Этникалық психологияның ғылым ретіндегі пәні, әдістемесі

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

№1 дәріс Тақырыбы: Этникалық психологияның ғылым ретіндегі пәні,
әдістемесі
және мақсаттары.

1.Этнопсихология және өзге ғылымдардың пәндегі айырмашылықтары.

Этникалық психология –бұл адам және адамдар тобының психикасының ұлттық
ерекшіліктерін белгілі бір дәрежеде зерттейтін психология, әлеуметтану ,(
философия)
мәдениеттану,және этнология (этнография)сияқты ғылымдар нәтижесінде
пайда болған өз алдына дербес, жаңа , сонымен қатар күрделі ғылым саласы.
Философия, барлық өзге ғылымдардыңтал бесігі бола отырып,этникалық
топтар мен олардың өкілдерінің, ең алдымен ұлттарының жалпы әлеуметтік
және жекелей психологиялық болмысын әдістемелік және теориялық тұрғыда
қарастырады, ұлт ішіндегі жене ұлтаралық өзара әрекеттер мен адамдар
арасындағы қарым-қатынасқа оның әсер ету спецификасын анықтайды.
Әлеуметтану мен мәдениеттану , өз кезегінде арқашанда да ұлттық
топтардың сапалық мінездемелерін әлеуметтік және мәдени құрылым ретінде
зерттеген , әлеуметтану мен мәдениеттну тұрғысынан олардың дамуының
концепциясын құрып отырған. Әлеуметтану мен мәдениеттану өз зерттеулерінің
көмегімен әр түрлі этностар (ұлттар) арасындағы өзара әрекеттестік пен
мәдени қарым –қатынастарының анағұрлым жалпы тенденциялары мен
заңдылықтарын көрсетуге талпынуда.
Этнология (этнография) алғашқы кездері ғылыми білімдерінің саласы
ретінде: :түрлі ұлттардың материялдық мәдениетін, туысқандық жүйесін,
өмірлік қамсыздандыруын , тәлім- тәрбиесін, әлеуметтік және саяси
құрылымын; олардың этногенез мәселелерін, ұлттық бірегейлігі мен ұлтаралық
қатынастарын; этностардын қатынастандырылуын, ондағы демографиялық
процестерді зерттеуге және белгілі бір халықтын мәдени сипаттарын
(мәдениетіндегі өзгерістерді) салыстыруға бағытталған болатын.
Әлеуметтік психологиянның саласы – этникалық психология.
Этнология (этнография) мен әлеуметтану психологтарға: түрлі ұлттық
топтар өкілдерінің әдеттері мен талғамдарын, салт – дәстүрін, сезімдерін,
көңіл – күйлерін,
құндылық бағытын қажеттіліктерін әдістемелік тұрғыдан дұрыс және жан-
жақты сауатты қарастыру жөнінде; адамдардын ұлттық – психологиялық
ерекшеліктерімен олар қандай қатынаста және оларға қалай әсер ететінін,
соңғысы олардын әлеуметтік және мәдени болмысының процесінде қалай
айқындалатын түйсіну жөнінде көмектеседі; Социологтар (әлеуметтанушылар)
мен этнографттардын осы зерттеулерінің пәнімен байланысты, бір адамдарды
екінші адамдардан оқушы аулап тұратын тән емес ұлттық-псиологиялық
ерекшеліктер шығады, ал әлеуметтік – мәдени феномендер-халықтардың
материалдық мәдениеттері, олардын құрлымы, туыстығы мен өмірлік қамсыздану
жүйесі, сондай – ақ топішілік және топаралық этникалық қарым қатынастарының
әлеуметтік спецификасы.
Тарихи ғылым психологтарға қандайда бір этникалық құрлым өкілдерінің
ұлттық психология ерекшеліктерінің қалыптасу көздері мен фаторларын нақты
интерпретациялауға, адамдардын псхикасын дамуы жолындағы әр түрлі тарихи
кезендегі қалыптасуы, қызмет атқаруы және нақты білінуінің трансформациясын
дұрыс бағалауға мүмкіндік береді.
Осы және өзге де ғылымдар, мысалы: педагогика, (саясаттану) –
мемлекетті басқару өнері, психологиар зерттеулерінін нәтижелерін қажет
етеді, себебі онсыз бұл ғылымдардын қызығушылықтарына тікелей қатысты
кейбір нақты құбылыстардың дұрыс түсіндірілуі екіталай осылай этно
психолгия көмегімен саясаттану белгілі бір ұлттық аумақта өмір сүріп жатқан
халықтардын ұлттық психологиялық ерекшеліктерінің байқалу болмысымен
тікелей байланысты болып келетін жергілікті саяси протестердін жүзеге
асырылу спецификасын дәлірек сипаттай алады. Ал ұстаздарға этно психология,
мысалы тәрбилік іс – шараларының тиімді мазмұнын ұсына алады, себебі көп
жағдайда ол белгілі бір этникалық құрылымның ұлттық тәжірбесінің
спецификасымен анықталады.
Бұлардан басқа, бүгігінгі кезде нақты ғылымдардан – этникалық
психология керек ететін зерттеулер нәтижелерінің анализінсіз, көптеген
әлеуметтік құбылыстар мен процестердің ұлттық спецификасын зерттеуге
бағытталаған білімдердін қолданбалы салалары бөлініп шықты сонымен қатар,
бұл білім салалары өз пәнімен және сәйкесінше зерттеу спецификасымен
ерекшеленеді.
Сонымен, этносоциология (этноәлеуметтану) - әлеуметтану мен этнография
салаларының нәтижесінде пайда болған ғылыми пән (дисциплина), ал әртүлі
этникалық құрлымдарда болып жатқан әлеуметтік құбылыстарды зерттеумен
шұғылданады. Этномәдениеттану – мәдени орта әсерін халықтардын
этнопсихологиялық мінездемелерінің анықтаушы фактор деп санайтын
мәдениеттану ғылымының саласы. Бұл сала бойынша, бір ұлт өкілдерінің ортақ
дүниетанымы, жалпы ұлттық мұрасы болады, мәдени ортаның бірынғайлығы
жалпыға ортақ тәртіп ережелерінің орнататындықтан, мәдениет – адамдардың
тәртібіне шектеулер қойылуынан басталады. Тарихи даму ұрдүсінде әр халық
өзінің мәдени құндылықтарының бірегей жүйесін құрады, мұны оның барлық
мүшелері өзінің этникалық сапасын айқындау үшін қолданады.
Мәдени антропология – мәдениеттану мен этнография салаларының
нәтижиесінде пайда болған ғылым саласы; адамды әр түрлі мәдениеттер мен
ұлттық құрылымдарының өкілі ретінде қарастырумен айналысады. Мәдени
антропология индивидті бүтіннің бір бөлігі, яғни – қандайда бір халыққа,
қоғамға тән күнделікті өмір салты ретінде түсіндірілетін нақты мәдениетінің
мүшесі тұрғысынан зерттейді: Этнопедагогика – қызметтерді атқаратын
педагокикалық ғылымның саласы:
1) Белгілі бір халыққа тән оқыту мен тәрбиелеу мақсаттарының,
мәселеренің, әдістерінің, тәсілдерінің ерекшеліктерін зерттеу;
2) Әртүрлі халықтардын оқыту және тәрбиелеу спецификасын салыстырмалы
түоде қарастыру;
3) Қандай да бір этникалық құрылым өкілдерінің оқыту және тәрбиелеу
процесіне ұлттық психологияның әсерін сарапттау;
4) Осы педагогикалық және үйретушілік әсер етуді ұйымдастыру мен жүзеге
асыру үрдісінің зандылықтарын есепке алу.

Этнопсихолингвистика - этнос психикасының қалыптасуының басты
фактор ретінде сол этностың тарихи тәжірибесін жинақтап, бейнелейтін оның
тілі мен ойлау жүйесінің әсерін қарастыратын лингвистикалық ғылымның бір
саласы. Осы ғылым өкілдерінің ойынша, кез келген тіл өзінде белгілі бір тіл
этникалық басымдылығы бар қоғамдық сананың этникалық, құқықтық, діни
формалармен тығыз байланысты.
2. Этнопсихология пәні, негізгі ұғымдармен категориялары.
Білімдердің дербес саласы ретінде этникалық психологияның пәні болып -
әр түрлі этникалық құрлым өкілдерінің психикасын өзіндік байқалуы мен
қызметінің болмысын қарастыру табылады.
Сонымен, Этникалық психология – қандай да бір этникалық құрлым
өкілдерін бір – бірінен ажыратып тұратын, адамдардың ұлттық - психикалық
ерекшеліктерінің даму және көріну зандылықтарын зерттейтін ғылым. Ол өз
кезегінде әлеуметтік психологияның бірінші саласы бола отырып, тек психолог
– ғылымдардың ғана емес, сондай ақ әлеуметтанушылар, этнографтар,
философтардың зерттеулерінен бастау алады адамдардың ұлттық психологиялық
ерекшеліктері – бұл өзімдік көріну механизмін, өзіндік специфакалық
қасиетке іие адамдардың тәртібі мен қызметіне елеулі әсер тигізетін, ақиқи
тіршілік ететін, белсенді қызмет атқаратын және зерттеушілермен нақты
расталған құбылыстар,
Этнопсихология және онымен айналысатын ғылымдар қолданбалы,
зерттеулермен шығылданады. Бұлар зерттеу жүргізушіге байланысты екі түрлі
болуы мүмкін.
Біріншіден, психлоогтар белгілі бір этникалық құрам өкілдері ретіндегі
адамдардың ұлттық психологиялық ерекшеліктерін олардын туа біткендігі
немесе индивит әлеуметтенуінің барысында қалыптасқандығына қарамастан,
сонда ақ - олардын көріну және қалыптасу зандылықтарын зерттеумен
айналысады. Ұлттық – психология ерекшеліктері филогенезде де, онтогенезде
де қалыптасады ал мұның өзі оның адам психикасының жалпы тікелей әрі тығыз
байланыста болады дегенді білдіреді. Этникалық психология зерттеулерінің
мүмкін болатын бағыттарының жалпы тізімі интеллектуалыдқ – танымдық
процестерді, көңіл – күй – ерік құбылыстарын, топтық формаларын әсері мен
адамдар тәртібінің психология болмысын қамтумен қаттар, ұлттық –
спецификалық қажеттіліктерді, қызығушылықтарды, құндылықтар бағдарын да
қамти отырып олардын дәстүрлі психологиялық рубрикациясын да бейнелеуі
қажет.
Екіншіден, әлеуметтанушылар мен этнографтар негізінен этно – мәдени
зерттеулерді жүргізеді. Олардын зерттеу пәні белгілі этникалық құрамның
адамдарды бір-біріне ажыратын ұлттық – психологиялық ерекшеліктерін ғана
емес, сонымен қатар олардың мәдени қажеттіліктермен дәстүрлерінің ұлттық
болмысын, әлеуметтік тәртіп және өмір стерео типтерін зерттеуінде болып
табылады.
3.Этнопсихологияның ғылым ретіндегі әдістемесі.
Этникалық психология әдістемесі – бұл белгілі бір этникалық құрлымдар
өкілдерінің ұлттық психологиялық ерекшеліктерін меңгеру және осы ғылымның
идеялық позициясын, негізгі зандылықтарын танудын анағұрлым жалпы көрнісі.
Этнопсихологияның әдістемесі бір жағынан өз пәнінің ерекшелігімен
анықталады: адамдардың ұлттық – психологиялық ерешеліктерін сәтті зерттеу
үшін олардын мазмұнын, қалыптасу және қызмет ету зандылықтарын қоғамдық
сананың өзге элементтерімен қарым-қатынасын дұрыс көре білу керек. Екінші
жағынан ұлттық психиканың тек нақты спецификасы мен дамуының зандылықтары
ғана оның жан – жақты әсерлі зерттеліне алатын әдістерін анықтап,
тәсілдерін қолдануға көмектеседі.
Әдетте этно психология әдістемесінің 3 – деңгейі бөліп қарастырылады.
Жалпы әдістеме обьективті дүние дамуының жалпы зандылықтары туралы,
оның болмысы мен құрамдас бөліктері, сондай – ақ ондағы этнопсихология
қарастыратын құбылыстардың орны мен ролі туралы аса дұрыс әрі нақты
қамтамасыз етеді. Отандық психологиялық ғылымның жалпы әдістемесі:
- Бізді қоршаған орта материядан тұрады;
- Материя алғашқы, ал сана мен психика екінші орында;
- Материяның көптеген түрлері үздіксіз қозғалыста, дамуда және
өзара қатынаста болады деген тұжырымдамалардан туындаған.
Арнайы әдістеме немесе этнопсихологияның өз әдістемесі өзі зерттеп
отырған феномендер қалыптасу, қызметі, даму болмысына қатысты жеке (ғылым
ішілік) зандары мен зандылықтарын шығаруға мүмкіцндік береді.
Детерминизм принципі қандай да бір этникалық құрамның қалыптасу
процесіне әсер еткен, оның міндеттерінің қызметі мен көріну спецификасын
анықтайтын әлеуметтік, әрі жалпы психологиялық факторлардын сол этностын
ұлттық-психологиялық ерекшеліктер мен себептілік шарттастылығын көрсетеді.
Сондықтан да, нақты бір этно психологиялық феноменді дұрыс түсіну үшін,
оның өзін тудырған спецификалық себептерімен шарттарын түсіну қажет.
Әдістеменің сана мен әрекет бірлігі принципі этнопсихологияны ұлттық
құрам өкілі қатысқан қандай да бір әрекетінің зандылығына байланысты
этнопсихологиялық феноменнің көріну болмысын дұрыс түсінікпен
қаруландырады. Бір жағынан, нақты әрекеттін жалпы зандары олардын
субъектісін психологиялық көрінісімен ұқсастық тудырады; ал екінші жағынан
– ұлттық сана – сезім, шығу тегіне қарай әр халықта әр түрлі көрініс таба
отырып, сол әрекеттерінің элементтеріне де, формаларына да, нәтижелеріне де
сондай ерекшелік береді.
Жеке-тұлғалық қатынас принципі кез келген ұлттық-психологиялық
ерекшелікті зерттер кезде оның біріншіден, нақты тұлға екендігін,
екіншіден, оның өзіне тән сезімі, ой өрісі, уайым-қайғысы және т.б. бар
белгілі бір этникалық құрам өкілі екендігін ескеру керектігін талап етеді.
Соған сәйкес, қашан да тұрақты есте ұстайтын жайт – ол: психологияда әр
адамның бойында болмысыннан бірлікте әрі қарама – қайшылықта көрінетін жеке
дара тұлғалық, ұлттық бір ерекше қасиет болады.
Ендігі жерде этникалық психологияның әдістемесі жеке өз анализінің пәні
мен объектісін құрайтын түрлі құбылыстарды нақты ғылымның зерттеу
процесінің әдістері, тәсілдері, амалдары, әдістемеліктері мен
техникаларының бірлігін құрайды. Әдіс- әдетте қандайда бір құбылысты
танудың негізгі жолы деп түсіндірілсе, ал әдістеме-өзінің болмысымен
бірыңғалығымен және өзара байланыстылығымен берілген әдісті
модификациялайтын (немесе барынша түрлендіретін) әдістемелік, техникалық
тәсілдер жиынтығы деген ұғымды білдіреді.
4. Этникалық психологияның ғылым ретіндегі көхдеген мақсаттары.
Этникалық психологияның ғылыми зерттеулер саласы ретінде өзінің алға қойған
нақты мақсаттары бар:
1. Нақты этникалық құрамдар өкілдерінің ұлттық психологиялық
ерекшеліктерінің қалыптасу факторлары мен қайнар көздері туралы
мәліметтерді жан – жақты ұғыну және жалпылау; осы специфика негізінде
нәтижесінде ұлттар мен халықтар психологиясын пайда болу, даму және
қызмет атқару болмысын анықтаған осы ұлттар мен халықтардын әлеуметтік
– саяси, экономикалық тарихи және мәдени дамуын көрсету;
2. Адамдарды нақты этникалық құрамдардың өкілдері ретінде қарастыра
отырып, олардың әсерлі әрекеті мен тәртіп спецификасының ең маңызды
көрсеткіштерін анықтайтын мотивациялық және өзге де осы сияқты
сапаларының көріну және өзара қатынас болмысын сараптау мен жалпылау
мақсатында адамдардың ұлттық психикасының мотивациялық-фондық шеңбері
спецификасын зерттеу;
3. Нақты бір ұлт өкілдерінің еңбек және өзге де әрекеттерде көрінетін әрі
өз алдына қызмет атқаратын логика, обстрактілеу терендігі, ойлау
операциясын жылдамдығы, интеллектуалыдық процестерді ұйымдастыру;
қабылдау терендігі, оперативті елестетуінің толыққандығы, назардың
шоғырлануы мен тұрақтылығы және т.б. қасиеттерге бейімділік дәрежесі
секілді сол адамдардын интеллектуалдық таным белсенділігінің ұлттық –
дифференциялдық сипаттамасын зерттеу;
4. Ұлттық сана-сезім, олардын динамикасымен мазмұнының қызмет ету және
өту зандарын сараптау және көрсету; нақты этникалық топтар өкілдерінің
көңіл-күйін білдіру және эмоциялық әрекет ұстанымдарының спецификасын
зерттеуді ұйымдастыру, сондай ақ олардың эмоциялық өмірлерінің
зандылықтарын тұрақтандыру мақсатында алынған натижелерді жалпылау;
5. қандай да бір халық немесе ұлттың ұлттық психикасында қызмет атқаратын
ерік белсенділігінің өзіндік құрылымы спецификасын зеттеу; осы негізде
ұлт өкілдерінің тәртібіне, әрекеті мен істеріне әсер ететін ерік
процестерінің, ерік әрекетінің өзіндік көрініс тұрақтылығы мен
спецификасын шығару;
6. өзара әсер ету, қарым-қатынас және өзара байланыс сияқты спкцификалық
формалар түрінде қызмет атқаратын, әлеуметтік-психологиялық
процестердің жүрусипатына әсер ететін, адамдардың ұлттық психологиялық
күйінің коммуникациялық көріну шеңберінің ерекшеліктерін, олардың
иерархиясы, дәстүрлері мен тәртіп нормаларын зерттеу;
7. ұлттық психиканың қызмет етуі мен көрінуінің анағұрлым жалпы
заңдылықтарын ашу мақсатында әлемдегі түрлі халықтардың
этнопсихологиялық ерекшеліктерін, сонымен қатар, өкілдердің
психологиялық мінездемесін жасаудың мазмұны мен әдістемелік жоспарын
салыстырмалы (мәдениетаралық тұрғыдан) зерттеу;
8. белгілі бір мемлекеттердің даму және қызмет заңдылықтарын ұлттық,
саяси, әлеуметтік, мәдени және т.б. зерттеп, жалпылау мақсатымен сол
елдердің қоғамының конфессионалды топтары, қабаттары мен түрлі
кластарының психологиясын ерекшелеуші ұлттық сипаттарын шығару;
9. адамдардың ұлттық-психологиялық ерекшеліктеріне, дүниетанымына,
әлеуметтік позициясына және құндылық бағыттылығына этникалық сана мен
өзіндік сананың әсерін зерттеу;
10. адамдардың ұлттық-психологиялық ерекшеліктерін олармен саяси,
тәрбиелік, ағартушылық, әлеуметтік, мәдени-көпшілік және
консультативті-коррекциялық жұмыс әсерін жоғарылату мақсатымен
есептеп, пайдаланудың аса маңызды бағыттарының іргесін қалау;
11. белгілі бір этникалық құрам өкілдерінің еңбек, оқу, әскери және т.б.
қызметтерінің мазмұны мен ұйымдастыру және жүзеге асыру сапасын ұлттық-
психологиялық тұрғыдан кемелдендіру жолдарын зерттеу;
12. көпұлтты еңбек, өндіріс және оқыту ұжымдарын басқаруды кемелдендіру
мақсатында кәсіпорын басшыларына, өзге де аумақтық-шаруашылық
кадрларына, педагогикалық қызметкерлерге тәжірибелік кеңестер жасап
шығару;
13. біздің еліміздегі көптеген ұлттар мен халықтар психологиясының
спецификасын, оның әр түрлі аймағындағы әлеуметтік-психологиялық
жағдайлар мен ұлтаралық қатынастардың болмысын, ұлттар мен халықтар
арасындағы экономикалық, саяси және мәдени ынтымақтастық формаларын
жан-жақты зерттеу;
14. алуан түрлі этникалық құрамдар өкілдерінің психология спецификасын,
оның қоғамдық өмір спецификасы мен мазмұнына, мінезіне әсерін ескере
отырып, біздің еліміздің және өзге мемлекеттердің әр аймағындағы
саяси, ұлттық және т.б. процестердің дамуына әлеуметтік және
психологиялық тұрғыдан болжам жасау.

№ 2 дәріс Тақырыбы: Этнопсихологиялық ойлаудың қалыптасу және даму
тарихы.
1 Қазақстандағы этнопсихология ғылымының негізгі проблемалары
Ұлт ретінде қалыптасу поцесі бұзылған, тарихи бұрмаланған, ұлттық
санасы өшіріл -ген халықтан ұлттық психологияның толық кешенін іздеу артық
болады. Жоғарыда қа -зақ ұлты тарихи даму жолында аса ірі кедергілерге
ұшырай отырып, біздің ғасырымыз- дың 20 жылдарына аяқ басқанда толық
қалыптасты дегенді айттық.Ендеше, ұлттық пси- хологияның да толық ұсқынын
осы тұстан іздеуіміз керек. Аталмыш уақыттан бергі ке -зеңде, ұлттың
ыдырауымен бірге ұлттық психология да өзіндік толыққанды болмысы -нан
айырылып, бейнесі көмескі тартты. Ұлтқа дейінгі адамдар қауымдастықтарына
тиесілі механизмдер жасанды түрде қайта жаңғырып,бұрын қазақтың басында
болмаған жолдан жұқтырылған жағымсыз мінездер пайда болды. Мұның бәрін
халыққа таңа бер- мей, Қай баланы кім тапқанын және қашан тапқанын
айқындап алуымыз керек. Олай ете алмағанымыз – халыққа қиянат жасағанымыз
болып табылады.Қазақ халқының ұлт- тық психологиясы мәселелерін зерттеу
кезінде ескермеске болмайтын бірінші ерекше -лік осы.
Қазақ ұлтының психологиясын зерттеудің екінші ерекшелігі мынада:
ұлтты келбет -тейтін олицетворяющий таптар болады, келбеттей алмайтын
таптар болады. Олардың біріншісіне ұлт зиялы қауымы мен ұлттық жұмысшы табы
жатады. Жоғарыда біз ұйым- дасқан саяси күш ретінде, ұлтты қорғап шыға
алатын зиялы қауымның да, жұмысшы табының да қайта құрулар басталғанға
дейінгі қазақта толыққанды болмағанын айтқан болатынбыз.Бұл фактор да
толыққанды ұлттық психология туралы сөз қозғауға бізді жі- бере қоймайды.
Қазіргі қазақ халқы негізінен ұлттың келбетін бере алмайтын екі әлеу
-меттік топтан – шаруа табы мен оның арасынан шыққан кадрдан тұрады. Біз
енді осы екі әлеуметтік топтың психологиясын жеке қарастырмақпыз. Бұған
қатысты ескерілетін мәселенің ең үлкені – ұлтты келбеттейтін тап
болмағандықтан шаруа табы мен кадрдың психологиясы да қазақтардың ұлтық
психологиясы бола алмайды
2 Мемлекеттік тілді меңгеру – этнопсихологияның негізгі міндеті
Сонымен ұлттық мінез-құлық дегеніміз халықтың қоғамдық-өндірістік
тәжірибесі арқылы тарихи тұрғыда қалыптасқан машығы мен әдетінің жиынтығы,
әрі жалпы барлық халыққа тән және ерекше қасиеттердің бірлігі деп ұғамыз.
Мәселен, еліміздегі ұлттардың мінез-құлқын, мәдениет пен тұрмыстан, әдет-
ғұрыптар мен дәстүрлерден байқай аламыз.
Ұлттық тілдің көмегімен ұлттық ой-сезімді, мінез-құлық пен көңіл-
күйді білдіріп, эмоциялық халді жеткізе аламыз. Әрбір халықтың өз
теңеулері, метафорлары, мақал-мәтелдері бар. Олар сол халыққа тән, оның
тарихи дамуының жолдары мен өміріне, табиғатына және өздері дағдыланған
тұрмыстық жағдайларына байланысты шыққан. Ұлттық мінез-құлық ұлттардың
еркі арқылы да байқалады.Ерік дегеніміз- индивидуаль- ды және ұлттық
психологияның, сонымен бірге әлеуметтік психологияның категория -сы. Ол
сананы бейнелейді, таптардың, ұлттардың, жеке адамдардың мақсатпен
бағытталған әрекеті, олардың қоғамдық қызметінің жемісі идеология мен дүние
таным деңгейлерімен тығыз байланысты.
3 Ұлттық психологиядағы ескі мен жаңаның үйлесімі
Ұлттың жан-жақты дамуы оның әлеуметтік-экономикалық, мәдени
өмірінің жолға қойылуына тікелей байланысты. Бұл процестерде ешбір жасанды
тездетілу немесе тари- хи-табиғи дағдыларды орынсыз жойып жіберуге
болмайды. Оның қандай зардаптарға соқтыратынын қазіргі уақытта анық сезініп
отырмыз. Біздің республикамыз – көп ұлтты мемлекет, сондықтан тарихты
таразылап отырмай, достық пен ынтымақ, өзара сыйлас -тық қасиеттерін шынайы
ету мүмкін емес. Осындай позицияны салиқалы ел басшылары Кеңес үкіметінің
алғашқы жылдарында-ақ алға тартып, ұлт мәселесін шешуде жасанды тездетулер
пайдалы еместігін көрсеткен болатын. Қазақстандағы коллективтендіру мен
еліміздің тарихи қалыптасқан рухани-мәдени өміріндегі қасиеттерді жаңаша
түрлендіру процестерінің қажетті заңдылықтардан ауытқуы халқымызға
ұмытылмас азап әкеліп, сана-сезімін уландырды. Мысалы, Сәкен Сейфуллин
социалистік құрылыстың алғашқы жылдарында республикадағы ұлт мәселесін
дамытуға ерекше ықылас қоя отырып, былай деп жазған болатын: Қазақстанның
тарихи шарттарын бір күнде қолмен жұлып тастауға болмайды...Асыққанмен,
аптыққанмен ұлт мәселесі бір күнде шешілуі мүмкін емес. Социалистік
құрылыста қазақ халқының тарихи ерекшелігін еске ала отырмаса, онда елеулі
қателіктер жіберілетіндігінен РКПб Қырғыз Қазақ облыстық комитетінің
хатшысы В.И.Нанейшвили аса ықыласпен атаған екен.
Сонымен әлеуметтік-экономикалық даму ғана емес, мәдениет пен рухани-
психология- лық қасиеттер де орынсыз бұрмалану мен күнделікті тұрмыстан
шектетілуге ұшырады. Әсіресе, ұлттық психологиямыздың сферасында ескінің
сарқыншағы деген бағалау -мен көптеген тарихи дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар
жойыла бастады. Олардың бір ізділі- гі ұмыт болып тәлім-тәрбие,
адамгершілік жағдайының нашарлауына соқтырды. Әрине, ескінің бәрі сарқыншақ
емес, оның да жаңа дәуірге лайықтысы рухани өмірге сөзсіз қо- мақты үлес
қосады. Бұл туралы кезінде республика ғалымдары тиісті мәселе көтерген
болатын.
Ұлттық психологияның ерекшеліктері мәдениет пен өнер дәстүрлерінен,
әдет-ғұрып -тардан тұрмыста байқалады. Ең бастысы оның сақталуы мен ұлттық
талғамда дамуына ұлттық тілдің ықпалы ерекше. Тілдің көмегімен ұрпақтан
ұрпаққа тарап, ұлттық талғам қалпын сақтайды. Ұлттық тіл халықтың дәстүрі
мен әдет-ғұрпын тәрбиелік арнасына бағыттаушы құрал болып табылады.
Міне, сондықтан да қазіргі мәдени қайта түрлендіру процесінде
халықтың қолымен жасалынған көркем игіліктер мен дағдыларды жоғалтпау
мәселесінің күн тәртібіне қо- йылуы заңды талап. Жоғарыда аталғандай ескі-
тарихи әдет-ғұрыптардың жақсысы мен жаманы бары шындық, олар заман өрнегіне
лайық өзгеріп отырады да жаңа сипатқа ие болады. Мәселен, қонақжайлық
барлық халықтарға тән нәрсе. Дегенмен, қонақжайлы -лықтың дәстүрлі
формалары түрліше. Мысалы, револлюцияға дейінгі қазақ ауылында әрбір
жолаушы немесе тоқтаған адам құдайы қонақ ретінде саналды,. Әрине, дәулетті
адамдар байларды күтіп алып, орта дәулеттілер өзіне сәйкес қонақтарды қарсы
алатын болған. Ауылына келген қонақтан айналадағы өмірдің, елдің хабарын
біліп отыру қа -рым-қатынастың құралы болатын.Әлі де халқымыздың санасында
құдайы қонақ жай- лы түсінік сақталып, үйіндегі тәтті тағамдарды қонаққа
арнап сақтап қою, бар жақсы -сын оның аузына тосатын халық дәстүрі
жалғасуда.Қонақжайлылыққа байланысты көп- теген әдет-ғұрыптар, салт-
жоралғылар мен ырымдар бар. Қонаққа арнап сойылған мал -дың басын үлкен
кісіге немесе құрметті қонаққа тартатын әдетіміз.

№3 лекция Тақырыбы: Ұлт бірегейінің психологиялық алғышарттары.
1. Адамзат. Халық. Ұлт.
Адамзат жалпы болмысқа ие. Адамның барлық әр түрлі образдарын,
физикалық түр-әлпеттерін әр түрлі континентте кездестіруге болады. Қазіргі
заманғы адамзат бірыңғай процесті құрайды: бүкіл жер шарының барлық халқы
жалпы байланысты болып келеді және қазіргі заманғы тарихтың кейіпкері,
негізі, субъектісі адамзат жиынтығы болып табылады. Соңғы 2 ғасырда,
әсіресе ХХ ғасырда адамның әрекеті глобальды, яғни бүкіл әлемдік характерге
айналған. Бірнеше жыл бұрын бөлек халық және топтар бір-бірімен
байланыспай, жеке дами бастаған. Адамзат тарихында басқа халықтардың өз
тарихына ықпалын тигізбеу үшін жеке мемлекеттің саналы түрде өзін сыртқы
ортадан шектеген жағдайлар да кездескен. Мысалы: Ежелгі және тамаша тарихы
бар Қытайда қоғамдық өмірдің қорғанып және көп ғасырдың тоқырауына дейін
барған. Тағы осындай жағдайлар ХХ ғасырдың басына дейін Жапонияда болған.
Дегенмен күнделікті өмірде адам басқа да жағдайлармен соқтығысады: шын
өмірде адамдардың қарым-қатынастарының үзілуін, олардың арасында жанжалдың
болуын және көп адамдардың назарын өзіне аударған соғыстың болуын көреді.
Көбінесе адамдар үшін оларды жақындастыратын байланыс емес, оның
басқалардан бөлектену мұқтаждығы маңызды болып келеді. Адам өмірде әр
адамның ерекшеліктерін теңестіре отырып, хабардар болуы керек. Осындай
белгілердің бірнешеуі биологиялық, табиғи мағынаға ие. Басқалары әлеуметтік
мағынаға ие.
Рас ( латын сөзі, дәреже, топ, түр, класс деген мағынаны білдіреді )
хомо сапиенстің биологиялық бір түрі , жалпы физиологиялық ерекшеліктермен
сипатталады. Адам расының негізгі 3 түрін атап көрсетуге болады :
негроидтар, европеоидтар және монголоидтар.
Адам расының негізгі айырмашылықтары- тері, көз, шаш түстері, сүйек пішіні,
дене ұзындығы және тағы басқалар. Қазіргі заманның барлық растары тең
биологиялық мүмкіншіліктерге ие.
Әлеуметтік структурада ең маңызды топ класс, этнос,ұлт және діни
конфессиялар болып табылады. Осы топтардың әрқайсысы көпсанды элементтерден
тұрады. Қорытындылай келе қоғамның әлеуметтік өмірі калейдоскоптың суретін
еске түсіреді. Онда бір жағынан әр түрлі пішіндер пайда болады, ал екінші
жағынан – нақты жүйе және тәртіп бар.
Психологиялық ғылым келесі топтардың түрін бөліп көрсетеді :
статистикалық ( ерлер, әйелдер, қариялар және тағы басқа ) және табиғи ;
үлкен ( класстар, ұлттар, партитялар, діни ) және кіші ( 3 адамнан 5 адамға
дейін) ; ұйымдасқан және ұйымдаспаған. Топтың түрге бөлінуі - әр топты
таныстырушылардың әрқайсысының өзіндік әлеуметтік және психологиялық
ерекшеліктерге ие болуына байланысты.
Класстар ( латын тілінен аударғанда- топ, түр ) - өндірісті басқарушының
кім болуына байланысты қаржының бөлінуі, осыған байланысты мәселені
орнатуға әрекет жасайтын адамдар тобы. Қоғамның классикалық құрылымы дүркін
өзгермеген. Ол ұзақ уақыт бойы өмірдің барлық қыр – сырына және адамның
шығармашылығына өте салмақты көзқараста әсер еткен. Ол оның әр элементінің
бағалы және әлеуметтік жағдайын анықтаған. Оны бағаламауға, сонымен қатар
артық бағалауға да болмайды.
Этнос ( грек тілінен аударғанда – тайпа, топ, халық деген мағынаны
береді ) – тарихи қалыптасқан адамның жеткілікті тұрақты бірлігі. Ол жалпы
тіл және мәдениетке ие, сонымен қатар өзіндік санаға да ие.
Ресей тарихшысы және географы Л.Н. Гумилев этнос - әрқашан оған
үйренген адамдар асырайтын ландшафтпен байланысты, географиялық құбылыс деп
санаған. Сонымен қатар , Л.Н.Гумилев әрқашан этностың психологиялық образы-
біз және олар , өзіміз және бөтен болып бөлінетін адамдар тобы.
Этносты 3 топқа бөлуге болады. Ең бірінші топқа ру және тайпа жатады.
Екінші топ – халықтық- бұл әдетте құлдық және феодалдық формациямен
байланысты, немесе этникалық бірлікті білдіреді. Үшінші топ – ұлт –
капиталистік қарым-қатынастың және бүкіләлемдік экономикалық байланыстың
интефикациясының дамуымен пайда болды. Сонымен қатар этностың осындай
бөлінуі олардың қалыптасуы мен дамуына әсер етпейтінін ұмытпағанымыз жөн.
Ұлт – (латын сөзі- ел) – үлкен әлеуметтік топ, жоғары дәрежеде дамыған
этнос, яғни, тілі, діні, ұлттық психикасы ортақ және тығыз экономикалық
байланыста болатын біріккен адамдар қауымы.
Әлеуметтік – экономикалық фактор халықтың құрылуы мен дамуында маңызды
рөл атқарады.

2. Ұлттың психологиялық негізі.
Әрбір ұлт адамдар арасындағы ішкі тұрақты байланыс пен қарым – қатынасы
арқылы өмір сүреді. Бұл байланыстар этникалық даму процесі кезінде
құралады, осы ортада ұстанған дәстүр мен мінез – құлық нормалары арқылы
реттеледі және ұлттық мәдениет, тіл, психологияның дамуы кезеңінде
қалыптасады.
Қоғамның экономикалық – саяси дамуы мәдени жетістіктермен, өнермен және
еңбектің нәтижелерімен алмасуы барысында адамдардың бір-бірімен қарым-
қатынас жасау қажеттілігі ұлт өмірінің объективті негізі болып саналады.
Мынадай бір қағида бар: ұлт пен топ арасындағы, топ ішіндегі интеграция
жоғарырақ болған сайын, экономика мен мәдениеттегі жетістіктер анығырақ
байқалады, топ ішіндегі әлеуметтік- саяси байланыстар және адамдар
арасындағы қарым – қатынас жоғары сатыда дамиды.
Ұлт дамуының ең бір негізгі белгісі тарихи естелік болып табылады. Ол
дегеніміз ұлы адамдардың нұсқауы, әкелер өсиеті, ұлт бірлігінің сезімі,
яғни Отанына, халқына, ұлтына деген саналық сезімі.
Әрбір ұлттың өзінің ұлттық санасы бар. Бұл сана әлеуметтік, саяси,
экономикалық, саналық, эстетикалық, философиялық, діни және басқа да
көзқарастардан байқалады. Ұлттық сана ұзақ тарих дамуының азығы, ал оның
орталық құрамы ұлттық сана сезім болып табылады.
Қоғамдық сана бір- бірімен тығыз байланысты 2 бөлімнен тұрады :
теориялық деңгейі және қалыптасқан сананың деңгейі.
Теориялық деңгейіне идеология кіреді. Идеология бұл - өмір мен қоғамға
деген адамдар арасында қалыптасып кеткен көзқарастар.
Қалыптасқан сананың деңгейіне қоғамдық психология жатады. Ол дегеніміз
қоғамда болып жатқан шындық пен өмір әсерлеріне адамдардың жауап қайтаруы.
Қоғамдық сананың формалары болып ғылым, философия, мораль, құқық, дін,
мәдениет саналады. Ұлттық сана – сезім ұлттық сананың өзегі бола тұрып,
адамдардың белгілі бір этникалық қоғамға және сол қоғамдағы орны жайлы
мәнінің нәтижесін көрсетеді. Ұлттық сана – сезім ұлттық тілдің
функцияларынсыз өмір сүрмейді, өйткені тіл сол сананы құру және жеткізу
құралы болып есептеледі.
Ұлттық сана адамдардың ойы, сезімі, қиялы, көзқарасы арқылы көрінеді
және ұлттың мән – мағынасын, деңгейін және ерекшеліктерін көрсетеді:
- өзінің басқа қоғамдық өкілдерімен белгілі бір бірлігі және
ерекшеліктері;
- ұлттық құндылық пен қызығушылық;
- ұлттың тарихы, қазіргі кездегі жағдайы және келешекке деген ұмтылысы;
- мемлекетаралық және ұлтаралық қарым – қатынастың әлеуметтік –
этникалық қоғамдастығы.
Барлық этникалық қоғамдастықтарда өзінің ұлттық сана сезімін көрсету
деңгейі бірдей емес. Бұл ерекшелік балаларда көрінбейді, ал үлкен адамдарда
бұл ерекшелік төмен деңгейде болады, егер олар басқа халықтың өкілдерімен
қарым – қатынаста болмаған жағдайда; бұндай жағдайда көбінесе ауылдық
жерлердің адамдары болады.
Ұлттық сана – сезім көбіне басқа ұлттарға деген көзқарастардан
байқалады. Тығыз байланыс пен өзара келісімі бар 2 этникалық қоғамдастықтар
арасында, көбінесе жайлы және өзара қарым – қатынас орнайды. Егер бұл
халықтардың арасындағы қатынас олардың өмірлік жағдайларына нұқсан
келтірмесе, бұл халықтар бір – бірімен тең дәрежелі болады. Бірақ егер олар
ұзақ уақыт бір – бірімен жауластық жағдайда болса, бір – біріне деген
өшпенділігін көрсетеді. Ұлттық қызығушылық ұлт өмірінде ерекше бір орын
алады. Өйткені, ол этникалық қоғамдастықтың құндылығын көрсетеді және оның
бірлік пен біртұтастығын сақтауына көмегін тигізеді. Бұл қызығушылықтар бір
адам немесе тұтас халықтың, мемлекеттің бірлігі мен дамуын реттейтін ең бір
маңызды күш болып есептеледі. Ұлттық қызығушылықтардың түп негізінде
ұлттық құндылық жатыр. Ұлттық құндылық дегеніміз – рухани идеалдардың және
оның өкілдерінің жиынтығы, тарихи дамудың және мәдениеттің ерекше бейнесі,
яғни, бір сөзбен айтқанда, ұлттық құндылық ұлттық мүдденің негізінде
жатыр. Ұлттық құндылық – бір этникалық қауымдағы адамдардың әлеуметтік
және психикалық мінез – құлықтарының реттеушісі. Ұлттық татымдылық ұлттық
қызығушылықтың бір ерекшелігі болып табылады.
Ұлттық татымдылық дегеніміз – тарихи жағдайда қалыптасып кеткен адамдардың
бағалы заттарға, өмірлік құбылыстарға, жақсы және жаманға деген
көзқарастары.
Мәдениет пен тіл ұлт өміріндегі ең бір соңғы ерекшелік болып саналады.
Ұлттық мәдениет бұл – табиғат пен басқа этникалық қоғамдастық өкілдерімен
қарым – қатынас жолдарын анықтап беретін ұлттың материалдық және діни
құндылықтар жиынтығы. Мәдениет – ұлт өмірінің қалыптасуының негізін
қалайды.
Ұлттық тіл – қарым – қатынас құралы ретінде ұлттың мәдениетіне, бүкіл
өміріне белгілі бір ерекшелік береді.
Ұлттық мақтаныш – бұл адамдардың Отан мен халыққа деген патриоттық
сезімі, махаббаты, өзінің белгілі бір ұлтқа жататынын сезінуі, оның ұлттық
дәстүрін, тілін, дінін мақтан тұтуы.
Ұлтшылдық – ұлттар арасындағы алауыздықты, ұлттық оқшаулықты
насихаттайтын әлеуметтік тәжірибе, идеология және саясат. Ұлтшылдықтың
негізгі қауіпті түрі шовинизм ; бұл адамның өз ұлтын жоғары қоюуын,
асқақтатуын көрсетеді.
2. Адамдардың ұлтаралық ерекшелігі.
Жер бетіндегі ұлттар бір – бірінен оқшау тұрмайды, олар бір – біріне
өте жақын орналасқан, тіпті араласып тұрады десе де болады. Олар күнделікті
бір – бірімен тығыз байланыста, бір – бірімен қызметтес, етене араласып
жатады, тіпті өзара тәжірибе алмасып жатады, яғни бір- бірінің салт –
дәстүрімен де танысады. Тіпті бұндай ұлтаралық қатынастар бір-біріне кері
әсерін де тигізіп жатады, яғни бір-біріне деген сенімсіздік пайда болады.
Сондықтан да ұлтаралық қатынастар ұлттық келісім арқылы жүзеге асады. Сол
себептен бір елдің ішінде олар заң арқылы, моральдық және құлықтылық
нормалар арқылы, басқа этникалық қауымдардың өкілдерінің дәстүрлеріне
араласу формалары
арқылы анықталады. Ұлттардың қарым – қатынасы үлкен бәсекелестікке
әкеледі, яғни олардың дамуы мен өмір сүруіне қажет ресурстарды қолдануға
байланысты бәсекелестік. Бәсекелестік саяси факторларға және олардың
өмірінің шектелуіне себепші болады.
Әр этникалық тарихи кезеңдерде жаңа қажеттіліктер мен қызығушылықтар
пайда болады. Ұлттық қауымдар осы қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
ресурстар іздеуге немесе жаңа ресурсты құруға немесе олардың қайта
таратылуын қамтамасыз етуге мәжбүр болады. Сонымен қатар бұл процесс
материялдық және рухани ресурстармен тығыз байланыста болуы керек. Бұл
ұлттар арасындағы жарыс шарасыз болып отыр, себебі қоғамда материалдық және
басқа ресурстар шектеулі екені мәлім.
Ұлтаралық келіспеушілік әр түрлі мазмұнда болып келеді. Ең қиын және
шешілмей қалған жатқан келіспеушіліктердің бірі- территориялық қайшылықтар.
Мемлекеттік шекарадағы кіші және үлкен ұлттар арасындағы қайшылықтар
конституциялық жолмен, азаматтардың міндеттері арқылы заңды жолмен
шешіледі. Ал бұның соңы ұлттық келісімге, ымыраға әкеледі, яғни нәтижесінде
мәдени автономия құрылады немесе мемлекетте жаңа саяси, территориялық –
мемлекеттік бірлік пайда болады. Ұлттар арасындағы келісімнің жетістігі сол
ұлтқа қарасты немесе қарасты емес территорияларға байланысты. Сонымен
қатар ұлттар арасындағы байланыс қарым – қатынастың жиілігі мен
тереңдігіне, тең құқыққа, этникалық топтың санына, ұлттық ерекшеліктеріне,
яғни тіліне, психологиясына, дініне де байланысты. Ұлтаралық байланыс
мәдени мінез-құлыққа байланысты қиындауы да мүмкін.
Ұлтаралық байланыс топаралық деңгейде , яғни ұлыс арасындағы қауым
арқылы көрсетіледі. Бұл төмендегі 4 түрлі салдарға әкеп соғады :
- геноцид – белгілі бір ұлттың жойылуы.
- ассимиляция – белгілі бір ұлт басқа ұлттың салт – дәстүрін, әдет-
ғұрпын біртіндеп қабылдайды, соңында әлсіз ұлт түгел жойылады.
- сегрегация – топтардың бөлек- бөлек орналасуы.
- интеграция – бұл кезде топтар өздерінің этникалық құрылымын сақтап
қалады, бірақ басқа ұлттың құрылымына біртұтас ұлт болып кіреді.
Жоғарыда айтылғандай ұлтаралық байланыс кезінде ішкі және
сыртқы салдарлар мен қайшылықтар болады, бұл ұлттың құрылуы және этникалық
байланыстың дамуы мен адамдар арасындағы қарым-қатынастың нәтижесінде
туындайды. Мемлекетаралық деңгейде бұндай қиындықтар халықтар арасындағы
тарихи қайшылықтар кезінде туындайды. Бұл экономикалық , саяси, діни,мәдени
қайшылықтар. Сонымен қатар қайшылықтар территориялық тұтастықтың жоғалуымен
және адамдар арасындағы түсінушілік пен сенімділіктің жоқтығымен
байланысты. Жоғары деңгейде осындай қиындықтар тілдік кедергімен байланыс
арасындағы жасанды кедергілермен,мағлұмат алмасумен,күдікпен,ғылыми
жетістіктермен,мәдениетпен және салт-дәстүрлерді елемеумен түсіндіріледі.
Этникалық қауымның төрағалары осындай ұлт арасындағы қайшылықтарды
болдырмауға тырысулары қажет.Олар ұлт арасындағы достықты, өзара
түсінушілікті қамтамасыз етулері керек.
4. Ұлттың психологиялық біртұтастығы. Кез-келген қоғам, кез-
келген ұлт мәңгі өмір сүру үшін ешқашанда біз деген сөзді естен
шығармаулары керек.Сонда ғана олардың арасындағы достық өшпейді. Біз
деген сөздің мағынасы тереңде жатыр, яғни бұл сөз белгілі бір әлеуметтік
қоғамның өмір сүру дәрежесін көрсетеді.
Этнос ( грек тілінен аударғанда – тайпа, топ, халық деген мағынаны береді )
– тарихи қалыптасқан адамның жеткілікті тұрақты бірлігі. Ол жалпы тіл және
мәдениетке ие, сонымен қатар өзіндік санаға да ие.
Ресей тарихшысы және географы Л.Н. Гумилев этнос - әрқашан оған
үйренген адамдар асырайтын ландшафтпен байланысты, географиялық құбылыс деп
санаған. Сонымен қатар , Л.Н.Гумилев әрқашан этностың психологиялық образы-
біз және олар , өзіміз және бөтен болып бөлінетін адамдар тобы.
Этносты 3 топқа бөлуге болады. Ең бірінші топқа ру және тайпа жатады.
Екінші топ – халықтық- бұл әдетте құлдық және феодалдық формациямен
байланысты, немесе этникалық бірлікті білдіреді. Үшінші топ – ұлт –
капиталистік қарым-қатынастың және бүкіләлемдік экономикалық байланыстың
интефикациясының дамуымен пайда болды. Сонымен қатар этностың осындай
бөлінуі олардың қалыптасуы мен дамуына әсер етпейтінін ұмытпағанымыз жөн.
Ұлт – (латын сөзі- ел) – үлкен әлеуметтік топ, жоғары дәрежеде
дамыған этнос, яғни, тілі, діні, ұлттық психикасы ортақ және тығыз
экономикалық байланыста болатын біріккен адамдар қауымы.
Әлеуметтік – экономикалық фактор халықтың құрылуы мен дамуында
маңызды рөл атқарады.

2. Ұлттың психологиялық негізі.
Әрбір ұлт адамдар арасындағы ішкі тұрақты байланыс пен қарым –
қатынасы арқылы өмір сүреді. Бұл байланыстар этникалық даму процесі кезінде
құралады, осы ортада ұстанған дәстүр мен мінез – құлық нормалары арқылы
реттеледі және ұлттық мәдениет, тіл, психологияның дамуы кезеңінде
қалыптасады.
Қоғамның экономикалық – саяси дамуы мәдени жетістіктермен, өнермен
және еңбектің нәтижелерімен алмасуы барысында адамдардың бір-бірімен қарым-
қатынас жасау қажеттілігі ұлт өмірінің объективті негізі болып саналады.
Мынадай бір қағида бар: ұлт пен топ арасындағы, топ ішіндегі
интеграция жоғарырақ болған сайын, экономика мен мәдениеттегі жетістіктер
анығырақ байқалады, топ ішіндегі әлеуметтік- саяси байланыстар және
адамдар арасындағы қарым – қатынас жоғары сатыда дамиды.
Ұлт дамуының ең бір негізгі белгісі тарихи естелік болып табылады.
Ол дегеніміз ұлы адамдардың нұсқауы, әкелер өсиеті, ұлт бірлігінің сезімі,
яғни Отанына, халқына, ұлтына деген саналық сезімі.
Әрбір ұлттың өзінің ұлттық санасы бар. Бұл сана әлеуметтік, саяси,
экономикалық, саналық, эстетикалық, философиялық, діни және басқа да
көзқарастардан байқалады. Ұлттық сана ұзақ тарих дамуының азығы, ал оның
орталық құрамы ұлттық сана сезім болып табылады.
Қоғамдық сана бір- бірімен тығыз байланысты 2 бөлімнен тұрады :
теориялық деңгейі және қалыптасқан сананың деңгейі.
Теориялық деңгейіне идеология кіреді. Идеология бұл - өмір мен
қоғамға деген адамдар арасында қалыптасып кеткен көзқарастар.
Қалыптасқан сананың деңгейіне қоғамдық психология жатады. Ол
дегеніміз қоғамда болып жатқан шындық пен өмір әсерлеріне адамдардың жауап
қайтаруы.
Қоғамдық сананың формалары болып ғылым, философия, мораль, құқық,
дін, мәдениет саналады. Ұлттық сана – сезім ұлттық сананың өзегі бола
тұрып, адамдардың белгілі бір этникалық қоғамға және сол қоғамдағы орны
жайлы мәнінің нәтижесін көрсетеді. Ұлттық сана – сезім ұлттық тілдің
функцияларынсыз өмір сүрмейді, өйткені тіл сол сананы құру және жеткізу
құралы болып есептеледі.
Ұлттық сана адамдардың ойы, сезімі, қиялы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.