтынушымен тікелей байланыс жасаған кезде орындайтын операциялар жиынтығы. Қызметтердің сапасы белгіленген немесе тұтынушылар ұйғарған қажеттіліктерді қанағаттандыруға тиіс. Қоғамдық тамақтандырудың қызметтері қауіпсіздік пен экологиялық талаптарына, мақсатты тағайындалуға жауап беруге тиіс, сондай-ақ тұтынушыларға қолданыстағы нормативтік құжаттардың талаптарына жауап беретін жағдайда көрсетілуге тиіс. Тұтынушыларға қызмет көрсету процесінде қызметтердің кешені кәсіпорынның тұрпатымен үйлесуі тиіс. Қызмет көрсеткен кезде эргономикалық талап ескерілуі, яғни қызмет көрсету жағдайлары тұтынушылардың шгиеналық, антропометрикалық, физиологиялық қажеттіліктеріне жауап беруге тиіс. Эргономикалық талаптар сақталған жағдайда тұтынушылар өздерін қолайлы сезінеді. Көрсетілетін қызмет эстетикалық талаптарға сай-көрсетілуі тиіс. Эстетикалық талаптар көсіпорынның үй-жайының архитектуралық-жоспарлау шешімінің үйлесімділігімен, сондай-ақ қызмет көрсетудің жағдайымен, сондай-ақ қызмет көрсететін қызметкерлердің сырт келбетімең үстелді безендірумен, аспаздық өнімді ресімдеумен және оны тұтынушыға үсыну мәдениетімен сипатталады. Тұтынушы көрсетілетін қызмет туралы толық, шынайы әрі уақытылы ақпарат алуға тиіс. Қоғамдық тамақтандырудың негізгі қызметі - тамақтандыру қызметін көрсету. Тамақтандыру қызметі деп аспаздық өнім жасау және оны мен кәсіпорынның тұрпаты мен сыныбына сәйкес саіу мен тұтыну үшін жағдай жасау жөніндегі қызметтер аталады жөне ол мына түрлерғе бөлінеді:
:: тамақтандыру;
:: аспаздық өнім мен кондитерлік өнім жасау;
:: тұтыну мен қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
:: аспаздық өнімді сату;
:: бос уақытты еткізуді ұйымдастыру;
:: ақпараттық-консульТативтік;
:: салтанатты кештер, салттық іс-шаралар ұйымдастырып, оған қызмет көрсету;
:: конференцияларға, мәжілістерге, мәдени-бұқаралық іс-шараларға қатысушыларды тамақтандыру мен оны ұйымдастыру қызметін көрсету;
:: тұтынушыларға аспаздық және кондитерлік өнімдерді кеңселер мен үйлерге жеткізу жөніндегі қызмет көрсету;
:: тұтынушыларға жолаушылар көлігінде жүретін жолда қызмет көрсету;
:: қонақүй нөмірлерінде қызмет көрсету;
:: ұтымды кешенді тамақгандыруды және т.б. ұйымдастыру.
Мейрамханаларда, барларда бос уақытты өткізуді ұйым- дастыруға ерекше көңіл бөлінеді. Босуақытты өткізуді ұйымдастыруға мына қызметтер кіреді:
:: музыкалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
:: концерт, варьете бағдарламаларын өткізуді ұйымдастыру;
:: газет, журнал жеткізу, стол үсті ойындарын, ойын автоматтары, бильярд ойыны қызметтерін көрсету.
Тамақтандыру кәсіпорындарының клиенттеріне бос уақытгы өткізуді ұйымдастыру жөніндегі (мысалы, концерт, мейрамхана варьетесінің бағдарламасы), бас аспаздың соны және таңдаулы тағам әзірлеу жөніндегі консультация беруі, диеталық бөлімшелер мен асханаларда диета ұстау жөніндегі маманның әр түрлі сырқаттардағы ас мәзірі мәселесі бойынша консультация беруі сияқты қызметтер көрсетіледі.
Қызмет көрсету мәдениеті - қоғамдық тамақтандыру қызметкерлерінің қызметін бағалайтын негізгі бір өлшем. Қызмет көрсету мәдениетін анықтайтын негізгі факторларға базаның болуы, көрсетілетін қызметтердің түрлері мен си- паты, шығарылатын өнімнің түрлері мең сапасы, қазіргі заманғы материалдық-техникалық қызмет көрсетудің озық нысандарын енгізу, жарнамалық-ақпараттық жұмыстың деңгейі, қоғамдық тамақтандыру қызметкерлерінің кәсіби шеберлігі жатады. Жоғары деңгейде қызмет көрсету мәдениеті нарықтық қатынастарда өте маңызды болып табылатын кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
Сонымен бірге сала кәсіпорындарының басым бөлігінің (әр түрлі елдерде 87%-100% аралығында) кәсіпкерлік қызмет ауқымында ұйымдастырылуына, яғни жеке меншікте болуына байланысты, басқа салаларға қарағанда мемлекеттің нарықтық қатынастар проблемаларын шешу қабілегі неғұрлым анық байқалады. Осыған байланысты экономикалық қызметтің басқа салаларына қарағанда қоғамдық тамақтандыруда сұраныс пен ұсыныстың нарық заңдары, тең салмақты баға қалыптастыру жағдайлары мен мемлекет өзінің нарықтық экономикасын соның көмегімен реттейтін қоғамдық құралдардың іс-әрекеті өзін-өзі көп көрсетеді.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары дәстүрлі түрде мемлекеттің шағын бизнесіне (әлемнің әр түрлі елдерінде 78%-91% аралығында) және олардың шамалы ғана бөлігі - орта бизнеске жатады. Осы саладағы ірі бизнестің үлесі мардымсыз, алайда ол тіпті кейбір жерлёрде жұмыс істёген жағдайда да (вокзалдарда, әуежайларда, ірі қонақүйлерде, адамдар көңіл көтеретін жерлерде, ірі өнеркәсіптік ұйым дарда және т.б.), ол жанындағы әрбір қызмет, филиал немесе бөлімше шаруашылық жағынан оқшауланған және дербес жұмыс істейтін корпоративтік басқару жүйесі түрінде ұйымдастырылған. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары мемлекет солардың көмегімен өзінің шағын бизнесіне көмек көрсететін немесе оның экономикалық және ұйымдастыру қызметін реттейтін тәсілдерге өте сезімтал.
Сонымен бір уақытта қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары жалпы мемлекеттің шағын бизнесі бастан кешіретін сол бір қаржы проблемаларымен бетпе-бетке келеді, яғни оларға жоғары пайыздың салдарынан банктерден кредит алу қиынға соғады, ал олардың қызметінің тиімділігі елдегі инфляцияның деңгейіне, ал бизнес ұйымдастыру мүмкіндігі - жылжымайтын мүлікті, жерді және т.б. жалға алу бағалары мен тарифтеріне тәуелді. Сөйтіп, мемлекетте қоғамдық тамақтандырудың даму дәрежесі оның әлеуметтік-экономикалық жай-күйімен тікелей байланысты экәне елдің шаруашылық қызмет саласындағы сол бір проблемаларды айғақтайды. Бұл ретте қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары функңияларының ерекшеліктеріне орай, осы сала сауданың құрамында есептеліп, есеп береді. Ол бойынша статистикалық есептілік жүргізілмейді деуге боладьі, сол себептен елдегі қоғамдық тамақтандыру жүйесіндегі көптеген проблемаларды анықтау қиындық келтіреді. Мәселен, атап айатын болсақ, Қазақстан Республикасында қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары қызметінің саласында ғылыми зерттеу жүргізілмейді деуге болады және олардың нарық ортасындағы жұмысының кемшіліктері талданып, осы саланың әлемуеттік маңызына қарамастан, ресми мемлекеттік статистиканың деректерінде көрсетілмейді.
Қазақстанның ресми статистикасы негізінен еліміздің өнерқәсібі мен аграрлық саласының жай-күйін көрсететінін атап өту қажет, ал Қазақстандағы әлеуметтік қызметтердің есебі - оның осал буыны болып табылады. Сондықтан Қазақстан Республикасында әлеуметтік есеп жүргізудің басымдықтарын ауыстыру қажет деген қорытынды қалып тасады, осы пікірді қоғамдық тамақтандыру жүйесіне қатысты айтуға болады.
Қоғамдық тамақтандыру халық шаруашылығының саласы ретінде жеке меншікті иемдену негізінде толық көлемде ұйымдастырылған кәсіпорындардың жиынтығы болып табылады. Аталмыш кәсіпорындар шығарылатын өнімнің белгісі, өндірістің ортақ технологиялық және ұйымдастыру, шикізатты біркелкі пайдалану қағидалары, өзін-өзі қаржыландыру мен келушілерғе тиісінше қызмет көрсету нысандары бойынша жүмыс істейді. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары барлық саланың қызметкерлеріне, сондай-ақ ел халқын білдіретін жаппай түтынушыларға да қызмет көрсетеді. Де- мек, мемлекеттегі оның даму дәрежесі халықтьщ материалдық және мәдени сүранысыньщ қанағаттану деңгейін, ал оньщ түрақты әрі серпінді дамуы - халықтьщ әл-ауқаты мен өмір сүру сапасының артуын, оның ақшамен қамтамасыз етілуі мен сатып алу қабілетінің өскенін тікелей көрсетеді.
Осы үрдісті елде кәсіпкерлік қүрылым ретінде қүрылып жатқан қоғамдық тамақтандыру пункттерінің саны бойынша байқау қиындық келтірмейді. Мәселен, халықтың сатып алу қабілеті төмен жағдайда елде мүндай кәсіпорын аз қүрылады, ал есебін жүргізу м үмкін емес жеке меншік қызмет (бәліш сату, тапсырыспен тамақ дайындау, қызметкерлерғе жұмыс орындарында жеке ұсыныс жасау және т.б.) дами бастайды, яғни қоғамдық тамақтандыру көлеңкеге кетеді. Бұл жағдайда мемлекет салықтарды жоғалтады және өз аумағындағы қоғамдық тамақтандыру жүйесінің даму деңгейін қадағалауға қабілетсіз болады.
Халықтың сатып аул қабілеті жоғары болған жағдайда, қоғамдық тамақтандыру өнімін өндірушілер мемлекетгің заңдарын бұзбауға тырысады, сонымен бірге бизнестің шағын ғана нысандары ретіндегі кәсіпорындар құрады, алайда ел халқының әл-ауқатының дамуының негізгі үрдістерін нақты көрсетеді. Сонымен бірге тамақ дайындаудың сапасы да артады.
Сол себептен мемлекеттегі қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының даму қарқынына қарап, ел халқының әлеуметтік-экономикалық жағдайы жөнінде пайымдауға болады. Халықтың әл-ауқаты тұрақты өскен жағдайда, қоғамдық тамақтандыру 10-15 жыл ішінде үй жағдайында тамақтанумен салыстырғанда жетекші орын алуға қабілетті.
Жалпы қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары әр түрлі бағытта дамуы, олардың әрқайсысының бағыты әр түрлі болуы және олар сан алуан түрлі қосымша қызметтер көрсетуі мүмкін.
1.2 Мейрамхана бизнесі маркетингінің ұғымы, мақсаттары мен міндеттері
Мейрамхана бизнесіндегі маркетинг - бұл клиенттердің ерекше қажеттілігін анықтауға бағдарланған мейрамхана қызметтёрін әзірлеу, жылжыту мен іске асыру процесі. Маркетинг құралдарының көмегімен тамақтандыру кәсіпорындарының қызметін бағалау, дұрыс таңдау жасау үшін көмек көрсетіледд.
Тамақтандыру кәсіпорындары маркетингінің негізгі мақсаты тұтынушылардың нақты сегментінің сұранысын қанағаттандыруға барынша бағдарланған қызмет көрсетуді ұйымдастыру және бәсекелестерге қарағанда қызмет көрсетудің неғұрлым тиімді нысандары мен әдістерін қамтамасыз $ту болып табылады. Мейрамхана бизнесінде маркетингпен барлық кәсіпорындар сол немесе басқа дәрежеде айналысады, алайда осы салада маркетингтің концепцияларын іске асыратын негізгі буын ретінде туристерге халықаралық және ішкі тасымалды, қажетті қызметтердің топтамасын қамтамасызететін, сондай-ақ басқа да делдалдық қызметтерді орындайтын туристік фирмалар қарастырылады.
Туризм маркетингінің негізгі міндеті тұтынушы үшін қолайлы жер мен уақытта қызмет көрсету болып табылады. Қызмет көрсету қосымша қызмет көрсету, сервисті, қызмет көрсетудің жағдайы мен жылдамдығын жақсарту арқылы түпкілікті тұтынушының сұранысына қызметтерді барынша жақындатуға тиіс.
Мейрамхана бизнесі саласындағы туризм маркетингінің негізгі мақсатына мыналарды жатқызу орынды:
:: өркениетті, жүйелі мейрамхана бизнесін қалыптастыру;
:: адал емес бәсекелестік мүмкіндігіне жол бермей, адал бәсекелестік күресті қалыптастыру;
:: бизнесті ұйымдастыру мен қалыптастыруда нарық талаптарын ескеру;
:: тамақтандыру кәсіпорындары нарығындағы сұраныс пен ұсынысты болжау;
:: жарнамалық және нарыққа ықпал ету және ықтимал және нақты сатып алушылардың түсінігіне тауардың тартымды бейнесін қалыптастыру жөніндегі маркетингтік қызметпң жоғары тиімділігін қамтамасыз ету.
:: мейрамхана бизнесінің қызметі маркетингінің міндеттері: нарықты зерттеу және клиентгердің қажетгілігін талдау;
:: тамақтандыру кәсіпорындарының маркетингтік ортасын талдау және оның факторларының өзгеруіне бейімделу мүмкіндігін зерттеу;
:: мейрамхана қызметтері нарығын маркетинггік зерттеу және оны сегментгерге бөлу;
:: таңдалған тиісті сегментке сәйкес келетін мейрамхана өнімін әзірлеу;
:: қызметтің сипаты мен оған сұранысты көрсететін оның оңтайлы бағасын белгілеу;
:: коммуникативтік саясатты жүзеге асыру.
Қоғамдық тамақтануда, әсіресе, ақша қаражаты жетіспеген жағдайда маркетинггік қызметгі жүзеге асыруды білу ерекше рөл атқарады. Қоғамдық тамақтандыру жүйесінде маркетинггі ұйымдастырудың ерекшелігі қызмет көрсету саласынан гөрі өнеркәсіптік өндіріске көп бағдарланған дәстүрлі маркетинг теориясында бар механизмге қарағанда маркетинг-микс механизмін қалыптастыру қағидаларының біршама өзге жүйесін қажет етеді.
Қоғамдық тамақтандырудың өндіріс, сату мен тұтынуды ұйымдастыру сияқты функцияларын біріюіру үшін оның үсыныстың сұраныс пен тұгынушы сезінегін сапаға сәйкесгігі, бағалардың халықтың сатып алу қабілегімен параметрлік байланысып белгілеу, тауарды жарнаманың көмегімен ғана емес, сонымен бірге белгілі бір орналасатьш жерді таңдаудың, үй-жайдың ішкі дизайны мен өзара қарым-қатынастар маркетингін қалыптастырудың, нарықтың таңдалған сегменті мен кәсіпорынның тәулік ішінде жұмыс істеу режимін ескере отырып, жабдықтарды белгілеп орналастыру мен қызмет көрсеіу тәсілдерінің көмегімен жылжьпу сияқты қасиетгері бірііуі тиіс айрықша маркетинг кешен қүру керек.
Осындай кешен қүрудың қажеттілігі қоғамдық тамақтандыруға қойылатын талаптарды күшейтеді және тұтынушыларға оның нәтижелерін өнеркәсіп шығаратын тауарды сатып алған кездегіден үлкен жылдамдықпен бағалауға мүмкіндік бере отырып, оның іс-қимылын бір жерде шоғырландырады, сонымен бірге ол тек қоғамдық тамақтандыруға ғана тән ерекше маркетингтік іс-қимылдардың көмегімен сүранысты қалыптастырып, ынталандыру жүйесіндегі талаптарды көтереді. Қоғамдықтамақтандыруда кәсіпорындардың маркетингінің тікелей бөлігі болып табылатын тұтынушыларға қызмет көрсету саласы емес сұранысты қалыптастырудың айрықша нысаны болып табылатын музыкалық сүйемелдеу, концерттік және көңіл көтеру қызметін ұйымдастыру сервиске айналуда. Мұның өзінде қоғамдық тамақтандыру ұйымдарының нысандары мен тұрпатының сан алуан түрлерінің болуы да оның 4-рын (тауар, баға, жарнама, өткізу) құрайтын маркетингтің барлық элементтері бойынша өзіне таңдайтын маркетингтік іс-қимылдарға да маркетинг-микс жүйесі элементтерінің жиынтығы ретінде әсер етеді.
Соңғы оңдаған жыл ішінде дамыған елдердің мейрамхана ісінде тамақтандыру пункттерінің неғүрлым тиімді болып шыққан бейіндерін анықтайтын бірнеше концепция әзірленді. Бұл жағдайда мейрамхананың имиджі мен ресімдеуіне нарықта белгіленген күнделікті, ресми, этникалық, балаларға арналған, тек ересектерге арналған, мерекелік-салтанатты және т.б. жауап беретін концепция болып саналады. Сонда сыртқы және ішкі ресімдеу мен ас мәзірінің ерекшеліктері таңдалған концепцияға негізделеді, ал концепция нарықтың нақты Сегментіне сүйенеді. Концепцияда қоғамдық тамақтандыру кәсіпорнының мына элементтері көрсетілуге тиіс:
:: кредо (нақтыланған миссия);
:: мақсаттар;
:: міндеттер;
:: тұтынушылардың сипаттамасы;
:: іс-қимылдар бейіні;
:: орналасқан жері;
:: ішкі ресімдеудің дизайны;
:: ас мәзірі;
:: бағалар;
:: ахуал;
:: қызмет көрсетудің құны;
:: басқа шығыстар.
Жыл сайын мыңдаған жаңа кәсіпорын ашылып, мейрамхана бизнесіне кіру оңай, ал онда табысққа жету қиын екенін ескермей, осы мейрамханалардың сонша саны бейімделген және тұрақты келушілерді тарта алмай банкрот болады. Сондықтан концепция мен оған жауап беретін ресімдеу орналасқан жерімен, ал орналасқан жері - тамақтандыру кәсіпорнының концепциясымен үйлесуге тиіс (4-сурет).
4-сурет мейрамхананың орналасуы тамақтандыру көсіпорындардың маркетинг концепциясының басты құрамдас элементі болып табылатынын көрсетеді. Оның орналасқан жері оған келетін адамдарға, яғни күтілетін нарықтың сегментіне ұнайтын болады. Әрине, тамақтандыру кәсіпорны үшін маркетингтің басқа да элементтері (ас мәзірі, тамақтың сапасы, бағасы, қызмет қөрсету, ресімделген дизайны, менеджменттің ахуалы мен оны ұйымдастыру) маңызды рөл атқарады, сөйтсе де келушілердің саны көп болатын оның орналасқан жері ең қымбат түсетін нәрсе және экономикалық табыстың басым үлесіне соның арқасында жетуге болады.
Ескертпе - [автормен ұсынылған]
Сызба 1 - Маркетинг концепциясының тамақтандыру кәсіпорнының қызметіне әсері
Өкінішке орай, Қазақстанның мейрамхана ісімен айна- лысатын барлық кәсіпкерлері осы факторды ең бірінші ке- зекте ескеру қажет екенін түсіне бермейді.
Тамақтандыру кәсіпорнының орналасатын жерін таңдалуға тиіс басты өлшемдердің арасынан мына өлшемдер маңызды болып саналады:
:: демография -- белгілі бір географиялық жерде адамдардың болуы;
:: осы адамдардың ақша кірісінің орташа деңгейі;
:: осы ауданның дамып келетін немесе тоқырау басталған ауданға жатуы;
:: канализацияның, дренаж бен әжетханалар жұмысының реттелуі;
:: мейрамханаға жету мен келудің қолайлылығы, яғни осы жерге адамдардың оңай жетуі;
:: сыртқы ресімдеуге ғана емес, сонымен бірге тұтынушылар нақты жерде тамақтандыру кәсіпорнын көзқараспен бағалауына байланысты көрнекілік;
:: осы маңнан өтіп бара жатқан автокөлік жүргізушілері үпіін оның тартымдылығы мен автокөлік түрағының болуы;
:: оның маңында орналасқан ғимараттар мен құрылыстардың сыртқы түрі;
:: ішкі ресімдеудің тартымдылығы мен жайлылығы және оның орналасқан жермен үйлесуі;
:: осы жерде бәсекелестердің (жалғыз өзінің немесе бірнеше мейрамхананың болуы).
Тамақтандыру көсіпорны маркетингі тұрғысынан алып қарағанда оның орналасатьш жерін таңдаудан кейін тамақтандыру кәсіпорнының залы мен оның ішіндегі ахуал маңызды фактор болып табылады.
Бұрын айтылып кеткендей, тамақтандыру кәсіпорнына келушілер интерьердің дизайнына ерекше назар аударады, ал олардың айналысындағы ахуал тұтынушының сана-сезімі мен түйсік деңгейінде әсер етеді. Егер залдағы үстелдер бір-біріне жақын тұрса немесе мұнда шу көп және орын тығыз болса, онда тұтынушы екінші рет мұндай келмеуі де мүмкін. Ал сана-сезімге жарық, жиһаз, қабырғалар мен үстелдегі дастархан түстерінің үйлесуі, музыка, ресімдеудің таңдалған тақырыбы әсер етеді. Осының барлығы бірге тұтынушылардың талғамын жаулап алатын әрі сана-сезімге әсер ететін маркетингтік құрал болып табылады. Осы орайда еуропалық тамақтандыру кәсіпорындары XX ғасырдың 70-жылдарында өте қарапайым ресімделген болатын. Алайда қоғамдық тамақтандыру нарығындағы шарықтап кеткен бәсекелестік XX ғасырдың соңында осы тәсілдемеден бас тартуға мәжбүр етті. Ал қазір олар осы бағытта бәсекелестер алдында өздерін көрсетудің тәсілі ретінде ішкі залды ресімдеудің бірегейлігін қалыптастыратын конңепция әзірлейтін болды. Өкінішке орай, Қазақстанның тамақтандыру кәсіпорындарының басым көпшілігі осы күнге дейін қарапайымдылық не болмаса стандарттық қағидасын ұстанады. Бұл да белгілі бір тамақтандыру кәсіпорындары тез арада банкрот болып, өзінің жақсы имиджін көрсетуге үлгере алмай жабылатын жағдайдыіуындататын фактор болып табылады.
Бұл Қазақстандағы тамақтандыру кәсіпорындарының басшылары мен меншік иелерінің көпшілігінің тамақтандыру кәсіпорнының ресімдеуі келесі ережелерге сәйкес келуге тиіс екенін білмеуімен байланысты болуы мумкін:
1). сауда залына үстелдер мен орындықтарды көп қоймай, отыратын орындардьщ нормаларын сақтау қажет;
2) сауда залы архитектуралық-жоспарлау шешімінің орталығы ғана емес, сонымен бірге тамақтандыру кәсіпорны маркетингінің жарнама аспектілерін көп үлесін білдіреді деген ережені ескеру қажет;
3) интерьерді жобалаған кезде үлы филиолог И.П. Павлов айтқан: адам тамақ ішіп, демалатын бөлмеде күнделікті қаракеті мен іс-әрекет туралы үмытуға тиіс, -- деген сөзіне орай зал қазіргі жай-күйге кереғар орта қалыптастыру мақсатын үстану керек. Сол себептен адамдар түскі уақытта тамақ ішетін үйымдардың жанындағы тамақтандыру пункттері стандартты түрде, ешқандай безендірусіз, тек тазалық пен гигиена ережелерінің сақталатыны көрсетіліп, ал жүмыс орындарынан тыс орңаласқан тамақтандыру кәсіпорындары жүмыс орындары жанындағы тамақтандыру пункттерінің қызметімен пайдаланатын адамдар айырмашылығын көре алатындай етіп безендірілуге тиіс.
Осының негізінде еуропалық елдер жабдықтар (үстелдер мең орындықтар) орналасатын мейрамхананың сауда алаңы оның аумағының 45-68%-дан, кафенің - 72-87%-дан, буфеттің - 91-93-дан, ал барлардың - 76-87%-дан аспауға тиіс делінген халықаралық концепцияны қабылдады. Алайда Алматы қаласының 15 әр түрлі тамақтандыру кәсіпорнын зерттеген кезде осы нормативтер сақталынбақ түгіл, ол жөнінде тамақтандыру мекемесінің меншік иелері мен жетекші- менеджерлерінің білмейтіні анықталды. Мәселен, Алматы қаласында жабдықпен мейрамхана көлемінің 81-92%-ы, кафелердің - 85-95%-ы толтырылады, буфеттердің көлемі тар, ал барлардьің жабдықтармен (отыратын орындармен) толтырылуы 88-95%-ға жететінін көрсетгі. Бес зерттелген мейрамхананың екеуі ғана, ал алты зерттел ген кәсіпорынның ішінен екі кафе ғана тақырыптық және стандартты емес түрде ресімделіені байқалды.
Қазақстандық тамақтандыру кәсіпорындарының, әсіресе, шағын кәсіпорьшдардың ас үйі көп жағдайда сауда залымен қатар орналасып, одан келушілер жаратпайтьш иістер келеді.
Тамақтандыру кәсіпорындарында меншік өнім өндірісін ретімен жүзеге асыру қағидасы сақталуға тиіс. Өкінішке орай, Қазақстанның шағын тамақтандыру кәсіпорындарында осы қағида әрдайым сақтала бермейді, мүның өзі санитарлық нормаларды бұзушылық болып табылады және олардың маркетинггік қызметінің жарнама элементтерінің жақсаруына ықпал етпейді. Сонымен бірге тамақтандыру кәсіпорындарында кәсіпорынның қуаты мен түрпатынасәйкесонытехнологиялық,мүз датқышжәнебасқа жабдықтармен жарақтандыру нормалары сақталуға тиіс, ал Қазақстанның көптеген тамақтандыру кәсіпорындарында осындай нормалардың бары жөнінде білмейді де. Демек, Қазақстан Республикасының Индустрия және сауда министрлігі отандық тамақтандыру кәсіпорындарындағы қызметті үйымдастырудың нұсқамалық қана емес, бақылау құралы болып табылатын тиісті әдістемелік ұсы- нысгар мен нормативтерді жаңадан әзірлеп, бекітш осы кәсіпорындардың қызметімен пайдаланатын барша тұты- нушылардың пайдасы үшін қоғамдық тамақтандыру сала- сындағы шаруашылық қызметгі жүзеге асыруға лицензия беретін республика әкімдіктеріне жолдауға тиіс.
Осы орайда азық-түлік тауарлары н мұздатқышта сақтау ережелеріне ерекше назар аудару қаж ет. Олар мына ережелерге сәйкес сақталуға тиіс (14-кесте).
1.3 Мейрамхана бизнесі маркетингінің ерекшеліктері
Қызмет көрсету саласында 7 р - қызметтер, бағалар; бөлу мен жылжыту, қызметкерлер, нақты қоршаған орта мен процесс кіретін дәстүрлі емес маркетинг кешені пайдаланы- лады. Бүл мейрамхана бйзнесі саласына да тән - бүл қызмет тауар, баға, өткізу, жылжьпу, қызметкерлер,' қызмет көрсеіу процесі мен нақты қоршаған орта, Ъларды жүзеге асыру ретінде қарастырылады. Тамақтандыру кәсіпорындары үш- ін келушілерге түрақты қызмет көрсететін тиімді байланыс жасайтын қызметкерлерді қалыптастыру маңызды болып табылады. Тамақтандыру кәсіпорындарыңьщ маркетингтік қызме- тінде тауарлық, баға, өткізу мен коммуникациялық саясат, сондай-ақ қызмет көрсету процесінің өзінен қүралатын өзгермелі маркетинг-миксті басқару маңызды рөл атқарады. Қоршаған ортаны қызметтер керсетілетін үй-жайдың сыртқы түрі, интерьері қалыптастырады, сондай-ақ оған экс- терьер мен интерьердің дизайны, тазалық, жарық, жайлы- лық және т.6. құрамдастар жатады. Мейрамхана бизнесі маркетингінде дәстүрлі, ішкі жәңе интерактивтік деп аталатьш маркетинггің үш түрі қолданылады (5-сурег).
Ескертпе - [автормен ұсынылған]
Сызба 2 - Мейрамхана бизнесіндегі марктетингтің түрлері
Дәстүрлі маркетингтің стратегиясы фирма-түтынушы буынына бағдарланған және баға белгілеу, коммуникация- лар және тарату каналдары мәселесімен байланысты. Ішкі маркетинг стратегиясы фирма-қызметкер буыны- на бағдарланған және қызметкерлерді түтынушыларға сапа- лы қызмет көрсетуге ынталандырумен байланысты. Ішкі маркетингтің мынадай өзіндік ерекшеліқтері бар: :: тамақтандыру кәсіпорңьіның келушілермен байланыс жасайтын қызметкерлерін қамтиды; :: функционалдық қызмет көрсету сапасын ойдағы- .дай құруға ықпал ететін ынталандыру және ұйым- дастырылған еңбек ету жағдайларын жасауға арналған; :: қызметкерлерді менеджменттің сыртқы тұтынушы- ларға қызмет көрсетудің сапа стандарттарын орындау- ға ынтадандыру. Интерақтивтік маркетинг стратегиясы қызметкер-тұты- нушы буынына бағдарланған және қызметкерлердің өзара іс-қимыл жасау процесінде қызмет көрсетудің сапасын бақылаумен байланысты. Ауқымы (ірі, орташа немесе шағын) қандай болма- сын мейрамхана бизңесінің маркетингі, жоғарыда айты- лып кеткендей, әсіресе меншікті өндіріс өнімін жылжыту саласында өте ерекше сипаттамалар тән көп факторлық және күрделі құбылыс болып табылады. Қоғамдық ^Мейрамхана бизнесінің маркетингі тамақтандыру маркетингті басқару функциялары (жос- парлау, ұйымдастыру, ынталандыру мен бақылау) және таза маркетингтік функциялармен (өнім түрлерін, баға, коммуникациялық және өткізу саясатын қалыптастыру, маркетинггік зерттеулер ұйымдастыру және барлық іс- қимылдардың нәтижесін бақылау) қоса шаруашылық қызметтің басқа түрлерімен салыстырғанда маркетинг- менеджмент жүйесі мен тұтынушыда қызмет көрсету- дің сапасымен жалпы қанағаттану сезімін оятуға қабілетті оріганолептикалық сезім (көру, дәм, сезу) кешенін қалып- тастыру қажепілігінде байқалады. Қоғамдық тамақтанДьіру маркетингінің бірінші қасиетіне сәйкес кәсІпорЬінның меніпік иёсі немесё менеджері әрбір клиентпен байланыс жасай алмайды және сол себептен өзінің өкіЛеттіктёрінің бөлігін осы байланысты жүзеге асы- ратын қілзметкерлергё беруге тиіс. Егер қызметкерлер дұрыс таңдалмаса немёсе жеткіліксіз үйретілсе немесе тиімді жұмыс істёуге тольіқ ынталандырылмаса, онда олар тұтынушы өзіне- өзі осы кәсіпорынның қызметімен ешқашан пайдаланбауға сөз беретіндей етіп қызмёт көрсетеді. Ал адамдар қоғамда маркетинггің паблйк рилейшн (адамНан адамға хабарлау) элементі түрінде белгілі бір ақпаратты алып жүруіне байла- нысгы, қызметкёрлердің осындай мінез-Құлқы кәсіпорынның имиджін бұзуға ғана емес, сонымен бірге оны тұрақты клиент- тёрден айыруға қабілетті, ал тұтынушылардың тұрақсыздығы коммерциялық тәуекелді арттырып, кейбір жағдайда кәсіпорынды банкроітыққа әкеп соқтыруы мү^кін. Сондықтан қызмет көрсету саласындағы қызметкерлерді ойдағыдай ынтаЛандьіру - қызметкерлер клиенттермен тіке- лей және өндіріс процесін іске асыру мен коммерциялық қызмётті үйымдастыру процесінде өзара байланыс жасауға міндетті нақты кәсіпорынның экономикалық- қаржы табысының шүбәСіз факторы. МенеджерлерДің қызметкерлермен сөйлёсе аЛмауы, оларды қалай да болма- сьін құрметтемеуі не болмаса қызмет көрсету саласындағы өзінің еңбек ететін қы зметкерлеріне қатысты эконом икалы қ және әлеуметтік-психологиялық басқару әдістерін пайда- лануда ж ол берілген кемш іліктер алдымен дау (айқын не- месе жасырын) тудырады, ал содан кейін кәсіпорынның қарж ы лы қ ж ай-күйін оны бәсекелестік пен сыртқы нарық ортасының ж ай-күйінің бүзуынан жылдам ж әне күш ті бұзады. Қоғамдық тамақтандыру маркетингінің екінші қасиеті күшті бәсекелестік жағдайында тұтынушыға өзінің тәбетін қанағаттандыру жеткіліксіз болатынымен байланысты. Тұтынушы тағамның түрі мен безендірілуі, олардың дәм сипаттамалары бойынш а өзінің ең жоғары талғамын қанағаттандыратын үй-ж айдың дизайнЫ, қызметкерлердің сыртқы түрі мен мінез-құлқы қандай жоғары болса да Мөртебе, бедел Мен өзінің бағалауына жауап беретін, оның ойынша белгілі бір деңгей (іс-қимыл жасау ережесі мен олардың бёлгіленген қағидалар мен ережелерге сәйкестігі) сақталатын кәсіпорындарға ғана барута даяр.
Осыған байланысты:
:: біріншіден, кәсіпорында оқытылған қызметкерлер жұмыс істеуге тиіс;
:: екіншіден, қызметкерлерді тиісті мінез-құлыққа және тағамды, залдың нысанын және т.б. ресімдеуге ынталандыру керек;
:: үшіншіден, тұтынушылардың қызмет көрсету үшін таңдалған нарық сегменті бойынша сұраныстарын білу қажет;
:: төргіншіден, таңдалған сегменггі тұтынушылардың ұлттың, дінге көзқарасын, өмір сүру салтын, қалыптасқан мінез-құлқын және т.б. ескере отырып, олардың ділін зерттеу қажет;
:: бесіншіден, қоғамдық тамақтандыру көсіпорны белгілі бір жағдайға орай қызмет Көрсёіуге тиіс кёз келген тұтынушының (турисгіқ, салтанатты, беделді, іскерлік және т.б.) барлық Қажетгілігін толық қанағаттаңдыруға тьфысу қажет.
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
2.1 Delphi-дi iске қосу. Delphi интерфейсi.
Екеуінде де BDE клиент машинасында болады, және бағдарламамен бірігіп локалдік мәліметтер қорын басқару жүйесін құрады, мұнда қөшірме саны мен пайдаланушы саны тең болады.Бұл жүйеде қашықтағы орналасқан компьютерлермен INTERNET желісіне шығуға болады. BDE локалдік және клиент - серверлік мәліметтер қорын төмендегідей пайдалануды қамтамасыз ететін PLL- библиотека жиынын білдіреді. Ол Delphi - де жазылған мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін қолданылатын қосымшаларды пайдаланатын әрбір компьютерге қондырылады.
Клиент - сервер архитектурасында BDE мен мәліметтер қоры арасында мәліметтер қор сервері (арнайы бағдарлама, мәліметтер қоры басқарады) - деген маңызды аралық звено пайда болады.
Клиент - серверге реляциялық мәліметтер қоры (бір - бірімен байланысы бар кестелерден тұратын мәліметтер қоры) үшін өндірістін стандарт болатын SQL(Structured Query Language - құрылымдық сұраныс тілі) сұраныс тілінде сұраныс құрады. SQL сервер сұраныс интерпретациясын қамтамасыз етеді, оны орындайды, нәтижесін құрады және оны клиентке жібереді. Мұнда клиент компьютері сұранысты физикалық орындауға қатыспайды, ол тек қана сұранысты мәліметтер қоры серверіне жібереді және нәтижені алады, содан кейін оны керекті түрге келтіреді және пайдаланушыға береді. Клиенттің қосымшасына тек қана сұранысты орындау нәтижесі жіберіледі, ал желімен тек қана клиентке қажет мәліметтер беріледі. Қорытындысында желіге жүктеме азаяды. Сондай- ақ SQL-сервер алынған сұранысты тез арада орындау үшін тиімді жағдайларды қарастырады. Мұның бәрі жүйенің орындалу әрекетін күшейтеді және сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.
SQL сервердің қолдануымен транзакцияның қуатты аппараты бір мезгілде бірнеше пайдаланушының бір мәліметті өзгертуіне мүмкіндік бермейді және өзгеріс енгізудұрыс аяқталмаса бастапқы мәніне қайтып келуге мүмкіндік жасайды.
Мәліметтер қоры серверінде мәліметтер физикалық тұрғыдан бір үлкен файл түрінде дискіде сақталады, жұмыс істеу үшін әрбір пайдаланушыға пароль беріледі, бұл әдейі бұзу мен ұрлаудан қорғауды күшейтеді.
Сервер қосымшасымен біріккен архитектура.
Клиент - сервер архитектурасын дамыту идеясы (ойы) мәліметтер қорын ашық пайдаланудың үш звенолы архитектурасының пайда болуына әкелді.(N-tier немесе multi-tier архитектурасы)
Клиент - сервер архитектурасы екі звенолы: бірінші звено клиент бағдараламасы, ал мәліметтер қор сервері мен мәліметтер қоры екінші звено болады.
Үш звенолы архитектурада қосымша бағдарлама құрылады, онда бұрын клиент қосымшасының меншігі болып есептелетін барлық мәліметті теру компонеттері, сондай - ақ қосымша компонеттер TDatabase және TSession кіреді. Содан кейін бағдарлама COM немесе CORBA сервері ретінде тіркеледі, ары қарай сервер қосымшасы болады. Клиент машинасында BDE болмауы мүмкін. Серверлік мәліметті пайдалану үшін олар сервер қосымшасына жүгінеді, ол қажетті мәлімет алмасуды өткізеді.
Клиент қосымшасы BDE - мен жабдықталған кез келген желілік машинада болуы мүмкін.Бұл кезде ол орналасқан каталогке басқа желілік машиналар онымен ашық пайдалануға мүмкімдік жасалуы тиіс, ал машина сервер қосымшасы тұрған мәлімет серверімен жұмыс істеу периоды кезінде қосылуы тиіс.
Сондай - ақ мұнда мәліметті орналастырудың файл - сервер вариантын қолдануға болады (суретте оң жағында) Мұнда дұрыс емес мәліметтерді сервер қосымшасы кері қайтарады, мәліметтер қоры серверіне жіберілмейді.
Клиент бағдараламасында мәліметтер қорының мәліметтер бөлігінің көшірмесін білдіретін клиенттік мәліметтер теру орналасады. Барлық өзгерістер осы көшірмені өзгертеді, қажет уақытқа дейін мәліметтер қорына жіберілмейді. Сондай - ақ үлкен кестелермен жұмыс істегенде сервер қосымшасынан бір мезгілде клиент экранында орналаса алатындай порциямен локалді теруді алуға талап қоюға болады. Бұның бәрі желі жүктемесін азайтады, сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.
TQuery компоненті қасиетінің ерекшелігі реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған арнайы тіл SQL-ді пайдалану болып табылады. Бұл тіл көмегімен программа SQL-сұраныстарды құрады, оны TQuery мәліметтер қоры машинасы BDE-ге береді.Машинада SQL құрылған интерпретаторы болады, ол сұраныста сипатталған іс-әрекеттерді орындайды.
Егер сұраныс BDE көмегімен құрылған қажет мәліметтерді мәліметтер қорынан алуды талап етсе, мәліметтер программаны іске қосу каталогінің уақытша файлы түрінде желілік кестеге салынады да, TQuery осы кестенің үстінен қарайтын болады.Уақытша кестедегі мәліметтер TDataSource делдал-компанент арқылы визуальді компаненттерге беріледі де, оларды TTable компанентінен алынған сияқты көрсетіледі.Бірақ TTable-ден айырмашылығы қолданушы оларды өзгерте алады, себебі олар анық мәліметтердің тек көшірмесі болады. Мәліметтер қорында сақталып тұрған информацияларды өзгерту үшін TQuery BDE-ге беретін арнайы сұраныстар қалыптасады. Бұл жағдайда BDE жаңаларын қалыптастырмайды, және алдында құрылған уақытша кестелерді пайдаланбайды да, тек сұраныста орындап, программаға оның нәтижесін хабарлайды. Демек мәліметтер жүйесінің модификациясы жағдайында сұраныстың программалық өзгеруін талап ету TQuery-дің TTable-ден өзгешілігін көрсетеді.
SQL-сұранысқа кейбір шектеулер қойғанда TQuery "тірі" мәліметтер жүйесін құруы мүмкін, яғни оған енгізілген BDE өзгертулері мәліметтер қоры кестесінде TTable компоненті жасайтындай көрсетіледі.
Желілік немесе файл-серверлік мәліметтер қорымен жұмыс кезінде TQuery-дің мәліметтерге ену жылдамдығы жалпы жағдайда, TTable-ге қарағанда аз болады, себебі TQuery өзімен жұмыс кезінде уақытша кестелер құрады. Бір жағынан SQL-дің қуатты мүмкіндіктері TQuery көмегімен TTable көмегімен алынбайтын мәліметтер жүйесін қамтамасыз етеді (мысалға, мәліметтер жүйесінде мәліметтер қорының бірнеше кестелерін біріктіру). Серверлі мәліметтер қорымен жұмыс кезінде TTable-дің қажеттілігі төмендейді, себебі бұл жағдайда ол төменгі мәліметтер қорының барлық серверлердің желілік көшірмесі болатын уақытша кесте құрады, содан соң барып одан қажет мәліметтер қорын құрады. Үлкен жергілікті кестелерді құруда уақыттың көп кетуі мен күрделі мәліметтер қорын алуға қатысты TTable-дің аз мүмкіндіктері оның клиент-сервер қосымшаларымен жұмыс істеуін алып тастайды.
BDE псевдоним арқылы көрсетілген мәліметтер қорына сәйкес драйвер табады.Драйвер - бұл қандай да бір анықталған типті мәліметтер қорымен қалай хабарласу керек екенін көрсететін көмекші программа.Егер BDE-ның мәліметтер қорын басқару жүйесіне сәйкес келетін өзінің драйвері бар болса, онда BDE мәліметтер қорымен және ондағы қажет кестемен байланысады, қолданушы сұранысын өңдейді және қосымшаға өңдеу нәтижесін хабарлайды.BDE Microsoft Access, Fox Pro, Paradox, dBase сияқты мәліметтер қорына өздігінен ене алады.
Егер BDE-нің өзінде қажет мәліметтер қорын басқару жүйесінің драйвері болмаса, онда ODBC драйвері қолданылады.ODBC (Open Database Connectivity)- бұл BDE функцияларына аналогты DLL, бірақ Microsoft өзінің офистік өнімдеріне ODBC қолдануын қосқан соң және ODBC үшін барлық мәліметтер қорын басқару жүйесі драйверлер қосылғандықтан, Borland фирмасы ODBC-ты қолдануға мүмкіндік беретін BDE қосты.Шындығында ODBC арқылы жұмыс жасау BDE-ге қосылған мәліметтер қорын басқару жүйесінің өз драйверіне қарағанда жәй жүргізіледі.Бірақ ODBC-пен қатынасқа байланысты Delphi масштабы үлкейіп, қазір Delphi кез-келген мәліметтер қорын басқару жүйесімен жұмыс жасай алады.
BDE SQL- сұраныстардың стандарт тілін қолдайды, ол Sybase, Microsoft SQL, Oracle, InterBase сияқты SQL- серверімен мәліметтер алмасуға мүмкіндік береді.Бұл мүмкіндік клиентсервер платформасында жұмыс кезінде кеңінен қолданылады.
Database Desctop BDE Administrator сияқты Delphi қойылымына кіреді. Ол жаңа мәліметтер қорын құруға және бар мәліметтер қоры кестелерін редакциялауға, сонымен қатар визуальды және SQL сұраныстарымен және мәліметтер қоры псевданимімен жұмыс жасауға арналған.
Мәліметтер қорының жаңа кестесін құруды қарастыру. Database Desctop программасы қосылады. Енді оның басты менюінен мына пункттерді таңдаймыз: FileNewTable (ФайлҚұруКесте). Осыдан кейін құрылатын кесте типін таңдайтын (1-суреттегі) диалогты терезе пайда болады. Келісім бойынша программа Paradox 7 типін ұсынады.Егер dBase IV типі таңдалып, ОК батырмасы басылса, кесте құрылымын құратын жаңа терезе (2-сурет) ашылады.
Реляциялық кестеде ең болмағанда бір өріс болуы керек.Кесте құрылымында өрісті анықтау үшін кесте құрылымын құру терезесіндегі Field Name (өріс аты) мәтіндік өрісіне кесте өрістерінің атын енгіземіз. Содан соң Type (Tun) өрісінде мәліметтердің типін көрсетеміз. Ең соңында Size (өлшемі) мәтіндік өрісінде өріс өлшемін береміз.
Ескертпе - [автормен ұсынылған]
Сурет 1.-Базаны құру
Құрылымы анықталған соң индекстік өріс беріледі. Ол үшін кесте құрылымын құру терезесінің оң жағындағы Table Properties (кесте қасиеттері) төгілмелі тізімінде Indexes (индекстер) пункті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz