Психикалық дамудың қозғаушы күші мен заңдылықтары және жеке адамның онтогенезде қалыптасуы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
1. Даму психологиясының жалпы мәселелері және әдіснамалық негіздері
1. 1 Даму психологиясының пәні мен міндеттері
1.2 Даму психологиясының зерттеу әдістері
2. Психикалық дамудың қозғаушы күші мен заңдылықтары және жеке адамның онтогенезде қалыптасуы
2.1 Психология ғылымының дамуының негізгі теориялық мәселелері
2.2 Шетел психологиялық тұжырымдамалардағы психикалық даму мәселелері
2.3 Кеңестік даму психологиясының негізгі теориялық бағыттары
Глоссарий
Әдебиеттер тізімі

Жас және даму психологиясы. Қазіргі заманғы психология ғылымы пәндер жүйесін құрайды, соның ішінде негізгісі жас жеткіншек психологиясы немесе адам дамуының психологиясы. Ол адам психикасының дамуы, психикалық процесінің онтогенезді және тұлғаның уақыт бойынша сапа психологиясына жатады. Жас жеткіншек психологиясы ұғымы психология даму деген ұғымды білдіреді, ол дегеніміз хронологиялық жас немесе жас периоды .
Психологиялық даму жас ерекшелік этапы адам онтогенезіне байланысты емес, ол әртүрлі макро және микросхемалық дамуды қарастырады.Сондықтан жас жеткіншек психологиясы психологиялық дамудың бір сатысы, кейде синоним ретінде қолданылады.
Барлық ғылымдар секілді психологияда даму психологиясы сипаттау, түсіндіру, коррекция болжау функцияларын құрайды.
Дамуды сипаттау - феноменологиялық процестердің дамуын толығымен болжайды. Көбінесе, даму психологиясы сипаттау сатысында жүреді.
Дамуды түсіндіру - ол дегеніміз уайым - қайғы жеке бастың оның себептерін және факторларын көрсету.
Түсіндіруде себептерінің схема жүйесі жатыр, кейде ол біртекті (кейде ғана кездеседі), нақты (статистикалық) немесе мүлдем болмауы да мүмкін. Ол біртекті немесе көптекті болады. Егерде түсіндіру неге олай болды? деген сұраққа жауап берсе, онда болжау бұл неге әкеледі ? сұраққа жауап береді. Осылай, дамудың түсіндіруінде ойлау себебіне тоқталады, ал болжаудың дамуында себептерін зерттеуге тоқталамыз.
Дамудың болжам үшін гипотикалық сипаттауға болады.
Дамудың суреттемесі оның сипатын құруда және зерттеуде, түсіндіру - байланыс орнату, олардың болар себептерін түсіндіріп, себептерін өзгертудің даму коррекциясын басқару болып табылады.
Даму біртекті процесс, оның сапасы және өзгерудің саны, коррекцияның теоретикалық мүмкіндіктері шексіз.
Шектеу - суреттеу мүмкіндіктеріне тәуелді, түсіндіру және болжау - болып жатқан процестерді және обьектілерді ақпарат беріп сипаттайды. Суреттеудің қорытындысы, түсіндіру, болжау және коррекция дамудың моделі жіне теориясы болып табылады.
Модель обьектіге қатысты нақты сипаттам функциясын дәлелденетін болжам мен оның іс - әрекетінде (басқарудың) эффективті әрлеуінің логикалық түсіндірмесі.
Теория және модель түсініктерін дифференциялау үшін 2 критерий қолданылады: жүйелік және эмприкалық.
Осы базада классификация пайда болады:
1. жүйелік те, эмприкалық та жоқ - жай даму теориясы
2. жүйелік жоқ, бірақ эмприкалық бар - даму моделі
3. жүйелік бар, бірақ эмприкалық жоқ - қазіргі даму теориялары
Дамудың барлық теориялары субьект - орта жүйесінің жіберілетін пункті ретінде қолданылады. Ол жүйенің ішіндегі қарым - қатынасты анықтамай бір де бір теория құрылуы мүмкін емес.
Әрбір автормен түсетін субьект пен орта арасындағы қарым - қатынас сипаты теория мазмұнын және теориялық ұстанымды (ғылыми бағытта) анықтайды.
Субьект пен орта қарама - қайшылық қатынасынан шығатыны 2 ғылыми бағытта:
1. эндогендік (мұнда негізгі қозғаушы күш субьект болып табылады)
2. экзогендік (қозғаушы күш орта) болып саналады
Мультипликативтілік қатынасы дамуды субьект пен ортаның толық мөлшерлік қарым-қатынастың нәтижесі ретінде қарастырады. Дәл осы қатынас көптеген теориялар негізінде жатыр.
И.И. Павлов және оның әріптестерінің жоғарғы жүйке теориясы, П.К.Анохиннің функциалы жүйесі теориясы, В.М.Бехтеревтың психикалық функциялар динамикалық локолизациясы теориясы, Н.А.Бернштейн теориясы, Л.С.Выготскийдің мәдени - тарихи концепциясы т.б.
Даму психологиясы алдымен фундаментальды теориялық пән болып табылады. Бірақ, онда алынатын білім мен әдіс-тәсілдер қолданбалы салаларда пайдаланылады .Л.Монтада даму психологиясын практикада қолдану саласында жататын 6 негізгі тапсырмаларды бөліп қарастыруды ұсынады:
1. Өмір жолында бағытталу.
2. Даму мен өзгеру жағдайының анықтауышы.
3. Жеке тұлғаның тұрақтылығы мен өзгермелігінің болжамы.
4. Даму және коррекция мақсатын түсіндіру
5. Коррекциялық шараларды жоспарлау.
6. Даму коррекциясын бағалау.

ДАМУ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
Психологиялық зерттеушілердің әдіснамалық негіздері. Оларды жас ерекшелікік психологияда қолдану. Даму психологиясының әдістерін топтастыру.
Даму психологиясының әдістерін сипаттау. Зрттеудің генетикалық әдістері. Жасқа байланысты көлденең кесу Онтогенетикалық эволюцияны зерттейтін лонгитюд әдісі. Бақылау. Оның түрлері. Бақылау әдісінің ерекшеліктері. Оларға қойылатын талаптар. Бақылаудың пәні, мақсаты, бақылау сұлбасы. Бақылау материалдарын талдау және түсіндіру.
Даму психологиясындағы сараптау, (эксперимент) оның түрлері.
Психологиялық эксперименттің құрылымы. Эксперименттік зерттеудің негізгі сатылары. Экспериментті жоспарлау және эксперименттік зерттеуге сәйкес әдіснаманы таңдау.
Әңгімелесу әдісі. Сауалнама (анкета). Тест. Іс-әрекет өнімдерін талдау. Социометрия және оны даму психологиясында қолдану ерекшелігі. Егіздер әдісі, оның мәні. Өмірбаяндық (биографиялық) әдіс. Оның ерекшеліктері. Қазіргі психологиядағы диагностика мәселесі. Даму психологиясының міндеттерін шешудегі кросс мәдени зертеулердің мәні.
Бақылау. Психологиялық дамудағы баланың ерте кезеңінен бастап дамуын зерттеудегі көп жетістікке қол жеткізетін әдістердің бірі.
Бақылау әдісі - бұл қиын әдіс емес, оны тек дұрыс ұйымдастыра білген жөн. Сонда ғана адамның табиғи тәртібі туралы дұрыс фактілерді аламыз. Адамды бақылап жүргенде ол өзінің сыртынан біреудің бақылап жүргенін білмейді, яғни ол кезде адам табиғи қалпында жүреді. Сондықтанда, бақылау әдісі - өмірдегі дұрыс фактілерді қорытындылай алады. Тәртіптерін, өзін-өзі ұстануын мектепке дейінгі жастың ойын үстінде оқушының- сабақта, жасөспірімнің құрдастары ортасында, үлкендердің жұмыс орнында жүргенде бақылауға болады. Бұл кезде психолог адам туралы ойлау қабілетін, есте сақтауын, эмоциясын , қабылдауын, сөйлеу мәнерін, іс-қимылын, жеке тұлға ретінде қандай адам екенін біле алады.
Бақылау сонымен бірге адамның психикалық дамуын сараптай алады. Бақылау әдісіне шектеу қою бірнеше себептерге байланысты.
- Бірінші - табиғылығын, тұрақтылығын адамның әлеуметтік, физикалық, физиологиялық және психикалық процесінің барлығын түгелдей жеке қарастыру, бақылау мүмкін емес.
- Екінші- бақылау зерттеу кезінде баланың мүмкіншілігін, табысқа жетілуін бір нәрсені жылдам жасай білуін шектейді.
- Үшіншіден- бақылау кезінде бұл фактіні қайтадан сол қалпында өзгерізсіз көре алмаймыз.
- Төртінші- бақылау тек түртіп алады, психологиялық дамуы қалыптастыра алмайды.
Сол себептен, лонгитюдты бақылаулар жүргізу арқылы бір немесе бірнеше адамға, осы жерде А.Газель 165 балаға 12 жыл ішінде бақылау жүргізген екен. Сонымен қатар, баланың күннен-күнге дамуын жазып отырған ата-аналарды мәліметтері үлкен әсер еткен. Бақылау түрлері, өзін-өзі бақылауды көру, сезім, уайым өзінің ішкі әлеміне анализ жасау, өз уайымын түсіну, өз әрекетін бағалау сияқты түсініктер жатады. Басқа вариантта бақылау- іс әрекет нәтижесінің психологиялық анализ деп атап отырып, барлық жас ерекшелік деңгейлерінде жақсы қолданылады. Бұл жағдайда процесс әрекеті емес, ал оның нәтижесі (баланың суреттері, жас өспірімдердің өлеңдері немесе күнделіктері , конструкциялар т.б.) зерттеледі. Көбінесе психологтар жеке тәуелсіз (дербес) сипаттам ала отырып, түрлі әрекеттерде тұлғаны зерттеу осы әдіс тәсілді кеңінен қолданады. Осы зерттеу эксперименттік психологиялық зерттеудің негізіне кіреді. Мысалы: бұл әдіс биогеографиялық әдіс формасында болуы мүмкін.
Эксперименттік әдістің қолдануына 100 жылдан астам уақыт өтті.Айтып өтетін жай, алғашқы экпериментальды әдіс балалар үшін құрастырылған. Эксперимент 4 ерекшелікпен айқындалады:
1) экспериментте зерттеуші зерттеу құбылысты анықтайды да, ал бақылаушы зерттеу жағдайына белсенділік арттыра алмайды немесе зерттеу жағдайына арласпайды.
2) экспериментатор зерттеу процесінің жағдайы өзгерте алады.
3) заңдылықты байланысты анықтау үшін экспериментте жеке жағдайда өзгерістер ене алады.
4) алынған нәтижеде математикалық өңдеу жүргізуге болады, сонда жағдайды сандық қатынасы өзгереді.
Психологиялық дамуда экспериметтің дәстүрлі түрі қолданады, қалыптастырушы эксперимент, конста лабороториялық көптеген зерттеулер әксперименттің конструкциялық құрылымын құрайды.
Қалыптастырушы эксперимент нақты сапамен үйренушілікті бағытта болжайды. Фактілі түрде осы дамытушы әдістер экспериметальды педагогикалық процеске арнайы құрастырылған.
Мұндай тапсырмалар тренинг ретінде жас ерекшеліктеріне қарай қарастырылады ( мысалы: мектеп оқушыларымен қарым-қатынас тренингі, мектепке дейінгі балаларға психогимнастика т.б.).
Психологтар нақты сапалы түрде әртүрлі экспериментальды әдістер қолданады: егіздік әдіс, социометрия, әрекет нәтижесінің анализі, тестілеу, анкета жүргізу, моделдеу. Аталған әдістердің көпшілігі зерттеуші, нәтижесінде жаңашыл қорытында алады.

ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Даму психологиясы пән ретінде адамның уақыт аралығындағы өзгеріс заңдылықтарын және осы заңдылықтардың психикалық өмірдегі фактілері мен көріністерін зерттейді. Зерттеушілірдің барлығы дерлік дамуды уақыт ішіндегі өзгеріс деп анықтауды ұсынады: өзгеріс туралы ұғым және оның уақыт ішіндегі ағымы ешбір күмәнсіз. Ал не және қалай өзгереді деген сұрақтарға жауап алу кезіне қарама-қайшылықтар басталады.
Ю.Н. Карандашев ұсынған үлгіні қарастыра отырып, мұнда қандай нұсқалар мүмкін екендігін қарастырайық.
Бірінші: даму өсу ретінде.
Екінші: даму пісіп-жетілу ретінде.
Үшінші: даму жетілдіру ретінде.
Төртінші:даму әмбебап өзгеріс ретінде.
Бесінші: даму сапалық, құрылымдық өзгеріс ретінде.
Алтыншы: даму сандық-сапалық өзгеріс ретінде.
Жетінші:даму, жаңа өзгерістерді еліктіретін өзгеріс ретінде.
Даму барысындағы өзгерістер келесі түрде болуы мүмкін: 1. сандықсапалық; 2. шексіздискретті, секіріс тәрізді; 3.әмбебапдербес; 4. қайтымдықайтымсыз; 5. мақсаттылықмақсатсыздық, бағытсыздық; 6. оңашаланғанинтеграцияланған; 7. прогрессивті,эволюциялық регрессивті, инволюциялық. Сонымен қатар, даму әртүрлі уақыттық өлшемдерде, фило-, антропо-, онто-, және микродәрежелерде өзгеріс туғыза қарастырылуы мүмкін.
Даму процестерінің жалпы интегралды мінездемесін анықтауда оның жеке белгілерінің категориялары ғана емес, даму толық қарастырылады. Бұл категорияларға өсу, пісіп-жетілу, дифференцаяция, оқыту, есінде сақтау(импринтинг), әлеуметтану (мәдени социогенез).
Өсу. Даму барысындағы өзгерістер сапалық немесе сандық болуы мүмкін. Тұлға ұзындығының өсуі немесе сөз қорының көбеюі сандық өзгерістерге жатады. Жыныстық даму барысындағы физиологиялық өзгерістер немесе жаңылтпаштардағы сөздердің көпмағыналылығын түсіну сапалық өзгерістерге жатады. Сондықтан, сан-сапа атты жұптық категорияда өсу ұғымы дамудың сандық аспектісіне жатады.
Өсу даму барысының белгілі бір аспектісін ғана, яғни даму процестерінің бірөлшемді сандық аспектісін белгілейді. Дамуды өсу аспектісінде ғана қарастырумен шектелу оның сандық өзгерістерін ғана анықтау болып есептеледі, ал білім, ес, жады, сезім және т.б. олардың көлемін ұлғайтумен теңеледі.
Пісіп-жетілу. Дамуды пісіп-жетілу көзқарасынан қарастыру психологияда көп уақыт жетекші орын алған еді. Биологиялық пісіп-жетілуге спонтанды эндогенді жоспарлау арқылы, яғни тұқым қуалаушылық детерминация және өсудің ішкі импульстермен басқарылуы арқылы жүретін процестер қарастырылады.
Мұндай процестерге психологиялық дамуға өте маңызды физикалық өзгерістер - мидың, жүйке жүйесінің, бұлшық ет жүйесінің, эндокринді бездер жүйесінің пісіп-жетілуі жатады. Адамның психофизиологиялық бірлігі, яғни соматикалық және психикалық процестердің байланысы дамудың биологиялық модельдері психикалық дамудың анатомо-морфологиялық пісіп-жетілуін ішкі басқарымды пісіп-жетілу процесі ретінде қарастырады.
Дамудың сыртқы жағдайларын шектеумен қатар, пісіп-жетілу процестерін көрсететін бірнеше белгілер бар: 1. пайда болу және ағымдық үйлесімділігі; 2. белгілі бір жас аралығында пайда болу; 3. жетілу; 4. қайтымсыздық.
Дифференциация. Дифференциация өзінің тар мағынасында бөлшектенбеген бүтіннен әртүрлі бөлшектердің прогрессивті бөлінуі.
Оқыту - бұл көптеген процестердің мінез-құлықтың өзгерісіне әкелетінін түсіндіретін жалпыланған категория. Мінез-құлық өзгерісіне білім алу, есте сақтау, мотив және т.б. жатады. Оқыту кезінде өзгеріс көзі ретінде сыртқы орта (дамудың экзогенді басқарылуы) болғандықтан, оқыту пісіп-жетілуге қарама-қайшы ұғым болып табылады (дамудың эндогенді басқарылуы).
Оқыту дегеніміз жалпы мағынасында мақсат қою арқылы белгілі бір салада жетістіктерге жетуді білдіреді (мысалы: етістіктерді жаттау, оқуды үйрену, велосипед тебуді үйрену т.б.). Бұл ұғымның психологиялық мәні тереңірекке кетуде: тәжірибе негізінде бақылау жасау және жаттығулар арқылы мінез-құлық өзгерістерін зерттеу жатады. Мұндағы өзгерістер нәтижесінде қандай-да бір жетістіктердің болуы, болмауы немесе спонтанды түрде пайда болуы ерекше мәнге ие болмайды. Оқыту өзгерістердің жаңа формаларын зерттеумен қатар, қазіргі кезде бар формалардың өзгерісін де ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.