Химия пәнінен дәрістердің қысқаша конспектісі

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 87 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

бет
1. Пән бойынша глоссарий. 4
2. Дәрістердің қысқаша конспектісі. 10
2.1 №1 Дәріс. Сутегі. 10
2.2 №2-4 Дәріс. VII топтың негізгі топша элементтері. 14
2.3 №5-7 Дәріс.VI топтың негізгі топша элементтері. 19
2.4 №8-10 Дәріс. V топтың негізгі топша элементтері. 25
2.5 № 11-13 Дәріс. IV топтың негізгі топша элементтері. 31
2.6 № 14 Дәріс. Металдарды алу жолдары және жалпы қасиеттері. 36
2.7 № 15 Дәріс. III топтың негізгі топша элементтері. 39
2.8 № 16 Дәріс. II топтың негізгі топша элементтері. 43
2.9 № 17 Дәріс. I топтың негізгі топша элементтері. 45
2.10 № 18 Дәріс. VIII топтың негізгі топша элементтері. 47
2.11 № 19 Дәріс. Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі негізгі 49
топша элементтерінің қасиеттеріне жалпы сипаттама.
2.12 № 20,21 Дәріс. I топтың қосымша топша элементтері. 50
2.13 № 22,23 Дәріс. II топтың қосымша топша элементтері. 52
2.14 № 24,25 Дәріс. VI топтың қосымша топша элементтері. 54
2.15 № 26,27 Дәріс. VII топтың қосымша топша элементтері. 56
2.16 № 28,29 Дәріс. VIII топтың қосымша топша элементтері. 58
2.17 № 30 Дәріс. Лантаноидтар және актиноидтар. 61
3. Зертханалық жұмысты орындау туралы әдістемелік нұсқаулар. 63
4. Оқытушының жетекшілігімен орындалатын өздік жұмыстарына 81
(ОЖОӨЖ) әдістемелік нұсқау.
5. Студенттердің өздік жұмыстарына (СӨЖ) әдістемелік нұсқау. 96
6. Бақылау-өлшеу құралдары. 112

ПӘН БОЙЫНША ГЛОССАРИЙ

Активтендіру энергия – реакцияласуші заттардың бір моліндегі молекулалардың
барлығын активті молекулаға айналдыру үшін жұмсалатын энергияның мөлшері.
Аллотропиялық құбылыс – бір элементтің бірнеше жай заттар түзуі.
Анод – оң зарядты электрод.
Атом – химиялық элементтің барлық химиялық қасиеттерін сақтай алатын ең
кіші бөлшек.
Атом радиусы – теория бойынша есептелінген электрон бұлттарының максималды
сыртқы шеңберін алады.
Атомдық электрондық орбиталь – электрон бұлтының мөлшерін, пішінін және
кеңісітіктегі орналасу бағытын көрсететін электронның күйі.
Ашық жүйе – зат пен де энергиямен де алмасады.
Бас квант саны (n) – электрондардың жалпы энергия қорын және электрондар
орналасқан деңгейлердің ядродан қашықтығын көрсетеді.
Байланыс ұзындығы – байланысқан атомдардың ядроларының арасындағы қашықтық.
Байланыс энергиясы – бұл байланысты үзуге жұмсалатын энергия.
Буффер ерітінді – қышқылды және сілтіні белгілі бір шамаға дейін қосқанда
немесе сұйылту және қойылту кезінде сутегі ионының концентрациясы тұрақты
болатын не өте шамалы өзгеретін ерітінділер.
Валенттілік дегеніміз элемент атомының химиялық байланыс түзу қабілеті.
Валенттік бұрыш – байланысқан атомдардың ядроларының жалғастыратын
түзулердің арасындағы бұрыш.
Газдардың салысытырмалы тығыздығы – бірдей жағдайда бір газдың масасының
екінші газдың осындай көлемінің масасына қатынасын айтады.
Гидролиз – еріген заттың сумен алмасу реакциясына түсіп ерітіндінің рН
өзгерте ыдырауы.
Гидролиз дәрежесі – гидролизденген молекулалардың саны мен ерітіндідегі
молекулалардың санының ара қатынасы.
Гидролиз константасы – гидролиз процесінің қаншылықты терең жүретінін
көрсететін шама.
Гидроксил көрсеткіші (рОН) – теріс таңбамен алынған гидроксил ионы
концентрациясының ондық логарифмі.
Гидрометаллургия әдісін қолданған кезде кен қажет еріткіштермен өнделіп,
бөліп алатын металл ерітіндіге айналдырылады.
Гомогенді жүйе – бір фазадан тұратын система.
Гомогенді реакцияның жылдамдығы – кесімді уақыт ішінде системаның кесімді
көлемінде реакцияға қатысатын, не түзілетін заттың концентрациясының
өзгеруі.
Гетерогенді жүйе – әр түрлі фазалардан тұратын система.
Гетерогенді реакцияның жылдамдығы – кесімді уақыт ішінде фазаның кесімді
бетінде реакцияға қатысатын немесе түзілетін заттың мөлшері.
Дисперсті жүйе – бір затта екінші заттың ұсақ бөлшектері біркелкі
таралғанда түзілетін система.
Дисперсиялық орта – ұсақ бөлшектер таралған орта.
Дисперстік фаза – ұсақ бөлшектер түрінде таралған зат.
Диссоциациялану дәрежесі – иондарға ыдыраған молекулалар санының жалпы
еріген молекулалар санына қатынасы.
Еріген заттың массалық үлесі – еріген зат массасының ерітіндінің жалпы
массасына қатынасы.
Ерігіштік – заттардың суда немесе басқа еріткіштерде еру қасиеті.
Ерігіштік көбейтіндісі – тұрақты температурада алынған аз еритін заттың
қанық ерітіндісіндегі иондарының концентрацияларының көбейтіндісі.
Ерітінді – екі не одан да көп компоненттен (бөлшектен) тұратын гомогенді
жүйелер.
Жабық жүйе – егер система сыртқы ортамен энергиясын алмастырса.
Жай зат – молекулалары бір элементтің атомдарынан тұратын заттар.
Жасанды радиоактивтік – бір элементтің ядросын қарапайым бөлшектермен
немесе жеңіл ядролармен атқылау арқылы басқа элементке айналу процесі.
Жекеленген жүйе – егер система сыртқы ортамен әрекеттеспесе, жылу да, затта
алмастырмаса.
Жүйе – сыртқы ортадан бөлініп алынған, реакцияға қатысты заттар орналасқан
дүниенің бөлігі.
Жылу эффект – тұрақты қысымда, немесе тұрақты көлемде жүріп жатқан химиялық
реакцияның нәтижесінде бөлінген немесе сіңірілген жылу мөлшері.
Изобарлар – ядро зарядтары әр түрлі, бірақ массалық сандары бірдей
атомдардың тобы.
Изотоптар – ядро зарядтары бірдей, ал массалық сандары әр түрлі болатын
атомдардың түрлері.
Индикаторлар - әр түрлі әлсіз органикалық қышқылдар, бұлар ортаның
қышқылдығына (рН-ына) қарап түсін өзгерте алатын заттар.
Индукцияланған диполь – егер бір полюссіз молекула мен бір полюсті молекула
кездессе, полюсті молекуланың оң полюсі полюссіз молекуланың электрон
бұлтын тартады, сөйтіп полюссіз молекула полюстенеді, диполь пайда болады.
Иондық байланыс – химиялық қасиеттері әр түрлі екі элементтің арасында
электростатикалық тартылу арқылы болатын байланыс.
Иондардың поляризациясы – электрондардың орналасуының әуелгі қалпынан аууы.
Иондану энергия – атомнан электронды алу үшін жұмсалатын энергия.
Ионнын немесе молекуланың активтілігі – химиялық реакцияға кіретін
концентрацияға сәйкес концентрация.
Катализатор – химиялық реакцияның жылдамдығын өзгертіп, бірақ өздері
процестің нәтижесінде өзгермей қалатын заттар.
Каталитикалық процесс немесе катализ – катализатордың әсерінен жылдамдығы
өзгеретін процестер.
Катод – теріс зарядты электрод.
Ковалентті немесе атомдық байланыс – екі атомнан бірдей қашықтықта
орналасқан қос электрондар арқылы түзілген химиялық байланыс.
Коваленттік байланыс – бір немесе бірнеше электрон қосақтары арқылы
түзілетін химиялық байланыс.
Ковалентті немесе атомдық (полюссіз) молекулалар – ковалентті байланыс
арқылы түзілген молекулалар.
Комплекс қосылысының ішкі сферасы – комплекс түзушімен лигандалар.
Комплекс қосылыстың сыртқы сферасы – ішкі сфераға симай қалған иондар.
Комплекс түзуші – көбінесе оң зарядты металл иондары.
Концентрация – көлемнің бір бірлігінде болатын заттың мөлшері.
Концентрация – ерітіндінің белгілі бір көлеміндегі еріген заттың мөлшері.
Координациялық сан – комплекс түзушінің маңайына орналасқан лигандалардың
жалпы саны.
Криоскопия – ерітінділердің қату температурасын өлшеу процесі.
Кристалдану – температураны төмендеткен кезде ерітіндіден қатты заттардың
бөлінуі.
Коррозия – дымқыл атмосферада, немесе сулы ерітінділерде металдардың және
олардың қоспаларының бұзылуы.
Күрделі зат – молекулалары әр түрлі элементтің атомдарынан тұратын заттар.
Қабатшалар – электрондар орналасқан деңгейшелер.
Қайтымды реакция – берілген жағдайда тіке және кері бағытта жүре алатын
процестер.
Қайтымсыз реакциялар – бұлар тек қана бір бағытта жүретін реакциялар.
Қаныққан ерітінді – егер еріген заттың артық мөлшері динамикалық, тепе-
теңдікте тұрса.
Қос байланыс – екі жұп электроннан тұратын химиялық байланыс.
Қосылыстың эквиваленті – оның сутектің 1 эквивалентімен, немесе басқа
заттың 1 эквивалентімен әрекеттесетін мөлшері.
Құбылыстар – заттарда болып жататын өзгерістер.
Қышқыл – сулы ерітінділерде гидроксоний (Н3О+) ионын түзетін электролит.
Қышқыл - өзінен протон бөлетін зат.
Қышқыл - өзіне электрондар қосағын қосып алатын зат.
Лездік диполь – егер екі полюссіз молекула кездессе, олардың электрон
бұлттары мен ядро өрісі бір біріне әсер еткендегі пайда болатын диполь.
Лигандалар – комплекс түзушінің маңайындағы теріс зарядталған аниондар
немесе электронейтрал молекулар.
Магнит квант саны (ml) – пішіндері бірдей орбитальдардың кеңісітікте
орналасу бағытын көрсетеді.
Металлургия – металл өндіретін өндіріс.
Молекула – заттың химиялық қасиетін көрсететін ең кіші бөлшек.
Молекуланың полярленуі – егер екі, үш полюсті молекулалар Ван-дер-Ваальс
күштері арқылы тартылса, бұл молекулалардың полюстілігі арта түседі, диполь
моменті өседі, деформация болады.
Моль – бұл 0,012 кг көміртегі 12С изотопында болатын атомдар санына тең
құрылымдық бірліктер (молекулалар, атомдар, иондар, электрондар немесе
басқалары) болатын заттың мөлшері.
Мольдік концентрация – еріген зат мөлшерінің ерітінді көлеміне қатынасын
көрсетеді.
Моляльдік концентрация – еріген зат мөлшерінің еріткіш массасына қатынасын
көрсетеді.
Молярлық масса – заттың 1 моль мөлшерінің массасы.
Негіз – сулы ерітіндіде диссоциацияланғанда ОН- ионын түзеді.
Негіз - өзіне протон қосып алатын зат.
Негіз – электрон қосағын бере алатын зат.
Орбиталь квант саны (l) – энергетикалық деңгейдегі орбитальдардың мүмкін
болатын пішіндерін және сол пішіндерге сәйкес келетін деңгейшелердің
сандары мен түрлерін анықтайды.
Осмос – еріткіш шала өткізгіш арқылы өздігінен ерітіндіге ауысатын құбылыс.
Период – ядро зарядының біртіндеп өсуі және қасиеттерінің белгілі тәртіп
бойынша өзгеру ретімен орналасқан элементтер жиынтығы.
Пирометаллургия – кенді жоғары температурада қыздырып өндеуге негізделген.
Полюсті ковалентті байланыс – молекуладағы екі атомның біреуіне жақын
орналасқан қос электрондар арқылы түзілген химиялық байланыс.
Реакцияның реті – бұл кинетикалық теңдеудегі заттардың концентрацияларының
дәрежелерінің қосындысы.
Салыстырмалы атомдық масса – табиғи изотоптық құрамы бар элемент атомының
орташа массасының 12С көміртегі атомының 112 массасына қатынасы.
Салыстырмалы атомдық масса – сол элемент атомы массасының көміртек атомы
массасының 112 бөлігінен немесе массасының атомдық бірлігінен неше есе
ауыр екенін көрсететін сан.
Салыстырамалы молекулалық масса - табиғи изотоптық құрамы бар элемент
молекуласының орташа массасының 12С көміртегі атомының 112 массасына
қатынасы.
Салыстырмалы молекулалық масса – сол зат молекуласы массасының 1 массаның
атомдық бірлігінен неше есе ауыр екенін көрсететін сан.
Спин квант саны (ms) – электронның өз осінен қай бағытта қозғалатының
көрсетеді.
Стандартты жағдай – заттың 1 молінің 101,325 кПа-ға тең қысымдағы және 298
К (25 0С)- ға тең температурадағы жағдайы.
Стандартты жылу эффектісі – реакцияның стандартты жағдайдағы жылу
эффектісі.
Сутегіндік көрсеткіш (рН) – теріс таңбамен алынған сутегі ионы
концентрациясының ондық логарифмі.
Табиғи радиоактивтік ыдырау – элементтердің ядролары өздігінен ыдырап басқа
бір элементтерге айналатын құбылыстар.
Термохимия – жылу бөле немесе сіңіре жүретін процестерді зерттейтін химия
ғылымының бір бөлігі.
Термохимиялық теңдеулер – заттардың формуласымен қатар жылу эффектісін
қосып жазатын теңдеулер.
Топ – жоғары оң валенттілігі бірдей элементтердің жиынтығы.
Тотығу – электрон беру процесі.
Тотығу дәрежесі – электр терістігі кіші атомнан электр терістігі үлкен
атомға ауысатын электрондар саны.
Тотықсыздану – электрон қосып алу процесі.
Тотықсыздандырғыш – электрон беретін бөлшек.
Тотықтырғыш – электрон қосып алатын бөлшек.
Тотығу-тотықсыздану реакциялар – элементтердің атомдарының тотығу дәрежесі
өзгере отырып жүретін реакциялар.
Түзілу энтальпия – стандартты жағдайда алынған жай заттардан 1 моль зат
түзілген кездегі энтальпия.
Тұздар – электролиттік диссоциация кезінде металл катионын және қышқыл
қалдығы анионын түзетін электролиттер.
Фаза – химиялық құрамы және қасиеттері бірдей, системаның қалған
бөліктерінен бөліну беті арқылы шектелген бөлігі.
Физикалық құбылыстар – заттардың агрегаттық күйі мен пішінінің өзгеруі.
Химия дегеніміз заттардың бір-біріне айналып, өзгеруін зерттейтін ғылым.
Химия – заттардың құрамын, құрылысын, қасиеттерін, химиялық өзгерістерін,
өзгеріс жағдайын, әрі өзгерістермен қабат болатын құбылыстарды зерттейтін
ғылым.
Химиялық кинетика – химиялық процестердің барысын уақытпен бағалап
зерттейтін бөлім.
Химиялық коррозия – металдардың ауадағы оттегімен немесе басқа газдармен
әрекеттесіп тотығуы.
Химиялық құбылыстар немесе реакциялар – заттардың химиялық құрамы өзгеру
арқылы жүретін құбылыстар, яғни, бір заттардың екінші бір заттарға айналуы.
Химиялық термодинамика – химиялық процестердің энергетикасын зерттейтін
бөлім.
Химиялық формулалар күрделі заттардың құрамын көрсетеді.
Химиялық эквивалент – сутегі атомдарының 1 молімен қосылатын, немесе осы
мөлшерін қосылыстан ығыстыратын мөлшерін айтады.
Химиялық элемент дегеніміз ядоларының заряды бірдей болатын атомдардың
жинағы.
Химиялық элемент – ядро зарядтарының саны бірдей атомдардың белгілі бір
тобын айтады.
Ішкі энергия – заттардың энергия қоры.
Эбулиоскопия – ерітінділердің қайнау температурасын өлшеу процесі.
Эвтектикалық температура – құйманың қатқан ең төмен температурасы.
Эквиваленттік көлем – қалыпты жағдайда газдың 1 эквивалентінің алатын
көлемі.
Эквиваленттің молярлық концентрация – еріген зат массасы эквивалентінің
ерітінді көлеміне қатынасын көрсетеді.
Эквиваленттік молярлық масса – заттың 1 эквивалентінің гмольмен алынған
массасы.
Эквиваленттік фактор (f экв) – қышқылдық-негіздік реакцияларда сутегінің 1
ионымен, ал тотығу-тотықсыздану реакцияларында 1 электронмен әрекеттесетін
заттың бөлігін көрсететін сан.
Электртерістілік – электрон тартқышқтық пен иондану энергиясының
қосындысының жартысына тең.
Электролиз – егер тұрақты электр тоғын электролит ерітіндісінде, немесе
балқымада тұрған екі электрод арқылы өткізсе, электродтарда тотығу-
тотықсыздану реакциясы жүретін процесс.
Электрон тартқыштық (Е) – атом электрон қосып алғанда бөлінетін энергия.
Элементтің химиялық таңбасы – элементтің атын, оның бір атомын, атомының
массасын көрсетеді.
Энтропия – системаның белгілі бір күйінің функциясы; системадағы ретсіздік
мөлшерін көрсетеді.
Ядролық реакциялар – бір элементтің басқа бір элементке айналу процестер.

ДӘРІСТЕРДІҢ ҚЫСҚАША КОНСПЕКТІСІ.

№ 1 Дәріс. Тақырыбы: Сутегі.
Мақсаты: Сутегінің табиғатта таралуымен, молекуласының құрылымымен,
өндірісте және зертханада алу тәсілдерімен, физикалық және химиялық
қасиеттерімен және сутегінің маңызды қосылыстарымен танысып білу.
Негізгі сұрақтар:
1. Сутегінің табиғатта таралуы.
2. Периодтық жүйедегі орналасу ерекшелігі.
3. Сутегі молекуласының құрылымы.
4. Сутегін өндірісте және зертханада алу тәсілдері.
5. Сутегінің физикалық және химиялық қасиеттері.
6. Су. Құрамы және молекулаларының электрондық құрылысы, қасиеті, маңызы.

Қысқаша мазмұны:
СУТЕГІНІҢ ТАБИҒАТТА ТАРАЛУЫ.
Сутекті 1776 жылы ағылшын химигі Кавендиш ашты. Ол табиғатта көп таралған
элемент. Жер қыртысы салмағының 1%, барлық атомдар санының 17% сутектің
үлесіне тиеді. Сутек судың, көптеген минералдардың және барлық органикалық
заттардың құрамына кіреді. Сутек бос күйінде атмосфераның жоғары жағында
және табиғи жанғыш газдарда болады. Табиғатта сутек үш түрлі изотоптан
тұрады: протий 11Н, дейтерий 21Н және тритий 31Н. Сутектің 99,98% жеңіл
изотоп протийдан тұрады.
ПЕРИОДТЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНАЛАСУ ЕРЕКШЕЛІГІ.
Сутек элементі периодтық жүйеде бірінші орында орналасқан. Сутектің
ядросында бір протон болады, оны бір электрон айналып жүреді. Периодтық
жүйеде сутек бірінші және жетінші негізгі топшалардың басына орналасқан,
оның себебі бір жағынан ол сілтілік металдар сияқты көпшілік қосылыстарында
+1 тотығу дәрежесін көрсетеді және өзінен активтігі кем металдарды
қосылыстарынан ығыстырады. Екінші жағынан галогендер сияқты сутек күшті
металдармен әрекеттескенде бір электрон қосып алып -1 тотығу дәрежесін
көрсетеді және екі атомнан тұратын газ тәрізді жай зат түзеді.
СУТЕГІ МОЛЕКУЛАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ.
Е σ босаң.1s
Байланыс саны = (2-0)2=1

1s 1s

σбайл1s

АО МО АО
Н Н2 Н

Сутегі молекуласының энергетикалық диаграммасы.
Сутек молекуласының пішіні сызық тәрізді болады.
Сутегі молекуласы бірдей екі атомнан құралған және атомдардың арасында бір
сигма байланысы бар молекула түзіледі. Сутегі молекуласындағы сигма
байланыс екі s-электрон (s-s) әрекеттесуі нәтижесінде түзіледі. Сутегі
атомының электрондық формуласы – 1s1.

СУТЕГІН ӨНДІРІСТЕ ЖӘНЕ ЗЕРТХАНАДА АЛУ ТӘСІЛДЕРІ.
Зертханада сутекті мынадай жолдрмен алады:
• Мырышпен сұйытылған күкірт немесе тұз қышқылының әрекеттесуі
Zn + 2HCl →ZnCl2 + H2
• Амфотерлік металдар мен сілтінің әрекеттесуі
2Al + 6NaOH →2Na3AlO3 + 3H2
• Суды электролиздеу. Судың электр өткізгіштігін күшейту үшін оған сілті
немесе сілтілік металдардың сульфатын қосады.
2H2O→2H2+O2
Өнеркәсіпте сутекті мына жолдармен алады:
• Метанды су буымен конверсиялау.
СН4+Н2О→СО+3Н2
СН4+2Н2О→СО2+4Н2
Катализатор ретінде никель қолданылады.
• Арнаулы пештерде қызған көмір мен су буының әрекеттесуі.
• Метанды жоғары температурада ыдырату.
СН4→С +2Н2
• Сілтілік металдар тұздарының ерітіндісін электролиздеу арқылы сілті
және хлор алу кезінде сутек қосымша зат ретінде бөлінеді.

СУТЕГІНІҢ ФИЗИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ.
Физикалық қасиеттері. Сутек молекуласы екі атомнан тұрады. Сутек түссіз,
иіссіз, дәмсіз газ. Ол ауадан 14,5 есе жеңіл. 100 көлем суда 2 көлем сутек
ериді. Атмосфералық қысымда және – 253 0С сұйық күйге айналады, ал – 259 0С
қатады. Сутек суда нашар ерігенмен, никель, платина, палладий сияқты
металдарда жақсы ериді. Сутектің екі модификациясы – ортосутек және
парасутек болады. Оның себебі Н2 молекуласын түзетін сутектің екі ядросы
(протоны) өз осін айналған кезде, ортосутек – бір бағытта, ал парасутек –
қарама-қарсы бағытта айналады. Екеуінің де химиялық қасиеттері бірдей, ал
физикалық қасиеттерінде – жылу сіңірімділігінде, қату, сұйылту
температураларында шамалы айырмашылық бар. Қалыпты жағдайдағы сутектің үш
бөлігі ортосутек, бір бөлігі парасутек болады.
Химиялық қасиеттері. Сутектің тотығу дәрежесі металеместермен
қосылыстарында +1, активті металдармен қосылыстарында -1. Сутек
металеместердің барлығымен дерлік әрекеттеседі. Металеместердің активтігіне
қарай реакциялар әр түрлі жылдамдықпен жүреді.
Сутек қалыпты температурада фтормен, қыздырғанда хлормен, оттекпен
және балқыған күкіртпен әрекеттеседі.
Н2 + F2→2HF
Н2 + Cl2→2HCl
2Н2 + O2→2H2O
H2 + S→H2S
Бұл келтірілген реакцияларда сутек атомдары электрондарын беріп
тотықсыздандырғыш қызметін атқарады. Электрондарын оңай беретін актив
металдармен әрекеттескенде сутек электрон қосып алып тотықтырғыш қызметін
атқарады. Сутек пен металдардың арасындағы реакция қыздырғанда жүреді және
нәтижесінде металдардың гидридтері түзіледі:
2Na + H2→2NaH
Ca + H2→CaH2
Сутек күрделі заттармен де әрекеттеседі, әсіресе ол көптеген
активтігі орта немесе төмен металдардың оксидтерінен оттекті қосып алуға
немесе тұздардан галогендерді қосып алуға икем келеді.
CuO + H2→Cu + H2O
CuCl2 + H2→Cu + 2HCl

СУ. ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ МОЛЕКУЛАЛАРЫНЫҢ ЭЛЕКТРОНДЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ, ҚАСИЕТІ, МАҢЫЗЫ.
Су – сутектің оксиді, формуласы Н2О. Су салмақ бойынша 11,2%
сутектен, 88,8% оттектен тұрады. Су жер жүзінде ең көп таралған зат. Ол жер
шарының ¾ - нің бетін жауып жатыр. Су үш түрлі агрегаттық күйде кездеседі.
Сұйық күйде су мұхиттарда, теңіздерде, көлдерде, өзендерде, жер астында,
қатты күйде су мұз, қар түрінде, газ күйінде будың, бұлттың, туманның
құрамында болады. Су көптеген тау жыныстарының құрамына және әрбір өсімдік
пен жануардың құрамына кіреді. Сусыз тіршілік болмайды. Тірі организмдерде
жүретін барлық процестер судың қатысуымен жүреді.
Судың молекуласында оттектің атомы бір жақ шетінде, сутектің екі
атомы екінші жақ шетінде болады, сондықтан судың молекуласы әжептәуір
полюсті молекула (диполь ұзындығы 0,39 А0).

О

Н 1050 Н

Су молекуласындағы атомдар ядроларының орналасуы
Судың молекуласының бұрышты молекула болуы, оттек атомының sp3-
гибридты күйде болуына сәйкес. Судың молекуласындағы, оттек атомының sp3-
гибридты орбиталінің екеуі Н – О байланысының екеуін түзуге жұмсалады.
Қалған екі sp3- гибридты орбиталдарының әр қайсысында айрылыспаған электрон
қосағы болады.
Су бу күйінде ғана, Н2О формуласына сәйкес жеке молекула түрінде
болады; сұйық судағы молекулалар ассоциацияланып жүреді, яғни жеке
молекулалармен қабат, жалпы формуласы (Н2О)х сәйкес күрделі қосындылар
аралас болады. Бұл күрделі қосындылар бір есе түзіліп, бір есе ыдырап
жатады, оны мынадай схемамен көрсетуге болады: хН2О↔(Н2О)х. Су
молекулаларының ассоциациялануының себебі: сутектік байланыс арқылы судың
молекуласындағы сутек атомы екінші молекуладағы оттекпен байланысады:
Н Н Н
О – Н ... ... ... ...О – Н ... ... ... О – Н
Осылайша 2,3,4 және т.б. молекулалар бірігеді.

Физикалық қасиеттері. Таза су дәмсіз, түссіз, иіссіз сұйық зат. Судың
қалыпты қысымда қайнау температурасы 1000С, қату температурасы 00С. +40С
судың тығыздығы 1 гсм3. Мұздың тығыздығы 0,92 гсм3. Сондықтан мұз судың
бетіне қатады. Таза су электр тоғын өткізбейді. Оның себебі ол сутек (Н+)
және гидроксид (ОН-) иондарына өте аз ыдырайды. Бірақ табиғатта кездесетін
сулар таза болмайды. Оларда еріген заттың мөлшері көп (4%-ке дейін) болады.
Осындай суды қайта айдау арқылы химиялық зертханалар мен аптекаларда
қолданылатын таза (дистилляцияланған) су алады.
Химиялық қасиеттері. Су химиялық активті заттардың бірі. Ол көптеген жай
және күрделі заттармен әрекеттеседі.
• Сілтілік және сілтілік-жер металдар судан сутекті ығыстырып шығарады.
2Na + 2H2O→2NaOH + H2
Ba + 2H2O→Ba(OH)2 + H2
• Cу көптеген металл және бейметалл оксидтерімен әрекеттеседі:
СаО + H2O→Ca(OH)2
N2O5+ H2O→2HNO3
• Cу негіздермен, қышқылдармен және тұздармен әрекеттесіп гидраттар,
кристаллогидраттар түзеді:
KOH + 2H2O→KOH*2H2O
H2SO4+ 2H2O→ H2SO4* 2H2O
CuSO4 +5H2O→ CuSO4* 5H2O
Судың маңызы. Судың өсімдіктер, жануарлар және адам тіршілігінде зор маңызы
бар. Сусыз тіршілік болмас еді. Су сутек пен оттекті алу үшін шикізат
ретінде қолданылады. Су химия өнеркәсібінде күкірт, азот, тұз, фосфор
қышқылдарын және басқа да толып жатқан химиялық заттарды алу үшін
қолданылады. Суды, қатты отынды газ отындарына айналдыру үшін, органикалық
синтездер жүргізу үшін қолданады. Көптеген процестердің жүруі үшін су
катализатор қызметін атқарады.

Тақырыпты бекіту:
1. Сутектің периодтық жүйеде бірінші және жетінші негізгі топшаларда
орналасуы неліктен?
2. Сутек табиғатта қандай қосылыстар түрінде таралған, оның физикалық
қасиеттері қандай?
3. Сутектің химиялық қасиеттері қандай?
4. Сутекті зертханада және өнеркәсіпте алу реакцияларының теңдеулерін
жазыңыз?
5. Су табиғатта қайда кездеседі және оның қандай маңызы бар?
6. Судың молекуласының пішіні және физикалық қасиеттері қандай?
7. Судың химиялық қасиеттері қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Бірімжанов Б.А., Нұрахметов Н.Н. Жалпы химия. – Алматы: Ана тілі, 1991.-
640 бет.
2. Шоқыбаев Ж. Бейорганикалық және аналитикалық химия. - Алматы, 2003.- 320
бет.
3. Аханбаев К. Химия. – Алматы: Ана тілі, 1993. - 280 бет.
4. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия.-М.: Высшая школа, 1988.
5. Глинка Н.Л. Общая химия Под ред. Рабиновича В.А.- Л.: Химия, 1988. -
704 с.
6. Угай Я.А. Общая и неорганическая химия.М.: Высшая школа, 2000.- 527 с.

№2-4 Дәріс. VII топтың негізгі топша элементтері.
Мақсаты: VII топтың негізгі топша элементтерінің (галогендердің) жалпы
сипаттамасымен, табиғатта таралуымен, молекулаларының құрылымымен,
өндірісте және зертханада алу тәсілдерімен, физикалық және химиялық
қасиеттерімен және галогендердің маңызды қосылыстарымен танысып білу.
Негізгі сұрақтар:
1. Элементтерге жалпы сипаттама.
2. Фтор және оның қосылыстары.
3. Хлор және оның қосылыстары.
4. Бром, иод және олардың қосылыстары.

Қысқаша мазмұны:
ЭЛЕМЕНТТЕРГЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА.
Период жүйесінің VII топтың негізгі топшасында орналасқан фтор, хлор,
бром, йод және астат элементтерін галогендер деп атайды. Галоген – грекше
тұз түзуші деген сөз. Себебі олар металмен тікелей әрекеттесіп тұз
(галидтер) түзеді. Галогендердің сыртқы электрондық деңгейінде жеті
(ns2np5) электрон бар. Аяқталуға тек бір электрон жетіспейді – галогендер
күшті тотықтырғыштар. Олардың электртерістігі өте жоғары. Олар таза
бейметалдар.
Галогендердің екі атомдары әрекеттесіп жай заттардың молекуласын
түзеді (F2, Cl2, Br2, I2). Екі дара p-электрон орбитальдарының бір-бірімен
қаптасуы нәтижесінде бұл молекулалардың пішіндері сызық тәрізді болады.
Фтордан астатқа қарай электртерістіктері кемиді, тотықтырғыш
қасиеттері төмендейді. Бейметалдық қасиеттері кеміп, йод пен астатта
металдық қасиет пайда болады. Олар қосылыстарынан бірін-бірі ығыстырады,
фтор барлық галогендерді; хлор – бром, йод астатты; бром – тек йод пен
астатты. Топ бойынша үстіден төменге қарай атомның иондану энергиясы,
электронға жақындығы, молекулалардың диссоциация энтальпиясы кемиді; атом
радиусы, ион радиусы, Э2 молекуласында ядролардың арасындағы арағашықтық,
балқу, қайнау температуралары артады.
Cl – Br – I – At қатарында атом радиусы өскен сайын молекулалардың
поляризациясы артады нәтижесінде молекула аралық дисперсионды әрекеттесу
артады. Бұл әрекеттесу галогендердің қайнау және балқу температурасын
арттыруына әікеледі.
Сl2 – Br2 – I2 қатарында молекуладағы атомдар арасындағы байланыс
тұрақтылығы кемиді.
Галогендер өте активті элементтер, сондықтан табиғатта бос күйлерінде
кездеспейді. Олардың сутегімен қосылыстары суда жақсы еріп, қышқыл болып
табылады. Галоген-сутегі қышқылдарының қышқылдық қасиеті фтордан астатқа
қарай артады. Галогендердің ішінде ең активтісі фтор, ол қосылыстарда тек
-1 тотығу дәрежесін көрсетеді, себебі фторда d-орбитальдар жоқ. Фтор +7
тотығу дәрежеде болмайды. Қалғандарының тотығу дәрежелері -1 ден +7-ге
дейін өзгере алады.

s p d
↑↓ ↑↓
1. СУТЕГІ. СУТЕГІНІҢ АСҚЫН ТОТЫҒЫ. 1, 186 бет - № 1, №2,
Сутегіні металға қышқылдың әсерімен 188 бет - №6.
алынуы. 205 -206 бет - №5, №6, №7, №8.
Алюминийдің сілтімен әрекеттесу арқылы
сутегіні алу.
Калий перманганатын атомарлы сутегімен
тотықсыздандыру.
Сутегінің асқын тотығын алу.
Сутегінің асқын тотығын ашуының реакциясы.
Сутегінің асқын тотығының ыдырауы және
оның жылдамдығына катализатордың әсері.
Сутегінің асқын тотығының тотықтырғыш
қасиеттері.
Сутегінің асқын тотығының
тотықсыздандырғыш қасиеттері.
2. ХЛОР ЖӘНЕ ХЛОРСУТЕГІ. 1, 189 -192 б.
1. Хлордың алынуы. 1а,б, 2а,б, 3б, 4, 5а,б,в, 6
2. Хлордың металдармен әрекеттесуі.
3. Хлордың бейметалдармен әрекеттесуі.
4. Хлордың органикалық заттармен
әрекеттесуі.
5. Хлор суы және оның қасиеттерін анықтау.
6. Хлорсутегін алу және оның қасиеттерін
анықтау.
3. ХЛОДЫҢ ОТТЕКТІ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 194 б.
1. Жавель суын алу. 1 а,б, 2 а,б,в,г,
2. Жавель суының тотықтырғыш қасиеттері. 3 в,г,д.
3. Ағартқыш ізбесті алу және оның
қасиеттері.
4. БРОМ, ЙОД ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 197 б.
1. Бром мен йодты алу. 1 а,б,в,г,
2. Бромның қасиеттері. 2 а,б,в,г,д, 4,7.
3. Йодтың қасиеттері.
4. Калий иодидіне, калий бромидіне хлор
суының әсері.
5. Бром және йод иондарына реакциялар.
5. КҮКІРТ. КҮКІРТТІ СУТЕГІ. СУЛЬФИДТЕР. 1, 207 б.
1. Пластикалық күкіртті алу. 3,6,7,8,9а
2. Күкіртті сутегін алу және оның жану
қасиетін зерттеу.
3. Күкіртті сутегінің суын алу.
4. Күкіртті сутегінің тотықсыздандырғыш
қасиеттері.
5. Металл сульфидтерін алу және
қасиеттерін зерттеу.
6,7. КҮКІРТТІҢ ОТТЕКТІ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 213 б.
1. Күкірт (ІУ) оксидін алу. 1б, 2а,б,в, 7а,б,в,г,д
2. Күкірт (ІУ) оксидінің қасиеттері.
3. Күкірт қышқылының қасиеттері.
8. АЗОТ ЖӘНЕ ОНЫҢ СУТЕКТІ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 220 б.
1. Азотты алу және оның қасиеттері. 2б, 3б, 4а,б,в, 5,6а,7.
2. Аммиакты алу.
3. Аммиактың қасиеттері.
4. Аммоний ионына реакция.
5. Аммоний тұздарының термиялық ыдырауы.
6. Аммоний хлоридінің қайта айдалуы.
9,10. АЗОТТЫҢ ОТТЕКТІ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 227 б.
1. Азот (ІІ) оксидін алу. 2, 3в,г, 5а, 6б, 7,
2. Азот (ІІ) оксидінің қасиеттері. 8а,б, 12б,в.
3. Азот (ІУ) оксидін алу.
4. Азот (ІУ) оксидінің қасиеттері.
5. Азотты қышқылдың алынуы және ыдырауы.
6. Қыздырғанда нитраттардың ыдырауы.
11. ФОСФОР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 236 б.
1. Фосфордың аллотропиясы. 1а, 3,4а,б,в, 5а,б,
2. Фосфор (У) оксидін алу. 6а,б.
3. Фосфор қышқылының иондарына реакциялар.
4. Фосфор қышқылдарын алу.
5. Ортофосфор қышқылының тұздары.
12. КӨМІРТЕГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 248 б.
1. Көмірдің тотықсыздандырғыш қасиеттері. 2а,б, 3, 7а,б,в, 9,10,11а,б.
2. Көміртегі (ІУ) оксидін алу және оның
қасиеттерін анықтау.
3. Көмір қышқылының тұздарының түзілуі.
13. КРЕМНИЙ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 255 б.
1. Кремний қышқылдарын алу. 3а,б,в, 5а,б, 6.
2. Кремний қышқылының тұздарының
гидролизі.
14,15. БОР, АЛЮМИНИЙ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 275 б.
1. Ортобор қышқылын алу және оның 2а,б,в, 3а, 5, 7а,б,в, 8а,б,в,
қасиеттері. 9а,б,в,г.
2. Бор қышқылдарының қасиеттері.
3. Алюминийдің оттегі мен әрекеттесуі.
4. Алюминийдің сілтілер мен әрекеттесуі.
5. Алюминийдің қышқылдар мен әрекеттесуі.
6. Алюминийдің су мен әрекеттесуі.
7. Алюминий гидроксидін алу және оның
қасиеттері.
8. Алюминий тұздарының гидролизі.
16,17. БЕРИЛЛИЙ, МАГНИЙ, СІЛТІЛІК-ЖЕР МЕТАЛДАР 1, 269 б.
ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 2 а,б, 3а,б,в, 4б,в,
1. Бериллий гидроксидін алу және оның 5а,б,в, 6, 7 а,б, 8а,г,
қасиеттері. 9а,б,в,г, 10.
2. Бериллий гидроксидінің қышқылдық және
негіздік қасиеттерін салыстыру.
3. Металдық магнийдің тотықсыздандырғыш
қасиеттері.
4. Магнийдің оксидін және гидроксидін
алынуы және қасиеттері.
5. Магний тұздарының қасиеттері.
6. Кальцийдің тотықсыздандырғыш
қасиеттері.
7. Сілтілік-жер металдардың гидроксидтерін
алу.
8. Сілтілік-жер металдардың тұздарының
алынуы және қасиеттері.
9. Судың кермектігі және оны жою жолдары.
10. Сілтілік-жер металдардың тұздарының
жалынды бояуы.
18,19. СІЛТІЛІК МЕТАЛДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ 1, 265 б.
ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 2,3,4,7,8.
1. Сілтілік металдардың сумен әрекеттесуі.
2. Натрий перокидінің сумен әрекеттесуі.
3. Сілтілік металдардың тұздарының
гидролизі.
4. Калий карбонатынан калий гидроксидін
алу.
5. Сілтілік металдардың тұздарының жалынды
бояуы.
20,21 МЫС, КҮМІС ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 282 б.
1. Мыстың алынуы. 1б, 2а,б,3,4,5,6,7,9,10,12
2. Мыстың қасиеттері.
3. Мыс (ІІ) гидроксидін алу және оның
қасиеттерін зерттеу.
4. Мыс (ІІ) тұздарының гидролизі.
5. Мыс (ІІ) комплексті тұзын алынуы және
қасиеттері.
6. Мыс (І) оксидін және гидроксидін алу.
7. Мыс иодидін алу.
8. Күмісті алу.
9. Күміс оксидін алу.
10. Күміс нитратының ерітіндісінің
лакмусқа әсері.
22,23 МЫРЫШ, КАДМИЙ, СЫНАП ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ 1,287-291 б.
ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1,2,3,6,8,9,11
Мырыштың қышқылдармен
әрекеттесуі.
Мырыштың сілтілермен
әрекеттесуі.
Мырыш гидроксидінің алынуы
және қасиеттері.
Мырыш тұздарының гидролизі.
Кадмий гидроксидінің алынуы
және қасиеттері.
Кадмий сульфидінің алынуы
және қасиеттері.
Кадмий тұздарының гидролизі.
24,25. ХРОМ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 291 б.
1. Хром (ІІІ) оксидін алу және қасиеттерін1а,б, 2а,б, 3а,б, 4а,б,6, 7,
зерттеу. 8, 9а,б,в.
2. Хром (ІІІ) гидроксидін алу және
қасиеттерін зерттеу.
3. Хром тұздарының гидролизі.
4. Хром (ІІІ) қосылыстардың тотығуы және
тотықсыздануы.
5. Хром (ҮІ) оксидін алу және оның
қасиеттері.
6. Хроматтар мен дихроматтардың ерітіндіде
болу жағдайлары.
7. Хром қышқылының тұздарын алу.
8. Хром (УІ) қосылыстарының тотықтырғыш
қасиеттері.
26,27. МАРГАНЕЦ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 1, 296 б.
1. Марганец (ІІ) гидроксидін алу және оның1,2,3,6.
қосылыстары.
2. Марганец (ІІ) тұздарының қасиеттері.
3. Марганец (ІУ) оксидінің күкірт қышқылы
мен әрекеттесуі.
4. Калий перманганатының қасиеттері.
28-30. ТЕМІР, КОБАЛЬТ, НИКЕЛЬ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ 1, 299 б.
ҚОСЫЛЫСТАРЫ. 3,4а,5а,б,6,7а,б,8,9а,б,
1. Темірдің қышқылдармен әрекеттесуі. 101, 305 б.
2. Темірді пассивтендіру және оксидтеу. 16,17,18,19,20,21а,б,в,12,13,1
3. Темір (ІІ) гидроксидін алу және оның 4,15
қасиеттері.
4. Темір (ІІ) тұздарын алу.
5. Темір (ІІ) тұздарының гидролизі.
6. Fe2+ ионына реакция.
7. Темір (ІІІ) гидроксидін алу және оның
қасиеттері.
8. Темір (ІІІ) тұздарының гидролизі.
9. Fe3+ ионына реакция.
10. Темір (ІІ) қосылыстарының тотығуы.
11. Темір (ІІІ) қосылыстарының
тотықсыздануы.
12. Ферраттарды алу және олардың
қасиеттерін зерттеу.
13. Кобальт (ІІ) гидроксидін алу және оның
қасиеттері.
14. Кобальт (ІІІ) оксидін алу және оның
қасиеттері.
15. Кобальт (ІІІ) гидроксидін алу және
оның қасиеттері.
16. Кобальттың комплексті қосылыстарын
алу.
17. Никель (ІІ) гидроксидін алу және оның
қасиеттері.
18. Никель (ІІІ) гидроксидін алу және оның
қасиеттері.

Әдебиеттер:
1. Практикум по неорганической химии: Учеб. пособие для студентов пед. ин-
тов Л.В. Бабич, С.А. Балезин, Ф.Б. Гликина – М.: Просвещение, 1991. –
320 с.

ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚТАРДЫҢ МАҚСАТЫ ЖӘНЕ ТАҚЫРЫПТЫ БЕКІТУ СҰРАҚТАРЫ.
№ Тақырыптардың Сабақтың мақсаты Бақылау сұрақтары
аталуы
1 2 3 4
1. Сутегі. Сутегінің алу 1.Зертханада сутегінің алу және
тәсілдерімен және жинау тәсілдерін анықтау. Реакция
қасиеттерімен танысыптеңдеулерін жазу.
білу. 2.Сутегінің физикалық қасиеттері
қандай?
3. Сутегінің химиялық қасиеттері
қандай? Реакция теңдеулерін жаз.
4. Сутегінің металдар және
бейметалдармен қосылыстарындағы
химиялық байланыстың табиғатында
қандай айырмашылық бар?
5.Бейметалдардың сутекті
қосылыстары мен металл
гидридтерінің
тотықтырғыш-тотықсыздандырғыш
қасиеттерін сипатта?.
6.Бейметалдардың сутекті
қосылыстары мен металл
гидридтерінің суға қатынасы
қандай?
7.Сутегінің металл осидтерімен
әрекеттескенде тотықсыздандырғыш
қасиетін қалай түсіндіруге болады?
2. Хлор және Хлор және хлорсутегін1.Анықта, хлорды концентрлі тұз
хлорсутегі. алу әдістерімен және қышқылынан тотықтырғыш ретінде
қасиеттерімен танысыпFeCl3, PbO2 қолданғанда алуға
білу. болама?
2. ІІІ период элементтерінің
хлоридтерінің молекулярлық
формулаларын құрастыр.
Қосылыстардың химиялық қасиеттерін
және қосылыстардағы химиялық
байланыс типін анықта?
3. Неге сульфатты әдіспен
хлорсутегін алғанда қатты түрдегі
натрий хлоридін және күкірт
қышқылының концентрлі ерітіндісі
қолданылады? Реакция теңдеулерін
жаз.
4.Фтор және хлордың сутекті
қосылыстарының қасиеттері мен
молекулаларының құрылымын
салыстыр. Қандай ұқсастық және
айырмашылық болады?
5.Концентрлі тұз қышқылының
тотықсыздандырғыш қасиеттерін
сипаттайтын реакция теңдеулерін
жаз?
3. Хлордың оттекті Хлордың негізгі 1.Оттекті қосылыстарда хлор атомы
қосылыстары. оттекті қандай тотығу дәрежелерде болады?
қосылыстарының алу Мысалы келтір. 2.Хлордың оксидтері
әдістерімен және мен гидроксидтерінің құрылымдық
олардың қасиеттеріменформулаларын құрастыр.
танысып білу. 3. HСlO, HClO3, HClO4 алынуының
реакция теңлеулерін жаз.
4.Хлордың оксидтерінің,
гидроксидтерінің, тұздарының
тотықтырғыш-тотықсыздандырғыш
қасиеттерін сиптта?
5. HСlO, HClO2, HClO3, HClO4
қатарында хлордың оттекті
қосылыстарының қышқылдық және
тотықтырғыш қасиеттері қалай
өзгереді? Түсіндірме бер?
6.Хлордың оттекті қосылыстары
қайда қолданылады?
4. Бром, иод және Бром, иод және 1. Бром және йод атомдарының
олардың олардың электрондық формулаларын жаз.
қосылыстары. қосылыстарының алу 2. Бром және йодтың физикалық және
әдістерімен және химиялық қасиеттері қандай?
олардың қасиеттерімен3. Бром мен йодтың хлормен ұқсас
танысып білу. қасиеттерін сипаттайтын
теңдеулерін жаз.
4. Галогендерді олардың
тотықтырғыш қасиеттерінің кемуі
реті бойынша орналастыр? Бұл
заңдылықты түсіндір?
5. Күкірт, Күкіртті, 1.Күкірттің модификацияларын ата?
күкірсутегі, күкіртсутегін, Қандай модификациялары полиморфты
сульфидтер. сульфидтерді алу болады? Қалыпты жағдайда күкірттің
әдістерімен және қандай модификациясы тұрақты
қасиеттерімен танысыпболады?
білу. 2.Тотығу-тотықсыздану процестерде
күкірт қандай химиялық
қасиеттерімен сипатталады? Мысаплы
келтір. 3.Қосылыстарында күкірт
атомы қандай тотығу дәрежелерде
болады? Мысалы келтір.
4. Күкірттің қандай қосылыстары
химиялық реакцияларда тек қана
а)тотықсыздандырғыш б)тотықтырғыш
в)тотықтырғыш және
тотықсыздандырғыш болады?
5.Қандай сутекті қосылыс(H2S,
H2Se,H2Te) термиялық тұрақты,
күшті тотықсыздандырғыш?
6. H2S, Na2S,CS2 қосылыстарда
химиялық байланыс характері
қандай?
7. Na2S2 және FeS2
полисульфидтердің құрылымдық
формуласын жаз.
8. Металл сульфидтерінің сатылы
және толық гидролиз теңлдеулерін
жаз.
6. Күкірттің Күкірттің оттекті 1.Күкірттің (ІҮ) және (ҮІ)
оттекті қосылыстарын алу оксидтерінің химиялық қасиеттерін
қосылыстары. тәсілдерімен және сиптта. Молекулаларының құрылмын
қасиеттерімен танысыпескеріп айырмашлықтарын түсіндір.
білу. 2.Зертханада және өнерәсіпте
күкірттің (ІҮ) және (ҮІ)
оксидтерін алынуының реакция
теңдеулерін жаз.
3.Күкірт (ІҮ) оксидінің
тотығу-тотықсыздану реакцияларында
қандай қасиеттерімен
сипатталатының көрсет. Реакция
теңдеулерін жаз, мысалы келтір.
4. Күкірт қышқылының графикалық
формуласын жаз. Химиялық байланыс
характерін, гибридизация типін,
күкірттің координациялық санын
анықта.
5. Тотығу-тотықсыздану
реакцияларында күкірт қышқылы
қандай қасиеттермен сипатталады?
Мысалы келтір.
6. Сұйытылған және концентрлі
күкірт қышқылының металдармен
әрекеттесу механизмін көрсет.
Қандай айырмашылықтар бар?
Реакция теңдеулерін жаз.
7. Азот және оның Азот және оның 1.Азотты зертханада қандай
сутекті сутекті қосылыстарын заттардан және қандай жағдайларда
қосылыстары. алу тәсілдерімен жәнеалады? Реакция теңдеулерін жаз.
қасиеттерімен танысып2. Азоттың қандай сутекті
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.