Аудиттің соңғы этапындағы аналитикалық процедуралар

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Менің курстық жұмысымның тақырыбы Аудиттің соңғы этапындағы аналитикалық процедуралар. Орындаған ЭФ-08-7к2 тобының студенті Шалтаева Ұ. Жетекшісі аға оқытушы Ахметова С.
Менің курстық жұмысым екі бөлімнен тұрады. Курстық жұмысымның бірінші бөлімінде аналитикалық және аудиторлық процедураларының мәні, қажеттілігі және жіктелінуі қарастырылған Ал, екінші бөлімде аудиттің талдамалы процедуралары және аудитторлық қорытынды қарастырылған.
Курстық жалпы көлемі - 33 бет. Сызба - 2. пайдаланған әдебиеттер саны - 15.

Белгілер мен қысқартулар

ҚР - Қазақстан Республикасы
ХАС - Халықаралық аудит стандарты
ТМД - Тәуелсіз мемлекеттер достастығы

Нормативтік сілтемелер

1.ӘН ОҚМУ 7.14 - 2010 Әдістемелік нұсқау. Курстық жобалау, мазмұны, тақырыптары, құрылымы, жетекшілік ету, рәсімдеу, белгілеу және курстық жобаны қорғау
2.Қазақстан Республикасының Заңы Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Жариялануы: Егемен Қазақстан 2007ж. 12 наурыз
№ 63-64
3.Ұлттық қаржылық есептіліктің №2 стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Қаржы министрінің 2007 жылғы 21 маусымындағы №217 Бұйрығы
4.Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің 2007 жылғы 22 маусымдағы № 221 Бұйрығы
5. Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Қаржы министрінің 2007 жылғы 23 мамырдағы №185 бұйрығы.

Анықтамалар
Аудит - заңды тұлғалардың қаржылық қорытынды есебіне оның дұрыстығы мен әділдігі туралы пікір білдіру мақсатында заңымен белгіленген талаптарға сай тексеру жүргізу
Аудит стандарттары - аудитке қойылатын бірыңғай талаптарды белгілеуші және аудит өткізу принциптері мен тәртібін айқындаушы нормативтік құжаттар.
Бақылау процедуралары - субъектінің нақтылы міндеттерін орындау үшін оның басшылығы бақылау ортасына қосымша белгілеген процедуралар мен саясат.
Талдамалық (аналитикалық) процедуралар - елеулі коэффициенттерді және басқа релеванттық ақпараттардан аумалы немесе болжанған сомалардан ауытқитын өзгерістермен өзара байланыстарды келешек зерттеулер мен қоса тенденцияларды талдаудан тұрады.

Мазмұны

Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартулар
Анықтамалар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9

1. Аналитикалық және аудиторплық процедураларының мәні және
қажеттілігі
1.1 Аналитикалық және процедураның жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.2. Аналитикалық процедуралар арқылы аудиттің дәлелдер алу процесі ... ... 14

2. Аудиттің қорытынды кезіндегі аналитикалық процедуралар
2.1 Аудиттің талдаматы процедуралары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.2 Аудиторлық қорытынды жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33Кіріспе

Қаржылық есептіліктің бекітіліуіне байланысты аудитордың процедураға деген сенімі айқындалмау тәуекелін төмендету үшін деталдық тестілеу, аналитикалық процедуралар немесе олардың тіркесуі арқылы негізделуі мүмкін. Аналитикалық процедураларды қолдану және қолайлылығына қажетті ақпараттарды алу үшін аудитор клиенттің басшылығынан сұрауға тиіс. Аудитор олардың тиісті дайындығына сенімді болғанда клиентпен дайындалған аналитикалық мәліметтерді қолдану тиімдірек болады.
Аналитикалық процедуралар ұйымның іскерлік белсенділік деңгейін анықтауға, ұйым есептілігінде алдын ала ниеттелінген қателер аумағын, оның болашақтағы функционалдық перспективасын бағалау, аудиттің негізгі сатысында мәндік процедуралар тестілеуін қысқартуларын анықтауға көмектеседі.
Жоспарлы талдау аудиторға тексерудің көлемін, өзіндік ерекшелігін, мерзімін, сипатын дұрыс анықтауға көмектеседі. Көптеген жағдайларда жаппай тексерулер мен терең әдістерді қолданудан гөрі талдамалы процедураларды пайдалану әлдеқайда тиімдірек. Мысалы, дебиторлық берешектер мен өткізу мөлшерінің арақатынасын талдау контрагенттердің кезікпелі (қарама-қарсы) тексеруінен кері әлдеқайда қарапайым әрі арзан тәсілдермен жүзеге асырылады.
Курстық жұмыстың тақырыбын ашу мақсатында келесідей міндеттер қойылды:
* Аналитикалық және процедураның жіктелуі
* Аналитикалық процедуралар арқылы аудиттің дәлелдер алу процесі
* Аналитикалық процедуралардың тапсырмаларын және қорынтындыларының сенімді деңгейін көрсету.
Бұл процедураларды жүзеге асыру үшін түрлі тәсілдерді қолданады: статистикалық әдістерді қолдана отырып жай салыстырудан күрделі талдауға дейін. Аналитикалық процедуралар біріккен қаржылық есеп, құрамдалған бөліктердің еншілес кәсіпорындар, құрылымдық бөлімшелер немесе сегменттер қаржылық есептілігіне қолданылуы мүмкін.
Аналитикалық процедуралар келесі мақсаттарда қолданылады:
a) Сипатын, мерзімін және басқа да процедураларды жоспарлауға аудиторға көмек үшін;
в) Мәндік тестілеуге қарағанда,олардың пайдаланылуы тиімді болған кезде бар болуына байланысты процедуралар;
с) Аудитттің соңғы сатысында қаржылық есептіліктің жалпы көрінісі ретінде.
Курстық жұмысты орындау барысында келесідей Отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері пайдаланды: Ажибаева З.Н, Абленов Д.О, Аренс Э.А., Дүйсенбаева З.К, Ержанова С.М.

1 Аналитикалық және аудиторплық процедураларының мәні және қажеттілігі.
1.1 Аналитикалық және процедураның жіктелуі.

Аналитикалық процедуралар - бұл маңызды коэффициенттердің және тенденциялардың талдауы, келесі өзгерістерді және байланыстарды енгізе отырып қолданылады.
Аналитикалық процедуралар клиенттің салыстырмалықаржылық ақпараттарын қарастырып енгізеді:
Алдыңғы кезеңдерге салыстырмалы ақпараттармен;
Клиент қызметінің күтілген қорытындыларымен сметалармен немесе болжаулармен, сонымен қатар аудитордың болжауларымен
Сала бойынша іспеттес ақпараттармен;
Аналитикалық процедуралар өзара байланыстарды қарауды енгізеді
Клиенттің тәжірибесіне негізделген мысалы, жалпы табыстың пайыздық арақатынасы болжауға сай келетін қаржылық ақпараттар элементтері арасында;
Қаржылық ақпарат және қаржылық емес ақпараттар сипаты арасында(мысалы, еңбекақы шығындарына және жұмысшылар саны).
Бұл процедураларды жүзеге асыру үшін түрлі тәсілдерді қолданады: статистикалық әдістерді қолдана отырып жай салыстырудан күрделі талдауға дейін. Аналитикалық процедуралар біріккен қаржылық есеп, құрамдалған бөліктердің еншілес кәсіпорындар, құрылымдық бөлімшелер немесе сегменттер қаржылық есептілігіне қолданылуы мүмкін.
Аналитикалық процедуралар келесі мақсаттарда қолданылады:
a) Сипатын, мерзімін және басқа да процедураларды жоспарлауға аудиторға көмек үшін;
в) Мәндік тестілеуге қарағанда,олардың пайдаланылуы тиімді болған кезде бар болуына байланысты процедуралар;
с) Аудитттің соңғы сатысында қаржылық есептіліктің жалпы көрінісі ретінде.
Кәсіпті түсіну және әлеуетті тәуекелді анықтау үшін жоспарлау сатысында аудиторға аналитикалық процедураларды қолдануы керек. Аудитордың хабары жоқ, және сипатын, мерзімін және басқа да процедуралардың көлемін анықтауға көмектесетін аналитикалық процедураларды қолдану кәсіптің аспектілеріне бағыттауы мүмкін. Аналитикалық процедураларда аудиторлық жоспарлау кезінде қаржылық сонымен қатар қаржылық емес ақпараттар іске қосылған.
Қаржылық есептіліктің бекітіліуіне байланысты аудитордың процедураға деген сенімі айқындалмау тәуекелін төмендету үшін деталдық тестілеу, аналитикалық процедуралар немесе олардың тіркесуі арқылы негізделуі мүмкін. Аналитикалық процедураларды қолдану және қолайлылығына қажетті ақпараттарды алу үшін аудитор клиенттің басшылығынан сұрауға тиіс. Аудитор олардың тиісті дайындығына сенімді болғанда клиентпен дайындалған аналитикалық мәліметтерді қолдану тиімдірек болады.
Аудитор аналитикалық процедураларды лайықты процедуралар секілді орындауға ниеттенген болса, ол келесі әсер ету факторларын қарастыруы қажет:
Аналитикалық процедуралардың тапсырмаларын және қорытындыларды сенімді деңгейі;
Клиенттің мінездемесіақпараттың бөлінуі мүмкін болатынға дейінгі деңгейі;
Қаржылық сипаттағысмета немесе болжаулар, сонымен қатар қаржылық емес сипаттағыөндірілген немесе бұйымдардың бірліктері саны ақпараттардың саны;
Ақпараттардың сенімділігі сметалардың жеткілікті мұқияттылықпен құралғандығын растау;
Ақпараттың релеванттылығы сметалардың күтілген қорытындылар негізінде жасалғандығын білу;
Ақпараттың қайнар көзі клиенттен тәуелсіз қайнар көзі ішкі қайнар көзіне қарағанда сенімдірек;
Ақпараттардың салыстырмалылығы салалар бойынша клиент мәліметтерімен салыстырылған мәліметтер;
Алдыңғы аудиторлар кезінде алынған білімі, бухгалтерлік есеп жүйесін және ішкі бақылауды түсіну, сонымен қатар алдыңғы кезеңдерде бухгалтерлік түзетулерді енгізу үшін себеп болған мәселелер түрлері [1].
Қорытындылау кезінде немесе аудит соңында шешімді қалыптастыруға қатысты аудитормен кәсіптік білімі жалпы түрде қаржылық есептілік сай келетіндігіне аудитор аналитикалық процедураларды қолдануы қажет. Осындай процедуралар нәтижесі бойынша қабылданған шешімдер қаржылық есептілік элементтері аудиті шешімдерін растауға қажет, сонымен қатар қаржылық есептіліктің парасаттылығына қатысты жалпы қорытынды шығаруға қажет болып табылады.
Аналитикалық процедуралар қорытындысына аудитордың сенімділік деңгейі келесі факторларға тәуелді:
а)Тартылған мақалалардың болуы, егер ТМҚ сальдосы нақты болса, аудитор тек аналитикалық процедураларға ғана сенім білдірмеуі керек. Аудитор кірістер мен шығыстардың жеке мақалалары бойынша егер, олар нақты болмаған жағдайда тек аналитикалық процедураларға ғана сенеді.
в) Басқа да аудиторлық процедуралар алуға байланысты шоттарды жабуға шолуларды жүргізу мүмкіндігімен орындалатын түрлі процедуралар. Төлем мерзімі бойынша сатып алушылар шоттарын анықтауға аналитикалық процедуралардың қорытындыларын қолдану кезінде туындаған сауалдар ақша қаражаттарынынң түсуін растайтын шолулар;
с)Аналитикалық процедуралардың қортындысымен күтілуі болжанатын нақтылық аудитор,ғылыми зерттеулер немесе жарнама шығындары салыстыруларына қарағанда, жалпы табыс коэффициенттерін салыстырумен;
д) Бөлінбейтін тәуекел және бақылау тәуекел бағалауы, егер әлсіз сатып алу тапсырыстарын өңдеу жүйесіне ішкі бақылау, және сонымен, бақылау тәуекелі жоғары, аналитикалық процедуралар емес, мәндік сыныптар операцияларын және шоттар қалдығын алуға шоттар бойынша шешімдерді қалыптастыруға сенімдірек.
Аудиторға бақылау тестілеуі сұрақтарын қарастыруы қажет. Егер, ондай бақылау тиімді болса, аудитор ақпараттың сенімділігіне және аналитикалық процедура қортындыларына сенімді болады.
Аудиторлық тексеру барысында аудиторлармен жинақталып талданған аудиторлық қорытынды жасауға мүмкіндік беретін ақпарат аудиторлық дәлелдеулер деп аталады.
Қаржылық есептілік туралы өзінің тұжырымдамасымен негізделуге аудитор арнайы кешенді тестілеу немесе аудиторлық процедуралар арқылы жеткілікті аудиторлық айғақтарды жинқтай алады:
Бақылау немесе хаттауға қатысу;
Шаруашылық немесе бухгалтерлік операцияларды орындалуына бақылау жасау;
* Ауызша сауал;
* Жазбаша растауларды алу;
* Үшінші тұлғадан клиентпен алынған құжаттарды тексеру;
* Клиентпен ұйымдастырылып дайындалған құжаттарды тексеру;
* Арифметикалық есептерді тексеру;
* Талдау.
Бақылау тесті - ұйымның ішкі бақылау жүйесімен бухгалтерлік есеп жүйесінің қызмет етуінің тиімділігі туралы аудиторлық дәлелдеулер алу мақсатымен алынатын тесттер.
Мәндік процедуралар - қаржылық есеп берудегі қателіктер мен заң бұзушылықтарды анықтау үшін алынатын тесттер, процедуралар. Олар 2 түрге бөлінеді:
Операциялар мен шоттар қалдығы мен өлшемдік тесттері;
Аналитикалық процедуралар.
Аудиттік бағдарламаны құру барысында аудиторлық дәлелдемелерді жинау үшін қандай аудиторлық процедуралар және қандай көлемде орындауы қажет екендігін анықтап алу қажет.
Аудиторлық дәлелдемелерге талаптар 50 Аудиторлық дәлелдеулер Халықаралық аудит стандартында көрсетілген.
250 қаржылық есеп берулердің аудитіндегі заңдар мен нормативті актілер есебі халықаралық аудит стандартында талаптар анықталған және аудиттелетін ұйымның қаржылық есептілігі дұрыстығын бағалау мүмкіндігі ұсынылмайды, олармен жүзеге асырылатын заңнамалар мен нормативтік актілер аудиторға ұсынылады.
Оларға ұымның шаруашылық және қаржылық қызметін реттейтін заңдық органдар және орындаушы биліктер заңнамалық және басқа да нормативтік құжаттары жатады [2].
Аудиторлық процедураларды орындау мен жоспарлау кезінде, сонымен қатар олардың қорытындыларын бағалау және есепті ұсыну кезінде аудитор осы бойынша анықталған бұзушылықтар қаржылық есептілік көрсеткішіне әсер етуі мүмкін, аудиттелетін ұйымға шығындар әкелуі және қатысушыларын және мемлекетке және үшінші тұлғаларға шығындар алып келуі мүмкін. Қаржылық есептіліктің заңнамалық және нормативтік актілерге сай келмеуі қаржылық қиындықтарға алып келуі мүмкін,мысалы сот үдерістері, айыппұл, мүлікті тартып алу және де тексерілетін ұйымның жұмысын тоқтатуға да алып келеді. Егер ол қылмыстың құрамы санын растайтын деректерді анықтаса, оларды жасыруға құқығы болмайды.
Заңнамалармен және нормативтік актілермен аудит қызметтердің сай келмейтін деректерін анықтайды деген болжауларды күтуге де болмайды. Қызметтердің сай келмеуін анықтау болуынан тәуелсіз ұйым басшылығы немесе қызметкерлер және аудиттің басқа да аспектілері әсері мүмкіндіктері сенімділігі сұрақтарын қарастырады.
Аудиторлық тексеру жоспарын өңдеп, бұзушылықтарды жазбаша ақпараттарда көрсетіп, тұтынушыларға есептіліктерді хабарлау,аудиторлық есеп жағдайымен, акционерлер жиналысында шығуы жолымен және шартты оң немесе бас тарту нәтижесі аудиторлық есебін ұсыну, дәлелдеулер сенімділігі және толықтыру, бұзушылық әсерлерін ескеріпбұрмаланулардыанықтағанда аудитор деректемелерді жұмыс құжаттарында көрсетуі тиіс.
Аудиттелетін ұйымның басшылығы немесе оның қызметкерлері аудиторға жеткілікті ақпарат алуға кедергі болады, нормативтік актіледі орындамау қаржылық есептілікті бұрмаландырып жіберді немесе аудитор кері аудиторлық есепті жасайды және аудиторлық есепте өз көзқарасын білдірудан бас тартады.
Егер аудитор басқа себептермен заңдық бұзушылықтар деректерін орната алмаса, ол шартты оң аудиторлық есепті көрсетеді немесе аудиторлық есепте өз көзқарасын білдіруден бас тартады [3].
Егер аудитордың ескертулеріне сай барлық түзетулер енгізілсе, онда оң аудиторлық есепті ұсынуына болады, шартсыз және шартты. Егер басшылық түзетулерді енгізбесе, аудитор тексеруді тоқтатуға және тоқтата тұруға құқылы.
Нормативтік актілерді сақтауға жауаптылықты аудиттелетін ұйым алады.
Аудитор орнатуы тиіс:
Бухгалтерлік есеп және салық салу бойынша нормативтік актілермен аудиттелетін ұйымдардың қызметі қамтамасыздандырылған ба;
Қажетті жағдайларда аудиторлық және заңдық ұйымдар мамандарымен кеңестер жүргізіледі ме;
Есептік саясатты анықтайтын ішкі құжаттар, құжаттық айналым кестелері, шаруашылық операцияларға бұрыштама соғуы, олардың сақталуынаа бақылау жасалған ба;
Есеп және салық салу бойынша шешім қабылдауы, заңгердің қатысуымен ірі келісімдерді жоспарлау заңдылығын алдын ала бақылауы жүзеге асырылады ма.
Аудиттелетін ұйымға қатысты заңнамалар талаптары туралы аудитор аудиттің жоспарлау сатысында қарастыруы тиіс. Ол тексерілетін ұйымға қатысты нормативтік-құқықтық базасын зерттеуі тиіс, оның басшылығынан нормативтік актілерталаптарын орындау үшін қолданылатын тәсілдері мәліметтерін алуы тиіс, нормативтік актілерде міндетті түрде шешілетін шиеленіс сұрақтарын талқылау, тіркеу, лицензия жән т.б. туралы құжаттар санын тексеру, ұйым өз қызметін бұл құжаттарсыз жүргізуі мүмкін емес.
Шиеленістік нормативтік акт әсері бар болса, аудитор аудиттелетін ұйым басшылығы келісімімен өз атынан құжатты бекіткен орган мекен-жайына сұрау жібереді немесе аудиттелетін ұйым басшылығын шартсыз оң аудиторлық есепті беру мүмкін еместігі туралы жазбаша түрде ескертеді.
Шиеленістік нормативтік акт әсері болмаған жағдайда, бұл жазбаша ақпаратта көрсетіледі.

1.2 Аналитикалық процедуралар арқылы аудиттің дәлелдер алу процесі

Тексеру жүргізгенге дейін, тексеру процессінде сондай-ақ, оның аяқталу кезеңінде аудитордың жинаған және дайындаған мәліметтері өткізілген аудиторлық тексерудің куәлігі болып табылады. Бұл мәліметтердің бір бөлігі -- аудиторлық дәлеледеулер ретінде қарас-тырылатын құжаттар немесе олардың көшірмелері.
Аудиторлық дәлеледеулер дегеніміз -- аудиторлық қорытынды жасауға негіз болатын аудитордың қорытынды пікірлерін тұжырымдау процессінде пайдалануға алатын ақпараттары. Аудиторлық дәледдеулерге қаржылық қорытынды есепті құруға негіз болған және басқа көздерден алынған ақпараттарды растайтын бастапқы құжаттар мен есеп регистрлері жатқызылады.
Аудитор тексерілген қаржылық қорытынды есептің дұрыстығын дәлеледеу үшін өзінің жинаған дәлелдерінің жеткілікті екендігіне сенімді болуға тиісті. 200 "Қаржылық қорытыңцы есеп беру аудитінің мақсаты және оны реттеуші жалпы принциптер" деп аталатын Халықаралық аудит стандартына сәйкес аудит қаржылық қорытынды есепте елеулі бұрмаланғандықтың (қателіктің) жоқ екендігіне қатысты саналы сенімділікті қамтамасыз етуге арналған.
Саналы сенімділік дегеніміз-бұл, жалпы қаржылық қорытынды есепте елеулі қателердің жоқ екендігі жөнінде жоғары бірақ абсолюттік емес сенімділікті алу үшін қажетті дәлелдеулерді жинауға қатысты түсінік [4].
Барлық қолдағы бар дәлелдеулерге егжей-тегжейлі талдау жасап, оларды бағалау аудиттің құнын кетеруі мүмкін болғандыктан, бұл мәселе бойынша айқындық қажет. Ол үшін аудиторға өзіне қаңдай дәлелдеулер алу қажет екендігін, оларды қандай кездерден және қандай процедулардың көмегімен алатындығын анықтап алу керек. Ол әділ және негізді аудиторлық қорытынды жасау үшін жиналған дәлелдердің жеткілікті әрі сапаға сәйкес келетіндігіне сенімді болуға тиісті. Аудиторлық дәлелдеулердің сапасы оларды алу көздеріне байланысты.
Дәлелдеулер алудың негізгі көзі клиент әкімшілігінен, үшінші жақтан алынған, сонымен бірге аудитор өзі алған мәліметтер болуы мүмкін.
Клиент әкімшілігі дайындаған мәліметтерге төмендегі ақпарат көздерін жатқызуға болады:
бастапқы құжаттар, статистикалық қорытынды есеп, жарғылық құжаттар, қаржылық қорытыңды есеп, есеп регистрлері;
талдау нәтижелері, ауызша сұхбат, салыстырулар, түгелдеу нәтижелері, басшылыққа жолдау жіберу.
Мұндай жағдайда аудиторға қаржылық қорытынды есептегі қате жіберу тәуекелдігін бағалау қиын болады. Егер аудитор бұл мәліметтерге сенім артуға шешім қабылдайтын болса, онда ол тексеруге аз уақыт шығындайды. Клиент басшылығы дайындап берген мәліметгерге қарағанда, үшінші жактан алынған дәлелдеулер сенімдірек болады. Сонымен бірге, клиент басшылығы тарапынан қысым жасау ықтималдығы орын алды, ал аудитордың бұл ақпараттарды дайындаған үшінші жақтың жұмыскерлеріне сұрақ қою мүмкіңдігі жоқ деп пайымдауға болады. Егер аудитор өзінің тікелей бақылауындағы ақпарат көздерінен алынған дәлелдеулерді пайдаланатын болса, әрине, жақсырақ болады. Бірақ, ол жеткілікті түрде күрделі және қымбат. Сондықтан аудитор үшін кәсіпорындағы шаруашылық операцияларының өзі жүргізген талдауы маңыздырақ. Мұндай кезде аудитор есеп құжаттарында қате көрсетілу мүмкін болғандықган, шаруашылық операциялары жөнінде қауіпке көбірек ұшырайтын ақпараттарды алуына болады. Бір ғана шаруашылық операциясы жөнінде бірнеше ақпарат көздерінен алынған дәлелдеулер бір көзден алынған дәлелдеулерге қарағанда әлдеқайда сенімдірек [5].
Дәлелдеулер алу процессін бірнеше кезеңдерге бөлуге болады

Сызба 1
Аудиторлық дәлелдеулер алу кезеңдері

Сенімді дәлелдер алу үшін аудитордан белгілі бір процедураларды қолдану талап етіледі.
Аудиторлық процедуралар деп аудит өткізу кезінде дәделдеулер жинау әдістерінің жиынтығын айтады. Клиент тарапынаи. аудитордың алдына әртүрлі міндеттер қойылуы мүмкін болғандықтап, дәлелдеулер алу үшін қандай да бір процедураларды қолданбас бұрын, мақсатты айқындап оны негіздеу қажет. Мысалы, дайындап тапсырылған қаржылық қорытынды есептің дұрыстығы мен әділеттілігін бағалау емес, жасалынған басқару шешімдерінің пайдалалығын немесе жасалынған келісімнің тиімділігін анықтау талап етіледі. Бұл мақсаттар нақтырақ. Глобалды күрделі мақсаттар да болуы мүмкін: меншіктің сақталуын анықтау және оны жетілдіру жөнінде ұсыныстар дайындау; жалпы өндірістің де, жекелеген өнімдердің де рентабельділігін бағалау; кәсіпорынның төлей алу қабілетін ағымдағы мерзімге ғана анықтап қоймай, келешекке де болжа жасау және т.б.
Мақсат таңдалғаннан кейін тексеру жүргізудің ерекшеліктерін, яғни қандай процедуралар талап етілетіндігін анықтау қажет-сәйкестікті айқындау тәсіддері немесе тікелей объектіге қатысты тексеру жүргізу процедуралары. Бұл ары қарай дәлелдеулер алудың тәсілдері мен әдістерін анықтауға мүмкіндік береді. Ондай процеду раларды жасау кезінде қойылатын жалпы талап-тәуелсіздік. Ол тестілердің процедуратардың арасындағы айырмашылық төмендегілерден тұрады:
сәйкестікке қатысты жүргізілетін тестілер шаруашылық операцияларының орындалуы кезінде заң талаптарының сақталуын анықтайды;
тікелей объектіге қатысты тексеру жүргізу тестілерінде қатені анықтау мақсатында әрбір операцияның мазмұны егжей-тегжейлі қарастырылады.
Аудитор еш уақытта өз пікірінің түгелімен дұрыстығына толық сенімді бола алмайды. Сонымен бірге ол өзінің пікірі белгілі бір дәрежеде әділетті екендігіне сенімді болуға тиісті. Барлық дәлелдеулерді салыстыра отырып, аудитор қорытынды жасау үшін олардың жеткілікті түрде нанымды екендігін шеше алады. Ондай шешімді аудитор өзі алған дәледдеулер төмендегі талаптарға сай екендігіне сенімді болса ғана қабылдай алады:
* дұрыстық;
* жеткіліктілік;
* өз уақытыңда алынуы.
Дұрыстық дегеніміз-бұл, аудитор алған дәлелдеулердің шын екендігінің және сенімге лайық болатындығының айғағы: егер дәлелдеулер жоғары дәрежеде шындыққа жататын болып есептелсе, ол тапсырылған қаржылық қорытынды есептің әділдігіне аудитордың көзін жеткізеді. Мысалы, егер тауарлы материалдық босалқыларға түгелдеу жүргізу аудитордың қатысуымен жүзеге асырылған болса, ондай дәлелдеулер аудиторға берілген мәліметтерден алынған дәлелдеулерге қарағанда сенімдірек болады. Дұрыстықтың сапасын көтеруге жағдай жасайтын құраушылары болады. Атап айтсақ, ақпаратгардың тәуелсіздігі. Шаруашылық жүргізуші субъектіден тыс жерден алынған дәлелдеулер клиенттің өзінен алынған дәлелдеулерге қарағанда сенімдірек. Мысалы, сыртқы дәлелдеулер банктердің, заңгерлердің, партнерлардың және т.б. хабарлары субъектінің өзінен алынған жауаптарға қарағанда сенімдірек болады [6].
Ішкі бақылау жүйесінің тиімділігі. Алынған дәлелдеулердің сенімділігі ішкі бақылау жұмысының сапасына тікелей байланысты.
Құжаттарға жасалынған талдаулардыц және берілген сұрауларга жасалынған бақылаулардың нәтижелері, ішкі бақылау құрылымдарының іс-шаралары мен процедураларының тиімділігі жөніндн жеткілікті дәлелдеулер алуға мүмкіндік береді.
Мұндай тексерулер жүргізілген іс-шаралардың немесе процедуралардың ерекшеліктері, оларды қолданудың тұрақтылығы және ол процедуралардың өткізілуіне жауапты тұлғалар туралы дәлелдеулер алуға мүмкіндік беретіндігін көрсетеді. Бірақ, кейбір жағдайларда жұмыстың тиімділігін салыстыру үшін мәліметтер алу мақсатында аудитор да сондай жұмысты жүргізе алады. Егер аудитор ішкі бақылаудың іс-шаралары немесе процедуралары едәуір маңыз-дырақ болғандықтан олардың тиімділігі жөнінде қосымта дәлелдеулер алу талап етіледі деп есептейтін болса, онда қосымша тексеру жүргізу керек. Әдетте, аудитор бақылау жолымен тікелей алған дәлелдеулер сұрау беру арқылы алынған жанама дәлелдеулерге қарағанда сенімдірек. Мысалы, ішкі бақылаудың пайыздық, ставкалар бойынша мәліметтерді толықтыруға бағытталған банктік процедурасы үлкен маңызға ие болуы мүмкін.
Мұндай кезде аудитордың ол процедураларды бірнеше рет жүргізу ықыласы туындауы мүмкін. Егер бақылау процедурасын интенсивті жүргізу қажеттілігі туындайтын болса, аудитор тексеру көлемін азайтуға бағытталған бақылау құралының пайдалылығы жөнінде шешім қабылдауға тиісті.
Аудитордың кәсіби біліктілігі. Аудитордың нақты тексеру жүргізу нәтижесінде тікелей алған ақпараттары клиентке сұрау беру арқылы алынған ақпараттарға қарағанда сенімдірек. Мысалы, егер аудитор жалпы табысты сатып - өткізу көлемін пайыздық қатынас арқылы есептеп, оны өткен жылдардың мәліметтерімен салыстыратын болса, онда мұндай дәлелдеулер ішкі бақылау дайындаған ақпаратпен салыстырғанда сенімдірек болады.
Жеткіліктілік аудиторлық дәлелдеулердің сандық өлшемі болып табылады. Қорытынды жасау үшін аудитор кәсіпорындағы бар барлық ақпараттарды жай ғана тексеріп қоймайды, дәлелдеулердің қажетті санын алу үшін ол іріктеу мөлшерін анықтайды. Себебі шаруашылық операцияларына қатысты қорытынды пікірлер ішінара тексеру процедураларының көмегімен құралуы мүмкін.
Аудиторлық дәлелдеулердің өз уақытында алынуын екі жақты қарастыруға болады: дәледдеулерді жинау кезеңдері бойынша және тексерукезеңдері бойынша. Мысалы, ақшпа қаражаттарының өтімділігін баланс жасау мерзіміне жақындатыңқырап бағалаған дұрысырақ болады, себебі бұл кезенде жинақталған долелдеулер нанымдырақ болады. Егер табыстар мен шығыстар женіндегі қорытынды есептің дұрыстығына дөлелдеулер жинау керек болса, оида оларды іріктеу жолымен тексерудің барлық кезеңіне жинау қажет.
Сенімді дәлелдеулер алу үшін аудитор әртүрлі әдістерді немесе процедураларды пайдаланады: бақылау, растау, сұрау беру, түгелдеу жүргізу, құжаттарды тексеру,қайта есептеу, сканерлеу, тексеру, арнайы тексеру және талдамалық процедуралар [7].
Аудит бойынша арнайы әдебиеттерде әртүрлі авторлар дәлелдеулер алу әдістерін әдіснама және әдістемелік тәсілдерге, сондай-ақ нақты тексеру жүргізу тәсілдеріне бөліп қарастырады. Біз тек аудиттің әдістемелік тәсілдерін қарастырдық. Бақылау өздерінің міндетті қызметін орындаушы клиент жұмыскерлерінің жұмыстарын көзбен шолып зерттеу немесе мақсат-ты қабылдау болып табылады.
Бақылау жүргізу процессіндегі аудитордың жасайтын бірінші қадамы клиент бизнесімен танысу. 310 "Бизнес туралы білім" деп аталатын Халықаралық аудит стандартына сәйкес қаржылық қорытынды есеп берудің аудитін орындау кезінде аудитордың оқиғаларды, операциялар мен қабылданған тәжірибені айқындау және түсіну үшін жеткілікті көлемде бизнес жөнінде білімі болуға тиісті немесе оны алуы керек. Аудитордың пікірі бойынша ол қаржылық қорытынды есепке, тексеруге немесе аудиторлық қорытындыға едәуір әсерін тигізуі мүмкін.
Растау дегеніміз-сұратылған ақпараттың дұрыстығын растайтын жазбаша жауап алу.
Сұрақ беру. Сұрақ беру нәтижесінде клиент аудитор берген сұрақтарға жауап ретінде жазбаша немесе ауызша ақпарат береді. Сұрақ беру нәтижесінде клиенттен дәлелдеулер алу мүмкін болғанымен, оларды ақырны деп есептеуге болмайды. Себебі ол ақпараттар клиенттің пайдасына бұрмаланған болуы мүмкін.
Түгелдеу-аудитордың материалдық активтерді текесруі және санауы. Бұл әдіс бойынша алынған дәлелдеулер көбінесе тауарлы материалдық босалқылармен байланысты.
Құжаттарды тексеруге оқу, іріктеу және құжаттармен танысу, салыстыру және дәлелдеулер жатады. Аудиторлардың тәжірибесінде құжаттарды формалды тексеру деп аталатын құжаттық тексеру әдісі пайдаланылады барлық реквизитгерінің толтырылуының дұрыстығы, түсіндірмесіз қателердің түзетілуі, текстегі және цифрдағы қатенің өшірілуі, лауазымды адамдардың және материалдық жауапкершілікті адамдардың қолдарының бары, бастапқы құжаттардағы, есеп регистрлеріндегі және қорытынды есеп нысандарындағы қойыған штамптардың дұрыстығы.
Қайта есептеу деп клиент пайдаланған процедураларды толық немесе жартылай қайталауды, атап айтқанда есептеулердің математикалық дәлдігін есептеу процедураларын айтады.
Сканерлеу ерекше бір нәрсені табу мақсатында әрбір элемент бойынша үздіксіз қарап отыру.
Арнайы тексеру -тексеру жүргізуге тар мамандықтың иесін тарту.
Аудиторлар қарама-қарсы тексеру әдісін пайдаланады егер бақылау жасаудың мұндай мүмкіншілігі бар болса. Тексеру жүргізу әдістерімен бірге оларды ұйымдастыру әдістері де бар:
* жаппай тексеру;
* іріктеп тексеру.

Сызба 1
Аудиторлық дәлелдеулердің түрлері

Аудит жүргізу үдерісінде аудиторда ұйым қызметі барлық аумағында барын білетін маман болмағандықтан өзі шеше алмайтын сұрақтар туындайды. Бұл жағдайда аудиторға аумақты зерттеуге қажетті арнайы білімі бар сарапшы-маманда көмегіне жүгінуі қажет. Аудитті жүргізу кезінде басшылықпен сарапшылар жұмысын пайдаланғанда 620-ХАС сарапшы жұмысын пайдаланунегізінде жасалады.
Сарапшы ретінде жеткілікті білімі бар және анықталған аумақ бухгалерлік есепте және аудит бойынша үздік бойынша тәжірибесі бар аудиторлық фирма штаты қатарын кірмейтін маманды қаратады - актуарий, заңгер, бағалаушы, инженер, технолог, программист, геолог және т.б. Мысалы, сарапшыны мыналар бойынша қаратуға болады:
* Активтердің анықталған түрлері бойынша бағалауы жер, көлік және жабдық, құнды тастар және т.б.
* Активтердің саны мен сапасын анықтау, мысалы қорларға сақталатын минералдар, жерасты қорлары және мұнай, сонымен қатар мерзімі өткен көліктердің және жабдықтардың тиімді қызметі;
* Арнайы тәсілдерді және әдістерді қолданумен сомасын анықтау;
* Ағымдағы келісім бойынша, орындалған және аяқталмаған жұмысты бағалау;
* Келісімдерді, заңнамаларды және нормативті бағалайларды талдауға қатысты заңдық қорытындылар.
Аудитордың өзі сияқты кеңеске қаратылған маман сарапшы аудиттелетін ұйымға тәуелсіз болып табылады. Аудитор келісім орнатқаннан кейін, жұмыстың көлеміне қарай немесе басқа да жағдайларға қарай тапсырыс берушіге сарапшы-мамандардың қатысуы туралы хабар беру керек.
Сарапшы-маман болып заңды тұлға тағайындалады. Ұйымдастырушы, меншік иесі, акционер, кредитор, сақтандырушылар сарапшы-маман бола алмайды, қаржылық есептілікті сақтауына жауапты немесе көрсетілген тұлғалармен жақын туысқандықта болған, аудиттелетін ұйымның басқа лауазымдық тұлғасы бола алмайды. Сарапшы болып алдыңғы уақыттарда бұл ұйымның бухгалтерлік есебін енгізу және қалпына келтіру бойынша, сонымен қатар қаржылық есепттілікті ұйымдастыру жұмыстарын жүргізген тұлға тағайындалмайды [8].
Ұйымның мамандандырылған сарапшысы ретінде қаратуға болмайды, егер ол аудиттелетін ұйымның ұйымдастырушысы, меншік иесі, акционері, еншілес кәсіпорыны, бөлімшесі, өкілі болып табылады немесе егер аудиттелетін ұйым оның ұйымдастырушысы, меншік иесі, акционері, еншілес кәсіпорыны, бөлімшесі, өкілі болса, немесе егер ол ұйым-сарапшысына қарайды,өз капиталында өз үлесі болса.
Сарапшыны жұмысқа қарату аудиттелетін ұйымы келісімімен ғана аудиторлық фирмамен жүзеге асырылады. Сарапшыны қарату аудиторлық қызмет келісімінде көрсетілуі тиіс. Егер ондай қажеттілік тексері барысында туындаса, онда тапсырыс берушіні хабардар етіп оның келісімін алу қажет. Егер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.