Оңтүстік Америкада мекендеген ацтектер

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ТІРКЕУ ФОРМАСЫ

1. Тегі, аты-жөні (толығымен

2. Ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы

3. Мекеме, лауазымы

4. Мекен-жайы (индекс көрсету міндетті)

5. Телефон (халықаралық кодымен, ұялы)

6. E-mail (міндетті)

7. Факс

8. Мақала тақырыбы

9. Секция

10. Керекті техникалық құралдар

11. Қонақ үй орындарын брондау қажеттлігі (иә, жоқ)

Оңтүстік Америкада мекендеген ацтектер

Мақсаты: Жалпы ацтекетрдің қоғамдық саяси өмірін, мәдениетін әлемдік мәдениетке қосқан өзіндік үлесін мүмкін болғанша ашып көрсету. Мен бұл мақсатта бірнеше авторлардың еңбегін пайдаландым. Атап айтатын болсам атақты чех ғалымы американист Милослав Стинглдің «Индейцы без томагавков» Москвада 1984 жылы басталып шыққан еңбегін пайдаланып. Бұл еңбекте американ үндістерінің өмірі жайлы егжей-тегжейлі баяндалған. Сонымен қатар интернеттен бірқатар мәліметтер жинадым. Және де Альперович пен «История Латинской Америки (с древнейших времен до наших дней) » еңбектерін пайдаландым, «Наука» баспасынан шыққан «Исторические судьбы американских индейцев. Проблемы индинаистики. » атты еңбекті пайдаландым. Бұл кітапта кеңес ғалымдарының 1982 жылы «Индианистикаға» арналған симпозумда оқылған баяндамалар жиынтығы жазылған. Тағы да осы «Наука» баспасынан 1990 жылы басылып шыққан «Коренное население Северной Америки в современном мире» атты кітаптан бірқатар мәліметтер алдым. Қарап отырсақ әлемдік мәдениетке өзіндік үлесін қосқан Америка үндістерінің тарихы жайлы қазақ ғалымдарының еңбектері өте аз, менің басты мақсатым осы баяндамада Америка мәдениетінде баға жетпес із қалдырған тек Америка емес жалпы әлемдік мәдениеттен ойып алатын орны бар Ацтектердің мәдениетін егжей-тегжей көрсету болып табылады.

Менің баяндамам Оңтүстік Америкада мекендеген ежелгі ацтектер жайында.

Бұл баяндама бірнеше өзекті мәселелерді қарастырып, басын ашуға тырысамын.

Міндеті: Ацтектердің нақты мәдениетіне, атап айтсақ архитектурасына, біліміне, дініне, дүние танымдық көзқарастырына, әдебиетіне және тағы басқа рухани байлықтарына талдау жасау болып табылады.

Тақырыптың өзектілігі: Ең бірінші ацтектерді талқыламастан бұрын, олардың яғни ацтектердің қайдан шықты, қалай пайда болды, қандай тілдік топқа жатқызамыз, ацтектер сөзінің қалай пайда болғандығы, ацтектер оңтүстік Америкаға қашан нақты айтсақ Мексика өңіріне қашан келді. Бұл өңірде қандай тайпалармен қарым-қатнас жасады, жергілікті тайпалармен саяси-экономикалық қарым-қатнастарын ашып көрсету. Ацтектердің мәдениетіне талдау жасау, тольтектермен, сапотектермен, майялармен, инктермен мәдени ұқсастығын олардан ерекшелігін ашып көрсету болып табылады.

І тарау. Ежелгі ацтектер.

1. 2. Территориясы мен этнонимі

Солтүстік америкалық үндістер оңтүстік америкаға келместен бұрын 15 мың жыл бұрын уақыт солтүстікте өмір сүрген болатын. Мексиканың ең ежелгі тұрғынын 1947 жылы Мексикалық археолог Хельмут де Терра тапқан болатын. Табылған жеріне байланысты ол адамды тепешпендық адам деп атаған. Зерттеулер нәтижесінде бұл адам Мексикада 11-12 мың жыл бұрын өмір сүргені анықталды. Тешпандық адамның солтүстіктегі аңшылардан ешқандай айырмашылығы жоқ болатын. Табиғи жағдайына байданысты ғалымдар Америка континентін 4 этнографиялық және географиялық аймақтарға бөледі. Оның біріншісі Солтүстік Америка және оны мекендеген үндістер. Екіншісі Месоамерика. Амереканистер көбінесе месоамериканы «Орталық америка» терминімен ауыстырады. Ғалымдар бұрын месоамерикаға Мексика және Юкатон түбегі яғни қазіргі Гватемала, Белиз, Сальвадор және Никарагуаның кейбір бөліктерін жатқызады. Үшіншіге біз мына аудандарды жатқыза ала-мыз : ол шығын саудандар мен оңтүстік Американың оңтүстік бөлігі болып табылады. Төртінші аудан ол Анд тауларының аймақтары болып табылады.

Ең бірінші Мексиканы қарастырайық, себебі Месоамериканың түп тамыры болып юкатон емес, қазіргі Мексиканың солтүстік оңтүстік аудандары емес. Бұл ежелгі Мексика Тынық мұхиты мен Мексика шығанағына дейін созылып жаты. Мемлкеттің орталығында жатқан таулардың екі шетінен де теңізге дейінгі аумақты тропикалық белбеу алып жатыр. Мексикандықтар бұл жерлерді (Tierra Caliente) яғни «Отты жер» деп атаған. Жағалаудан мемлекеттің орталығына ығысатын болсақ біз таулы аудандарды басып өтеміз. Таудың бөктерінде біз құнарлы топырағымен өте қолайлы ауа райы бар, бір сөзбен айтқанда бұл аймақта өмір сүрген өздерін жұмақтамыз деп ойлап қалар. Осы аумақтың ортасында Тұзды Тескоко көлі орналасқан. Бұл жер теңіз деңгейінен 2 мың метр биік жатса да ауа райы қоңыр салқын болып келеді. Тескоко көлі өзінен кішірек екі көлге қосылып тұрады. Ол Малтокан және Сумпанго. Месоамериканың осындай кішкене бөлігі өзінің климаты жағынан және табиғатының байлығының арқасында ежелден-ақ өзіне қызығушылық танытып отырады.

Тепешпандық адамда осы территориядан табылған болатын ацтектерге дейін мұнда көптеген қалалармен деревнялар өз алдына өмір сүріп жатты. Бұл қалалардың барлығы өз бетімен дамыған мемлекет болып табылады. Бұл қала мемлекеттерді тайпаның бас көсемі басқарып отырды. Солардың ішінде тепанектер мемлекеті, чичимектер және де Кулуакан қаласының тұрғындары Тольтектер. Тольтектер өздерінің орталығы Тула қаласында болған мемлекетті күйрегеннен кейін, Мексика өңіріне қоныс аударып кетті. Мексика өңірінде олар Кулакан қаласының негізін қалаған болатын. Бірақ барлық тайпалар Тескоко көлінің маңына қоныс тепкендеріне көп уақыт өтпеген еді. Бұл тайпалардың барлығы Мексикаға солтүстіктен келген болатын. Сол жолмен бұл маңға Б. з. ХІІІ ғасырда ацтектер де келген болатын. Ацтектердің бұл Мексика аймағына келіп қоныстануының бірнеше себептерін ашып айта аламыз. Біріншіден, Мексика өңірінің яғни Тескоко көлінің маңы табиғи және климаты жағынан кімге де болса жұмсақ болып көрінер еді. Ал екінші жағынан қарастыратын болсақ бұл аймақтағы тайпалардың тілі, діни наным-сенімдері, әдет-ғұрыптары өте ұқсас болып табылады және ацтектермен бұл тайпалардың барлығы солтүстіктен келіп Мексика территориясына қоныстанып жатты.

Ал енді біз ацтек атауының шығу тегіне ұңілетін болсақ Ацтектер өздерін Ұлы Мешитли көсемдерінің құрметіне Мексика деп атаған болатын. Ол уақытта ацтектер аты аңызға айналған Отаны Астланда өмір сүріп жатты. Осы Астлан сөзінен кейінірек Ацтек сөзі шыққан болса керек. (яғни Астландық адамдар) Мексиканың тайпаларының барлығы бір тілдің диалектикасында сөйлеген яғни осы уақытқа дейін сөйлеп келеді ол науатль (на`уатль) Міне сондықтан ғылымда Мексика өңірінде өмір сүретін тайпаларды ортақ атаумен біріктіреміз- науа (на`уа) .

Ацтектер үндістердің Мехико өңіріне солтүстіктен келгендерінің соңғыларына жатады. Бастапқыда олардың мәдениетінде ешқандай айтарлықтай жаңалықтар болмаған еді, ал кейін дами келе олар тек өздеріне ғана тән ацтек мәдениетінің негізін қалады.

1. 2. Саяси тарихы

АцтектерМексика өңіріне келген кезде бұл аймақта ацтектер үшін ине шаншар жер жоқ болатын. Ал негізгі күш орталықтанған қала мемлекеттердің қолында болды. Олар Аскопоцалько, Кулуакан және Тескоко. Ацтектердің Мексикаға келгеніне ешкім қуанған сыңай танытапады. Себебі егіншілікке арналған құнарлы жерлердің барлығы осындай тайпалардың иелігінде болатын және осы жер үшін жергілікті тайпалар бір-бірімен аяусыз соғыс жүргізіп отырды. Соған қарамастан ацтектер Тескоко көлінің жағасындағы Чапультерек деген төбеде тоқтаған болатын.

Жаңадан келген тайпа көрші тайпамен мемлекеттік достық сыңай танытпайтынын түсінген. Ацтектер өздерінің жағдайын некелік одақтар арқылы түземек болды. Бірақ мұндай саясат өзінің жемісін таппады. Себебі ацтектер ханшасы мен Сумпанго қаласының тақ мұрагері арасында болған некелік одақ сәтсіздікке ұшыраған болатын. Ацтектер Мексика аймағында 1256 жылы қоныстағаннан бастап ширек ғасыр өтсе де ацтектер өздерінің тәуелділікке апара алмады. Олар өздерінің айналасындағы қалаларға салық төлеп отырды. Кулуакан әскерінде қызмет етуге мәжбүр болды. Кулуакан әскеріне көмегінің арқасында жеңістерге жетіп жатсада өздерінің тәуелділігімен қала берді. Керісінше Кулуакан билеушілернің өздерін құртып жібергелі жатқанын сезіп қойған ацтектер 1325 жылы жүздеген қайықтармен Кулуакан иеліктерінен қашып кетті. Көлдің жағасының бәрінде қоныс тебетін орын болмағандықтан ацтектер үлкен қайсар мінез таныта отырып көлдің ортасынан бір батпақты арал тауып сол аралға қоныс тепті. Осы күннен бастап ацтектердің нағыз тарихы басталады. Ол «ацтектер күнтізбесінде 1 текпатль» яғни 1325 жылға сәйкес келеді.

1. 3. Әлеуметтік-қоғамдық құрылымдары

Ацтектер қоғамы әлеуметтік топтарға бөлінді. Қала да арнайы қолөнершілер аудандары болды. Қоғам екі тапқа бөлінді. Біріншіге патшаның айналасындағы әскербасылар, абыздар, әскерилер кірді. Оларды -пилли деді. Пилилилер салықтан босатылды. Екіншісіне қолөнершілер, егіншілерден құралды.

Ацтектердің астанасы-Теночтитлан төрт ауданға бөлінді (Мейкаотль) . Төрт ауданның әрқайсысы бес бөлікке бөлінді (кальпулли) .

ІІ тарау. Ацтектердің экономикасы.

2. 1. Ацтектердің шарауашылығы

Ацтектердің шаруашылығының басты саласы суармалы егіншілік болды. Олар жасанды жүзбелі бақтарды ойлап тапты (жасанды аралдар) . Бұл жасанды бақтардан өнім алу өте қолайлы болды. Жасанды аралдар бірте-бірте ұлғайып бір-бірімен қосылып, батпақты аудандардың барлығы бау-бақшаға айналып отырды. Басты тағам маис болды, сонымен қатар бобы мен асқабақ, қызанақ, агава, какао, мақта және катус тағы басқа өндірілді. Кактустардан кошяниль өсірді - пурпурлық бояу өндірілетін жәндіктер. Ацтектердің сүйікті сусыны бұрышпен қайнатылған шоколад болды. Ал Еуропалықтар шоколад қайнатуды ацтектерден үйренген болатын. Кей біреулер алкогольді ішімдікпен үндістерді ақтар яғни Европалықтар таныстырған деп ойласа қателеседі. Агава жапырағынан (оны Ацтектер магей деп атаған) олар шырынын алған және ашыту арқылы араққа айналдырған бұл арақты олар октли деп атаған. Қазір Мексикандықтар оны пулька деп атайды. Ацтектер агаванының тікенектерінен түйрегіш, ал тамырынан тамаққа пайдаланған, сонымен қатар жапырақтарымен үйлерінің шатырын жапқан. Ацтектердің жер өңдейтін құралы-коа болған ағаш кетпеннің бір түрі.

Шаруалар үй жануарларын етке ғана пайдаланған. Үй жануарларын ит пен тауық ұстаған. Итті Ацтектер аңға шығуға емес тамаққа пайдаланған.

2. 2. Қолөнері

Ацтектердің қолөнеріне келтін болсақ метталды балқытуды білген жоқ. Табиғи мысты қыздырмай өңдеді. Ацтектердің керамикасы өте жақсы дамыды. Мозаикада қымбат тастар қолданылды. Олар нефрит, бирюза және тағы басқалары. Яшма ең бағалы зат болып саналды, одан кейін мыс, күміс және алтын тұрды. Мыстан кішкене қоңыраулар жасады, ал қоңыраулар ақшаның қызметін атқарды.

ІІІ тарау. Ежелгі ацтектердің мәдениеті.

3. 1. Діні

Ацтектердің дініне келетін болсақ ацтектердің бүкіл өмірі дінмен тығыз байланысты болған. Құдайлар мен оларға арналған көптеген сый құрметтер олардың өмірінде өте көп болған. Оларды Римдіктермен салыстыруға әбден болады себебі бір қаланы немесе бір мемлекетті басып алса жаламен бір құдайларын да тартып алған.

Ацтектердің сенімінде барлық құдайлардың жаратушысы Ометекухтли және оның әйелі Тонакатекухтли болып есептелген. Ацтектердің діні негізінен көп құдайлық дінге жатады. Ацтектердің діни көзқарасы өте тұрпайы болды. Олар кейде көрші тайпаларға діни соғыстар ашып отырды. Олар-йаойтль деп атады. Яғни құдайларға құлшылықтың бір түрі. Ацтектер кейде әскери жорықтарды ешқандай байлық пен саяси сипатсыз жасайтын болған. Мұндай соғыстарды көбінесе адамдарды тұтқынға алып құдайларға құрбандыққа шалатын болған. Соғыстар тек саяси -экономикалық жаулаушылық сипатта емес діни құдайға құлшылық ретінде жүргізілгенін біз көріп отырмыз. Жалпы алғанда бүкіл оңтүстік Америка тайпаларының инктер, сапотектер, майялардың және ацтектердің діни көзқарастары ұқсас болғанын байқаймыз.

3. 2. Білімі

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.