Этнопедагогиканың оку пәні ретіндегі негізгі міңдеттері. Өзге ғылым салаларымен байланысы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Этнопедагогиканың оку пәні ретіндегі
негізгі міңдеттері

Этнопедагогика - этникалық қауым педагогикасының дамуын зерттейтін
педагогикалық білімдердің жаңа саласы. Педагогиканың дамуын халықгың
педагогикалық дөстүрлерімен бірге қарастыру тек қызығушылық тугызып кана
қоймайды, сондай-ақ тарихи-педагогикалық зерттеулердің нәтижелірек
болуының, ғылыми педагогикалық теориялардың өмірге икемділігін, оларды
келешекте зерттеудің қажетті екендігін тексерудің де айғағы. Алайда
педагогика мен халықтық тәрбиенің мұндай бірлігі олардың бірдейлігі деген
сөз емес. Этностық тәрбиенің сипаты жөнінен терең өзгешелігі болғандықтан
оны мазмұңдау қазіргі тәрбие теориясы мен практикасы үшін аса қажет.
Педагогиканың жеке бір бөлігі болып табылатын этнопедагогиканы жеке
ғылым саласы ретінде құрудың негізгі қағидалары Қазақстанда іргелі
педагогикалық зерттеулердің (Т.Тәжібаев, Ә.Сыздықов, Ә.Сембаев, Қ.Бержанов,
Г.А.Уманов, Н.Д.Хмель, А.Х.Мұқамбаева, А.Көбесов, І.Халитова, А.Н.Ильясова,
Ж.Асанов, В.Г.Храпченков, Э.А.Орынбасарова, Ш.А.Әбдіраман, С.Ғаббасов,
К.А.Оразбекова, Қ.Шалғынбаева, Р.А.Джанабаева, А.П.Сейтешев,
Қ.К.Жампейісова, Б.И.Мұқанова, Г.Т.Хайруллин, Б.Әбдікәрімұлы, Л.А.Байсерке,
А.С.Иманғалиев, Н.Н.Хан, З.У.Кенесарина, Ш.Т.Таубаева, Қ.М.Арынғазин,
Г.М.Храпченков т.б.) нәтижелеріне сүйенеді.
Қазақ этнопедагогикасы ғылым мен оқу пәнінің әдіснамалық-теориялық
және психологиялық-педагогикалық негіздерін жасаушылар: этнофилософтар -
Қ.Б.Бейсембаев, Н.Сәрсенбаев, Д.Кішібеков, Ә.Нысанбаев, Р.Әбсаттаров,
А.Х.Қасымжанов, С.А.Қасымжанов, М.Бурабаев, О.Сегізбаев, Г.Шалабаева,
М.Орынбеков, Қ.Бейсенов, К.Нұрланова, А.Қасабеков, Ғ.Есімов, А.Тайжанов,
Ж.Молдабеков, А.Айталы, А.Қалмырзаев т.б. этнографтар - Х.Арғынбаев,
Ж.Артықбаев, А.Әбдрахманов, Ю.В.Бромлей, С.Кон, А.Янушкевич, С.Мұқанов,
С.Касиманов, Ә.Тәжімұратов, Б.Төтенаев т.б.; тарихшылар - С.Д.Асфендияров,
Л.Н.Гумилев, М.Қозыбаев, М.Мұқанов, Э.Масанов, М.Сужиков, Н.Мыңжани,
Б.Қ.Албани, С.Г.Кляшторный, Т.И.Сұлтанов, Т.Омарбеков, М.Қойгелдиев т.б.;
этномәдениеттанушылар - А.Сейдімбек, А.Жұбанов, Б.Ерзакович, С.Ақатай,
Ж.Қаракөзова, Б.Қазыханова, Ә.Хасанов т.б.; этнопсихологтар - Ж.Аймауытов,
Н.Жандильдин, М.Мұқанов, Қ.Жарықбаев, К.Жүкеш, Н.Елікбаев, Т.Сәрсенбаев,
С.Нұрматов, т.б.; этнопедагогтар - Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев,
Х.Досмұхамедов, М.Дулатов, Т.Тәжібаев, М.Ғабдуллин, Қ.Жарықбаев, С.Қалиев,
А.Көбесов, К.Құнантаева, С.Ұзақбаева, Ж.Наурызбай, Ө.Озғанбай,
К.Қожахметова, М.Балтабаев, Ш.Құлманова, Р.Төлеубекова, Р.Дүйсембінова,
З.Әбілова, А.Ильясова, І.Халитова, Т.Әлсатов, Қ.Ералин, Қ.Әмірғазин,
М.Тәнекеев, Ә.Табылдиев, Е.Сағындықов, Ж.Асанов т.б..
Этнопедагогика курсы болашақ маманды тәрбие жүйесіндегі этникалық
өзгешеліктер мен ұлттық даралық жайлы біліммен қаруландырады, көп ғасырлық
тербие өрекеті нөтижесінде жинақталған педагогикалық байлықты практикада
қолдана алу дағдысын игертуді көздейді. Курс мазмұнында этнос
педагогикасының пайда болуы, дамуы және қазіргі жағдайы, оның халық
өміріндегі орны мен адамзат педагогикалық мөдениеті дамуындағы ролі жайлы
ашып көрсетілуі қажет болады. Этностың орнықты әлеуметтік қауым ретінде
тұлға тарихи зерде қалыптастыруы, әлеуметтік тәжірибе этномәдени
дәстүрлердің бірлігін қамтамасыз етуде қуатты фактор екендігін көрсетудің
мәні үлкен.
Мұның бөрі халықтық педагогика өзіне нақты этникалық қауымға қатыссыз
эмпирикалық педагогикалық білімдер мен құралдарды кірістірсе,
этнопедагогика ұлттың езіндік ерекше. Яғни көрініс берген нақты этникалық
педагогикалық дөстүрлермен байланысты екендігі жөнінде анық түсініктің
қалыптасуына ықпал етеді. Этникалық тәрбие дәстүрлері адам олеуметтенуінің
ықпалды құралы бола отыра, балалар мен жасоспірімдерді қоғамда тіршілік
етудің түрлі тәртіптеріне дайыидауға қабілеттілігі жайлы ұғымды
терендетеді.
Этностың педагогикалық мәдениетін қоғам дамуының бүкіл кезендеріне тон
әлеуметтік тарихи кұбылыс ретіңде қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Сонымен
қатар этнопедагогика өзіндік ішкі тарихи-педагогикалық даму зандылықтарына
ие. Осыған орай оларды жалпы және даралық төртіптегі элементтер құрайтынын;
жалпы зандылық этностық тәрбиенің қоғамдық болмыс, өмір саят, қоғамдағы
өндірістік қатынастардың дамуы, оның қайта құрылуына тәуелділігімен
анықталса; даралық зандылық этнопедагогиканың ұлттық "адамшылық табиғаттың"
адамгершілік тұрғыдан қорғалуын, генофондты сақтау және оның табиғи дамуын
қамтамасыз етуге қабілеттілігінде екенін көрсету басты міндет болып
табылады.
Болашақ маман тәрбие жұмысының сапасы мен нәтижелігі ғасырлар бойы
қалыптаскан этнопедагогика жетістіктерін тиімді пайдаланумен анықгалатынын
түсінуі аса қажет. Сондықтан педагогикалық оқу орнындағы студенттің халық
оміріндегі құбылыстардың педагогикалық мөнін талдап, олардың тәрбиенің
қазіргі міндеттеріне сай немесе сәйкес еместігін ажырата алу, сондай-ақ
мәлім және аса мәлім емес халық педагогикалық шығармаларын анықтау және
жинаудағы ізденіс жұмыстарына белсене қатысуы; көне әдет-ғұрыптардың
казіргі жағдайдағы педагогикалық мүмкіндіктерін анықгай алу, жаңа дәстүрлі
халыктық мейрамдар мазмұны мен ескі тәртіптердің өзара әрекеттесуі, кдзіргі
салттар және олардың кене әдет-салттарымен сабақтастық байланысын аша білу
дағдысын игеруі аса маңызды.
Этнопедагогиканың халыққа білім беру саласында қолданылу жағдайларымен
байланысты мәселелер проблеманың өзіне және оның шешілу жолдарына толық
түсіндірме беру арқылы баяндалғаны тиімді.
Дәл сондықтан да этнопедагогиканы алдымен оку-тәрбие процесіне кеңінен
енгізудің негізгі жолы өткен кезендерде қисынсыз алынып тасталған халыктық
жөне табиғатпен үйлесімділік педагогикалық принциптерін жаңарту екеңдігі
арнайы атап көрсетіледі. Халықгың педагогикалық даналығы халықтық тәрбие
құралдарын толық пайдаланған жағдайда дәл осылар педагогика ғылымын
байытуға; халыққа білім беруді жаңартуды жүзеге асыруға; отбасы, балабақша,
кәсіби оқу орындары тәрбие проблемаларын шешудегі одағын нығайтуға елеулі
үлес қосатын бастау болып табылатындығын ескеру керек.
Этнопедагогикадағы бала денсаулығы мен денесінің жетілуі өніндегі
қамқорлық, ақыл-ой мен еңбекке дайындық, саналы адамгершілік-эстетикалық
тұрғыда бағыттау, мінез-құлықты реттеу, өзін-өзі тәрбиелеу мен қайта
тәрбиелеу, яғни тұлға қалыптастырудың бүкіл жетекші багыттарын камтитын аса
бай фактілермен танысу болашақ мамаңдарды оқытылатын материалға
қызығушылығын, арттырады.
Құрылымында этнопедагогика элементтері бар немесе өзге өлшем мен
көрініс беретін сабақгар жобаларын кластан тыс жұмыс түрлерін дайындап,
өткізу, этнопедагогикалық тақырыптарды үйірмелер жұмыстарының
бағдарламаларына енгізу, этнопедагогикалық факульта-тивтер ұйымдастыру,
халық педагогтары шығармалары бойынша класс сабақтары циклін ұйымдастыру,
тарихи этнопедагогикалық тақырыптамалар бойынша жоғары кластар үшін кештер
дайындау, арнайы этнопедагогикалық газеттер, хабарламалар ұйымдастыру жөне
өткізу өдістемелері жайлы бірізділікпен баяңдаудың студентті этнопедагогика
материалдарымен жұмыс істеуге баулудың мөні ерекше.

З.ӘБІЛОВА, Қ.ҚАЛИЕВАЛАРДЫҢ ЭТНОПЕДАГОГИКА ОҚУЛЫҒЫНАН

Этнопедагогикалық зерттеу өдістері. Өзге ғылым
салаларымен байланысы

Этнопедагогиканың зертгеу өдістері жәиі сөз болган жекелеген авторлар
Н.Я.Ханбиков, Ш.А.Шоров, А.Мирзоев т.б енбектерінде әдет - ғұрыптар мен
дөстүрлер халықгық сенімдер, ойындар мен ойыншықтар жоніндегі этнографиялық
материалдардың халықтық тәлім – тәрбие мазмұнын ашып көрсетудегі
маңыздылығы атап көрсетіледі. Зор тәрбиелік ықпалға ие, озіндік салт-
дәстүрі бар балалар ортасының этнопедагогикалық зерттеу обьеқтісі ретіңце
қарастырылуы М.И.Стельмахович, И.С.Кон аса қүптарлық жайлар.
Әлеуметтік жүйенің көпшілікке ортақ түрі отбасынан басталады. Халықшң
күнделікті тыныс-тіршілігімен тығыз байланыста дамыған дөстүрлі төрбиенің
күрамдас бөлігі отбасы тәрбиесі төжірибесі, халық үғымындағы төрбие
жөніндегі түсініктер, тарих елегінен өтіп калыптасқан тәрбие принцптері,
әдіс-төсілдерінің мәнін ашып көрсету, оның бүгінгі төрбие ісінде колдану
жолдарын қарастыру – этнопедагогика ғылымының өзекті проблемалары. Нақты
өмір сүру жағдайыңдағы өлеуметтік, экономикалық,, мөдени, табиғи және т
.6. белгілі бір этносқа тән рухани өлшемдердің яғни, әдет пен құлық,
әлеуметтік орта қүбылыстарына сезімдік қатынас, сезімдер, құндылық бағдар,
салт-дәстүр, қажеттілік, талғам т.б. жеке тұлғаның өзіндік айқындалу
қабілетіне ыкпал ететін басты факторлар екендігі даусыз. Осыған орай түрлі
тарихи кезеңдердегі төрбие сипатын тану, халық педагогикасын тәрбие мен
тәлім мәселелері қатар көрініс табатын біртұтас процесс ретінде түсіну
этнопедагогиканың теориялық мәселелерін қарастыруда қажетгі шарттардың бірі
болмақ
Этнопедагогикада кең теориялық қорытындылауды талап ететін
проблемалармен қатар, фактілік материалдар жинақтау, терендеп зерттеу мен
тадцауды қажет ететін жекелеген мәселелер де аз емес. Оның аддында шешілуі
ең алдымен педагогика мен этнографияға мәнді жәрдемін тигізетін өзекті
міндеттер түр. Бүларды төмендегідей такырьштармен белгілеуге болады:
мақалдар мен мәтелдер және олардың жас ұрпаққа адамгершілік төжірибесі
берілісін қамтамасыз етудегі ролі;
жұмбақтар ақыл-ой тәрбиесі қүралы ретінде;
халық ертегілері халықтың педагогикалық кемеңгерлігінің жарқын
талпыныстары ретінде;
халық әндері және олардың балалар мен жастарға эстетикалық төрбие
берудегі ролі;
балалар мен жастар ортасы, оның педагогикалық қызметтері;
дүние жүзі халықтарының бесік жырлары ана поэзиясының,
ана мектебінің жөне педагогиканың көрнекті жетістіктері ретіңде
халықгық педагогика жегістіктерін казіргі төрбиеде қолданудың мақсатқа
сөйкестілігі жөніндегі түжырымдармен келіскенмен, кәсіби педагогикаға
бағытталғандыққа қатысты халықтық педагогика ролі байқарлықтай төмендеп,
оның қолданыс аясы тарылуы өбден занды сияқты деген пікірлермен келісу
қиын. Мұңдай пікірлердің кдтелігі, ең алдымен халық даналыгының ешуақытта
ескірмейтіндігімен анықталады.
Адамзат ғасырлар бойы жүзеге асыру үшін күрескен халық педагогикасы
идеялары езінің толық іске қосылу мүмкіндігін дәл осы Кдзақстан
Республикасы өзін демократиялық мемлекет ретінде орнықгырып жатқан бетбұрыс
кезең жағдайында алуы қажет. Екіншіден, ғылыми жөне халықгық педагогиканы
карсы қоймау, ал салыстыру қажет, ол - ғылыми білімдер түрғысынан
педагогиканың халықтыган анықтап ашып керсету мүмкіндігін береді. Және,
керісінше, балаларды халықгық тәрбиелеудің бұқаралық тәжірибесінің
жәрдемімен ғылыми педагогикалык теориялардың өмірге икемділігін тексеру де
маңызды.
Этнопедагогака дамуының негізгі тенденцияларын мазмүндауда мүндай
түжырымдама аса келешекті болып табылады. Диалектикалық ілшге сүйене отыра
этнопедагогика ұдайы мұрагер болу, жаңару жөне жаңаны тудыру процесінде
өмір сүретін қозғалысты жүйе деп әбден қарастыруға болады. Мүнымен
байланысты этнопедагогикада жаңа қүбылыстардың пайда болуы және алға басуы;
XX гасырдың басыиа дейінгі және одан кейінгі кезеңдерді этностық
педагогиканың даму тенденцияларын ашып керсетуге елеулі орын берілуі қажет.
Этностық педагогиканың кеңес өкіметінен кейінгі кезеңі бір мағыналы емес,
оның жағымды ілгерілеулерімен қатар, халық педагогикасының әрекет ету
аймағы тарылган жәңе сонысымен этностық педагогика бастауларын қиратқан
жэне бүліншілікке ұшыратқан беттері бар. Қоғам оміріндегі өзгерістердің
этнопедагогакаға ықпалы көп қырлы және бірқатар елшемдер бойынша бейнеледі:

біріншіден, жүзеге асырыдып жатқан демократияландыру педагогикалық
шығармашылық үшін кең жол ашады; ұлттық педагогикалық мәдениеттің дамуына
күш-қуат беретін жағдай қалыптастырады.
Екіншіден, өлеуметтік өділеттілікті қалпына келтіру; адамгершілікті
кдйта жаңарту, алдау, зорлық-зомбылық, екі жақты ойлауды жою адамға
халықтық моральмен үндес және оңда этнопедагогикамен қалыптасқанды емірде
қолдану мүмкіңдігін береді.
Этнопедагогика білімдерін қолдану рухсыздыққа, ұлттық жоққа шығаруға,
тарихи ессіздікке нақты тоскауыл қояды, балалар мен жасөспірімдерге
халықтық құңдылықтар мен дәстүрлер, ұлттық мәдениет мұрагерлері ретіндегі
азаматтық борышын жете түсінуге, оларды өзінің ата-аналары, өткен ұрпақ,
бүтін халық ісін жалғастыруға үйретуге кемектеседі.
Отанға қызмет етудің тиімді жоддарының бірі – оның ұрпақ тәрбиесіне
белсене араласу болуы адамзаттың қазіргі әлеуматтік дамуының
ерекшеліктеріне айналыи отырғандығы кездейсоқгық емес. Патриоттар мен
гуманистер, ғылым мен мэдениеттік шынайы ұлы қайраткерлері тұлға
қалыптастыруы саласына енжар болады. Жалпы рухани жөне мөдени дамудың басты
белгілерінің бірі педагогикалық алға басулар болып табылатындығы кездейсоқ
емес. Мақсаты мен сипаты ор кезенде, әрбір қоғамда түрліше, тіпті қарама-
қарсы болғанына қарамастан, тәрбие кашанда жалпыға бірдей кұбылыс болды.
Дүниежүзілік тарихи мәнге не өткен кезендер мен түрлі елдердің
педагогикалық тәжірибесі педагогикалық дамудың зандылықтары жайлы жалпы
белгілерінде пікір айтуға және өлемдегі мектептік-тәрбие ісі дамуы жағдайын
елестете алуға мүмкіндік береді. Бүған халықтық және үлттық тәрбие
ерекшеліктерін оқып үйрену арқылы халықтық ішкі дүниесіне енуге жағдайлар
туғызатын этнопсдагогикалық зерттеулер өз үлесін қосады.
Этнопедагогикалық қарастыруда тәрбие қоғамдық қүбылыстың бірінен
өзгесіне заңды ілесіп отыруы, яғни мінез-құлықтың табиғи формасы ретінде
алға шығады. Педагогикалық процесс зандарының обьективті сипатын көрсету
қиынырақ. Бұқаралық педагогикалық шығармашылықтан өсіп шққан этнопедагогика
педагогика ғылымьшың халыққа жақындатуға икемді. Сонда мектепті өмірге
жақындату проблемасы ретінде жалпы нүсқада тұжырымдалатын педагогикалық
міндет этнопедагогикалық түсіндіруде мектептің өмір мен идеялық,
адамгершілік, рухани байланысын жан-жақты нығайту деп қисындап мазмұңдалуы
мүмкін. Бүл шын мәнінде мемлекеттік моральдық-саяси бірлігінің
педагогикалық аспектісі. Халықтың педагогикалық процесті терең талдауға
мүмкіндіктері болмады, ол жазудың болмауы оларға халықтың педагогикалық
жетістіктерін жинауға, қорытындылауға және жүйелеуге жол бермеді.
Соған қарамастан халық бүкіл қолайлы шаралармен жас ұрпақты тәрбиелеу
бойынша ұнамды тәжірибені таратуға көмектесті және де сонысымен
педагогикалық білімдердің дамуына ықпал етті.
Сонымен этнопедагогака зерттеудің кең келеміне не оның алдында үлкен
өзекті міндеттер тұр. Оның қалыптасуының қазіргі жағдайда халықтың
педагогиканың әрекет ету аясын анықтау оның бүгінгі тәрбие мен өзара
байланысын айқындау аса маңызды. Халық даналығы қамқорлығының түйірлерін
жинау, халықтың тәрбиенің негізгі каегориалары мен заңдылықтарын анықтау,
оларды басқаратын әлеуметтік-экономикалық факторларды белгілеу, халықтық
педагогикалық дәстүрлердің өмір сүргіштігінің себептерүн айқындау және
оардың қоғамның қазіргі рухани өміріне енуі жүйесін белгілеу
этнопедагогикалық аса маңызды міндеттері болып отыр.
Төрбие идеялары мен төжірнбесін салыстырмалы педагогикалық талдау –
этнопедагогика методологиясының негізі. Халықтық педагогакалық мздениетінің
езекші саласын езіне зерттеу пөні етіп алған ғылымның жаңа саласы жан-жақты
дами алады деп болмауга болады. Ол педагогика гмлымдары жүйесінің ажырамас
белшегі бола отыра, өзінің танным обьектісін терендей зерттеуде
педагогиканың бүгінгі бүкіл жетістікгерінс сүйенеді, оның материалдарымен
және методтарымен пайдаланады. Этнопедагогиканың практикаға жол табуы – ол
қазіргі педагогикалық теорияны жан-жақты қолданганда ғана мүмкін болады.
Сонымен бір мезгілде этнопедагогиканың көптеген қоғамдық, гуманитарлық және
психологиялық ғылымдардың өзара байланыс псн өзара ықпал ету шеңберіне
енуінің принципті мәні бар.
Бүл этнопедагогикалық материал мен бастаулары елеулі кеңейтеді, оны
үлкен тарихи жәжірибесі бар ғылымдар метотарымен қаруыландырады және
сонысымен де аса кең теориалық қортындылаулар үшін қолайлы жағдайлар
тугызады. Этнопедагогикалық ізденістерді этносоциологиялық зерттеулердің
қүрамды белігі ретінде қарастыру жемісті болыи көрінеді. Мүндай бірлік осы
кезге дейін көптеген зерттеушілер назарынан тыс қалып келетін тәрбиенің
халықгың практикасын терең танып біліу мен обьективті бағалауға мүмкіндік
береді. Кез келген ғылым секілді этнопедагогикаға да теориялық тереңдікпен
ұштасатын кеңестік керек, мұның өзі эмпирикадан тек теориялық
қорытындылауларға көшкен жағдайда ғана мүмкін болады. Зерттеушілер
жинастырған зор көрнекті материалды халық тәрбиешілерінің шеберлігі мен
өнерінің сырын үғыну үшін пайдалану керек. Зерттеулердегі дара-дара идеялар
мен халықгық жас ұрпақ тәрбиесі бойынша тұтас тәжірибесінің тоғысуы жүйелі
этнопедагогикалық теория негіздеу үшін қолайлы жағдайлар туғызады.

З.ӘБІЛОВА, Қ.ҚАЛИЕВАЛАРДЫҢ ЭТНОПЕДАГОГИКА ОҚУЛЫҒЫНАН

Халық педагогикасының ауыз әдебиетінде және ортағасырлық ойшыл ғұламалардың
еңбектеріндегі көріністері

Халық педагогикасының ауыз әдебиетi үлгiлерi мен салт-дәстүрдегi
көрiнiсi.

1.Халық педагогикасындағы тәрбиелік іс-әрекеттер.
2. Бала туғандағы шiлдехан, бесiкке салу, тұсау кесу, атқа мiнгiзу
тойлары өлең-жырлардың тәрбиелік мәні.
3. Қазақтың ырымдары мен тиым сөздерiне талдау.
Халық педагогикасындағы тәрбиелiк iс-әрекеттер баланың туған күнiнен
бастап, азамат болып, отбасын құрып, ел басқару iсiне араласқан
кездерiнде, қала бердi адамды о дүниеге шығарып салуға дейiнгi салт-
дәстүрлерде (құда түсу, үйлену, шiлдехан, бесiкке салу, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.