ҒАЛАМНЫҢ ЖҰМБАҚ СЫРЛАРЫ
ҚОЖАЛЫМОВ ЗЯДАН
ҒАЛАМНЫҢ ЖҰМБАҚ
СЫРЛАРЫ
Алматы 2010 жыл
УДК 615. 8
ББК 53. 59
Қ 56
Пікір жазғандар:
Керімбек Ермахан- Медицина ғылымдарының докторы,профессор
Әнуар Тарақ - Филология ғылымдарының докторы,
доцент
Құрбанқожа Сансызбай - Педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор
ҚОЖАЛЫМОВ З.
Қ 56 ҒАЛАМНЫҢ ЖҰМБАҚ СЫРЛАРЫ. Монография. Ғарыш, адам, жер
тылсым сырлары Алматы, 2010 - 750 бет.ISBN 978-601-7262-00-6
Республикамызға танымал тұлға, мәдениеттанушы, Өтейбойдақ-
танушы және зерттеуші ғалым ғаламның тылсым құпиялар мен халық
шипагерлігінің тарихы және өркендеуі туралы он бестен аса ғылыми танымдық
монографиялық кітаптардың авторы, өзінің жиырма жылға жуық Қазакстан
халық емшілері қауымдастығының президенті, Халықаралық бірнеше халық
медицинасы қауымдастықтары мен Академияларының толық мүшесі ретіндегі мол
тәжірибесінен жинақталған философиялық танымдағы жаңа ғылыми монографиясын
оқырманға ұсынады.
Еңбектен қазақтың халықтық шипагерлігінің өткені, бүгіні,
болашағы туралы тарихы, ХУ ғасырдың ғалым шипагері Өтебойдақ Тілеуқабылұлы
халықтық шипагерлік пен осы заманғы ғылыми медицинаның негізін қалаушы,
тән,жан, Рух, беймәлім ұшқыш тәрелкелер, кері әсер күштері, табиғаттың
дәрісіз емдері, рухани, биоқуат, медитация мен музыкалық шипагерліктердің
маңызы мен пайдасы, салауатты өмір салты мен өзін -өзі емдеу жолдары
және телепатия, көріпкелдік, жұлдызнама, денсаулықты сақтау мәдениеті
мен ислам дінінің тәрбиелік пен емдік ерекшелітері т.б.туралы мәліметтер
алады.
Кітап ғалымдарға, баспасөз мамандарына, діни, рухани-ағарту мен
денсаулық сақтау орындарына, емшілерге, арнайы зерттеушілерге және арнайы
әрі жоғары оқу орындары студенттеріне және көпшілік оқырман кауымға
арналған.
УДК 615. 8
ББК 53. 59
ISBN 978-601-72-62-00-6
© Қожалымов З.,
2010. © Шалкөде 2010.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ҒАЛАМНЫҢ ЖҰМБАҚ СЫРЛАРЫ
I Тарау. Қайта гүлденген киелі қасиет
1.1 Қайырымды қарулы қауымдастық ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... 26
1.2 Өтейбойдақ екінші Ибн Сина ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 28
1.3 Халық емшілігінің қара нары ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...32
1.4 Шипагерлік
мәдениеті ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...37
1.5 Целитель целителю
рознь ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
1.6 Беймәлім әсерлердің сыры неде ? ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .50
1.7 Шипагерлікте мәдени мұра саласы ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .53
II Тарау. Шығыс және қазақ шипагерлігінің мәдени үйлестігі
2.1 Шипагерліктің халықтық сипаты және түрлері ... ...
... ... ... ... .58
2.2. Халықтық шипагерлік пен медициналық жүйенің негізін қалаушы
ғұлама ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .95
2.3 Шипагерлік баяндағы имандылық пен даналық
сөздері ... ... ... .. ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. 124
2.4 Арманы орындалған жаһангер
шипагер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .13 2
а.
Арнау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... . ... ... ... ... ..133
б. Сахналық
көрініс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .138
III Тарау. Жан. Тән. Рух
3.1 Жан тіршілік
иесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... . ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 150
3.2 Өлгендердің рухы басқаға қонама
? ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..164
3.3 Өлгендердің өмірге қайта
келуі ... ... ... ... ... ... ... .. ... . ... ... ... ... ... ... ... . ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...170
3.4 Өліп тіріліп, қайта өлгендер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...175
3.5 Өлгендерді тірілтетін діндер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...179
3.6 Ажалсыздар мен ұзақ өмір жасағандар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...185
3.7 Үрейлі әсерлер неден
болады ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .192
3.8 Бізге көрінбейтін
бейнелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 203
3.9 Көрініп көзге , жоқ болды
бейне ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...211
3.10 Рухтармен сөйлесу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 221
IV Тарау. Ғарыштық беймәлім қонақтар
4.1 Беймәлім ұшқыш тәрелкелер
(БҰТ) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...235
V Тарау. Тәндегі сызықтар және нүктелер мен белгілер құпиясы
5.1 Алақан, саусақ сызықтары
құпиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .269
5.2 Адамның қолы саусағы мен табанындағы
нүктелер.. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .282
5.3 Әжімнің де сыры
бар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .285
5.4 Қалдардың сыры
неде? ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...287
5.5 Адам денесіндегі ғажайып сызбалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 290
VI Тарау. Кері әсер күштері
6.1 Дуалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 296
6.2 Сиқыршылық
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...307
6.3 Сиқырлаудың жолдары мен емдеу тәсілдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...318
6.4 Ғажайыптың ғаламаттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...332
6.5 Қарғыстың қасыреті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...342
6.6 Қансорғыш пен қуатсорғыш
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 352
6.7 Құйын жел ақырзаман әкелмейді
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 362
VII Тарау. Табиғаттың дәрісіз табиғи емі
7.1 Табиғи ем
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 376
7.2 Минералды су көздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 379
7.3 Су өмірді сақтаушы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .381
7.4 Қарапайым дәрісіз ем
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 385
7.5 Асыл тастардың емдік сипаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 386
7.6 Шипагер және шипасыз ағаштар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 392
7.7 Музыка мен ән-күйдің емдік шипасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 395
7.8 Медитациялық емнің шипасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 405
VIII Тарау. Тылсым дүниенің жұмбақ сырлары
8.1 Бақсылық
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 415
8.2 Болжаушы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 444
8.3 Жауырыншы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 460
8.4 Жұлдызшы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 464
8.5 Құмалақшы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 486
8.6 Көріпкелдік
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 500
8.7 Халық
емшілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..523
8.8 Телепатия
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 546
ІХ Тарау. ИМАНДЫЛЫҚТЫҢ АҚ ЖОЛЫ
9.1 Шапағатын шашқан ислам
діні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..588
9.2 Жауапкершіліктің өлшемі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 597
9.3 Қолында құраны, аузына иманы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 599
9.4 Құран аяттарының емдік шипасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .608
9.5 Жақсылыққа – көреалмастық жасау надандықтың белгісі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .618
9.6 Адамгершілік пен имандылық
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .622
9.7 Қазақстан халық емшілері қауымдастығының атын жамылған ҰРЫ Ұйым
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...625
9.8 Қасқырда баласына – қас қылмайды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .627
9.9 Табиғат тіршілік
бағдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...631
Х Тарау. Сенім денсаулық кепілі
10.1 Өзіңді - өзің тани
біл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 640
10.2 Ғарыштық сана мен ақыл - ой
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..648
10.3 Таза ой -
қорғанысың ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 667
10.4 Адам биоөрісінің
қуаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...668
Х1 Тарау. Шипагерлік мәдениеті мен сандар құпиясы
11.1 Шипагерлік мәдениетінің
үйлестігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 680
11.2 Денсаулықты жақсарту жолы және тазару
мәдениеті ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..685
11.3 Сандар сыры
неде? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..695
а. 13 саны нені
білдіреді? ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 695
б. Киелі 7
саны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...698
в. Болашағыңды болжай
біл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .701
г. Киелі жетілік
атаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .704
д. Тағдырнамалық
сан ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 707
11.4 Геопатогендік аймақ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...711
11.5 Бионика деген
не? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 714
11.6 Дыбыстардың емдік
қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..718
11.7 Ауланы, пәтерді және офисті
тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .719
11.8 Күшті әсерлі заттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...720
11.9 Үй мысығының
емшілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 722
11.10 Ұзақ өмір сұру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...724
11.11 Жаяу жүрудің
пайдасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 727
11.12 Өзіңді - өзің емдей
біл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .728
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..731
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...740
Алғы сөз
Ежелден Әлемдегі ұлттар мен ұлыстардың ғажайып құбылыстар мен оның
адамға түсініксіз ерекшелігіне танымды баға беруі де әр түрлі болып
келеді. Ең саналы тіршілік иелері адамзаттың өзінің өмір сүрген алғашқы
дәуірінен бастап ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан тектік қасиеті
тылсым күштердің бір саласы ғана. Бұл бізде ғана емес, әлі әлем елінде де
толық зерттелмеген.Атап айтқанда: бақсылық, балгерлік, көріпкелдік,
болжаушылық, сынықшылық, жұлдызшылық, шипагерлік, тамыршылық,
құмалақшылық, түс жору, аян алу, ғарышпен байланысу, жауырыншылық,
сиқырлық, алақан-саусақ сызықтарын оқу құпиясы тәрізді киелі өнерлердің
жеке ұлттарға ғана тән өзгешеліктерімен қатар, бір ұлттың өзінің ішінде
аймақтық, рулық ерекше белгілері де болды. Бұлар жөнінде көптеген әлемдік
зерттеушілердің ғылыми-танымдық еңбектерінде айқын жазылған. Ғарыштық
тылсым күштердің құпиясы кімді болса да ойландырады. Оның беймәлім сырын
білуге ұмтылдыратын бір құдіретті күш, пендені ғұмыр бойы мазалап өтетіні
де табиғат заңдылығы. Өте күрделілігіне қарамастан мәңгілік өмір шындығына
жету тірі пенденің арманы болып келеді. Өлген адам тіріле ме, өліп
тірілгендер бола ма, өлгенді тірілтетін дін немесе басқа құдіретті күш
иесі бар ма, бізге көрінбей белгі беретін қандай бейнелер, о дүниедегі
әруақтар қалай сөйлеседі, мәңгілік өмір иесі – ажалсыздар мен ұзақ өмір
сүрушілер бар ма деген мәселелер бүгінде санамызға аз әсер етіп жатқан
жоқ. Бұл құбылыстар жөнінде әркім өз түсінігінше баға беріп, еңбектер
жазып, зерттеп келеді. Бірақ, қазақ халқының ұлттық қыр-сырларын салыстыра
отырып, басқалардан ерекшелігін атап жазған көлемді ғылыми-танымдық арнайы
еңбектер болмағанын мойындамаймыз. Осындай себептен көп жылдан бері
жасанды әулие, ана, елші, емшісымақ, көріпкел т.б. алаяқтарға алданып
жүрміз. Бірақ бұларға қарап ұлттық тектілік өнерлерді жоққа шығаруға
болмайды. Құдайға шүкір, бүгінде қазақ ұлтының киелі рухты мықтыларын
әлемнің жетпіске жуық елі мойындады, әрі таныды. Жетістікті қағаз бетіне
түсіріп, халық қолына ұсыну адал борыш қана емес, ата-бабалардың киелі
тектілік қасиетін кайта тірілту мен болашақ ұрпаққа ұсыну болып табылады.
Жер беті халқын жарты ғасырдан бері таңқалдырып, әлі жұмбағы шешілмей
жүрген беймәлім ұшқыш тәрелкелер де біздің елдің әуе кеңістігіне қонақ
болып, фантастикалық ұғым түрінде қалуда. Шет ел мамандары беймәлім ұшқыш
тәрелкелер жөнінде не айтса соған сенгендейміз. Бұл құбылысқа да ұлттық
танымдық сезім керек екені рас. Сонымен бірге, ертеде ата-бабаларымыз
табиғаттың қойнауын-дағы металл мен металоидтардың денсаулыққа пайдалы
түрлерін шебер меңгергенімен, қазір ұмытыла бастады. Ел егемендігін алған
шақта бұл құпия сырды біліп, пайдалану өте қажет. Сондықтан, әр адамның
өзіне-өзі көмек етуі, сақтанып жүріп денсаулығын күтуі басты міндет. Бұл
еңбекте таза ауа, өзен-көлдің сулары, минералды сулар, балшықтары және
емдік касиеті бар асыл тастар, ағаштар, қасиетті жерлер, музыкалық пен
медитациялық және рухани мен биоэнергетикалық шипагерліктердің бүгінде
маңызды-лығы мен болашағы туралы сондай-ақ, өзіңді-өзің емдеу әдіс
тәсілдері мен имандылық саласы да қамтылған. Қарғыстың қауіптілігі, меңнің
сипаттамасы, құйын желдің қасіретті құпиясы, қауіпті жер асты нүктелері
туралы да ой-толғам бар. "Дос жылатып, дұшпан күлдіріп айтады" деген
халқымыздың дана сөзіне жүгініп, аты барда нақты қызыметі көрінбейтін
кейбір қоғамдық ұйымдар мен алаяқтар жайын-да да әңгімеленген.
Адам баласы қандай дәуірде өмір сүрсе де өзіндік діни наным-сенімі,
танымы болды. Шамандық (бақсылық) күшті дамыған "тәңір дінінің" кезінде
халық көктегі жаратушысына, Күнге, Айға табынғаны, әруаққа сыйынғаны
белгілі. Қазақ еліне VIII-IX ғасырда ислам діні жеткенімен, оны бірден
қабылдау ауыр болды. Халық ислам діні қағидаларымен бірге тәңірлік діннің
кейбір сенімдерін әлі (әруаққа, киелі жерлерге, отқа, киелі адамдарға т.б.
құрмет көрсету мен табыну) жалғастырып келеді. Бұл халыққа ислам дінінің
қағидалары мен шариғаттық шарттары әлі толық үгіттеліп жетпегендігінен әрі
діни насихатшылардың сауатсыздығынан болып отыр. Бүгінде оннан аса ғылыми
танымдық кітаптар мен ондаған сын мақалалар авторы ретінде ғылыми
еңбектерімнің негізінде және әлемде ұйымдастырған және өзім ұйымдастырып
басқарып өткізген форумдар мен конгрестерге қатысқандағы тәжірибелерім
мен білген, жазған естеліктерімнің негізінде осы еңбек дүниеге келді.
Бұл монография бұдан бұрын жарық көрген, өз оқырмандарынан жақсы бағасын
алып жатқан Мәңгілік құпия шежіресі атты монографиялық еңбегімнің
жалғасы( А. Сөздік – Словарь, 2001. - 468 бет).
Түсімде таяу жылдары қайтыс болған жерлесім Сұлтанбаев Қайранбай ағай:
"Ей, Зиядан, міне сенің Өтейбойдақ бабаң" – деп бір қара шалды көрсетті.
Оның түрі ана арабша кітабындағы суретіне ұқсайды. Маған ұлы баба: "Жаз,
жаз, балам, жаза бер, балам, тағы да жаз!.." деп ғайып болды. Әлі
есімде. Өткен ғасырдың ақырғы жылы болатын. Мен Өтейбойдақ бабаны Қазақ
радиосынан таныстыруды бастап оның жалғасын бітіруге абтобуспен келе
жаттым. Сатпаев пен Бейбітшілік көшесі қиылысына жақындағанда: Ей З...
алдыға қара, - деген дыбысты сезіммен естігендей болдым. Басымды
көтеріп қарағанымда жүргізуші артында үлкен сахна пайда болып, төрт-бес
адам сахналық көрініс жасап жатыр. Сахна шетіндегі өзімнің де сұлбамды
көргендей болдым. Сен Өтейбойдақ бабаңды сахнаға алып шығасың, - деген
үн естілді де барлық көрініс ғайып болды. Аң таң болып, не сенерімді
немесе сенбесімді білмей, кейін бұл құбылысты күнделігіме жазып қойдым.
Біреуге айтуға ұялдым. Қайдағы сахналық көрініс, оны жазатын жазушы
емеспін деп, бұл жағдайды мүлде еске алмауға тырыстым. О тоба, өткен жылы
Таразда ұлы ғұлама атты Халықаралық конгрес өткізгенімде сахналық
сценариі мен Шипагер баба әнін сазымен жазғанымда, осыдан он жыл бұрынғы
күндізгі көрініс есіме түскенде таңғалғаным-ай. Бұл аян мен көріністі
әруақ аманаты деп түсіндім. Армандар орындалған сайын тылсым дүние
сырларын зерттеуде өркендей берері хақ.
Тірілердің сұрауы мен өлілердің тапсырмасы бойынша "Мәңгілік құпия
шежіресі" кітабынан кейін оннан аса кітап жаздым. "Тәуекел түбі жел қайық,
өтесің де кетесің" дегендей ұлт намысы үшін, өз танымым бойынша жазған
Ғаламның жұмбақ сырлары атты көлемді ғылыми-танымдық шығармам өз
оқырмандарын табады және ойларынан ой туғызып, құпиялықтың сырларына баға
берулеріне көмектеседі деген үміттемін.
Құрметпен автор
КІРІСПЕ
Бұл ғылыми монографиялық еңбекте халықтық шипагерліктің мәдениеті
мен тарихы, емдік дәстүрлері және ХV ғасырдағы ғалым шипагер Өтейбойдақ
Тілеуқабыл-ұлының Шипагерлік баян атты медициналық энциклопе-диялық
еңбегі мен діни тәрбиелік көзқарастар және ғарыштық құпияларға арнайы
талдау жасалынды. Алғаш рет философиялық мәдени танымдық тұрғыдан ғылыми
зерттеуге енгізілді. Халықтық шипагерліктің Шығыс шипагерлігімен өзара
ұқсастығы, сабақтастығы ғылыми тұрғыда зерттелінді. Еңбектің зерттеп
жазылу тақырыбының өзектілігі Қазақстанда қабылданған мемлекеттік Мәдени
мұраны дамыту бағдарламасымен тығыз байланысты. Ұлт мәдениетінің
дәстүрлік саласына жататын халықтық шипагерлік пен ғарыштық тылсым
құбылыстарға жаңадан арнайы ғылыми зерттеулер алғаш рет жүргізілді.
Еліміздегі азаматтардың денсаулығын сақтау проблемасы Президен-тіміз
Нұрсұлтан Назарбаевтың ұсынған Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының жеті басты бағытының біріне айналды. Ұлтымыздың өткен
тарихи және мәдени құндылықтарын жинақтап зерделеп-зерттеп қалпына келтіру
мен ұрпақтан-ұрпаққа жалғастыруға ықпал ету – бүгінгі зерттеуші
зиялылардың басты міндеті. Емшілік дәстүр халқымыздың тарихымен тамырлас,
тағдырымен түптес ұлттық дәстүрлі өнерінің бір саласы. Қазақтың емдік
шипагерлік тәсілі шығыстық шипагерлікпен үндес, ұқсас келуі ол ертеден
жалғасын тапты. Адамның ауруын өсімдік пен жан-жануарлардың нәрімен емдеу
тәсілі тарихтың терең тұйығынан басталады. Бұл шындық еліміздің
тәуелсіздігіне дейін кейбіреулердің Қазақтың халықтық шипагерлік өнері
болмады деген сыңаржақ пиғылдарын, бүгінде жоққа шығарды.
Денсаулық – зор байлық, бірінші байлық. Адамның бірінші
байлығының қайнар көзі, біріншіден – шипалы емде, екіншіден – саулық
мәдениетінде, үшіншіден, саулық пен емдік мәдениетін демейтін қоғамдық
қолдауда. Шипалық адамның өзін, жақынын емдеуден басталады және нәр
алады. Содан ол ұрпақтардың, ұлттық қазынасына айналады. Шипалық – рухани
тазалық, тән мен жан жарастығы, табиғатпен тілдесе, ұрпақ үлгісімен үндесе
білудің негізі.
Шығыстық дәрітану қалайша халықтық шипагерлікке айналды? Бұл әлі
зерттелмеген мәселе. Шығыстық дәрітану мен ұлттық шипагерлік мәселесі
арнайы философиялық-мәдени талдаудан тыс қалып қоюда. Денсаулыққа қатысты
дәстүрді, шипагерлік емінің эволюциясын, мәнін және әлеуметтік қолдауын
талдау – философиялық та, қоғамдық та маңызы зор мәселе. Билеуші
идеология мен ғылымдағы біржақты түсініктердің кесірінен халықтық
емдеудің шипагерлік дәстүр өнері саласына арнайы зерттеулер
жүргізілмеді.
Ел өз тәуелсіздігін алғаннан кейін ғана тұңғыш рет ғылыми зерттеу
саласының іс жоспарына ене бастады. Емдік – адам өмірін ұзартудың, адам
мен табиғаттың, адам мен әлемнің арасындағы байланысты дүниетанырлық
деңгейде көтермелеудің, адамдық деңгейде қарастырудың тәсілдік түрі.
Адамдар жан мен тән саулығын, яғни адам денсау-лығын жақсартуда, оны
қалпында келтіруде ел ішіндегі тәуіп, бақсы-балгерлерден көмек сұрады,
олар өз тәжірибе-лерін пайдаланды. Емшілік өніп-өсудің құралына жараған
сайын, оған деген мұқтаждық күшейді. Бертін келе, халық-тың емдік әдіс-
тәсілдерін біртіндеп насихаттайтын, оның бай мұраларын қалыптастыратын
халықтық дәстүрге ұйытқы болды.
Халық барлық мұқтажын табиғаттан іздеді, жан жануарлардың әр түрлі
жарақаттарынан, сынықтарынан табиғаттағы минералды сулар мен балшықтардан,
мумия т.б. заттардан қалай ем алып жазылатынын бақылады. Бұл әдісті
өздеріне пайдаланды. Дами келе өзіндік халықтық емдеу жүйесінің негізі
қалануына ықпал етті. Олардың мұндай әрекеттері болашақ ұрпаққа мұра болып
жетуіне негіз болды. Мұндай ғылыми халықтық емдіктің дәстүрлі шипагерлік
жүйесінің қалыптасуына ХV ғасырда өмір сүрген, ғұлама шипагер Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлының білгірлігі мен біліктілігі үлкен қозғау салды. Орта Азия
мен қазақ жерінен орта ғасырдан бұрын шыққан ғұлама ғалымдардың есімдері
бүгінде әлемге белгілі Әл-Хорезми, әл-Бируни, әл-Разани, Әбу-Насыр әл-
Фараби, Жүсіп Баласағұн, Әбу Әли Ибн Сина тағы басқалары Гиппократтың
этикалық медициналық білімін жалғастырды, байытты, оны шипагерлік емнің
тәжірибесімен толықтырды. Шипагерлік ем халықтық тәжірибесімен құнды. Орта
Азиялық ғұламалар медициналық білімді шипагерліктің халықтық және шығыс-
тық сипатымен дамытты. Ғұламалардың емді ғылыми ілімге және халықтық
тәжірибеге жақындатуының негізінде, шығыстық шипагерлік батыстық
шипагерліктен де бұрын, әлемге белгілі болды.
Әсіресе, әлемдік ғылымның екінші Аристотелі атанған Отырардың
түлегі, ғұлама ғалым әл-Фарабидің (870-950) аттары аталған еңбектері
ғұлама ғалым әрі дәрігер Әбу Әли Ибн Синаның (980 – 1037) медицинаға
арнаған он алты кітабы, Ж. Баласағұнның Құтты білігі Шығыс пен Орта Азия
елдерінің халықтық медициясының өркендеуінің басты ғылыми оқулығы, іліми
құралы болды. Ғұлама Гиппократтың төрт шырынның төрт құбылысы туралы
пайымын ғалым-шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы жаңа жағдайдың талабымен
толықтырды, өз халқының емдеу дәстүрімен үйлестірді. Ұлттық медициналық
энциклопедия-лық еңбектің негізін жазды. Қараүзген шипагер адам бойындағы
қанды: арам қан, адал қан, құтырған қан, қанды ірің - деп
төрт топқа бөлуімен, оның Сау денелі адам - ыстық, суық, кебір –
сұйқыл, қатаң – босаң, сіңірім – шығарым, ояу – тыншу сынды он
жаралыстық түрден құралып: кеңістік, тұрақ, жарық, қараңғы, ыстық, суық,
алты тұғырға тұрақтанады, - деп тұжырымдауы [1,160-161 бб.], бұл
жетістік қазақтың шипагерлігінің ілімдік деңгейін, ғылыми даму дәрежесін
айқындайды. Адамзат дүниесі пайда болғалы ешқандай жойылмаған дәстүрлі
халық шипагерлігін зерттеумен, оның ғылыми негізін қалау өте қажетті
құндылыққа жатады. Қазақ халқының тарихында шипагерлік туралы артына
рухани мол мұра қалдырған аттары белгілі және енді белгілі бола бастаған
көптеген дала ғұламалары мен ғалымдар, бақсы-жыраулар мен би-шешендер
ғұмыр кешкені белгілі болуда. Халықтың шипагерлік өнерінің өткеніне,
бүгініне және болашағына философиялық көзқараспен саралап, мәдениет-тану
тұрғысынан зерделеу қажеттілігі – осы зерттеу тақырыбының көкейтестілігін,
оның мәнділігін білдіреді.
XVII-XVIII ғасырларда орыс офицері географ Н.П. Рычков,
дәрігер С. Большой, XIX ғасырда генерал майор В.Б. Броневский, саяхатшы
А.И. Левшин, штаб лекері С.А. Яроцкий, әскери дәрігер А. Ягмин және
қазақтың ғалымы Ш. Уәлиханов тағы басқа да саяхатшылардың халық
шипагерліктерінің ұлттық ерекшеліктері туралы жазған қолжазбалары,
шипагерлік өнерінің тарихына септігін тигізді. Халқымыздың емшілік
дәстүрінің тарихы тереңде, бастауы біртекті емес. Ұлттың өмірлілігі оның
көп салалы өнеріменде ерекшелінеді. Емдік дәстүрдің өркендеуі ұлттық таза
ұрпақтың негізін қалауға ықпал етті. Осындай игі бастамалар өз жемісін
берді, онымен таныстық, енді зерттеуге де кірістік. Дәстүрлі халықтық
шипагерлік емінің іліми негізін осыдан бес жарым ғасыр бұрын, қараүзген
шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының (1388-1485) іс-тәжірибесімен іске
асырғанын ғалымдар енді ғана біле бастады. Шипагердің Шипагерлік баян
атты еңбегі қазақтың Әз Жәнібек ханының Жарлығымен 1466–1473 жылдары
аралығында Шудың Қозыбасы аймағындағы ханның әл-Ақорда сарайында
жазылады. Хан қолжазбаны көре алмады. Ал, қилы-қиын заманда қараүзген
шипагердің мұрагерлері бес мың беттік қолжазбаны алып көрші қытай еліне
апарғанда, бұл қолжазба ақырғы алтыншы мұрагерден қытайдың мәдени
революциясы бандиттерінің қолына кездейсоқ ілініп өртеледі 1968 ж..
Оның тек төрттен бір тарамдалған бөлігін ғана аман алып қалуға мүмкіндік
болды.
Ө.Тілеуқабылұлының Шипагерлік баяны 1994 жылы Үрімжі қаласында араб
әрпінде бір кітап етіп шығарса, ал 1996 жылы Алматыда Жалын
баспасы баспадан шығарды. Баба еңбегінің баспадан шығуына, қытай
мемлекеттік сыйлығын алуына және зерттелуіне де сондағы қазақ ғалымдары:
Ә.Тышанұлы, Жәнәбіл, Қ. Жәнәбілұлы, Қ.Ыбырайұлы, Х.Әкімжанұлы,
Т.Ыбырайұлы, М.Сүлеймен-ұлы, Д.Құрмашұлы, Ж.Мұсағұлұлы, Қ.Мұқанұлы,
Ж.Мырза-қанұлы, О.Асылұлы, Т.Қабаев, Ә.Қалиұлы т.б. болды. Өлгені
тірілді, өшкен оты жанды деген ұлы даналық сөздің шындығы бұл – Шипагер
кітабы, біріншіден, энциклопедиялық медициналық әрі көп салалы гуманитар-
лық ғылымдардың басын біріктіретін еңбек, екіншіден, философиялық көзқарас
пен этнотанымы негізінде жазыл-ған. Оның тарихи ғылыми мазмұны қазақ және
шет елдердің ғалымдары тарапынан жоғары баға алуда. Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлы өзіде-өзінен бұрынғы ғұламалар еңбегіне құрметпен қараған,
оның ілімін мойындаған, өзімен үміттес, сырлас ретінде баға бере білгені
оның Шипагерлік баянында сипатталады.
Мәселен, Мейлі Әбу Нәсір болсын, Жүсіп Баласағұн болсын мейлі мен
болайын, бір із, бір тілектіктерміз. Ол екеуінің менен артығы жырлауыл,
сөйлеуіл шижалама да қалам – З. Қ ғана. Сонымен қоса үшеуіміздің
орта теңдік Шопан үсті бозторғай ұяламдықтап жұмыртқалам-дықты
таппақ. Әбунасыр жеті тіл сөйлемелігі айқын ұғыныс, - деп [1, 379 б]
өзінің де, өзгенің де білімділігіне артық та әрі кем де емес, әділ
бағасын бере білген. Ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының
білімділігі мен іс-тәжірибесі арқылы медицина ғылымдары бойынша, оннан аса
ұлттық және әлемдік ғылымдар негізінде жаңалықтар ашқаны, оны іске
асырғаны туралы оның еңбегінде бары туралы зерттеушілер мен ғалымдар
анықтай бастады. Мәселен, тіршіліктің материалдық ұғымының диалектика-лық
заңына, шешекке вакцина егудің емдік тәсіліне, ми мен қан айналымы
қызметіне, суық су мен аязда емдеу т.б. әдіс - тәсілдерін ғылымда Ф.
Энгельс, Э. Женнер, Де Винчи және П. Иванов ашқан деген ғылыми
жаңалықтарды олардан бұрын ғалым шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының
еңбегінде жазылып іске асырылғаны айтылады. Бұл қараүзген шипагер
Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының өзінен бұрынғы Шығыс және Орта Азиялық ұлы
ғұламалардың ғылымдарын дамытушы, өзінің жеке тұжырымдық ғылымын жаратушы,
әрі терең философиялық идеясы болғанын айқындайды. Бұл ұлттық
шипагерліктің өркендей бастауы-ның ғылыми негізі мен білімділігінің
биіктігін білдіреді. Ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының Шипагер-
лік баян еңбегіне арнайы зерттеу жүргізіп ғылыми анықтама берген
медицина ғылымдарының докторы, профессор Ә.Нұрмұхамбетұлы:Өтейбойдақ
бабамыз қазақ жерінде медицина ғылымына, практикалық денсаулық сақтау
істеріне, ережелеріне, қағидаларына алғаш рет негіз салған үлкен ғалым,
дәрігер...,- деп оның еңбегінің құндылығына нақтылы тоқтам жасауы да
терең ойландырады [2, 4 б.].
Зерттеу аясы кеңейген сайын біртіндеп шипагерлік мәдениеттің
өркендеуіне ғылыми теориялық, тәжірибелік және жеке тұжырымдамалар
жасалынуда. ХХ ғасырдың ақырында қараүзген шипагер Өтейбойдақ бабаның
Шипагерлік баяны халқымен қайта қауышуы, қазақ ғылымында шипагерлік
саласының ғылымының орны айқындалуына жол ашты. Қазақ халқының шипагерлік
өнерін бүгінде әлемге айқындап тұрған Шипагерлік баянның ерекшелігі бір
ғана медицина ғылымына арналған емес. Ол тіл, әдебиет, тарих, этнография,
философия, психология, астрономия, этика, эстетика, заң, фармоко-логия,
метрология, математика және тағы басқа да ғылымдар саласына да ықпалын
тигізіп, мәдениеттану саласына қызмет ете алады.
Халық шипагерлігі ол әлі өзінің ғылыми анықталық әдіс-тәсілдерін
толықтай дәлелдей алған жоқ. Осы тарихи шындықты мойындап қана қоймай,
халықтық шипагерлік пен медициналық ғылымды өзара ұштастырудың тиімділігін
өз тәжірибесінде дәлелдеп келе жатқан медик-ғалымдар баршылық. Қазақ
халқының шипагерлік өнерінің жойылмай сақталуына, өркендеуіне Кеңес
заманында үлестерін қосқан профессорлар, медицина ғылымдарының докторлары
Е.Оразақов, С.Қарынбаев, С.Суханбердин, дәрігер-ғалымдар М.Қожабеков,
Ә.Айбақын, З.Шашкин және тағы басқалар есімдері халық емшілігінің
тарихында құрметпен орнын алады. Ел тәуелсіздігін алғаннан кейін есімдері
елге танымал ғұламалар еңбектерін кеңірек зерттеуге, емшілік мәдениеті-нің
құпия сырларына ғылыми талдау жасауға мүмкіндік туды. Бүгінгі ғалымдар –
профессорлар, медицина ғылымда-рының докторлары – А.Алдашев, Ж.Әлімханов,
А.Рақышев, Ш.Абдуллаев, Ә.Есенқұлов, А.Жақанов, Ә.Нұрмұхамбетұлы,
Т.Шорманов, Т.Момынов, Қ.Рахимов, Е.Әбілқасымов, Керімбектің Ермаханы,
доценттер, медицина ғылымдарының кандидаттары – Т.Бекенов, Т.Төлендиев,
Т.Төреқұлов, Ә.Өмешұлы, сондай-ақ бірнеше кітаптардың авторлары, зерттеуші-
ғалымдар – З.Қожалымов, Ө.Әбдіраман т.б. ғалымдар халық шипагерлігінің
болашағына сеніммен қарап, оның тарихының таза әрі ғылыми негізін
қалыптастыру жолында еңбектенуде.
Қытайдың Шыңжаң ұйғыр автономиялы ауданындағы қандас ғалымдар –
Әзімхан Тышанұлы, Жәнәбіл, Қадыс Жә-нәбілұлы, Төлеуқан Ыбырайұлы, Хакім
Әкімжанұлы, Мағаз Сүлейменұлы, Дияр Құрмашұлы, Жанабыл Смағұлұлы, Қаһарман
Мұқанұлы, Жақып Мырзақанұлы, Омарқан Асыл-ұлы, Тәліпбай Қабаев, Әуелқан
Қалиұлы және Қазақстандық ғалымдар философ Ж.Молдабеков; педагог-
филологтар – М.Жолдасбеков, Д. Мәсімханов; психолог-педагогтар –
Қ.Жарықбаев, Т. Әлсатов, C. Құрбанқожа және тағы басқа да ғалымдар мен
зерттеушілер өз ой-пікірлерін жан-жақты білдіруде. Халықтың шипагерлік
өнерін зерттеуде қиындық-тар жоқ емес, бірақ зерттеуге деген қажеттілік
азаймауда. Профессор М. Жолдасбеков: VІІ ғасырда тасқа қашалып жазылған
Орхон ескерткіштері болмаса, қазақ тарихына, мәдениетіне қатысты
материалдардың ешқайсысы көрін-ген деректердің басы қосылмағандықтан да,
күні бүгінге дейін қазақ тарихын, әсіресе осы уақытқа дейін ашылмаған
кезеңді, оның оқиғаларын білмедік. Әсіресе сол уақыттың тарихи
қайраткерлерін жазып қалдырған Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының еңбектерінің
құны өте зор, - деп тұжырым жасайды [3,71-72 бб.].
Осындай ғылыми қорытындыдан соң, ғұлама шипагер Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлы өзінің Шипагерлік баянын жазбағанда, қазақтың халық
шипагерлігінің тарихы да еліміздің ғылыми саласынан орын алмас еді деген
қорытынды жасауға болады. Бұл тоқтамды халық шипагер-лігін ұзақ жылдар
бойы зерттеп, ғылыми монографиялық еңбектер жазған медицина ғылымдарының
докторы, профессор Е. Оразақов былай айқындай түседі: Ертеден келе
жатқан мәдени мұралардың талайы Ұлы Октябрь революциясынан кейін ғана
жан-жақты зерттеліп, кейінгі ұрпақтардың рухани мүддесін өтеп келеді. Ал
Қазақ халық медицинасы туралы мұны айта алмаймыз. Өйткені, бұрын да және
Совет өкіметі жылдарында да бұл тақырыпқа арналған ғылыми зерттеулер көпке
дейін болмады... [4,10б.]. Билеуші ұлт тарабынан қазақтың тарихымен
бірге, оның шипагерлік емін дамытушыларын да тұқым-тұяғымен толық
қалдырмай жоюға дейін әрекет етті. Осы шындықты медик-ғалым Т. Бекен:
Халық емінің өрлеу кезеңдері жазба деректердің жоқтығынан әлі зерттеліп
біткен жоқ.
Қазақтың халық емінің де тамыры көне дәуірден ғасырлар бойы ұрпақтан-
ұрпаққа жалғасып келе жатқан халық мұрасы. Халық емі жоқ ұлттың бүгінге
дейінгі өмірі де, болашағы да болмас еді. Қазіргі медицинаның негізі
мен ірге тасын қалағанда сол халық емі, яғни халықтық медицина екенін кім
жоққа шығара алады, - дейді [5, 39 б.].
Ғалымдардың осындай негізгі ой-тоқтамдарынан халық шипагерлігіне
ғылыми зерттеудің қажеттілігі кезек күттір-мей тұрғандығын аңғартады.
Халық шипагерлігі өзінің ішкі құпиясын сандаған ғасырлар бойы ашпады, ол
жұмбақ күйінде әлі қанша уақыт қала берерін ғылымда дәл айта алмасы
айқын. Бұл зерттеу кең көлемді, көп ғылымдар саласы бойынша зерттеуді
қажет етеріне жол ашудың алғашқы қадамы болмақ. Ғұлама шипагер Өтейбойдақ
халық шипагерлерлерін қабілеттеріне, білімі мен емдеу әдіс-тәсілдерінің
нәтижелеріне қарай екі топқа: Болжамалы және Дарымдаулық шипагер деп
бөліп, шипагерлердің 24 түрін жүйелеп жеке-жеке анықтама береді. Ғалым
шипагер: Шипагерлік те өнердің бір түрі. Шипагер – өнерпаз екені айқын
ұғыныс. Шипагер міндеті ауруды ажал аузынан алып қалу, арты науқасты
сырқаттық бейнеттен айықтыру борышын өтеу керек. Шипагерлердің де
ұмтылыс өресі мен игеру шамасына сай білімі жоғары – төмен болмақ, -
дейді [1, 80 б.]. Ғұламаның бұл даналық тұжырымынан шипагерлердің
мәдениеті, мінезі, тазалығы, білімділігі, жауапкершілігі туралы нақтылай
айтылған философиялық ой-талғамының, бүгінгі медицинаның өз мамандарына
қоятын талаптарына ұқсас, сабақтас екендігін толық айқындайды. Дегенмен,
қазақтың халық шипагерлігі тек қана емшілер мен қараүзген шипагер
Өтейбойдақ арқылы толық дамыды деуге болмайды. Терең зерттеулер қажет.
Ол үшін ынталы ілімді, ірі тұлғалы ғалымдар ұдайы білімін, тәжірибесін
байытып дамыту үшін, тұрақты ізденісте, сабақтастықта және басқалар
іліміне оң көзбен сыйластықта қарайтын жағдайда ғана дамиды, өркендейді.
Бүгінде білімді, философиялық ой толғамы мол дала ғүламалары қатарындағы
қазақтың төл перзенті, қараүзген шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының
сауатты жазылған іліми еңбегі, ұлтының ұрпақтарының танымы мен талғамдары
халқының сауатты ілімді-ғылымды ел болғанын айқындап бере алады.
Халықтың шипагерлік мұрасын және емдеу мәдениетін дамытудағы
Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының Шипагерлік баян еңбегінің философиялық-
дүниетанымдық көзқарас-тарының маңызын, олардың ұлттық философия мен
мәдениетте алатын орнын айқындап беру бүгінде ғылымның басты
міндеті.Сондықтан да тақырыпты зерттеу мақсатынан туын-дайтын міндеттер де
баршылық. Олар: емдіктің халықтық сипаты мен түрлерін ашып, олардың
эволюциялық кезеңдері мен бағыттарын саралау; Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы
шығыс шипагерлік дәстүрдің ғылыми негізін қалаушылардың бірегейі
екендігін, оның емдік әдіс-амалдарының арқауын айғақтау; емдік мәдениеттің
танымдық-тәрбиелік маңызын, адам биоөрісі қуаттарын ашып беру; рухани,
медитациялық, музыкалық ем денсаулықты және тазару мәдениетін жақ-сартудың
жолы екендігін дәйектеу және қазіргі жаһандану үрдісіндегі Қазақстан
Республикасы мәдениетінде иннова-цияларды дәстүрлі мәдени мұралармен
үйлестіру мақса-тында Халықтық шипагерлік сияқты шипалық дәстүрінің
мәдени және тарихи формаларын жан-жақты талдау кезекті мәселелердің
бірегейі десек артық болмайды.Халықтың шипагерлік дәстүрін зерттеуде,
әсіресе Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы шығармашылығын түсіндіруде Әл-Фараби, Ибн
Сина, Ж.Баласағұни, М.Қашқари, Қожа Ах-мет Яссауи тұжырымдары зор танымдық
қызмет атқарды. Халықтың емдеу мәдениетін тұжырымдауда философиялық,
психологиялық, медициналық, әлеуметтік-мәдени, этикалық, эстетикалық, діни-
рухани және т.б. білімдердің жетістігі, олардың адам санасын және емделу
қабілетін дамыту жөніндегі кеңестері мен үрдістері аса маңызды рөл
атқарды.
Қоғамдық түрлі медициналық мәліметтерге, гумани-тарлық деректер мен
тәжірибелерге сүйене отырып, зерттеу-лік жұмыста тарихи, әлеуметтік,
компоративистикалық, герменевтикалық және логикалық тәсілдер рет-ретімен
пайдаланылды, өзара ұштастырылып берілді.
Халықтық шипагерлік емі мәселесі мен тәжірибесі философиялық-мәдени
тұрғыдан тұңғыш рет арнайы кеңірек зерттеліп отыр. Қазақтың ұлттық
философиясын зерттеуде халықтың емшілік мәдениетіне, шипагерлік дәстүріне
арнайы мән берілмеді, ғылыми түрғыдан зерттелу жұмыс-тары кенже қалды.
Мәселе халықтық тәжірибенің жоқты-ғында емес, шипагерлік дәстүрлер туралы
мәліметтердің жинақталмағанында, тіпті ғалымдардың терең және жүйелі бара
бермегендігінде. Зерттеудің негізгі жаңалықтарына келсек мынандай
шешімді ұсынуға болады. Олар: шипагер-лік дәстүр тарихи,
медициналық, көркем мәдени тұрғыдағы әдіснамалық негіздерде зерттелді және
сол арқылы қазақ мәдениетінің дәстүрлі шипагерлік саласының тарихи форма-
лары нақтыланды.
Осы ғылыми зерттеудің негізгі мақсаты бойынша, Халықтық
шипагерліктегі мәдени логикалық тәсілдер рет-ретімен пайдаланылды, талдау
берілді, қазақтың сөздік қоры мен тіл мәдениетін жетілдіретін медициналық
сөздік қоры жасалынды, қазақ мәдениетінің шипагерлігі тарихына арналған
еңбектерге философиялық түсіндірмелер берілді; қазақ шипагерлігі мен көрші
Шығыс және Орта Азия елдерінің дәстүрлі шипагерлік өнерлерімен өзара байла-
нысы, байымдылықтары жіктеліп, философиялық ой-толғамынан өткізіліп
көрсетілді; емдіктің қараүзген шипагер Ө. Тілеуқабылұлының философиялық
ойының талғамы бойынша іске асырылған, құндылығын жоймаған, өте қажетті
медициналық көзқарастары мен емдік әдіс-амалдарын осы заманғы ғылыми
медицинаның талаптарына сай қолданысқа енгізу қажеттігі шешімін табатыны
сипатталынды. Зерттеу жұмысында қазіргі қазақ еліндегі мәдениеттану және
тарихты жаңғырту мақсатындағы дәстүрлі мәдени мұралардың бірі Халықтық
шипагерліктің орны анықта-лып беріледі.
Зерттеу бойынша ұсынылған негізгі ғылыми тұжырым-дарға келсек: қазіргі
мәдениеттанудың өзекті мәселеcі – халықтық шипагерлігі тарихы алғаш рет
қазақ мәдениеті контекстінде қарастырылады; халықтық шипагерлікті
талдауда арнайы мәдениеттанулық зерттеу ұстанымдары қазақы дүниетаным
үрдістерінде тек шипалық үлгі ретінде қолданылмай, одан этномәдени қисын
іздестірілді; емдеудің жоғарғы өнері – шипагерлік туралы түсінікті, оның
ұлттық емшілік негізін тиянақтай түседі; халықтық емдіктің қалыптасу
кезеңдері мен түрлерін (емші, бақсы, балгер, болжаушы, жауырыншы,
жұлдызшы, құмалақшы, көріпкел-дік, телепатия, тамыршы, сынықшы т.б.)
талдап беріледі; Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының Шипагерлік баян еңбегіне
алғаш жан-жақты талдау жасалынады, оның Қанықталғы, Нарықталғы,
Дарымдалғы бөлімдерінің танымдық және практикалық маңызы көрсетіледі;
Өтейбойдақ Тілеуқабыл-ұлы еңбегіндегі емдік әдіс-амалдар жинақталып
сараланады; қазақ шипагерлігінің Орта Азия және Шығыс шипагерлігі-мен
тұтастығы мен ұқсас жақтары және философиялық дүниетанымының ерекшеліктері
айқындалады. Емдеу мәде-ниетінің үйлестігін талдап, оны жетілдіру және
қолдану жолдары ұсынылады.
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызының қажеттілігінің
құндылығы да ескерілді.
Себебі, ем сөзден, шипагерлік сөзден басталады, халық-тың шипагерлік
өнері және ұлттық дәстүрімен жалғасады, медициналық біліммен және
тәжірибемен жаңа сатыға көтеріледі. Зерттеуде сөздік мәдениеттің, ұлттық
философия мен әдептіліктің, этнопедагогика мен этнопсихологияның емдік
қасиеттері тілге тиек болды, нақты талдау тапты. Жас ұрпақтың денсаулығы
мен өзін-өзі тәрбиелеу мақсатында “Халықтың шипагерлік дәстүрлері және
емшілік мәдениеті” атты арнайы курс мектепте, арнайы және жоғары оқу
орындарында оқылса, одан ұтарымыз мол. Мұндай ізгі бастамалар денсаулықты
жақсарту, емді сауықтыру, халық емшілерінің білімдерін көтеру жұмыстарын
жандандыраты-ны даусыз. Осы бағыттағы ізденістер мен үрдістерді
мәдениеттану, қазақ философиясы, этнопедагогика мен этнопсихология,
экология, валеология, этика мен эстетика, өзін-өзі тану сияқты пәндерде
пайдаланудың танымдық-тағылымдық маңызы анағұрлым зор. Қазақтың ғалым
шипагері Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының кезеңінен бұрынғы және бүгінге
дейінгі халықтық шипагерліктің дәстүрлері мен мәдениетін зерттеу және
Орта Азия мен қазақ жерінің ғұламаларының шипагерлік саласындағы
еңбектеріндегі ой-толғамдарына тұңғыш рет философиялық көзқараспен
ғылыми талдау жасау, халықтың рухани мұрасын оқып үйренуге бағдарлама
жасаудың теориялық маңызы мол және құнды. Ғұлама ғалым Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлының Шипагерлік баян еңбегіне арналған ғылыми конференция-
лар мен отырыстар және 2004-2008 жылдары аралығында осы зерттеуші басқарып
бес рет өткізген қазақтың халық медицинасына арналған, Халықаралық ғылыми
теориялық-тәжірибелік конгрестер мен форумдардың елімізде өткізілуі, бұл
шаралар қазақ халықының шипагерлігінің өз еліне ғана емес, әлемдік
дәрежеде танылуына, үгіттелуіне және ғылыми жүйеге зерттеуге енуіне
ықпалы маңызды және зор болды. Осы зерттеуші З. Қожалымов жүз баспа
табақтан артық бес жеке монографиялық еңбектердің, рухани-танымдық, ғылыми
анықтамалық және талдамалық тұрғыда жазылған жүзден аса мақалалардың
авторы атануы, бұдан былай шипагерлік дәстүр жөнінде ғылыми зерттеулерге
теориялық және тәжірибелік жағынан зерттеушілерге қажетті пайдала-ну
құралы болары анық. 1998 жылдан бері зерттеушінің бағдарламасы бойынша
халық шипагерлігі тарихы мен ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының
Шипагер-лік баян медициналық еңбегіндегі емдік және әдіс-амалдарының
үйлестігі мен мәдениеттілігіне арналған сегіз түрлі тақырыпта, отыз
сағаттық теориялық және тәжірибелік сабақтарын зерттеуші халық емшілерінің
білім жетілдіру курсында емшілерге тұрақты түрде оқытып келеді.
Зерттеушінің осы зерттеу тақырыбы бойынша, Білім және ғылым министрлігінің
арнайы ғылыми басылымдарында жеті мақаласы және басқа басылымдардағы бес
ғылыми монографиялық еңбектері мен мақалалары жарияланды.
І ТАРАУ
ҚАЙТА ГҮЛДЕНГЕН КИЕЛІ ҚАСИЕТ
1.1. ҚАЙЫРЫМДЫ ҚАРУЛЫ ҚАУЫМДАСТЫҚ
Бүгінде қауымдастық деген атпен әртүрлі қызметтік бағыттағы тіркеуден
өтіп өздерінің Жарғылық мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырып
жатқандары да баршылық. Өзінің бүгінде құрылғанына 19 жыл толатын
(22.12.1991) Республикалық қоғамдық бірлестік Қазақстан халық емшілері
қауымдастығы да өз қызметін кездескен көптеген кедергілер мен
қиыншылықтардың және қаражат пен мекен-жайдың жоқтығына қарамастан жақсы
жүзеге асыруда. Ең басты мәселе тылсым құпия сырларының белгісі бар
емшілерді өзінің қатарына мүшелікке ғана қабылдап қалмастан, бүгінде
олардың құрамының сапалық жағынада көңіл бөлуде. Қызметінің түрін рухани
шипагерлікпен жалғастырып оны ғылыми жүйеге қосуда көптеген ғылыми зерттеу
және жоғарғы оқу орындары ғалымдарымен бірлесе отырып емшілік тарихының
алғашқы және бүгінге дейінгі негізіне мүмкіндік жасады. Осының нәтижесінде
бірнеше ғылыми монографиялық еңбектер мен ғылыми талдамалық мақалалар
жазылып, баспасөз беттерінде шықты. 2004-2009 жылдар аралығында Алматы,
Шымкент, Түркістан және Тараз қалаларында Халық медицинасының Өткені,
бүгіні, болашағы, Орта Азия мен Қазақстанда өркендеуі, Қазақтың
көріпкел және болжампаз бабалары, Қазақтың ғалым шипагері Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлы т.б. әртүрлі тақырыптағы халық емшілігінің Халықаралық
конгрестері мен форумдары өткізіліп, көптеген шет ел ғалымдары мен
емшілері қазақтың халық медицинасының тарихымен танысып қана қалмастан,
өзара ынтымақтасып осы саланың байланысын жақындастыруға, білесіп
зерттеуге қол жеткізілді. Конгресс кездерінде қатысушы емшілердің
теориялық, тәжірибелік жақтары мен білімдерінің жақсаруына зор мүмкіндік
жасалды. Бұрын өз шеберліктерін кең аудиторияда көрерменге көрсетуге ниет
еткендер шың мақсаттарына жетіп, өзара тәжірибе алмастырылды. XV ғасырдың
ғұлама шипагері Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының Шипагерлік баян еңбегі
негізінде тұңғыш рет қысқа сахналық көріністің Тараз қаласында
көрсетілуі (сценарийясын жазған З.Қожалымов) емшілер қауымын ғана қуантып
қалмастан, республика көлемінде радио торабы мен телеарналарынан
көрсетіліп көпшілік көрерменнің ризалығына бөленді. Қауымдастықтың
Төралқасы өзінің мүшелері мен емшілерінің қызметіне және қауымдастық
қызметін жоққа шығаратын арам пиғылдыларға да оң қабақ танытып Жақсылыққа
– көре алмастық жасау надандықтың белгісі, Өнегелі іс - оңға бастайды,
Адамгершілік пен имандылық, Емшілік мәдениеті, Жауапкершіліктің
өлшемі т.б. тақырыптарда өзінің шынайы достық көзқарастағы сындық
мақалаларын жариялап келеді. Қауымдастықтың Төралқасы өзінің филиалдарының
директорларының қызметтері мен емшілерінің сапалық тәртібіне адал бағасын
беруде. Он тоғыз жылда талай емшісымақтар өздерінің танымдық,
психологиялық, білімділік пен имандылық жағынан және қауымдастықтың
Жарғылық мақсаттары мен міндеттерін орындауда өздерінің адамгершілік
тұлғасын көрсете алды. Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар, - дегендей,
көбінің көш соңында қалып, атаққұмарлыққа, алдампаздыққа, мәнсапқорлыққа
құмар екенін танытты. Айтарлықтай табысқа жеткендері де баршылық, бірақ
өте аз. Сонда да, жақсы жақтарынан көрініп жүрген филиал директорлары мен
емшілер саны да артып келеді. Дегенмен, қатаң талап пен тәртіп барда істе
алға басары анық. Өткен жылы Құрылтай қаулысымен 8 филиалдың (Ақтөбе және
Қарағанды обл., Ақтөбе, Шалқар, Балқаш, Талдықорған, Есік, Ақсай
қалалық) қызметін тоқтатылды және 40-тан аса мүшесі құрамнан шығарылды.
Салауат филиалы директорына (А.Шалапов) қатаң ескерту жасалынды, егер
Жарғы талабы орындалмаса филиал жабылатыны туралы ескертілді, Құрылтай
қаулысы қабылданды. Қысқасы бүгінде Салауат филиалы қылкөпірдің үстінде.
Алматы, ОҚО, Қостанай облыстық және Астана, Қарағанды, Шымкент, Түркістан,
Жетісай, Тараз, Кұлсары қалалық филиалдарының қызметтерінің жетістігін
атап өткен жөн. Қауымдастықтың төл газеті Шипагерлік Баянға жазылу
барлық филиалдар мен жеке емшілерде бірдей емес, өте аз. Бұл ойланатын
жағдай. Ашық жариялықты басшылыққа ала отырып қауымдастықтың қызметінің
барысы жөнінде газет және жеке интернет арқылы (www.anck.kz.) ай сайын
оқырманға таныстырылуда. Халық медицинасының б.д.д. және одан бүгінге
дейінгі тарихы ғылыми негізде зерттеліп, ҚазҰУ-нің ғылыми Кеңесінің
шешімімен ғылыми айналымға енді (Шипагерлік дәстүрі және философиясы
авт. З.Қ.). Бұл монография жақында орыс тілінде баспадан шығарылады, өз
оқырмандарын табады. Қауымдастықтың Төралқасы өзінің мүшелері мен
емшілерінің адам денсаулығын жақсартуға үлес қосуда, емшілік мәдениетін
көтеруде жақсы нәтижелерімен көрінеді және алдағы қауымдастықтың 20
жылдығына (22.12. 2011) табыспен аман-есен жетеді деп ізгі ниетпен
тілектестік білдіреді!
1.2 ӨТЕЙБОЙДАҚ – ЕКІНШІ ИБН СИНА
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҒАЛАМНЫҢ ЖҰМБАҚ
СЫРЛАРЫ
Алматы 2010 жыл
УДК 615. 8
ББК 53. 59
Қ 56
Пікір жазғандар:
Керімбек Ермахан- Медицина ғылымдарының докторы,профессор
Әнуар Тарақ - Филология ғылымдарының докторы,
доцент
Құрбанқожа Сансызбай - Педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор
ҚОЖАЛЫМОВ З.
Қ 56 ҒАЛАМНЫҢ ЖҰМБАҚ СЫРЛАРЫ. Монография. Ғарыш, адам, жер
тылсым сырлары Алматы, 2010 - 750 бет.ISBN 978-601-7262-00-6
Республикамызға танымал тұлға, мәдениеттанушы, Өтейбойдақ-
танушы және зерттеуші ғалым ғаламның тылсым құпиялар мен халық
шипагерлігінің тарихы және өркендеуі туралы он бестен аса ғылыми танымдық
монографиялық кітаптардың авторы, өзінің жиырма жылға жуық Қазакстан
халық емшілері қауымдастығының президенті, Халықаралық бірнеше халық
медицинасы қауымдастықтары мен Академияларының толық мүшесі ретіндегі мол
тәжірибесінен жинақталған философиялық танымдағы жаңа ғылыми монографиясын
оқырманға ұсынады.
Еңбектен қазақтың халықтық шипагерлігінің өткені, бүгіні,
болашағы туралы тарихы, ХУ ғасырдың ғалым шипагері Өтебойдақ Тілеуқабылұлы
халықтық шипагерлік пен осы заманғы ғылыми медицинаның негізін қалаушы,
тән,жан, Рух, беймәлім ұшқыш тәрелкелер, кері әсер күштері, табиғаттың
дәрісіз емдері, рухани, биоқуат, медитация мен музыкалық шипагерліктердің
маңызы мен пайдасы, салауатты өмір салты мен өзін -өзі емдеу жолдары
және телепатия, көріпкелдік, жұлдызнама, денсаулықты сақтау мәдениеті
мен ислам дінінің тәрбиелік пен емдік ерекшелітері т.б.туралы мәліметтер
алады.
Кітап ғалымдарға, баспасөз мамандарына, діни, рухани-ағарту мен
денсаулық сақтау орындарына, емшілерге, арнайы зерттеушілерге және арнайы
әрі жоғары оқу орындары студенттеріне және көпшілік оқырман кауымға
арналған.
УДК 615. 8
ББК 53. 59
ISBN 978-601-72-62-00-6
© Қожалымов З.,
2010. © Шалкөде 2010.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ҒАЛАМНЫҢ ЖҰМБАҚ СЫРЛАРЫ
I Тарау. Қайта гүлденген киелі қасиет
1.1 Қайырымды қарулы қауымдастық ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... 26
1.2 Өтейбойдақ екінші Ибн Сина ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 28
1.3 Халық емшілігінің қара нары ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...32
1.4 Шипагерлік
мәдениеті ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...37
1.5 Целитель целителю
рознь ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
1.6 Беймәлім әсерлердің сыры неде ? ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .50
1.7 Шипагерлікте мәдени мұра саласы ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .53
II Тарау. Шығыс және қазақ шипагерлігінің мәдени үйлестігі
2.1 Шипагерліктің халықтық сипаты және түрлері ... ...
... ... ... ... .58
2.2. Халықтық шипагерлік пен медициналық жүйенің негізін қалаушы
ғұлама ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .95
2.3 Шипагерлік баяндағы имандылық пен даналық
сөздері ... ... ... .. ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. 124
2.4 Арманы орындалған жаһангер
шипагер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .13 2
а.
Арнау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... . ... ... ... ... ..133
б. Сахналық
көрініс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .138
III Тарау. Жан. Тән. Рух
3.1 Жан тіршілік
иесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... . ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 150
3.2 Өлгендердің рухы басқаға қонама
? ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..164
3.3 Өлгендердің өмірге қайта
келуі ... ... ... ... ... ... ... .. ... . ... ... ... ... ... ... ... . ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...170
3.4 Өліп тіріліп, қайта өлгендер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...175
3.5 Өлгендерді тірілтетін діндер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...179
3.6 Ажалсыздар мен ұзақ өмір жасағандар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...185
3.7 Үрейлі әсерлер неден
болады ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .192
3.8 Бізге көрінбейтін
бейнелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 203
3.9 Көрініп көзге , жоқ болды
бейне ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...211
3.10 Рухтармен сөйлесу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 221
IV Тарау. Ғарыштық беймәлім қонақтар
4.1 Беймәлім ұшқыш тәрелкелер
(БҰТ) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...235
V Тарау. Тәндегі сызықтар және нүктелер мен белгілер құпиясы
5.1 Алақан, саусақ сызықтары
құпиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .269
5.2 Адамның қолы саусағы мен табанындағы
нүктелер.. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .282
5.3 Әжімнің де сыры
бар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .285
5.4 Қалдардың сыры
неде? ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...287
5.5 Адам денесіндегі ғажайып сызбалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 290
VI Тарау. Кері әсер күштері
6.1 Дуалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 296
6.2 Сиқыршылық
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...307
6.3 Сиқырлаудың жолдары мен емдеу тәсілдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...318
6.4 Ғажайыптың ғаламаттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...332
6.5 Қарғыстың қасыреті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...342
6.6 Қансорғыш пен қуатсорғыш
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 352
6.7 Құйын жел ақырзаман әкелмейді
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 362
VII Тарау. Табиғаттың дәрісіз табиғи емі
7.1 Табиғи ем
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 376
7.2 Минералды су көздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 379
7.3 Су өмірді сақтаушы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .381
7.4 Қарапайым дәрісіз ем
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 385
7.5 Асыл тастардың емдік сипаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 386
7.6 Шипагер және шипасыз ағаштар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 392
7.7 Музыка мен ән-күйдің емдік шипасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 395
7.8 Медитациялық емнің шипасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 405
VIII Тарау. Тылсым дүниенің жұмбақ сырлары
8.1 Бақсылық
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 415
8.2 Болжаушы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 444
8.3 Жауырыншы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 460
8.4 Жұлдызшы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 464
8.5 Құмалақшы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 486
8.6 Көріпкелдік
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 500
8.7 Халық
емшілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..523
8.8 Телепатия
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 546
ІХ Тарау. ИМАНДЫЛЫҚТЫҢ АҚ ЖОЛЫ
9.1 Шапағатын шашқан ислам
діні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..588
9.2 Жауапкершіліктің өлшемі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 597
9.3 Қолында құраны, аузына иманы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 599
9.4 Құран аяттарының емдік шипасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .608
9.5 Жақсылыққа – көреалмастық жасау надандықтың белгісі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .618
9.6 Адамгершілік пен имандылық
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .622
9.7 Қазақстан халық емшілері қауымдастығының атын жамылған ҰРЫ Ұйым
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...625
9.8 Қасқырда баласына – қас қылмайды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .627
9.9 Табиғат тіршілік
бағдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...631
Х Тарау. Сенім денсаулық кепілі
10.1 Өзіңді - өзің тани
біл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 640
10.2 Ғарыштық сана мен ақыл - ой
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..648
10.3 Таза ой -
қорғанысың ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 667
10.4 Адам биоөрісінің
қуаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...668
Х1 Тарау. Шипагерлік мәдениеті мен сандар құпиясы
11.1 Шипагерлік мәдениетінің
үйлестігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 680
11.2 Денсаулықты жақсарту жолы және тазару
мәдениеті ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..685
11.3 Сандар сыры
неде? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..695
а. 13 саны нені
білдіреді? ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 695
б. Киелі 7
саны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...698
в. Болашағыңды болжай
біл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .701
г. Киелі жетілік
атаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .704
д. Тағдырнамалық
сан ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 707
11.4 Геопатогендік аймақ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...711
11.5 Бионика деген
не? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 714
11.6 Дыбыстардың емдік
қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..718
11.7 Ауланы, пәтерді және офисті
тазалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .719
11.8 Күшті әсерлі заттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...720
11.9 Үй мысығының
емшілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 722
11.10 Ұзақ өмір сұру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...724
11.11 Жаяу жүрудің
пайдасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 727
11.12 Өзіңді - өзің емдей
біл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .728
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..731
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...740
Алғы сөз
Ежелден Әлемдегі ұлттар мен ұлыстардың ғажайып құбылыстар мен оның
адамға түсініксіз ерекшелігіне танымды баға беруі де әр түрлі болып
келеді. Ең саналы тіршілік иелері адамзаттың өзінің өмір сүрген алғашқы
дәуірінен бастап ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан тектік қасиеті
тылсым күштердің бір саласы ғана. Бұл бізде ғана емес, әлі әлем елінде де
толық зерттелмеген.Атап айтқанда: бақсылық, балгерлік, көріпкелдік,
болжаушылық, сынықшылық, жұлдызшылық, шипагерлік, тамыршылық,
құмалақшылық, түс жору, аян алу, ғарышпен байланысу, жауырыншылық,
сиқырлық, алақан-саусақ сызықтарын оқу құпиясы тәрізді киелі өнерлердің
жеке ұлттарға ғана тән өзгешеліктерімен қатар, бір ұлттың өзінің ішінде
аймақтық, рулық ерекше белгілері де болды. Бұлар жөнінде көптеген әлемдік
зерттеушілердің ғылыми-танымдық еңбектерінде айқын жазылған. Ғарыштық
тылсым күштердің құпиясы кімді болса да ойландырады. Оның беймәлім сырын
білуге ұмтылдыратын бір құдіретті күш, пендені ғұмыр бойы мазалап өтетіні
де табиғат заңдылығы. Өте күрделілігіне қарамастан мәңгілік өмір шындығына
жету тірі пенденің арманы болып келеді. Өлген адам тіріле ме, өліп
тірілгендер бола ма, өлгенді тірілтетін дін немесе басқа құдіретті күш
иесі бар ма, бізге көрінбей белгі беретін қандай бейнелер, о дүниедегі
әруақтар қалай сөйлеседі, мәңгілік өмір иесі – ажалсыздар мен ұзақ өмір
сүрушілер бар ма деген мәселелер бүгінде санамызға аз әсер етіп жатқан
жоқ. Бұл құбылыстар жөнінде әркім өз түсінігінше баға беріп, еңбектер
жазып, зерттеп келеді. Бірақ, қазақ халқының ұлттық қыр-сырларын салыстыра
отырып, басқалардан ерекшелігін атап жазған көлемді ғылыми-танымдық арнайы
еңбектер болмағанын мойындамаймыз. Осындай себептен көп жылдан бері
жасанды әулие, ана, елші, емшісымақ, көріпкел т.б. алаяқтарға алданып
жүрміз. Бірақ бұларға қарап ұлттық тектілік өнерлерді жоққа шығаруға
болмайды. Құдайға шүкір, бүгінде қазақ ұлтының киелі рухты мықтыларын
әлемнің жетпіске жуық елі мойындады, әрі таныды. Жетістікті қағаз бетіне
түсіріп, халық қолына ұсыну адал борыш қана емес, ата-бабалардың киелі
тектілік қасиетін кайта тірілту мен болашақ ұрпаққа ұсыну болып табылады.
Жер беті халқын жарты ғасырдан бері таңқалдырып, әлі жұмбағы шешілмей
жүрген беймәлім ұшқыш тәрелкелер де біздің елдің әуе кеңістігіне қонақ
болып, фантастикалық ұғым түрінде қалуда. Шет ел мамандары беймәлім ұшқыш
тәрелкелер жөнінде не айтса соған сенгендейміз. Бұл құбылысқа да ұлттық
танымдық сезім керек екені рас. Сонымен бірге, ертеде ата-бабаларымыз
табиғаттың қойнауын-дағы металл мен металоидтардың денсаулыққа пайдалы
түрлерін шебер меңгергенімен, қазір ұмытыла бастады. Ел егемендігін алған
шақта бұл құпия сырды біліп, пайдалану өте қажет. Сондықтан, әр адамның
өзіне-өзі көмек етуі, сақтанып жүріп денсаулығын күтуі басты міндет. Бұл
еңбекте таза ауа, өзен-көлдің сулары, минералды сулар, балшықтары және
емдік касиеті бар асыл тастар, ағаштар, қасиетті жерлер, музыкалық пен
медитациялық және рухани мен биоэнергетикалық шипагерліктердің бүгінде
маңызды-лығы мен болашағы туралы сондай-ақ, өзіңді-өзің емдеу әдіс
тәсілдері мен имандылық саласы да қамтылған. Қарғыстың қауіптілігі, меңнің
сипаттамасы, құйын желдің қасіретті құпиясы, қауіпті жер асты нүктелері
туралы да ой-толғам бар. "Дос жылатып, дұшпан күлдіріп айтады" деген
халқымыздың дана сөзіне жүгініп, аты барда нақты қызыметі көрінбейтін
кейбір қоғамдық ұйымдар мен алаяқтар жайын-да да әңгімеленген.
Адам баласы қандай дәуірде өмір сүрсе де өзіндік діни наным-сенімі,
танымы болды. Шамандық (бақсылық) күшті дамыған "тәңір дінінің" кезінде
халық көктегі жаратушысына, Күнге, Айға табынғаны, әруаққа сыйынғаны
белгілі. Қазақ еліне VIII-IX ғасырда ислам діні жеткенімен, оны бірден
қабылдау ауыр болды. Халық ислам діні қағидаларымен бірге тәңірлік діннің
кейбір сенімдерін әлі (әруаққа, киелі жерлерге, отқа, киелі адамдарға т.б.
құрмет көрсету мен табыну) жалғастырып келеді. Бұл халыққа ислам дінінің
қағидалары мен шариғаттық шарттары әлі толық үгіттеліп жетпегендігінен әрі
діни насихатшылардың сауатсыздығынан болып отыр. Бүгінде оннан аса ғылыми
танымдық кітаптар мен ондаған сын мақалалар авторы ретінде ғылыми
еңбектерімнің негізінде және әлемде ұйымдастырған және өзім ұйымдастырып
басқарып өткізген форумдар мен конгрестерге қатысқандағы тәжірибелерім
мен білген, жазған естеліктерімнің негізінде осы еңбек дүниеге келді.
Бұл монография бұдан бұрын жарық көрген, өз оқырмандарынан жақсы бағасын
алып жатқан Мәңгілік құпия шежіресі атты монографиялық еңбегімнің
жалғасы( А. Сөздік – Словарь, 2001. - 468 бет).
Түсімде таяу жылдары қайтыс болған жерлесім Сұлтанбаев Қайранбай ағай:
"Ей, Зиядан, міне сенің Өтейбойдақ бабаң" – деп бір қара шалды көрсетті.
Оның түрі ана арабша кітабындағы суретіне ұқсайды. Маған ұлы баба: "Жаз,
жаз, балам, жаза бер, балам, тағы да жаз!.." деп ғайып болды. Әлі
есімде. Өткен ғасырдың ақырғы жылы болатын. Мен Өтейбойдақ бабаны Қазақ
радиосынан таныстыруды бастап оның жалғасын бітіруге абтобуспен келе
жаттым. Сатпаев пен Бейбітшілік көшесі қиылысына жақындағанда: Ей З...
алдыға қара, - деген дыбысты сезіммен естігендей болдым. Басымды
көтеріп қарағанымда жүргізуші артында үлкен сахна пайда болып, төрт-бес
адам сахналық көрініс жасап жатыр. Сахна шетіндегі өзімнің де сұлбамды
көргендей болдым. Сен Өтейбойдақ бабаңды сахнаға алып шығасың, - деген
үн естілді де барлық көрініс ғайып болды. Аң таң болып, не сенерімді
немесе сенбесімді білмей, кейін бұл құбылысты күнделігіме жазып қойдым.
Біреуге айтуға ұялдым. Қайдағы сахналық көрініс, оны жазатын жазушы
емеспін деп, бұл жағдайды мүлде еске алмауға тырыстым. О тоба, өткен жылы
Таразда ұлы ғұлама атты Халықаралық конгрес өткізгенімде сахналық
сценариі мен Шипагер баба әнін сазымен жазғанымда, осыдан он жыл бұрынғы
күндізгі көрініс есіме түскенде таңғалғаным-ай. Бұл аян мен көріністі
әруақ аманаты деп түсіндім. Армандар орындалған сайын тылсым дүние
сырларын зерттеуде өркендей берері хақ.
Тірілердің сұрауы мен өлілердің тапсырмасы бойынша "Мәңгілік құпия
шежіресі" кітабынан кейін оннан аса кітап жаздым. "Тәуекел түбі жел қайық,
өтесің де кетесің" дегендей ұлт намысы үшін, өз танымым бойынша жазған
Ғаламның жұмбақ сырлары атты көлемді ғылыми-танымдық шығармам өз
оқырмандарын табады және ойларынан ой туғызып, құпиялықтың сырларына баға
берулеріне көмектеседі деген үміттемін.
Құрметпен автор
КІРІСПЕ
Бұл ғылыми монографиялық еңбекте халықтық шипагерліктің мәдениеті
мен тарихы, емдік дәстүрлері және ХV ғасырдағы ғалым шипагер Өтейбойдақ
Тілеуқабыл-ұлының Шипагерлік баян атты медициналық энциклопе-диялық
еңбегі мен діни тәрбиелік көзқарастар және ғарыштық құпияларға арнайы
талдау жасалынды. Алғаш рет философиялық мәдени танымдық тұрғыдан ғылыми
зерттеуге енгізілді. Халықтық шипагерліктің Шығыс шипагерлігімен өзара
ұқсастығы, сабақтастығы ғылыми тұрғыда зерттелінді. Еңбектің зерттеп
жазылу тақырыбының өзектілігі Қазақстанда қабылданған мемлекеттік Мәдени
мұраны дамыту бағдарламасымен тығыз байланысты. Ұлт мәдениетінің
дәстүрлік саласына жататын халықтық шипагерлік пен ғарыштық тылсым
құбылыстарға жаңадан арнайы ғылыми зерттеулер алғаш рет жүргізілді.
Еліміздегі азаматтардың денсаулығын сақтау проблемасы Президен-тіміз
Нұрсұлтан Назарбаевтың ұсынған Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының жеті басты бағытының біріне айналды. Ұлтымыздың өткен
тарихи және мәдени құндылықтарын жинақтап зерделеп-зерттеп қалпына келтіру
мен ұрпақтан-ұрпаққа жалғастыруға ықпал ету – бүгінгі зерттеуші
зиялылардың басты міндеті. Емшілік дәстүр халқымыздың тарихымен тамырлас,
тағдырымен түптес ұлттық дәстүрлі өнерінің бір саласы. Қазақтың емдік
шипагерлік тәсілі шығыстық шипагерлікпен үндес, ұқсас келуі ол ертеден
жалғасын тапты. Адамның ауруын өсімдік пен жан-жануарлардың нәрімен емдеу
тәсілі тарихтың терең тұйығынан басталады. Бұл шындық еліміздің
тәуелсіздігіне дейін кейбіреулердің Қазақтың халықтық шипагерлік өнері
болмады деген сыңаржақ пиғылдарын, бүгінде жоққа шығарды.
Денсаулық – зор байлық, бірінші байлық. Адамның бірінші
байлығының қайнар көзі, біріншіден – шипалы емде, екіншіден – саулық
мәдениетінде, үшіншіден, саулық пен емдік мәдениетін демейтін қоғамдық
қолдауда. Шипалық адамның өзін, жақынын емдеуден басталады және нәр
алады. Содан ол ұрпақтардың, ұлттық қазынасына айналады. Шипалық – рухани
тазалық, тән мен жан жарастығы, табиғатпен тілдесе, ұрпақ үлгісімен үндесе
білудің негізі.
Шығыстық дәрітану қалайша халықтық шипагерлікке айналды? Бұл әлі
зерттелмеген мәселе. Шығыстық дәрітану мен ұлттық шипагерлік мәселесі
арнайы философиялық-мәдени талдаудан тыс қалып қоюда. Денсаулыққа қатысты
дәстүрді, шипагерлік емінің эволюциясын, мәнін және әлеуметтік қолдауын
талдау – философиялық та, қоғамдық та маңызы зор мәселе. Билеуші
идеология мен ғылымдағы біржақты түсініктердің кесірінен халықтық
емдеудің шипагерлік дәстүр өнері саласына арнайы зерттеулер
жүргізілмеді.
Ел өз тәуелсіздігін алғаннан кейін ғана тұңғыш рет ғылыми зерттеу
саласының іс жоспарына ене бастады. Емдік – адам өмірін ұзартудың, адам
мен табиғаттың, адам мен әлемнің арасындағы байланысты дүниетанырлық
деңгейде көтермелеудің, адамдық деңгейде қарастырудың тәсілдік түрі.
Адамдар жан мен тән саулығын, яғни адам денсау-лығын жақсартуда, оны
қалпында келтіруде ел ішіндегі тәуіп, бақсы-балгерлерден көмек сұрады,
олар өз тәжірибе-лерін пайдаланды. Емшілік өніп-өсудің құралына жараған
сайын, оған деген мұқтаждық күшейді. Бертін келе, халық-тың емдік әдіс-
тәсілдерін біртіндеп насихаттайтын, оның бай мұраларын қалыптастыратын
халықтық дәстүрге ұйытқы болды.
Халық барлық мұқтажын табиғаттан іздеді, жан жануарлардың әр түрлі
жарақаттарынан, сынықтарынан табиғаттағы минералды сулар мен балшықтардан,
мумия т.б. заттардан қалай ем алып жазылатынын бақылады. Бұл әдісті
өздеріне пайдаланды. Дами келе өзіндік халықтық емдеу жүйесінің негізі
қалануына ықпал етті. Олардың мұндай әрекеттері болашақ ұрпаққа мұра болып
жетуіне негіз болды. Мұндай ғылыми халықтық емдіктің дәстүрлі шипагерлік
жүйесінің қалыптасуына ХV ғасырда өмір сүрген, ғұлама шипагер Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлының білгірлігі мен біліктілігі үлкен қозғау салды. Орта Азия
мен қазақ жерінен орта ғасырдан бұрын шыққан ғұлама ғалымдардың есімдері
бүгінде әлемге белгілі Әл-Хорезми, әл-Бируни, әл-Разани, Әбу-Насыр әл-
Фараби, Жүсіп Баласағұн, Әбу Әли Ибн Сина тағы басқалары Гиппократтың
этикалық медициналық білімін жалғастырды, байытты, оны шипагерлік емнің
тәжірибесімен толықтырды. Шипагерлік ем халықтық тәжірибесімен құнды. Орта
Азиялық ғұламалар медициналық білімді шипагерліктің халықтық және шығыс-
тық сипатымен дамытты. Ғұламалардың емді ғылыми ілімге және халықтық
тәжірибеге жақындатуының негізінде, шығыстық шипагерлік батыстық
шипагерліктен де бұрын, әлемге белгілі болды.
Әсіресе, әлемдік ғылымның екінші Аристотелі атанған Отырардың
түлегі, ғұлама ғалым әл-Фарабидің (870-950) аттары аталған еңбектері
ғұлама ғалым әрі дәрігер Әбу Әли Ибн Синаның (980 – 1037) медицинаға
арнаған он алты кітабы, Ж. Баласағұнның Құтты білігі Шығыс пен Орта Азия
елдерінің халықтық медициясының өркендеуінің басты ғылыми оқулығы, іліми
құралы болды. Ғұлама Гиппократтың төрт шырынның төрт құбылысы туралы
пайымын ғалым-шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы жаңа жағдайдың талабымен
толықтырды, өз халқының емдеу дәстүрімен үйлестірді. Ұлттық медициналық
энциклопедия-лық еңбектің негізін жазды. Қараүзген шипагер адам бойындағы
қанды: арам қан, адал қан, құтырған қан, қанды ірің - деп
төрт топқа бөлуімен, оның Сау денелі адам - ыстық, суық, кебір –
сұйқыл, қатаң – босаң, сіңірім – шығарым, ояу – тыншу сынды он
жаралыстық түрден құралып: кеңістік, тұрақ, жарық, қараңғы, ыстық, суық,
алты тұғырға тұрақтанады, - деп тұжырымдауы [1,160-161 бб.], бұл
жетістік қазақтың шипагерлігінің ілімдік деңгейін, ғылыми даму дәрежесін
айқындайды. Адамзат дүниесі пайда болғалы ешқандай жойылмаған дәстүрлі
халық шипагерлігін зерттеумен, оның ғылыми негізін қалау өте қажетті
құндылыққа жатады. Қазақ халқының тарихында шипагерлік туралы артына
рухани мол мұра қалдырған аттары белгілі және енді белгілі бола бастаған
көптеген дала ғұламалары мен ғалымдар, бақсы-жыраулар мен би-шешендер
ғұмыр кешкені белгілі болуда. Халықтың шипагерлік өнерінің өткеніне,
бүгініне және болашағына философиялық көзқараспен саралап, мәдениет-тану
тұрғысынан зерделеу қажеттілігі – осы зерттеу тақырыбының көкейтестілігін,
оның мәнділігін білдіреді.
XVII-XVIII ғасырларда орыс офицері географ Н.П. Рычков,
дәрігер С. Большой, XIX ғасырда генерал майор В.Б. Броневский, саяхатшы
А.И. Левшин, штаб лекері С.А. Яроцкий, әскери дәрігер А. Ягмин және
қазақтың ғалымы Ш. Уәлиханов тағы басқа да саяхатшылардың халық
шипагерліктерінің ұлттық ерекшеліктері туралы жазған қолжазбалары,
шипагерлік өнерінің тарихына септігін тигізді. Халқымыздың емшілік
дәстүрінің тарихы тереңде, бастауы біртекті емес. Ұлттың өмірлілігі оның
көп салалы өнеріменде ерекшелінеді. Емдік дәстүрдің өркендеуі ұлттық таза
ұрпақтың негізін қалауға ықпал етті. Осындай игі бастамалар өз жемісін
берді, онымен таныстық, енді зерттеуге де кірістік. Дәстүрлі халықтық
шипагерлік емінің іліми негізін осыдан бес жарым ғасыр бұрын, қараүзген
шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының (1388-1485) іс-тәжірибесімен іске
асырғанын ғалымдар енді ғана біле бастады. Шипагердің Шипагерлік баян
атты еңбегі қазақтың Әз Жәнібек ханының Жарлығымен 1466–1473 жылдары
аралығында Шудың Қозыбасы аймағындағы ханның әл-Ақорда сарайында
жазылады. Хан қолжазбаны көре алмады. Ал, қилы-қиын заманда қараүзген
шипагердің мұрагерлері бес мың беттік қолжазбаны алып көрші қытай еліне
апарғанда, бұл қолжазба ақырғы алтыншы мұрагерден қытайдың мәдени
революциясы бандиттерінің қолына кездейсоқ ілініп өртеледі 1968 ж..
Оның тек төрттен бір тарамдалған бөлігін ғана аман алып қалуға мүмкіндік
болды.
Ө.Тілеуқабылұлының Шипагерлік баяны 1994 жылы Үрімжі қаласында араб
әрпінде бір кітап етіп шығарса, ал 1996 жылы Алматыда Жалын
баспасы баспадан шығарды. Баба еңбегінің баспадан шығуына, қытай
мемлекеттік сыйлығын алуына және зерттелуіне де сондағы қазақ ғалымдары:
Ә.Тышанұлы, Жәнәбіл, Қ. Жәнәбілұлы, Қ.Ыбырайұлы, Х.Әкімжанұлы,
Т.Ыбырайұлы, М.Сүлеймен-ұлы, Д.Құрмашұлы, Ж.Мұсағұлұлы, Қ.Мұқанұлы,
Ж.Мырза-қанұлы, О.Асылұлы, Т.Қабаев, Ә.Қалиұлы т.б. болды. Өлгені
тірілді, өшкен оты жанды деген ұлы даналық сөздің шындығы бұл – Шипагер
кітабы, біріншіден, энциклопедиялық медициналық әрі көп салалы гуманитар-
лық ғылымдардың басын біріктіретін еңбек, екіншіден, философиялық көзқарас
пен этнотанымы негізінде жазыл-ған. Оның тарихи ғылыми мазмұны қазақ және
шет елдердің ғалымдары тарапынан жоғары баға алуда. Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлы өзіде-өзінен бұрынғы ғұламалар еңбегіне құрметпен қараған,
оның ілімін мойындаған, өзімен үміттес, сырлас ретінде баға бере білгені
оның Шипагерлік баянында сипатталады.
Мәселен, Мейлі Әбу Нәсір болсын, Жүсіп Баласағұн болсын мейлі мен
болайын, бір із, бір тілектіктерміз. Ол екеуінің менен артығы жырлауыл,
сөйлеуіл шижалама да қалам – З. Қ ғана. Сонымен қоса үшеуіміздің
орта теңдік Шопан үсті бозторғай ұяламдықтап жұмыртқалам-дықты
таппақ. Әбунасыр жеті тіл сөйлемелігі айқын ұғыныс, - деп [1, 379 б]
өзінің де, өзгенің де білімділігіне артық та әрі кем де емес, әділ
бағасын бере білген. Ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының
білімділігі мен іс-тәжірибесі арқылы медицина ғылымдары бойынша, оннан аса
ұлттық және әлемдік ғылымдар негізінде жаңалықтар ашқаны, оны іске
асырғаны туралы оның еңбегінде бары туралы зерттеушілер мен ғалымдар
анықтай бастады. Мәселен, тіршіліктің материалдық ұғымының диалектика-лық
заңына, шешекке вакцина егудің емдік тәсіліне, ми мен қан айналымы
қызметіне, суық су мен аязда емдеу т.б. әдіс - тәсілдерін ғылымда Ф.
Энгельс, Э. Женнер, Де Винчи және П. Иванов ашқан деген ғылыми
жаңалықтарды олардан бұрын ғалым шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының
еңбегінде жазылып іске асырылғаны айтылады. Бұл қараүзген шипагер
Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының өзінен бұрынғы Шығыс және Орта Азиялық ұлы
ғұламалардың ғылымдарын дамытушы, өзінің жеке тұжырымдық ғылымын жаратушы,
әрі терең философиялық идеясы болғанын айқындайды. Бұл ұлттық
шипагерліктің өркендей бастауы-ның ғылыми негізі мен білімділігінің
биіктігін білдіреді. Ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының Шипагер-
лік баян еңбегіне арнайы зерттеу жүргізіп ғылыми анықтама берген
медицина ғылымдарының докторы, профессор Ә.Нұрмұхамбетұлы:Өтейбойдақ
бабамыз қазақ жерінде медицина ғылымына, практикалық денсаулық сақтау
істеріне, ережелеріне, қағидаларына алғаш рет негіз салған үлкен ғалым,
дәрігер...,- деп оның еңбегінің құндылығына нақтылы тоқтам жасауы да
терең ойландырады [2, 4 б.].
Зерттеу аясы кеңейген сайын біртіндеп шипагерлік мәдениеттің
өркендеуіне ғылыми теориялық, тәжірибелік және жеке тұжырымдамалар
жасалынуда. ХХ ғасырдың ақырында қараүзген шипагер Өтейбойдақ бабаның
Шипагерлік баяны халқымен қайта қауышуы, қазақ ғылымында шипагерлік
саласының ғылымының орны айқындалуына жол ашты. Қазақ халқының шипагерлік
өнерін бүгінде әлемге айқындап тұрған Шипагерлік баянның ерекшелігі бір
ғана медицина ғылымына арналған емес. Ол тіл, әдебиет, тарих, этнография,
философия, психология, астрономия, этика, эстетика, заң, фармоко-логия,
метрология, математика және тағы басқа да ғылымдар саласына да ықпалын
тигізіп, мәдениеттану саласына қызмет ете алады.
Халық шипагерлігі ол әлі өзінің ғылыми анықталық әдіс-тәсілдерін
толықтай дәлелдей алған жоқ. Осы тарихи шындықты мойындап қана қоймай,
халықтық шипагерлік пен медициналық ғылымды өзара ұштастырудың тиімділігін
өз тәжірибесінде дәлелдеп келе жатқан медик-ғалымдар баршылық. Қазақ
халқының шипагерлік өнерінің жойылмай сақталуына, өркендеуіне Кеңес
заманында үлестерін қосқан профессорлар, медицина ғылымдарының докторлары
Е.Оразақов, С.Қарынбаев, С.Суханбердин, дәрігер-ғалымдар М.Қожабеков,
Ә.Айбақын, З.Шашкин және тағы басқалар есімдері халық емшілігінің
тарихында құрметпен орнын алады. Ел тәуелсіздігін алғаннан кейін есімдері
елге танымал ғұламалар еңбектерін кеңірек зерттеуге, емшілік мәдениеті-нің
құпия сырларына ғылыми талдау жасауға мүмкіндік туды. Бүгінгі ғалымдар –
профессорлар, медицина ғылымда-рының докторлары – А.Алдашев, Ж.Әлімханов,
А.Рақышев, Ш.Абдуллаев, Ә.Есенқұлов, А.Жақанов, Ә.Нұрмұхамбетұлы,
Т.Шорманов, Т.Момынов, Қ.Рахимов, Е.Әбілқасымов, Керімбектің Ермаханы,
доценттер, медицина ғылымдарының кандидаттары – Т.Бекенов, Т.Төлендиев,
Т.Төреқұлов, Ә.Өмешұлы, сондай-ақ бірнеше кітаптардың авторлары, зерттеуші-
ғалымдар – З.Қожалымов, Ө.Әбдіраман т.б. ғалымдар халық шипагерлігінің
болашағына сеніммен қарап, оның тарихының таза әрі ғылыми негізін
қалыптастыру жолында еңбектенуде.
Қытайдың Шыңжаң ұйғыр автономиялы ауданындағы қандас ғалымдар –
Әзімхан Тышанұлы, Жәнәбіл, Қадыс Жә-нәбілұлы, Төлеуқан Ыбырайұлы, Хакім
Әкімжанұлы, Мағаз Сүлейменұлы, Дияр Құрмашұлы, Жанабыл Смағұлұлы, Қаһарман
Мұқанұлы, Жақып Мырзақанұлы, Омарқан Асыл-ұлы, Тәліпбай Қабаев, Әуелқан
Қалиұлы және Қазақстандық ғалымдар философ Ж.Молдабеков; педагог-
филологтар – М.Жолдасбеков, Д. Мәсімханов; психолог-педагогтар –
Қ.Жарықбаев, Т. Әлсатов, C. Құрбанқожа және тағы басқа да ғалымдар мен
зерттеушілер өз ой-пікірлерін жан-жақты білдіруде. Халықтың шипагерлік
өнерін зерттеуде қиындық-тар жоқ емес, бірақ зерттеуге деген қажеттілік
азаймауда. Профессор М. Жолдасбеков: VІІ ғасырда тасқа қашалып жазылған
Орхон ескерткіштері болмаса, қазақ тарихына, мәдениетіне қатысты
материалдардың ешқайсысы көрін-ген деректердің басы қосылмағандықтан да,
күні бүгінге дейін қазақ тарихын, әсіресе осы уақытқа дейін ашылмаған
кезеңді, оның оқиғаларын білмедік. Әсіресе сол уақыттың тарихи
қайраткерлерін жазып қалдырған Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының еңбектерінің
құны өте зор, - деп тұжырым жасайды [3,71-72 бб.].
Осындай ғылыми қорытындыдан соң, ғұлама шипагер Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлы өзінің Шипагерлік баянын жазбағанда, қазақтың халық
шипагерлігінің тарихы да еліміздің ғылыми саласынан орын алмас еді деген
қорытынды жасауға болады. Бұл тоқтамды халық шипагер-лігін ұзақ жылдар
бойы зерттеп, ғылыми монографиялық еңбектер жазған медицина ғылымдарының
докторы, профессор Е. Оразақов былай айқындай түседі: Ертеден келе
жатқан мәдени мұралардың талайы Ұлы Октябрь революциясынан кейін ғана
жан-жақты зерттеліп, кейінгі ұрпақтардың рухани мүддесін өтеп келеді. Ал
Қазақ халық медицинасы туралы мұны айта алмаймыз. Өйткені, бұрын да және
Совет өкіметі жылдарында да бұл тақырыпқа арналған ғылыми зерттеулер көпке
дейін болмады... [4,10б.]. Билеуші ұлт тарабынан қазақтың тарихымен
бірге, оның шипагерлік емін дамытушыларын да тұқым-тұяғымен толық
қалдырмай жоюға дейін әрекет етті. Осы шындықты медик-ғалым Т. Бекен:
Халық емінің өрлеу кезеңдері жазба деректердің жоқтығынан әлі зерттеліп
біткен жоқ.
Қазақтың халық емінің де тамыры көне дәуірден ғасырлар бойы ұрпақтан-
ұрпаққа жалғасып келе жатқан халық мұрасы. Халық емі жоқ ұлттың бүгінге
дейінгі өмірі де, болашағы да болмас еді. Қазіргі медицинаның негізі
мен ірге тасын қалағанда сол халық емі, яғни халықтық медицина екенін кім
жоққа шығара алады, - дейді [5, 39 б.].
Ғалымдардың осындай негізгі ой-тоқтамдарынан халық шипагерлігіне
ғылыми зерттеудің қажеттілігі кезек күттір-мей тұрғандығын аңғартады.
Халық шипагерлігі өзінің ішкі құпиясын сандаған ғасырлар бойы ашпады, ол
жұмбақ күйінде әлі қанша уақыт қала берерін ғылымда дәл айта алмасы
айқын. Бұл зерттеу кең көлемді, көп ғылымдар саласы бойынша зерттеуді
қажет етеріне жол ашудың алғашқы қадамы болмақ. Ғұлама шипагер Өтейбойдақ
халық шипагерлерлерін қабілеттеріне, білімі мен емдеу әдіс-тәсілдерінің
нәтижелеріне қарай екі топқа: Болжамалы және Дарымдаулық шипагер деп
бөліп, шипагерлердің 24 түрін жүйелеп жеке-жеке анықтама береді. Ғалым
шипагер: Шипагерлік те өнердің бір түрі. Шипагер – өнерпаз екені айқын
ұғыныс. Шипагер міндеті ауруды ажал аузынан алып қалу, арты науқасты
сырқаттық бейнеттен айықтыру борышын өтеу керек. Шипагерлердің де
ұмтылыс өресі мен игеру шамасына сай білімі жоғары – төмен болмақ, -
дейді [1, 80 б.]. Ғұламаның бұл даналық тұжырымынан шипагерлердің
мәдениеті, мінезі, тазалығы, білімділігі, жауапкершілігі туралы нақтылай
айтылған философиялық ой-талғамының, бүгінгі медицинаның өз мамандарына
қоятын талаптарына ұқсас, сабақтас екендігін толық айқындайды. Дегенмен,
қазақтың халық шипагерлігі тек қана емшілер мен қараүзген шипагер
Өтейбойдақ арқылы толық дамыды деуге болмайды. Терең зерттеулер қажет.
Ол үшін ынталы ілімді, ірі тұлғалы ғалымдар ұдайы білімін, тәжірибесін
байытып дамыту үшін, тұрақты ізденісте, сабақтастықта және басқалар
іліміне оң көзбен сыйластықта қарайтын жағдайда ғана дамиды, өркендейді.
Бүгінде білімді, философиялық ой толғамы мол дала ғүламалары қатарындағы
қазақтың төл перзенті, қараүзген шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының
сауатты жазылған іліми еңбегі, ұлтының ұрпақтарының танымы мен талғамдары
халқының сауатты ілімді-ғылымды ел болғанын айқындап бере алады.
Халықтың шипагерлік мұрасын және емдеу мәдениетін дамытудағы
Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының Шипагерлік баян еңбегінің философиялық-
дүниетанымдық көзқарас-тарының маңызын, олардың ұлттық философия мен
мәдениетте алатын орнын айқындап беру бүгінде ғылымның басты
міндеті.Сондықтан да тақырыпты зерттеу мақсатынан туын-дайтын міндеттер де
баршылық. Олар: емдіктің халықтық сипаты мен түрлерін ашып, олардың
эволюциялық кезеңдері мен бағыттарын саралау; Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы
шығыс шипагерлік дәстүрдің ғылыми негізін қалаушылардың бірегейі
екендігін, оның емдік әдіс-амалдарының арқауын айғақтау; емдік мәдениеттің
танымдық-тәрбиелік маңызын, адам биоөрісі қуаттарын ашып беру; рухани,
медитациялық, музыкалық ем денсаулықты және тазару мәдениетін жақ-сартудың
жолы екендігін дәйектеу және қазіргі жаһандану үрдісіндегі Қазақстан
Республикасы мәдениетінде иннова-цияларды дәстүрлі мәдени мұралармен
үйлестіру мақса-тында Халықтық шипагерлік сияқты шипалық дәстүрінің
мәдени және тарихи формаларын жан-жақты талдау кезекті мәселелердің
бірегейі десек артық болмайды.Халықтың шипагерлік дәстүрін зерттеуде,
әсіресе Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы шығармашылығын түсіндіруде Әл-Фараби, Ибн
Сина, Ж.Баласағұни, М.Қашқари, Қожа Ах-мет Яссауи тұжырымдары зор танымдық
қызмет атқарды. Халықтың емдеу мәдениетін тұжырымдауда философиялық,
психологиялық, медициналық, әлеуметтік-мәдени, этикалық, эстетикалық, діни-
рухани және т.б. білімдердің жетістігі, олардың адам санасын және емделу
қабілетін дамыту жөніндегі кеңестері мен үрдістері аса маңызды рөл
атқарды.
Қоғамдық түрлі медициналық мәліметтерге, гумани-тарлық деректер мен
тәжірибелерге сүйене отырып, зерттеу-лік жұмыста тарихи, әлеуметтік,
компоративистикалық, герменевтикалық және логикалық тәсілдер рет-ретімен
пайдаланылды, өзара ұштастырылып берілді.
Халықтық шипагерлік емі мәселесі мен тәжірибесі философиялық-мәдени
тұрғыдан тұңғыш рет арнайы кеңірек зерттеліп отыр. Қазақтың ұлттық
философиясын зерттеуде халықтың емшілік мәдениетіне, шипагерлік дәстүріне
арнайы мән берілмеді, ғылыми түрғыдан зерттелу жұмыс-тары кенже қалды.
Мәселе халықтық тәжірибенің жоқты-ғында емес, шипагерлік дәстүрлер туралы
мәліметтердің жинақталмағанында, тіпті ғалымдардың терең және жүйелі бара
бермегендігінде. Зерттеудің негізгі жаңалықтарына келсек мынандай
шешімді ұсынуға болады. Олар: шипагер-лік дәстүр тарихи,
медициналық, көркем мәдени тұрғыдағы әдіснамалық негіздерде зерттелді және
сол арқылы қазақ мәдениетінің дәстүрлі шипагерлік саласының тарихи форма-
лары нақтыланды.
Осы ғылыми зерттеудің негізгі мақсаты бойынша, Халықтық
шипагерліктегі мәдени логикалық тәсілдер рет-ретімен пайдаланылды, талдау
берілді, қазақтың сөздік қоры мен тіл мәдениетін жетілдіретін медициналық
сөздік қоры жасалынды, қазақ мәдениетінің шипагерлігі тарихына арналған
еңбектерге философиялық түсіндірмелер берілді; қазақ шипагерлігі мен көрші
Шығыс және Орта Азия елдерінің дәстүрлі шипагерлік өнерлерімен өзара байла-
нысы, байымдылықтары жіктеліп, философиялық ой-толғамынан өткізіліп
көрсетілді; емдіктің қараүзген шипагер Ө. Тілеуқабылұлының философиялық
ойының талғамы бойынша іске асырылған, құндылығын жоймаған, өте қажетті
медициналық көзқарастары мен емдік әдіс-амалдарын осы заманғы ғылыми
медицинаның талаптарына сай қолданысқа енгізу қажеттігі шешімін табатыны
сипатталынды. Зерттеу жұмысында қазіргі қазақ еліндегі мәдениеттану және
тарихты жаңғырту мақсатындағы дәстүрлі мәдени мұралардың бірі Халықтық
шипагерліктің орны анықта-лып беріледі.
Зерттеу бойынша ұсынылған негізгі ғылыми тұжырым-дарға келсек: қазіргі
мәдениеттанудың өзекті мәселеcі – халықтық шипагерлігі тарихы алғаш рет
қазақ мәдениеті контекстінде қарастырылады; халықтық шипагерлікті
талдауда арнайы мәдениеттанулық зерттеу ұстанымдары қазақы дүниетаным
үрдістерінде тек шипалық үлгі ретінде қолданылмай, одан этномәдени қисын
іздестірілді; емдеудің жоғарғы өнері – шипагерлік туралы түсінікті, оның
ұлттық емшілік негізін тиянақтай түседі; халықтық емдіктің қалыптасу
кезеңдері мен түрлерін (емші, бақсы, балгер, болжаушы, жауырыншы,
жұлдызшы, құмалақшы, көріпкел-дік, телепатия, тамыршы, сынықшы т.б.)
талдап беріледі; Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының Шипагерлік баян еңбегіне
алғаш жан-жақты талдау жасалынады, оның Қанықталғы, Нарықталғы,
Дарымдалғы бөлімдерінің танымдық және практикалық маңызы көрсетіледі;
Өтейбойдақ Тілеуқабыл-ұлы еңбегіндегі емдік әдіс-амалдар жинақталып
сараланады; қазақ шипагерлігінің Орта Азия және Шығыс шипагерлігі-мен
тұтастығы мен ұқсас жақтары және философиялық дүниетанымының ерекшеліктері
айқындалады. Емдеу мәде-ниетінің үйлестігін талдап, оны жетілдіру және
қолдану жолдары ұсынылады.
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызының қажеттілігінің
құндылығы да ескерілді.
Себебі, ем сөзден, шипагерлік сөзден басталады, халық-тың шипагерлік
өнері және ұлттық дәстүрімен жалғасады, медициналық біліммен және
тәжірибемен жаңа сатыға көтеріледі. Зерттеуде сөздік мәдениеттің, ұлттық
философия мен әдептіліктің, этнопедагогика мен этнопсихологияның емдік
қасиеттері тілге тиек болды, нақты талдау тапты. Жас ұрпақтың денсаулығы
мен өзін-өзі тәрбиелеу мақсатында “Халықтың шипагерлік дәстүрлері және
емшілік мәдениеті” атты арнайы курс мектепте, арнайы және жоғары оқу
орындарында оқылса, одан ұтарымыз мол. Мұндай ізгі бастамалар денсаулықты
жақсарту, емді сауықтыру, халық емшілерінің білімдерін көтеру жұмыстарын
жандандыраты-ны даусыз. Осы бағыттағы ізденістер мен үрдістерді
мәдениеттану, қазақ философиясы, этнопедагогика мен этнопсихология,
экология, валеология, этика мен эстетика, өзін-өзі тану сияқты пәндерде
пайдаланудың танымдық-тағылымдық маңызы анағұрлым зор. Қазақтың ғалым
шипагері Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының кезеңінен бұрынғы және бүгінге
дейінгі халықтық шипагерліктің дәстүрлері мен мәдениетін зерттеу және
Орта Азия мен қазақ жерінің ғұламаларының шипагерлік саласындағы
еңбектеріндегі ой-толғамдарына тұңғыш рет философиялық көзқараспен
ғылыми талдау жасау, халықтың рухани мұрасын оқып үйренуге бағдарлама
жасаудың теориялық маңызы мол және құнды. Ғұлама ғалым Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлының Шипагерлік баян еңбегіне арналған ғылыми конференция-
лар мен отырыстар және 2004-2008 жылдары аралығында осы зерттеуші басқарып
бес рет өткізген қазақтың халық медицинасына арналған, Халықаралық ғылыми
теориялық-тәжірибелік конгрестер мен форумдардың елімізде өткізілуі, бұл
шаралар қазақ халықының шипагерлігінің өз еліне ғана емес, әлемдік
дәрежеде танылуына, үгіттелуіне және ғылыми жүйеге зерттеуге енуіне
ықпалы маңызды және зор болды. Осы зерттеуші З. Қожалымов жүз баспа
табақтан артық бес жеке монографиялық еңбектердің, рухани-танымдық, ғылыми
анықтамалық және талдамалық тұрғыда жазылған жүзден аса мақалалардың
авторы атануы, бұдан былай шипагерлік дәстүр жөнінде ғылыми зерттеулерге
теориялық және тәжірибелік жағынан зерттеушілерге қажетті пайдала-ну
құралы болары анық. 1998 жылдан бері зерттеушінің бағдарламасы бойынша
халық шипагерлігі тарихы мен ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының
Шипагер-лік баян медициналық еңбегіндегі емдік және әдіс-амалдарының
үйлестігі мен мәдениеттілігіне арналған сегіз түрлі тақырыпта, отыз
сағаттық теориялық және тәжірибелік сабақтарын зерттеуші халық емшілерінің
білім жетілдіру курсында емшілерге тұрақты түрде оқытып келеді.
Зерттеушінің осы зерттеу тақырыбы бойынша, Білім және ғылым министрлігінің
арнайы ғылыми басылымдарында жеті мақаласы және басқа басылымдардағы бес
ғылыми монографиялық еңбектері мен мақалалары жарияланды.
І ТАРАУ
ҚАЙТА ГҮЛДЕНГЕН КИЕЛІ ҚАСИЕТ
1.1. ҚАЙЫРЫМДЫ ҚАРУЛЫ ҚАУЫМДАСТЫҚ
Бүгінде қауымдастық деген атпен әртүрлі қызметтік бағыттағы тіркеуден
өтіп өздерінің Жарғылық мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырып
жатқандары да баршылық. Өзінің бүгінде құрылғанына 19 жыл толатын
(22.12.1991) Республикалық қоғамдық бірлестік Қазақстан халық емшілері
қауымдастығы да өз қызметін кездескен көптеген кедергілер мен
қиыншылықтардың және қаражат пен мекен-жайдың жоқтығына қарамастан жақсы
жүзеге асыруда. Ең басты мәселе тылсым құпия сырларының белгісі бар
емшілерді өзінің қатарына мүшелікке ғана қабылдап қалмастан, бүгінде
олардың құрамының сапалық жағынада көңіл бөлуде. Қызметінің түрін рухани
шипагерлікпен жалғастырып оны ғылыми жүйеге қосуда көптеген ғылыми зерттеу
және жоғарғы оқу орындары ғалымдарымен бірлесе отырып емшілік тарихының
алғашқы және бүгінге дейінгі негізіне мүмкіндік жасады. Осының нәтижесінде
бірнеше ғылыми монографиялық еңбектер мен ғылыми талдамалық мақалалар
жазылып, баспасөз беттерінде шықты. 2004-2009 жылдар аралығында Алматы,
Шымкент, Түркістан және Тараз қалаларында Халық медицинасының Өткені,
бүгіні, болашағы, Орта Азия мен Қазақстанда өркендеуі, Қазақтың
көріпкел және болжампаз бабалары, Қазақтың ғалым шипагері Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлы т.б. әртүрлі тақырыптағы халық емшілігінің Халықаралық
конгрестері мен форумдары өткізіліп, көптеген шет ел ғалымдары мен
емшілері қазақтың халық медицинасының тарихымен танысып қана қалмастан,
өзара ынтымақтасып осы саланың байланысын жақындастыруға, білесіп
зерттеуге қол жеткізілді. Конгресс кездерінде қатысушы емшілердің
теориялық, тәжірибелік жақтары мен білімдерінің жақсаруына зор мүмкіндік
жасалды. Бұрын өз шеберліктерін кең аудиторияда көрерменге көрсетуге ниет
еткендер шың мақсаттарына жетіп, өзара тәжірибе алмастырылды. XV ғасырдың
ғұлама шипагері Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының Шипагерлік баян еңбегі
негізінде тұңғыш рет қысқа сахналық көріністің Тараз қаласында
көрсетілуі (сценарийясын жазған З.Қожалымов) емшілер қауымын ғана қуантып
қалмастан, республика көлемінде радио торабы мен телеарналарынан
көрсетіліп көпшілік көрерменнің ризалығына бөленді. Қауымдастықтың
Төралқасы өзінің мүшелері мен емшілерінің қызметіне және қауымдастық
қызметін жоққа шығаратын арам пиғылдыларға да оң қабақ танытып Жақсылыққа
– көре алмастық жасау надандықтың белгісі, Өнегелі іс - оңға бастайды,
Адамгершілік пен имандылық, Емшілік мәдениеті, Жауапкершіліктің
өлшемі т.б. тақырыптарда өзінің шынайы достық көзқарастағы сындық
мақалаларын жариялап келеді. Қауымдастықтың Төралқасы өзінің филиалдарының
директорларының қызметтері мен емшілерінің сапалық тәртібіне адал бағасын
беруде. Он тоғыз жылда талай емшісымақтар өздерінің танымдық,
психологиялық, білімділік пен имандылық жағынан және қауымдастықтың
Жарғылық мақсаттары мен міндеттерін орындауда өздерінің адамгершілік
тұлғасын көрсете алды. Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар, - дегендей,
көбінің көш соңында қалып, атаққұмарлыққа, алдампаздыққа, мәнсапқорлыққа
құмар екенін танытты. Айтарлықтай табысқа жеткендері де баршылық, бірақ
өте аз. Сонда да, жақсы жақтарынан көрініп жүрген филиал директорлары мен
емшілер саны да артып келеді. Дегенмен, қатаң талап пен тәртіп барда істе
алға басары анық. Өткен жылы Құрылтай қаулысымен 8 филиалдың (Ақтөбе және
Қарағанды обл., Ақтөбе, Шалқар, Балқаш, Талдықорған, Есік, Ақсай
қалалық) қызметін тоқтатылды және 40-тан аса мүшесі құрамнан шығарылды.
Салауат филиалы директорына (А.Шалапов) қатаң ескерту жасалынды, егер
Жарғы талабы орындалмаса филиал жабылатыны туралы ескертілді, Құрылтай
қаулысы қабылданды. Қысқасы бүгінде Салауат филиалы қылкөпірдің үстінде.
Алматы, ОҚО, Қостанай облыстық және Астана, Қарағанды, Шымкент, Түркістан,
Жетісай, Тараз, Кұлсары қалалық филиалдарының қызметтерінің жетістігін
атап өткен жөн. Қауымдастықтың төл газеті Шипагерлік Баянға жазылу
барлық филиалдар мен жеке емшілерде бірдей емес, өте аз. Бұл ойланатын
жағдай. Ашық жариялықты басшылыққа ала отырып қауымдастықтың қызметінің
барысы жөнінде газет және жеке интернет арқылы (www.anck.kz.) ай сайын
оқырманға таныстырылуда. Халық медицинасының б.д.д. және одан бүгінге
дейінгі тарихы ғылыми негізде зерттеліп, ҚазҰУ-нің ғылыми Кеңесінің
шешімімен ғылыми айналымға енді (Шипагерлік дәстүрі және философиясы
авт. З.Қ.). Бұл монография жақында орыс тілінде баспадан шығарылады, өз
оқырмандарын табады. Қауымдастықтың Төралқасы өзінің мүшелері мен
емшілерінің адам денсаулығын жақсартуға үлес қосуда, емшілік мәдениетін
көтеруде жақсы нәтижелерімен көрінеді және алдағы қауымдастықтың 20
жылдығына (22.12. 2011) табыспен аман-есен жетеді деп ізгі ниетпен
тілектестік білдіреді!
1.2 ӨТЕЙБОЙДАҚ – ЕКІНШІ ИБН СИНА
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz