Ақ Орда және Әбілхайыр (Көшпелі өзбек мемлекеті) хандығы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Ақ Орда және Әбілхайыр (Көшпелі өзбек мемлекеті) хандығы

XIV-XV ғаысрларда Орта Азия мен Қазақстан халқы моңғол шапқыншы-
лығының ауыр зардаптарынан бірте-бірте арыла бастады. Бүліншілікке ұшыраған
шаруашылықты, қираған қалаларды қалпына келтіруге бағытталған шаралар
жемісін беріп, феодалбайлардыңэкономикалық және әлеуметтік жағдайлары біраз
жақсарды. сонымен бірге бұл тұста моңғолдардың қол астында болып келген
көптеген ұлыстар мен елдер дербес тәуелсіз мемлекеттер қатарына шықты.
Осындай тәуелсіздікке ие болып Қазақстан жерінде алғашқы тер жергілікті
этникалық негізде пайда болған ірі мемлекет – Ақ Орда хандығы. Оның
шекарасы Жайық өзенінен Ертіске, Батыс – Сібір ойпатынан Сырдың орта шеніне
дейін созылып жатты. Ақ Орданың негізгі халқы ерте заманнан осыдан
мекендеген түркі қыпшақ тайпалары, сондай-ақ, Алтайдан осыдан қоныс
аударған наймандар, қоңыраттар, керейттер, үйсіндер, қарлұқтар және
басқалары.
Ақ Орда хандарының кестесі оларды болған уақыта қарай мынандай ретпен
тізеді: Орда Ежен, Сартақ, Қоныша, Баян, Сасы-Бұқа, Ерзен, Мүбарак, Шымтай,
Орыс хан, Қойыршық, Барақ, тағы басқа.
Ақ Орданың кемеліне келіп, толысқан шағы ХІҮ ғасырдың екінші жартысы.
1361 жылы Ақ Орданың билеушісі болған орыс хан өз жағдайын біраз күшейтіп,
енді Алтын Орда тағына отыруға күш салды. Сөйтіп, 1374-1375 жылдары Еділ
бойымен жорыққа шыққан ол Сарайды өзіне қаратып,Хаджы – Тарханды
(Астраханды) қоршауға алды. Кама бұлғарларының жерін бағындырды. Бірақ Орыс
ханның үстемдігі ұзаққа созылмай, келесі жылы ол Еділ бойынан кетіп, Алтын
Ордадағы билікті Мамайға беруге мәжбүр болды. 1377 жылы Орыс хан қайтыс
болып, Ақ Орда иелігі оның баласы Темір Мәлікке көшкен-ді. Бірақ осы кезде
Маңғыстау Үстіртінің билеушісі- Жошы әулеті- Түй Хожа Оғланның баласы
Тоқтамсы Орта Азия әміршісі Ақсақ Темірге сүйеніп, Темір Мәліктің әскерін
талқандайды, сөйтіп, 1379 жылы өзін Ақ Орданың ханы деп жариялайды. Ақ
Орданың көптеген әмірлерінің қолдауына ие болған ол 1380 жылы Сарайды,
Хаджы- Тарханды, Қырымды және Мамай ордасын басып алды. Тоқтамыстың бұл
табысыорыс жеріне басып кірген Алтын Ода ханы Мамайдың1380 жылы Куликова
даласында орыс әскерлерін жеңілуі нәтижесінде мүмкін болды. Тоқтамыс
мұнымен тоқтаған жоқ.Атып айтқанда, осыдан кейін Тоқтамыс Ақсақ Темірдің
қамқор-қамтуынан босануға тырысады.Бірақ 1389-1391 және 1395 жылдары Ақсақ
Темірдің Тоқтасықа қарсы жасаған аса үлкен үш жорығынан Алтын Орда тас
талқан боп қирады. Темірдің басқыншылық соғыстарының нәтижесінде және ігкі
талас-тартыстан ХІҮғасырдың аяғы мен ХҮ ғасырдың бас кезінде Ақ Орда да
әлсірейді.
1423-1424 жылдары Орыс ханның немересі Барақ өзінің бақталастарын
жеңіп шығып, АқОрдада хандықты өз қолына алады. Дегенмен Ақ Орданың басты
қаласы Сығанақ, сондай-ақ Сырдың орта ағысындағы қалалар Темір әулетінің
қолында еді.1425-1426жылдары Барақ Ақсақ темірдің немересі Ұлықбекке қарсы
жорыққа аттанып, Сығанақты және Сырдария бойындағы басқада қалаларды
босатты.Жорықта жүріп 1428 жылы Барақ қаза тапқаннан кейін Шығыс Дешті
Қыпшақтардың билігі Шайбан әулетіне көшті. Барақ өлген соң олар Ақ Орда
жерінің елеулі бөлігін жаулап алды. Сөйтіп, 1227 жылы Жошы өліп,оның ұлысы
екіге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.