Шәкәрім Құдайберді шығармаларындағы мінез –құлықтың әлеуметтік- педагогикалық сипаттамалары

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Шәкәрім Құдайберді шығармаларындағы мінез –құлықтың әлеуметтік-
педагогикалық сипаттамалары.

Әлеуметтік педагогика- белгілі бір себептердің салдарынан психикасы,
дене бітімі зақымдалған, ауытқуларға душар болған, не болмаса созылмалы,
туабіткен дертке шалдыққан адамдарға көмек қолын созып, қатарға қосу немесе
әлеуметтендіруді ғылыми-педагогикалық және психологиялық заңдылықтарға
сәйкес жүзеге асырудың теориясы мен практикасын қарастыратын ғылым.
Бұндай көмекке мінезінде кедергілері бар адамдар да жатады. Мінез-құлық
ауытқулары деп қарастырылатын адамның жүріс-тұрысы, іс-әрекетінің бұзылуы
психикалық –психоз, невроз т.б. ішкі жандүниесінің, денесі не психикасының
ауруға шалдығуынан болатыны белгілі. Бұл ретте алдымен алғашқы ауытқу
және екінші ауытқу), мәдени қуатталатын ауытқулар-деген секілді ұғымдар
туралы сөз қозғауға тура келеді.
Алғашқы ауытқу дегеніміз - қоғамда қабылданған нормаларға жалпы сәйкес
келеді, тұлғаның жекелеген қылықтары онша зиянды емес, ол әлеуметтік
тұрғыда девиантты немесе бұзылу ретінде қабылданбайды. Адамның өзіне және
қоршағн ортаға бұл кіші-гірім тентектік, сотқарлық не болмаса әшейінгі
қателік ретінде қарастырылады. Бірақ бұлай болуының себебі ретінде- отбасы
тәрбиесі не болмаса оқу-тәрбие мекемелерінің кетірген қателігін естен
шығарып алуға болмайды.
Күнделікті тұрмыста кездесетін көпжағдайда жеке адамның өз басына және
қоршаған ортаға де кері әсер етіп, біреудің көңіліне ақау түсірсе,
біреудің намысына тиетін, кейде тіпті сол адамның өзіне де зияны тиетін
көргенсіздік, мәдениетсіздік, тәртіпсіздік, арсыз, кербаққан,
кертартпа -деп бағаланатын көріністерді осыған жатқызуға болады.
Олардың қатарына сондай-ақ адамдар көп мән бермейтін ұсақ-тұйек ұрлық,
өтірік, алдамшылық пен қулық, зорлықшылдық пен сұмырайлық, надандық,
ішітарлық немесе көреалмаушылық деп бағаланатындары да ос алғашқы
ауытқуларға кіреді. Бұдан басқа надандық, жалқаулық, еріншектік,
өсекшілдік, мақтаншақ, ысырапшылық немесе орынсыз мал (дүние мүлк) шашу,
тапқан тергенін орынсыз, пайдасыз жұмсау да халық тарапынан сыналады.
Бұларға қарсы жазылған заң жоқ, бірақ көпшлік тарапынан сыналады,
мінеледі, сондықтан бұларды психикалық емес мәдени ауытқуларға басқаша
айтқанда алғашқы ауытқуларға жатқызуға болады деген ойдамыз.
Осы сөздердің әр қайсысының астарында жекелеген адамдардың мінезі,
қылығы, жүріс-тұрысы, ақылы, әдеті мен әдебінің көріністері жатады. Қарап
отырсақ, ақын өлеңдеріндегі айтқан ойлар осы алғашқы ауытқуларға қатысты
болып, олардың барлығы бар және оларды түзету жолдары да келтірілген.
Ақын Шәкәрім Құдайбердиев өлеңдеріндегі әлеуметтік-тәлімдік пікірлердің
- міне осыған қатысы бар.
Алғашқы ауытқулар, мәдени ауытқулар, девиантты(қылмыс) және
делинквентті(қылмысқа жақын) мінездердің пайда болуы себептеріне қатысты
зерттеулерге сүйене отырып бұндай келеңсіздіктер мен қылмыс секілді
теріс әрекеттерге итермелейтін себептерді З.Фрейд, Ч.Ломброзо, Э.Кретшмер,
В.Шелдон, Э.Дюркгейм секілді ғалымдар зерттеп талдаған. Айталық, З.Фрейд
мәдениетті танымайтын деген ұғым пайдаланады. Ғалымның осы мәдениетті
танымайтын -деген пікіріне сүйне отырып, мінезінде Шәкәрім айтқан шолақ
ойлап, шолтаңдап сырттансынбақ- белгілері көрініс тапқан және бұдан басқа
да арсыз, арам, асығыс, айлакерлік тағы басқа да өз басына да, қоршаған
ортаға да зиянды қылықтарды әлеуметтік проблема ретінде қарастыруға болады
деген пікірдеміз.
Зерттеуші ғалым Р.Мертон, мақсат және оған қол жеткізу жолдарына
байланысты адамдардың мнез-құлық типтерін- конформист, жаңашыл,
оқшауланушы, бүлікшіл деген типтерге бөледі. Күнделікті өмір сүру
нормаларында кездесетін келеңсіздіктер мен тұрақсыздықтар себепті тұлға
белгілі бір мінез-құлық, жүріс-тұрыс жолын таңдап ала алмауын Э.Дюркгейм
аномия немесе норманың жоқтығы деп атаған. Шәкәрім мұндайларды қу менен
сұмды кім жиса – шын мықты сол. Ардан күсіп, арамның біреуі... -деген.
Әлеуметтік және практикалық психологияны зерттеуші ғалымдар Дж.Стивенс
және оның пікірін жалғастырып, практикалық психологияда кеңінен қолдаенған
Д.Семин, С.Ключниковтер адамдардың бойындағы кейбір қалыптасып қалған
мінез - құлық түрлерін жеті айдаһар(семь дракон) деп белгілеп оларды
тәкаппарлық, шыдамсыздық, қорқақтық, сараңдық немесе сығандық, ашушаңдық,
бірбеткейлік немесе қырсықты, өзін төмен санау дей келе сезім мен эмоция
құбылыстарының бұлармен ғана шектелмейтінін белгілеген. Мысалы, әумесер
немесе аңгүдік(взбалмошный) жаңжалшыл немесе әдетте ұрысқақ әпербақан, жоқ
жерден қиыншылық тауып өзін-өзі азапқа салып жүретіндер деп басқада
кемшіліктерді атап көрсетеді.
Зерттеуші ғалым Дж. Стивенс олардың әр қайсысын талдай келе жеке - жеке
сипаттама бере келіп жақсы және нашар жақтан белгілей отырып басқаларға
және адамның өз басына зиянды тұстарын, түзету мүмкіндіктері мен әдістерін
де нақтылаған. Оның пікірі бойынша тәкаппарлықтың бір жақсы жағы
және бір нашар жағы бар, мысалы, паңдық, мақтаныш сезімінің басымдығы, ал
нашар жағы – менменшілдік пен даңғойлық, өзі туралы пікірінің жоғарылығы
мен өзін ерекше силауы, өз басын ғана ойлайтын эгоистік пікірі,
басқаларды менсінбеуі; олар іштей тартыншақ, ұялшақ, өзіне сенімі жоқ болуы
себепті сыртқа өзін басқалардан ерекше көрсетуге тырысады.
Нашар мінездердің тағы бірі - шыдамсыздық – олар батыр, нашар жағы
ұстамсыздығы. Ондайлар ұрыншақ келеді, өйткені шыдамсыздығы ойлауға
мұршасын келтірмейді, ылғи да бүлдіріп жүреді, артынан өкінішке ұрынады.
Бұл бала кезінде ата - анасының не басқа да ересектердің үнемі
асықтыруынан болатын мінез.
Өзін - өзі азапқа салып жүретіндер, жанкешті десе де болады. Олар
құрбандыққа даяр, ал нашар жағы – қиналуға бейімділігі. Жоқ жерден
қиыншылық тауып азаптанып жүреді.
Сараңдық немесе сығандық. Бұндайларды шық бермес - шағайбай - дейді.
Жақсы жағы – жоқшылық көрмейді, өзіне қажеттілерді жинап алады да, өлсе
де айрылмайды, содан ләззат алады. Нашар жағы - ондайлар тойымсыз,
тыйымсыз, қайырымсыз келеді. Сол себепті жаман істерге де ұрынып
қалады.
Өзін жоюға дайын тұру - өзін құрбандыққа шалуға дайын, олар тіпті өзін
өлтіруге дейін барады. Бұның көптеген себептері болуы мүмкін. Соның ішінде
психикалық ауру мен өмірден көрген теперішін жеңе алмай не ұмыта
алмай бір сәттік ұмтылыс кезінде өзін - өзі жойып жіберуі мүмкін.
Бірбеткейлік, қырсықты- жақсы жағы- тайсалмайтыны және өз дегеніне
жетуге барын салатыны, ал нашар жағы - ақымақтыққа дейін баратыны. Олар
да ұрыншақ, мінезінің иекемсіздігінен басқалармен тіл табыса алмайды.
Көрсетілген осы жеті негізгі теріс мінездер нәсілі, түрі-түсі,
орналасқан мекені т.б. қарамастан жер бетіндегі барлық ұлттар мен
халықтардың арасында жекелеген адамдарда кездеседі. Бұл жерде айтылмаған
басқа да нашар мінездерді ғалым осылардың әр түрлі модификациясы деген
пікірде.
Келтірілген жеті айдаһар сынды ақын атап көрсеткен, ел
арасында таралған әлеуметтік педагогикалық мәселелердің түрлерін біз
жетібасты жылан- деп атадық. Өйткені бұлардың қазақ арасында да орын
алғандығын Шәкәрімнің Көкіректе толған шер, Жуандар- деп басталатын
және басқа да өлеңінен көруге болады.. Ол жетібасты жылан ақынның аталған
екі өлеңінде мақтан, атақ іздесең құдайдан без, ардан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.