Шешім қабылдауға қойылған басты талаптар

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе
А) Шешім қабылдауға қойылған басты талаптар.
ІІ. Негізгі бөлім
А) Мақсат функциясының формалдау әдісі.
Б) Анықталмаған жағдайда шешім қабылдау.
В) шешім матрицасы.
ІІІ. Қорытынды.
А) Бағалау функциясы.

І. А) Шешім қабылдауға қойылған басты талаптар. Шешім қабылдауға арналған
басылымдар санының үнемі асып отыруы осы бағыттың операцияларды зерттеу,
жүйелерді талдау, басқару және шешім қабылдау, ақпараттандыру ғылымдарының
әдебиеттерінде орнықты орын алып жатқанының айқын айғағы деп білеміз. Шешім
қабылдау жеке бір адамның (шешім қабылдаушы немесе сәйкес басқарма) мүмкін
болатын бірнеше амалдардың ішінен белгісіздік жағдайында шешім қабылдауына
арналған. Шешім қабылдау теориясы өзінің мақсаты жеке адамға белгілі бір
"дайын" баламалар (нұсқалар) жиынының ішінен біреуін таңдауға жәрдем етуден
табады. Әрине, шешім қабылдаушы мамандар формалды емес баламалар құру
процесінің аса маңыздылығын түсінеді. Сондай-ақ, олар жиі назардан тыс
қалып қоятын дәйекті, яғни бар балама нұсқалар жиынын мұқият талдау жаңа
баламалар құруда өте қажет екенін ұмытпайды.
Шешімдерді жай талдау (қарастырылған жағдайдың сәйкес модельдері
құрылған соң) нақты түрде екі фазаға бөлінеді: белгісіздікті талдау жәие
қалауларды талдау (немесе құндылықты талдау және пайдалылықты талдау).
Белгісіздікгі талдау, атап айтатын болсақ, модельдерді статистикалық
тексеру, эксперименттік және тарихи мәліметтерді қолдану, шешім қабылдаушы
және эксперттер тобының бағадарын сәйкестендіру және т.б. жөнінде көп
жазылған. Осы мәселелер қарастырылған әдебиеттер көп болғанымен, өкінішке
орай олар құндылық бағалау және қалауларды формалдау проблемаларын жұтаң
қамтыған. Қазіргі кезде осыған ұқсас кемшіліктер тәжірибелік қолдану
мәселесінде де орын алғандығын айтып өткен жөн. Әдетте талданатын іс-әрекет
бағытының мүмкін болатын салдарларын сипаттайтын бірнеше аса маңызды
көрсеткіштердің мүмкін болатын мәндерін алып, талапқа сай имитациялық
модель құрып анықтауға және тексеруге бірнеше адам, жыл - уақыт кетеді.
Бүкіл жұмысгың нәтижесінде бірнеше график және кесте шығуы, сондай-
ақ, шешім қабылдаушыға қорытынды есеп жазылуы мүмкін. Содан соң шешім
қабылдаушы әр түрлі баламалардың салдарларын сараптап, олардың ішінен
біреуін таңдайды
Интеллект өзінің дүниеге келісімен шешім қабылдау процесімен кездеседі.
Бұл процесс интеллект үшін өмірдің ең негізгі процесі болып саналады.
Өйткені өзінің қоршап тұрған ортасымен байланысқа түскен соң өзінің өмір
сүруі үшін шешім қабылдауы қажет. Шынында да біз әр уақытта шешім қабылдау
процесімен кездесеміз. Шешім қабылдау үшін бізге мынадай екі нәрсе қажетті:
1. Нұсқа(вариант,альтернатива)
2. Нәтиже (исход) Мысалы:
1) Есіктен шығу
2) Терезеден шығу
Нәтиже: 1) есіктен шығу қалыпты жағдай
2)терезеден шығу қалыпты емес жағдай
Интеллект шешім қабылдау процесіне кіріскен кезде, бірінші кезекте
нұсқаларды қалыптастырады. Осыдан кейін, ол нұскаларға сәйкес келетін
нәтижелерді бір жобаға келтіреді. Осы екі процедураны атқарғаннан кейін
ғана интеллект шешім қабылдайды. Шешім қабылдау теориясында ; бұл екі
процесс негізгі процесс болып саналады және біз осы екі процестің
арасындағы байланыстардың математикалық әдістерін үйренеміз. Бұл табиғи
процесті формалдау бізге не үшін қажет? Өмірде болатын көп жағдайларда
инптеллект өзінің тәжірибесіне сүйеніп шешім қабылдайды. Кімнің тәжірибесі
мол болса, сол көбнесе тура шешім қабылдайды, бірақ өте күрделі
проблемаларды шешу кезінде интуициямен шешім қабылдау жақсы нәтиже бере
қоймайды. Сондықтан да оларды формалдау қажеттігі туындайды. Нұсқа мен
нәтижені сәйкестендіру үшін және ШҚТ (шешім қабылдаушы тұлға) дұрыс шешім
қабылдауы үшін бірінші кезекте нұсқаларды бағалау, ал скіншіден,
нәтижелерді бағалау әдісі болуы керек.
Шешім қабылдау процесіндегі нәтижелердің ңұсқаларға тәуелділік түрлерін
қарастырайық. Мазмұндық тұрғыда бұл тәуелділік нұсқа мен нәтиже арасындағы
мынадай байланыстар түрінде бейнеленеді:
1. Әрбір нұсқа бір ғана нәтижеге алып келетін байланыстың ең қарапайым
түрі. Бұл жерде нұсқалар мен нәтижелер арасында функционалдық
байланыс болады;
2. Байланыстың екінші түрі - әр нұсқаға бірнеше нәтиже, ал әр нәтижеге
орындалу ықтималдығы сәйкес келеді;
3. Үшінші байланыс түрі - әр нұсқаға бірнеше пәтиже сәйкес келеді, бірақ
нәтижелердің орындалу ықтималдықтары да белгісіз.
Көп жағдайларда ЩҚТ үшін нәтиже белгісіз болып келеді. Мұндай жағдай
белгісіздік жағдайда шеш.ім қабылдау деп аталады. Егер де нәтиже ықтималдық
арқылы бағаланса, онда ШҚТ стохастикалық жағдайда шешім қабылдады деп
аталады. Егер де нәтижені анық сандармен бағалай алу мүмкіншілігіне ие
болсақ, ол кезде біз анық жағдайда шешім қабылдау процесіне кездесеміз. Осы
айтылғандарды қорытындылай келе біз төмеидегідей шешім қабылдау ториясын
қалыптастырсақ болады:
Шешім қабылдау үшін міндетті түрде белгілі бір жағыдай болуы қажет. Бұл
жағдайды біз белгілі мақсатпен белгілейміз.
1. Сол мақсатқа жетуді көрсететін нұсқалар болуы қажет.
Әрбір нұсқаға сәйксс келетін нәтижелер болуы қажет. Осы үш компонент болған
кезде ғана шешім қабылдау процесін жүзеге асыруымыз мүмкін. Бұл процесте
жағдайлар белгілі бір мақсатпен бағаланады. Нұсқалар сан немесе
ықтималдықпен бағаланады. ШҚТ нұсқалар мен нәтижелер арасындағы байланыс
жөнінде ақпараттандырылған болса және нәтижелер санменен, ықтималдықпен
немесе белгілі бір функциямен бағаланса, ол кезде шешім қабылдау процесі
анық жағдайда шешім қабылдау, стохастикалық жағдайда шешім қабылдау немесе
ендіру функциясы арқылы шешім қабылдау деп аталады. Әрине, ЩҚТ-ның
нұсқалар мен иәтижелер арасындағы байланыс жөнінде ақпараты нақты
объективті ақпаратқа сәйкес келмеуі мүмкін. Мысалы, балама нұсқалар мен
нәтижелер арасында шын мәнінде стохастикалық байланыс болса және шешім
қабылдаушы нәтижелердің орындалу ықтималдықтарын білмейді делік. Онда шешім
қабылдаудың осы кезеңін белгісіздік жағдайда шешім қабылдау деп
белгілейміз. Осы айтылған процестерді формалдау - шешім қабылдау
теориясыиың негізгі мәселесі болып саналады. Формалдаудың ең алғшқы қадамы
бұл - шешім қабылдау процесіне мақсат функциясын ендіру. Екінші қадамы бұл
- әрбір нұсқа және нәтижелерді кесте немесе графтар арқылы бейнелеу.

ІІ. А) Шешім қабылдау процесі негізінен үш параметрге байланысты
болады:
1. Альтернатива (нұсқа)
Х={х1 х2, х3,...,хп}
2. Нәтиже
У={У1,У2,У3,.--,Уп}
3. Шешім қабылдау жүріп жатқан орта
А={а1, а2, а3...,ап }
Осы үш параметр негізінде шешім қабылдау процесін толық (немесе оған
жуық) формалдау мүмкіншілігіне ие боламыз. Ол үшін ендіру кестесін
енгіземіз: А=Ғ(х,у). Бұл функцияны кесте көрінісінде жазатын болсақ, онда
шешім қабылдау процесін толық түсіну мүмкіндігіне ие боламыз. Шешім
қабылдау процесі көбінесе шешім қабылданып жатқан ортаға тікелей
байланысты, өйткені шешім қабылдау процесін жүзеге асыру үшін, міндетті
түрде, мақсат функциясы болуы қажет. Екіншіден, осындай процестер табиғатта
бар болып, ол цроцестердің болу бағыты көбінесе өздігінен жүзеге асады.
Мысал ретінде мынадай фразаны қарастырайық: "От қоршаған айналаны жаулап
алуға ұмтылды". Әрине, от өзіне лаулап алуды мақсат етіп қойды деп айта
алмаймыз, әйтсе де ұмтылды деген сөзді қолданамыз. Тілдің жетпегендігінен
бе, кедейлігінен бе? Жоқ, бұл жерде ұмтылды деген сөзді әдейі, саналы" және
"санасыз" жүйелердің жұмыс істеуінің бірлігін, яғни жұмыс істеуі белгілі
бір нәтижеге бағытталғанын бөліп көрсету үшін қолданамыз.
Осыған байланысты мақсат функциясы екі түрге бөлінеді:
I. Бағытталған мақсат функциясы;
2 Бағытталмаған мақсат функңиясы (немесе кездейсоқ)
Бүл жерде "бағытталған" терминін белгілі бір мақсатта, объект
кеңістікте немесе уақытта басқа объектілермен байланысқа түсетін қандай да
бір күйге жетуге бағытталған деп айтуға (түсіндіруге) болады. Ал
"бағытталмаған" деп , осылайша түсіндіруге болмайтын іс-әрекетті, қимылды
айтамыз.
Кез келген жүйеге мақсат қою (жүйе өзіне саналы мақсат қоя алмаса да)
әдістемелік тұрғыдан жүйені зерттеу үшін өте маңызды әрі қолайлы.
Енді мақсаттардың, шешім қабылдау мәселесіиің төңірегінде, негізгі
түрлерін және оларды формалдау әдістерін қарастырайық. Негізінен формалды
сипаттау шешім қабылдағанда ғана қажет болып қалмай, ол әдістің құрамындағы
жүйелі талдау бөлігі болып есептеледі.
Мақсаттардың мынадай түрлері бар:
1. Сапалы мақсат. Бұл жағдайда мүмкін болатын нәтиже мақсатты не толық
қанағаттандырады, не толық қанағаттандырмайды. Мақсат
қанағаттандырылғандағы немесе сәйкес қанағаттандырылмағандағы бірнеше
нәтижелердің бір-бірінен айырмашылығы жоқ. Мақсат жартылай
қанағаттандырылды немесе 90% қанағаттандырылды деп айту орынсыз.
Сапалы мақсатты барлық мүмкін болатын нәтижелер А жиынының В жиынтығы
түрінде формалды түрде сипаттауға (формалдауға) болады.
Бұл жерде В мақсаттық
жиынтық, кез келген аєВ мақсатты қанағаттандырады, ал кез келген а€В
мақсаттты қанағаттандырмайды.
2. Берілген фунщияны максималдау. Әдетте, шешім
қабылдаудың математикалық моделдерінде мақсат қандай да бір нақты
мәндерді қабылдайтын, барлық нәтижелер жиыныида берілген функңияны
максималдау немесе минималдауға теңестіріледі. Мұндай функция мақсат
функциясы деп аталады. Кез келген сапалы мақсатты
қандай да бір функңияны максималдауға алып келуге болады. Мысалы, f(a)=l
болсын, егер а€В болса және f
(а)=0 болады, егер аВ, В - мақсат жиынтығы. Кейде нәтижелер бір санмен
емес эффективтік көрсеткіштері деп аталатын сандар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.