Б.Римованың сахнада алған орны

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Орындаған: ӨАК-311 тобының студенті Аман Қыдыр
Жетекшісі: оқытушы С.Қырқынбекова

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнер факультеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаушылық өнер кафедрасы
2015 жыл
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тақырыбы: Б.Римованың сахнада алған орны
Студенттердің кезекті ХХIV - ші ғылыми теориялық конференциясы
ЖОСПАР

І. Кіріспе
1. Б.Римованың шығармашылық және өмір жолы.
ІІ. Негізгі бөлім
1. Б.Римованың қазақ сахнадағы орны
2. Б.Римованың драматургиялық қырлары.
ІІІ.Қорытынды бөлім
1. Өнердегі шыққан белестері.

Бикен Римованың сахнада алған орны

Қазақстанның халық артисі, Мем - лекеттік сыйлықтың лауреаты, Қырғыз Республикасы өнерінің еңбек сіңірген қайраткері, актриса Бикен Ырым - қызы Римованың да осы қасиетті топыраққа кіндік қаны тамып, ел тарихының аумалы-төкпелі кезеңі болған 1923 жылдың 1 қаң - тарында (1923-2000) Талдықорған облы - сының Қаратал ауданы Қанабек ауылында (бұрынғы Тоғызыншы ауылда) орта ша - руа - ның отбасында дүниеге келеді. Театр училищесінде оқып жүргенде шешесі Ығыш ауырып, қайтыс болады. Әкесінен жеті жасында, шешесінен он жеті жасында жетім қалған Бикен Римова өмір ауыртпалығын көп көргендіктен, ерте есейеді. Балалық шағы қиындықтар мен жоқшылыққа толы болды. Жұт пен ашаршылықтан құтылу үшін анасы екеуі Қырғыз еліне көшіп кеткен.
...Өзіне ғана тән майда қоңыр үні, жер қоз - ғалса да қозғала қоймайтын сабырлы да салмақты мінезі Бикен апайды өз - ге - лер - ден әрдайым даралап тұратын. Жастайынан қиындықты көп көрген актрисаның өмірге көз - қарасы, адамдармен, айналасымен қа - рым-қатынасы бөлекше-тұғын. Жеті жа - сында әкесі қайтыс болып, араға он жыл салып ана - сынан айырылған жасөспірім қыз - ды өмір ерте есейтеді. Алғашқы рөлі Ең - ліктен бас - тап ол қазақ театрының та - ри - хында қал - ған көптеген жарқын бей - нені сомдайды. Шах - мет Хұсайыновтай дра - матург жазу - шы - ға адал жар болып, өнегелі ұрпақ өр - бі - теді. Өмірлік серігімен табысқан бір сәтін суреттей отырып, актриса ол жайлы өз ес - те - лігінде: ...Сол күні мен Ша - қаң - ның сұ - рауы - мен Еңліктің қош - тасу әнін айттым. Ата-анамды сағынып айттым. Тағ - дырымды бір өзіне тап - сыр - ға - ным - ды айт - тым. Ор - ным - нан тұрып, кетуге ың - ғайлана бергенімде маң - дайымнан сипап, көзіме тура қарап тұрып: Бикенжан, сен кетпе, қал біз - ді - кінде!, - деді. Және бойжеткенге ай - ты - ла - тын сөздердей емес, соншалықты бір мейір - бандылықпен, таза сеніммен айтты. Бикенжан деп мені тек қана анам айтушы еді. Әке-шешем өлгелі бір адам менің маң - дайымнан сипап, Би - кен - жан деп көрмеген-ді. Жылап жатып, Ша - қаңның үйіндегі ка - би - - нетінде ұйықтап қалған екем. Таң ата ояна кетсем, Шақаң қарсы ал - дым - да, крес - ло - - да маған қарап отыр. Таң ат - қан - ша отыр - - - дың ба? дедім. Иә, таң ат - қан - ша отыр - - дым! деді күлімдеп. Неге? деппін ұял - ғанымнан. Күнтай, мен сенің ұйқыңды күзетіп отырдым ғой, - деді. Сол сәттегі Күнтай деген жылы сөзінен, жүзіндегі күн - дей күлімдеп тұрған мейір - бандылықтан айналып қана кетсем болмас па?! Міне, сол күннен бастап, Шақаң екеуміз өмір жо - лын да, өнер жолын да бір кештік... - деп жазғаны бар. Ал актри - са - ның ұлы, тілші-ға - лым Көбей Құсайынов анасының адами ар - тықшылықтарын тілге тиек ете отырып: Қиындықты көп көр - ге - нінен болар, ба - ланы көп еркелете бер - мей - тін. Перзенттеріне де - ген терең махаббаты жүрегінің төрінде сақ - таулы екенін мейірімді жанарынан-ақ се - зетінбіз, - дейді. Ол кісі - нің үй шаруасын, жол - дасы мен бала-ша - ғасының күтімін, өзі - нің театр мен кинодағы жұ - мысын бір-бі - рі - мен шебер үйлестіріп, бәріне үлгеретін қа - сиеті маңайын - да - ғыларды еріксіз тәнті ететін. Бикен апайдың іс - мер - лігі де керемет болатын. Қол қусырып отырғанды ұнат - пай - тын ол өзіне көйлек тігіп, болмаса ба - ла - ларына киім тоқып, әп-сәт - те үлкен шаруа бітіріп тастайтын. Дом - быра тартып, ән де ай - татын, отырыстарда әріп - тестеріне па - ро - дия жасап, маңайын күл - кіге көміп тас - тай - тын да кездері бар-тын.
Актрисаның өнерге қол жеткізуіне сеп болған Шашубайдың әні болса керек. Шашубайдың әні актрисаны өнерге ынтық қылса, Ғ.Мүсіреповтің Қозы Көрпеш - Баян сұлу спектаклі сахна сырын ашуға ұмтылдырды. Алғаш бұл спектакльді Қаратал аудандық театрында көрді. Өкінішке қарай, актрисаны тағдыр бірден сахнаға алып келе қойған жоқ. 1939 жылы Бикен апа Алматыдағы есеп-кредит техникумының экономика факультетіне оқуға түседі. Алматыда жүргенінде театрға жиі баратын еді. Оның алғаш көрген спектаклі Ш.Хұсайыновтың Марабай спектаклі болды. Бұл спектакль актрисаның бүкіл өмір жолын өнер арнасына біржолата бет бұруға себепкер болды. Өзі оқып жүрген техникумын тастап, театр-көркемсурет училищесіне оқуға түседі.
1943 жылы ұстазы Асқар Тоқпанов Еңлік-Кебек пьесасын қоюды қолға алады. Режиссер Еңліктің роліне бірінші құрамға Жамал Жалмұханбетованы, екінші құрамға Бикен Римованы таңдайды. Ұстазы сеніп тапсырған ролді сәтті алып шыққан Бикен апаның сахнадағы алғашқы қадамы осылай басталады. Көп ұзамай, оқуды бітіріп, бір топ жастармен бірге театрға қабылданады. Бұл кездері театрда қазақ өнерінің қара нарлары, есімдері аңызға айналған - Қ.Қуанышбаев, Қ.Жандарбеков, С.Қожамқұлов, Е.Өмірзақов, Р.Қойшыбаева, С.Майқанова сияқты талантты жандар қызмет атқаратын. Нағыз хас тарландардың ортасына түскен Бикен апаның осал болуы мүмкін емес еді. Театрда бірге өнер көрсеткен актрисаға өнердегі аға, апалары көп үйретті. Аға-апаларының қасында жүріп, актерлік шеберлікке үйренеді. Ал Ш.Айтматовтың Құс жолы повесінің желісімен сахналанған Ана -Жер-Ана спектакліндегі Жер-Ана ролі оны өнер биігіне бірақ көтерді. Ә.Мәмбетовтің бұл қойылымы кезінде бүкіл Одақ көлемінде зор бағаға ие болған-ды.

1943 жылы Алматы көркем-театр училищесін бітіреді. 1941 жылы Қазақ Мемлекеттік М.Әуезов атындағы Академиялық драма театрына жұмысқа қабылданып, ғұмырының соңына дейін әкем театрда қызмет атқарды. 1943 жылы Отан соғысы қызу жүріп жатқанда 3-курста оқып жүрген Бикенге драма театры сахнасына басты рольді орындауға ұсыныс түсіп, жас ак - трисаның тұсаукесер жұмысы сәтті шығып, қазақтың сұлу, ақылды, батыр қызының толымды келбетін сомдады. Әлі ешкім біле бермейтін жас студент Б.Римоваға актер шеберлігінен сабақ беретін қазақтың тұңғыш кәсіби ре - жиссері, ұстаз А.Тоқпанов өзі сахнаға қоя - тын М.Әуезовтің Еңлік - Кебек пьесасынан Еңліктің ролін ұсынады. Арнайы дайындап, сахнаға алғаш шыққан салмақты ролі Еңлікке актриса өзінің өнер - дегі елеулі шы - ғар - машылық жұмысы ре - тінде ерекше мән берген. Мұндай тұ - жырымды қазақ теа - тры - ның тарихын жазған Н.Львов, Қ.Қуан - дықов, Б.Құн - дақбайұлы секілді зерт - теуші мамандар, замандас жазушы драматургтер, актерлер мен режиссерлер де толық қуаттайды. Сол алғашқы сүбелі ролімен ол үлкен акаде - миялық театр сахнасына қадам басты, өзіне де, өзгеге де сахнадан айтар өзіндік үні бар талантты актриса келгендігін дәлелдеді. Қайталанбас қолтаңбасымен көрінген Бикен актриса сахна төріне қазақтың нар тұлғалы батыр қыздарымен бірге, нәзік жанды аруларын, ардақ тұтқан аналарын, шетел авторларының, классикалық туындыларынан әр алуан тағдыры бар қыз-келіншектер образын сомдады. Өмірінің дәм-тұзы тау - сылған соңғы сәтіне дейін сахнада сомдаған ұлттық репертуар мен әлем драматургиясынан рольдерінің кейбіреуін санамалап өтсек, өзінің сахнадағы тырна - қалды сүбелі ролі М.Әуезовтың Еңлік - Ке - бегіндегі Еңліктен кейін Қаракөзіндегі - Мөржан, Абайын - дағы - Зейнеп, Шыңғыс Айтматовтың Ана-Жер-анасындағы - Жер-ана, Жәми - ләсын - дағы - Жаңыл, Ақ кемесіндегі - Әжей, Әбділда Тәжібаевтың - Жалғыз ағаш - орман емесіндегі - Фарида, Май - - ра - - - сында - ғы - Майра, Ғабиден Мұс - тафиннің Миллио - неріндегі - Жанат, Әбіш Кекіл - баевтың Абылай ханындағы - Әулие-ана, Мольер - дің Сараңындағы - Элиза, Н.Гогольдің Ре - визорындағы - Пошлепкина, Н.Ос - тровскийдің Шындық жақ - сы, бақыт одан да артығындағы Мавра Дурасова, Шахмет Хұсайыновтың Алдар көсесіндегі - Меңсұлу, Сырымбет сала - сындағы - Зылиха, Тахауи Ахтановтың Кез - десейсоқ кез - десуіндегі - Ғайни, Сәкен Жүнісовтың Ажар мен Ажалындағы - Сары жорға та - ғы басқа жетпістен аса бірі екіншісіне ұқса - майтын әйел қыздар мен аналардың галереясы. Өзінің шығармашылық жолын Мұхтар Әуезовтың Еңлік-Кебек қойылымындағы басты кейіпкер Еңлік рөлін сомдаудан бастаған. Театрдағы рөлдері көбінесе әйел образын ашуға, оның болмысын көрсетуге бағытталады. М.Әуезовтың Еңлік-Кебегінде Еңлік, Қаракөзде Маржан, Ш.Айтматовтың Ана-Жер-Анасында Жер-Ана, Н.Гогольдің Ревизорында Пошлепкина т.с.с. рөлдері ерекше атап өту қажет. Бикен Римованың сахнадағы даусының өзі - ешкімге ұқсамайтын қоңыр, нағыз сахналық үн еді. Сөз саптауы нық, естілмей қалатын бірде-бір дыбыс жоқ. Қазақ сөзін мәнерлеп сөйлеуде басқа актрисалардан ерекше еді. Бізде актерлер интеллект жағынан ақсап жатады. Интеллект дегеніміз - білім. Ал Бикен Римова мәдениетті, тарихты, өнерді және күнделікті шығармашылығына қажетті басқа да дүниелерді көміліп отырып оқитын, соны бойына сіңіретін.
Ш.Айтматовтың Ана-Жер-Анасында қойылымындағы Жер-Ана образында Бикен Римова қайғыдан қара жамылған ана бейнесімен қатар, ертеңгі күніне сенімді әрі батыл әйелдің образын көрсете білді.
Оның айрықша рөлдерінің бірі - Қорлан бейнесі. Осы рөлді сомдау барысында Қорлан аруға ес-түссіз ғашық болған Естайдың әнін орындаған еді. Жетпіске қараған шағында Бикен Римова театр сахнасымен қоштасқан кезде осы әнді шырқаған.
Ол Тақиялы періште фильмінде қатал коменданттың рөлі өте шынайы, табиғи шыққан. Қазақ киносының алтын ғасырында өмір сүріп, оның өркендеуіне бірден-бір себепші болған Бикен Римова бейнесі әлі де толық зерттелмеген, жұмбағы шешілмеген.

Менің атым Қожа фильмінде Қожаның анасы болып әрбір қазақ анасына тән сабырлылық пен ұстамдылықтың, парасаттылық пен қажырлылықтың белгісін дөп басып көрсетеді. Бұл бейне әрбір балаға өз анасын елестетеді, өз анасының қабағын, қуанышын, ренішін айнымай таниды. Ешқашан өзгермейтін, ғасырлар бойы өн бойына сіңген қазақы мінез. Міне, бұл бейненің шынайылығы, рөлдің табиғилығы, сәтті сомдалған, мәңгі өлмейтін керемет тұлғалық рөл. Аз сөзбен үлкен қазақы педагогиканың мәні ашылады, қазақ баласы үшін өмірінің соңына дейін құрметтеліп өтетін ана бейнесі, баласы үшін өзінің жеке өмірін елемейтін ана бейнесі.

Шабандоз қыз, Қозы Көрпеш пен Баян Сұлу сынды бірқатар киноларда төбе көрсетті. Өмірінің соңғы жылдары отандық Тоғысқан тағдырлар телехикаясына түсті. Б. Римованың театрдағы рөлдерінің арасында: М.Әуезовтің Еңлік-Кебегіндегі - Еңлік, М.Әуезовтің Қаракөзіндегі Маржан, Ш.Айтматовтың Ана-Жер-анасындағы - Жер-ана, Ғ.Мұстафиннің Миллионеріндегі - Жанат, Мольердің Сараңындағы - Элиза, Н.В.Гогольдің Ревизорындағы Пошлепкиннің рөлдері бар. Бикен Римованың қазақ кино өнерін дамытудағы еңбегі зор. Қазақ киносындағы Шабандоз қыз,

Менің атым - Қожа, Ана туралы аңыз, Тақиялы періште, Ақ аруана, Махаббат туралы дастан, Абай, Ұлдың оралуы, Ай астындағы үй,

Адамдар арасында бөлтірік тәрізді 20-дан астам фильмі арқылы есте қаларлық драма, комедия бейнелерін сомдады. Қазақтың ең алғашқы көпсериялы Тоғысқан тағдырлар телефильмінде Нұрбибі бейнесі арқылы ол көпшілік көрерменнің көзайымына айналды.

М.Әуезов театрында Естайдың Қорланы атты пьеса қойылды. Меніңше, осы пьесаны жазғанда Бикен Римованың авторға тікелей ықпалы болды. Ол өмірінің соңғы жылдарында өзінің сүйікті кейіпкері Қорланды ойнағысы келді. Шәмшагүл Меңдиярова, Қазақстанның еңбек сіңірген артисі былай деп еске алады: Бір күні осы спектакль енді сахнаға шыққалы жатқанда: Қыз, бері келші! - деп оңаша шақырып алды. Екеуміз екінші қатарға барып жайғастық. Қолымды сипалап отырды да: Әй, қыз, енді мен қанша жүреді дейсің... - деп бастай бергенінде: Қойыңызшы, қайдағыны айтпай, ол Құдайдың еркі ғой, - дедім. Ал ол кісі болса жайбарақат қана: Сонда да мен саған көп ұзамай кететінімді айтқым кеп тұр, - деді... Естайдың Қорланында өзінің бір киер сәукелесі бар еді. Емханада жатқанда маған соны кигізіндер деген екен, ақыры соны киіп кетті. Естайдың Қорланы Бикен Римованың жолдасы Шахмет Құсайыновқа деген сүйіспеншілігі, сезімі ғой, сондықтан сәулет салтанатын сезініп өткенді қалаған шығар. Ол біз жақсы танитын Қожаның ғана емес, өнердің, театр өнерінің, театр өнерпаздарының анасына айналды. Кино мен дубляж саласына да аз еңбек сіңірген жоқ.

Актриса Бикен Римованың драматургтік қырлары
Саналы ғұмырын театр сахнасында өткізген танымал актрисаның кино - дағы рольдері, дубляждағы жұ - мысы, жазушылық қырларымен бірге арқалар жүгі ауыр дра - матургияға келуінің өзі бө - лек әңгіме тақырыбы. Себебі, театр актрисасының пье - са жазуы және ол шығармалардың сахнада табыспен қойы - луы қазақ театр тарихында жоқ деп айт - па - ған - ның өзінде, сирек кездесетін бірегей құбылыс. Талантты актрисаның драматургияға араласуының өзіндік бірнеше себептері болатын.
М.О.Әуезов атындағы Қазақ мемле - кеттік академиялық драма театры сахнасына 58 жыл ғұмырын арнаған танымал актриса осы уақыт аралығында ұлттық және шетел дра - матургиясының 70-тен астам ролін кес - кіндеді.
Театрдың толыққанды шығармашылық ізденіспен тоқтаусыз жұмыс істеуі үшін әдебиеттің қиын да күрделі саласы - драматургия жанрын өркендетудің маңызы зор. Театр бар жерде заманауи драматургияға деген сұраныстың толас таппасы белгілі жайт болса керек. Соның ішінде біздің жыл санауымыздан бұрынғы бірнеше жүзжыл - дықтарда пайда болып, талай ғасырлар сүз - - гісінен өтіп, тоқтаусыз жинақталған әлем - - дік драматургияны кең арналы дария дейтін бол - сақ, сол дария - ға бір сала болып құятын қазақ драматургиясы, жергілікті материал негізінде жазылатын ұлттық пье - салардың орны бір төбе. Міне, осы күрделі жанрдың көшін бастаған драматургтеріміз: Қ.Кемеңгеров, Ж.Айма - уытов, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов се - кілді т.б. көптеген суреткер - леріміз қазақ сахнасы үшін талай сүйекті туындыларын жазып, сахнаның көркін келтірді. Осы сүр - леу жолды өзіндік ізбен жүріп өткен ке - ңестік дәуірде қазақтың Островскийі атанған (Нұртас Оңдасы - новтың анық - тамасы) қаламы қарымды драматург Шахмет Хұсайыновтың алар орны ерекше. Театр - дағы шығармашылығын режиссурамен бастап, қалған ғұмырын дра - матургияға тұ - тастай арнаған Шахметтің: Алдар көсе, Кеше мен бүгін, Ертіс жағасында, Сырымбет саласында, Шаншарлар, Нұр - лы тас, Көктем желі, Біз - дің Ға - ни, Күншуақта, Есірт - кен ерке, Өтелген парыз, Рә - биға, Әл-Фараби т.б. қырықтан аса туындылары респуб - ликаның түгелге жуық теат - ры - ның репертуарын көркейтіп, оның тарихынан өзіндік орын алған бір белесі болды. Міне осындай суреткердің өмірлік жары болған Бикен Римова қолына қалам ұстамай қал - мауы мүм - кін емес еді. Үш баланың әкесі, сүйікті жары, белгілі дра - ма - тургтің шы - ғарма - шы - лық лаборатория - сының қыр-сырын ішінен біліп, әрбір жаңа шы - ғармасының бірінші тыңдау - шысы, оқу - шысы, сарапшысы бола алды. Бұл жайлы белгілі театр зерт - теу - шісі Б.Құн - дақбайұлы өзінің естелігінде Ол кі - сінің театрға қойған талай пьесаларының тал - қылау - ларына қатыстым. Бір қызығы, бұл талқы - лауларды театрдан бұрын үйде Бикен дауыстап оқып отырып, өзінің пі - кірін жол-жөнекей айтып отырады. Оның кейбіреу - леріне Шахаң келіспей, жатып-тұрып айтысатын... Қалай десек те, Шахаң көбіне Би - кеннің ескертпелерін іштей ес - керіп, пьесасын қайта қараған тұстары есімде. Өйт - кені, Ш.Хұсайыновтың пьесасы М.Әуезов атындағы немесе Жастар театрында қойы - латын болса да оны актер труппасының алдында міндетті түрде Бикен Римова оқып беретін-ді. Ол кісі оқы - ғанда пьесаға жан кіріп, алпыс екі тамыры қатар соғатын. Диалог пен монологтардың драматургиялық астарлары ашылып, ке - йіп - керлердің сөзі мен үні ерекше өр - нек - теліп шығатын Би - кеннің аузынан дейді. Шынында да өзі сахнада талай-талай авторлардың пьесаларына жан бітірген театрдың белді актрисасы бола тұрып сол пьесаны жазуға драматург Ш.Хұ - сайы - новтың көзі тірісінде жарыса кі - ріспе - генімен, кейін ала, өзімен-өзі оңаша қа - лып ой қу - ғанда, өзінің жеткен жасын - дағы жандардың алдына заман тартқан өткір мәселелері төңірегінде ой толғайды.
Пьеса жазылып, сахнаға шық - қанға дейінгі жолда шығарманы мазмұндық жағынан тереңдетіп, көркемдік деңгейін көтеруге драматург тарапынан тынымсыз көп жұмыс жасауды керек етеді. Осындай кезде кейіпкерлер іс-әрекеті мен оқиға же - лісінің қағаз бетіндегі жүйелі дамуы, орын - даушының сахнаға шығып әрекетпен қа - быстырып ойнауы барысында қалай боларын дөп басып көре білген актриса - Би - кеннің драматург - Бикенге көмегі зор болды. Бұл шығармашылық тандемнің бірі - екін - шісімен жарыса, бірі - екіншісіне көмектесе отырып жасаған жұмыстарының нәтижесі алдымен Шахмет - драматургтің Қазақ - станның барлық театрлары сахнасында сәтті қойылған пьесалары. Бикен дра - матургияның теориялық негіздерін, кейіп - керлер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.