Дене тәрбиесі пәнінде ойын арқылы оқушылардың белсенділігін дамыту
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І Тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ПӘНІНДЕ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ БЕЛСЕНДІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.1. Оқушылардың дене тәрбиесі пәнінде ойындар жүргізу негізінде белсенділікке тәрбиелеудің педагогикалық-психологиялық мәселелері ... ... ..7
1.2. Дене тәрбиесі пәнінде бастауыш сынып оқушыларын ойындар арқылы белсенділікке тәрбиелеу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
ІІ Тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ПӘНІНДЕ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ БЕЛСЕНДІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.1. Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесі пәні арқылы белсенділікке тәрбиелеудің өзіндік ерекшелік жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2. Оқушылардың дене тәрбиесі пәнінде ойындар арқылы танымдық белсенділігін қалыптастырудың әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...47
2.3. Жеке іс-тәжрибемнің сабақ үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 4
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .65
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Қазақстан халқына Жолдауында: Біздің болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз - белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Бұл үшін біз не істеуіміз керек?
Біріншіден, барлық дамыған елдердің сапалы бірегей білім беру жүйесі бар. Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс күтіп тұр. 2020 жылға қарай Қазақстандағы 3-6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз қамту жоспарлануда. Сондықтан оларға заманауи бағдарламалар мен оқыту әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну маңызды. Орта білім жүйесінде жалпы білім беретін мектептерді Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу керек. Мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін білуге тиіс. Оларды оқыту нәтижесі оқушылардың сындарлы ойлау, ӛзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс делінген [1].
Қазіргі кезде өркениетке ұмтылған еліміздің экономикалық және әлеуметтік-мәдени жағдайына сай қоғам өмірінің барлық саласына белсенді атсалысатын, ісәрекетінде шығармашылық бағыт ұстанатын жеке тұлғаны қалыптастыру өзекті мәселе болып отыр. Мұндай адамды қалыптастыру шарты - оның табиғатынан берілген белсенділігін дамыту, өйткені ақыл-ойтұрғысынан саналы әрекет ету қабілеті белсенділікке тәуелді. Баланың белсенділігінің дамуындағы тұғырнамалық саты - мектеп кезеңі. Балалардың белсенділігін, әрекетін дамыту ақпараттық кеңістіктің кеңеюімен сипатталатын осы заманда ерекше маңызға ие. Ақпараттардың ұлғаюы балада өзіне қойылған талаптар шеңберінен асып, өз ойын жүзеге асыруда ерекше шешімдер табуға мүмкіндік беретіндей қасиеттерді қалыптастыруды талап етеді.
Бала алғаш рет мектеп табалдырығын аттайды, сабақтардан тез шаршайды, бұрынғыдай қимылдай бермейтін болады. Өйткені бұған дейін балалар үнемі қозғалыста болады, ойнайды, жүгіреді, ертеден ұйқыға жатқанға дейін 6 сағаттан аса қозғалыста болады. Ал мектеп табалдырығын аттағаннан кейін жүріс-тұрысы, қозғалысы таза ауада болатын уақыты әлде қайда азаяды, тіпті ұйқысы да бұзылады. Бұл олардың ден саулығының қалыптасуына кері әсерін тигізеді. Зерттеулер көрсеткендей мектеп оқушыларының 80 пайызының организмінде ақау болатыны - осының дәлелі. Әрине аптасына 3-ақ рет болатын дене шынықтыру сабағы организмнің күнделікті қозғалыс қажеттілігін қанағаттандыра алмайды. Мектеп табалдырығын аттаған 1 - сынып оқушысы мектеппен қалай танысса дене шынықтыру сабағымен де солай танысуы керек. Ал мектептегі жалпы дене шынықтыру, сауықтыру жұмыстарының басқа пәндермен салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар. Оқушылар спорт залға, алаңға арнайы спорттық киіммен ғана шығуы тиіс десек, бұл - оларға қойылатын алғашқы талап. Бастауыш сыныптарда оқушыларға дене шынықтыру пәні бойынша теориялық білім мен практикалық дағдылар меңгеріледі. Сауықтыру шаралары ағзадағы физиологиялық өзгерістерді жақсартумен денені шынықтыруды көздейді. Бұған таң ертеңгі бой жазу жаттығулары, сабақ үстінде өткізілетін сергіту сәттері, үзіліс күні жасалатын жаттығулар мен ойналатын ойындар, сабақтан тыс уақыттағы ойындар мен жаттығулар жатады. Таң ертеңгі бой жазу жаттығулары оқушылар дене шынықтыру сабығында орындап, үйреніп, оларды үйде өз беттерімен қайталап жаттығады. Бұған оқулықтағы жалпы дамыту жаттығуларымен мұғалімнің өз қалауы бойынша іріктеп алынған жаттығуларды пайдаланады. Бой жазу жаттығулары музыка ырғағымен неше түрлі спорт құралдарын қолданып өткізсе оның құндылығы арта түседі. Қазір мектептердің көбінде үзіліс кезінде таза ауаға шығып бой жазып сергуіне мүмкіндік бола бермейді. Сондықтан оқушылар үзілісте азда болса ойнап, жаттығулар орындау арқылы, өздеріне керекті қимыл қозғалыстар жасау мақсаты үшін оқулықта шағын ғана орынды қажет ететін ойындар көрсетілген [2].
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында ғылым мен практика жетістіктерін жеке адамды дамытуға, шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін, интеллектін дамытуға бағыттау міндеті көзделген. Сондықтан осы міндеттердің жүзеге асуы оқушылардың белсенділігін ойын арқылы дамытуға, білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайында пайдалануға, тікелей байланысты [3].Оқушы жеке тұлғасын қалыптастыру мәселелеріне байланысты бірқатар маңызды зерттеулер бар: жеке тұлғаның танымдық ізденімпаздығы мен шығармашылық ойлау мүмкіндіктерін дамыту А.Е.Әбілқасымова, Б.А.Тұрғынбаева, қазіргі кезеңде жоғары сынып оқушыларының белсенділігін қалыптастырудың педагогикалық шарттары А.С.Мустояпова, болашақ мұғалімді қазіргі білім технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетін белсендендіруге дайындау Ж.Ж.Айтпаева, Қазақ ақын-жазушыларының шығармалары арқылы студенттердің танымдық белсенділігін дамытуЕ.К.Нурланбекова, т.б. еңбектерінде айқындалған. Ал қоршаған ортамен таныстыру мәселелері К.Ж.Жүнісова, З.Ф.Олейник Қ.А.Аймағамбетованың зерттеулерінде кездеседі.
Белсенділіктің теориялық негіздері жетекші философ, психолог, педагогтардың (К.А.Абулханова-Славская, М.И.Лисина, А.М.Матюшкин, Я.А.Пономарев, С.В.Герасимов, Т.И.Шамова, Г.И.Щукина) еңбектерінде берілген. К.А.Абулханова-Славская мен М.И.Лисина таным белсенділігі мен таным іс-әрекеті ұғымдарының арақатынасына талдау жасады.А.М.Матюшкин таным белсенділігі, оның құрылымын анықтады. Я.А.Пономарев адамның шығармашылық белсенділігін дамыту тетігін жасады. С.В.Герасимов іс-әрекетпен белсенділіктің ажырамас байланысын көрсететін таным белсенділігі мен ұғынудың өзара байланыс түрлерін айқындады. Т.И.Шамова мен Г.И.Щукина таным белсенділігі таным әрекетінде пайда болатынына назар аударды.
Олардың көзқарастарын біз өзіміздің дипломдық жұмысымыз барысында жан-жақты талдау жасап, негізге алдық. Алайда, ғалымдардың зерттеу жұмыстарына қарамастан әлі де болса шешімін таппаған сұрақтар баршылық. Дене тәрбиесі пәнінде ойындар арқылы оқушылардың белсенділігін дамытудың маңыздылығын ашып көрсету қажеттігі, бұл мәселенің көкейтестілігін айқындай түседі, ал теориялық мәнділігі мен әлі де болса шешілмеген проблеманың болуы Бастауыш сынып оқушыларын дене тәрбиесі пәнінде ойындар арқылы белсенділікке тәрбиелеу тақырыбын таңдап алуымызға негіз болды.
Оқушылардың белсенділігін дамыту проблемасы, ғылыми әдебиеттерде қозғалса да, жан-жақты және тұтас арнаулы зерттеуге алынбаған. Дене тәрбиесі пәнінің мазмұнын игеру мен меңгерту тәсілдерін құру арқылы дамытудың педагогикалық шарттары қарастырылмайды. Зерттеу барысында, оқушылардың белсенділігін ойын арқылы қалыптастырудың төмен деңгейі мен оны дамытудың педагогикалық шарттарының толық қарастырылмауы; олардың танымдық белсенділігін дамыту қажеттiгi мен қоршаған ортамен таныстырудың осы мақсатта жүйелi пайдаланбауы арасында; қоршаған ортамен таныстырудың оқушылардың танымдық белсенділігін дамытудағы мәнін айқындап, теориялық тұрғыдан шешу қажеттілігі мен осы бағыттағы педагогикалық тәжірибенің өз дәрежесінде болмауы арасында қарама-қайшылық орын алып отырғандығына көз жеткіздік. Көрсетілген қайшылық зерттеу проблемасын айқындады: оқушылардың дене тәрбиесі пәнінде ойын арқылы белсенділігін дамытудың педагогикалық шарттарын анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1) Педагогикалық, психологиялық және әдебиет тұрғысында жазылған ғылыми еңбектерге теориялық тұрғыдан талдаулар жасау;
2) Бастауыш сыныптың оқу процесінде ойындардың ролі мен мәнін анықтау;
3) Дене тәрбиесі пәнінде ойын арқылы оқушылардың белсенділігін дамытудың тиімді жолдарын көрсету.
Зерттеу объектісі: дене тәрбиесі пәнінде оқушыларды белсенділікке тәрбиелеудегі ойынның орны.
Зерттеу пәні: Бастауыш сыныптағы Дене тәрбиесі пәні. (1 - 4 сынып).
Зерттеу әдісі:
Ғылыми тұрғыда жазылған мақалалар мен еңбектерді жинақтау, сұрыптау, талдау;
озат педагогикалық тәжірибелерді іріктеу, бастауыш сынып оқушыларымен әңгімелесу;
сұрақ-жауап, байқау т.б.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспе, екі тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І Тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ПӘНІНДЕ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ БЕЛСЕНДІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Оқушылардың дене тәрбиесі пәнінде ойындар жүргізу негізінде белсенділікке тәрбиелеудің педагогикалық-психологиялық мәселелері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бүгінгі таңда егеменді ел болып, өз шаңырағын көтеріп, туын тіккелі бері ана тілін, салт-дәстүрін қайта жаңғыртуда. Жаңарған ел жаңа көзқарастағы ұрпақ тәрбиелеуді талап етуде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың 2030-бағдарламасында Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білім мен әл - ауқаты барлық қазақстандықтардың өмір сүру жағдайларын біліммен мүмкіндіктерін ұдайы жақсарту - деп атап көрсетеді. Сондай-ақ дене тәрбиесі мен спорттың маңызын арттыруды, елімізде сауықтыру жұмыстарының әдістерін жетілдіруді ұсынады. Сондай мүмкіндіктердің - бірі баланы жастайына қазақтың ұлттық қозғалмалы ойындарын ойнауға жаттықтыратын тиімді әдіс тәсілдерді пайдалану мақсатына қарай дене тәрбиесін жан-жақты дамыту көзделген.[3]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Белсенділік - белсенділіктің қозғаушы күші - қажеттілік пен құштарлық. Тіршіліктің негізі - қозғалыс пен іс-әрекет болса, оның не қарқынды, не баяу жүруі қажеттілік пенқұштарлық шегіне байланысты. Белсенділік, элементарлық белсенділік , биологиялық белсенділік , әлеуметтік белсенділік болып жіктеледі. Белсенділіктің бұл түрлерін өзінің қамтылу аясына қарай әр ғылым өз әдісіне сай зерттейді. Әлеуметтанудағы белсенділік адамның мінез-құлқы мен іс-әрекетін сипаттайтын негізгі белгілердің бірі. Мұны саяси белсенділік, әлеуметтік белсенділік және психикалық белсенділік деп бөледі: Саяси белсенділік - жеке түлғаның не әлеуметтік топтың саяси процеске араласу деңгейін білдіретін ұғым. Бұл белсенділік әлеуметтік топтың өзі көздеген мақсаттарына сай саяси жүйеге ыкпал етіп, оны өзгертуге ұмтылуынан байқалады. Әлеуметтік белсенділік - белгілі бір тарихи кезенде әлеуметтік топтың, қауымның қоғам алдына қойылған міндетті саналы түрде шешуге бағытталған іс-әрекеттерінің жиынтығы.Әлеуметтік белсенділік қоғам өмірін әртүрлі аясында (саяси-қоғамдық істерде, еңбек, мәдениет және тұрмыс саласында) көрініс береді. Психикалық белсенділік - субъектінің ұстанған бағдарын жүзеге асыру барысыңдағы іс-әрекетінің жігерліліп. Ол жеке түлғаның өзіндік ерекшеліктеріне, яғни белгілі бір ахуалға сай әсерленуіне, мінез-кұлқына, шешім қабылдау қабілетіне байланысты. Психологиядағы белсенділік - адамның сыртқы ортамен 93 қарым-қатынас жасауының сипаты. Бұл орайда белсенділік іс-әрекетпен байланысты бағаланады. Психологияда белсенділікті тұлға белсенділігі, ситуацияға үстем белсенділік , іздену белсенділігі, шектен асқан белсенділік деп бөледі. Тұлға белсенділігі - адамның шығармашылықтағы, іс-әрекеттегі, қоғамдағы, қарым-катынастағы тегеуріңділігі. Бұл адамның әлеуметтік өзгерістергеараласуынан байқататын қасиет. Тұлға белсенділігі оның идеялық принциптіліп мен өз көзқарасынан таймауынан, сөзі мен ісінің бірліпнен көрінетін адамның белсенді өмірлік позициясы ретіңде сипатталады; ситуацияға үстем белсенділік - субъектінің ситуациялық алаптардьін деңгейінен биік болу қабілеті. Ситуацияға үстем белсенділік арқылы субъект іс-әрекеттің ішкі және сыртқы кедергілерін (мысалы, енжарлық самарқаулық селқостық, т.б.) жеңеді белсенділік тің бұл түрі шығармашылық жағдайларда, танымдық белсенділікте риясыз бас тігуде және шекген аскан белсенділікте көрінеді; іздену белсенділігі болашағы беймәлім ситуацияны өзгертуге бағытталатын мінез. іздену белсенділігі - міңез-құлықтың көп типтерінің бірі болып табылады Оның психикалық көріністері - жоспарлау, киялдау, т.б.; шектен асқан белсенділік нәтижелі іс-әрекетті сипаттайтын, істің жоғары нәтижелігінің маңызды көрсеткіштерінін бірі [4].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сондықтан, рухани бай, азаматтық ары таза, ой еңбегіне бой еңбегі сай, сегіз қырлы бір сырлы азаматтарды тәрбиелеу талап етілуде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Білім берудің жаңа технологиясын пайдаланып дене тәрбиесі пәнін жаңа технологиялық әдіспен оқушылардың жас ерекшіліктеріне денсаулықтарына байланысты ұлттық ойындарды спорттық ойын түрлеріне, сабақтын мазмұнына қарай іріктеп алып пайдалануға дене тәрбиесі мұғалімінің мүмкіндіктері бар. Арнайы ұйымдастырылған түрлі ұлттық ойындар балалар мен жасөспірімдерді ұйымшылдыққа, Отан сүйгіштікке, өжеттілікке, батылдыққа, шапшаңдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, табандылыққа, байсалдылыққа, еңбек етуге тәрбиелейді, патриоттық сезімдерін оятады дене қуаты қасиеттерін: күш, жылдамдық, төзімділік, икемділік және ептілік қасиеттерін жетілдіреді, дамытады. Ұлттық спорт ойындары : көкпар, бәйге, теңге алу, қыз қуу, алтын қабақ ату, жамбы ату, аударыспақ, асық ату, арқан тарту, қазақша күрес, тоғызқұмалақ,т.б Ұлттық ойындар: Ақ серек,көк серек, Айгөлек, Соқыр теке, Белбеу тастау, Мысық пен Тышқан, Кім түртті, Ұшты-ұшты, Қазан доп, Асық ойыны, Ине, жіп және түйіншек, Бестас, Жасырынбақ, Әтештер қақтығысы, Шымбике т.б. ойындар. Сол кезден қазіргі уақытқа дейін біз білетін Ақсүйек, Орда, Қызыл ту, Айгөлек ойындары кең таралып, көп ойналған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дене тәрбиесі сабағында ұлттық ойындардың ішінде Ақ серек,көк серек,
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Соқыр теке, Асық ойыны, Ине, жіп және түйіншек, Әтештер қақтығысы, Қызыл ту, Мысық пен Тышқан,Теңге алу, Тоғызқұмалақ ойындарын пайдаланамын.Бұл жұмыс барысында 3 сынып оқушыларынан ұлттық ойындарға байланысты сауалнама алдым.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Саулнаманың қорытындысы бойынша, оқушылардың ұлттық спорт пен ұлттық ойындар түрлеріне деген көз-қарастарының жоғары деңгейде екенін көрсетті. Адам өміріндегі ұлттық ойындардың алатын орны мен маңызы - деген сұраққа ұлттық қимылды ойындардың дене тәрбие үрдісіндегі оқушыларға салауатты өмірді қалыптастыруда алатын орны және атқаратын қызметі өрасан зор деген қортынды жасалды.[6]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындарды дене тәрбиесі кеңінен пайдалана отырып оқытудың тиімділігін арттыруға болады. Ол оқушының бойында күш қуатын жетілдіреді, сабаққа деген белсенділігін арттырады, оқу үрдісіне деген қызығушылығын жоғарлатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындарды мазмұны мен күрделілігіне байланысты және балалардың жас ерекшіліктерін ескере отырып, төменгі, орта және жоғарғы сынып оқушылары ойнайтын ойындар деп бөлуге болады. Мұндай топтамаға жіктеу Е.Қ.Уанбаевтың Дене тәрбиесі теориясы әдістемесі оқу құралына негізделе жүргізілді. Бірақ мен бастауыш сынып оқушылырыына сабақ беруіме байланысты мен 3 сыныптарды 3 топқа бөлдім:1 Негізгі топ 2. Дайындық топ 3. Арнайы дәрігерлік топ.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Негізгі топқа денсаулықтары мықты, дене қуаты дайындықтары жақсы, әр түрлі спорт түрлерімен тұрақты айналысатын оқушылар тобы жатады. Бұл топтағы оқушыларға барлық ұлттық ойындардың түрлерін қолдануға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Дайындық тобына денсаулықтары аздап қана нашарлаған және дене қуаты дайындығы төмен оқушыларды жатқыздым. Бұл топқа жататын оқушыларға жүктеме қарқыны мен көлемі аздау беріліп, ұлттық ойындарды ойнатқан кезде топтық және жеке әдіс түрлерін қолдандым.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Арнайы дәрігерлік топқа денсаулықтары әлсіз оқушылар жатады. Бұл топтағы оқушыларға қарқыны мен жылдамдығы төмен ұлттық ойындар ойнаттым.[5]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қажетті ойындарды өтілетін сабақ не жаттығудың алдында тұрған педагогикалық міндеттеріне байланысты таңдап алу қажет. Дене тәрбиесі сабағында және жаттықтыру кезінде қозғалыс ойындарын, оның ішінде ұлттық ойындарын қолдану арнайы үйрену міндеттерін шешуге көмектеседі. Ұлттық және эстафеталық қозғалыс ойындарын ұйымдастыра отырып оқушылардың қызығушылығын арттыру, ұйымшылдыққа, батылдыққа және салауатты өмірге тәрбиелеу. Ұлттық ойындарды спорттық ойын сабақтарында, жеңіл атлетика, гимнастика сабақтарында, жалпы дене қуаты дайындығы және жаттықтыру сабақтарында кеңінен қолдануға болады. Ұлттық ойындардың дене тәрбиесі сабағын жоғары әдістемелік деңгейде сапалы өткізудегі пайдасы мол.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мен ұлттық ойындарды дене тәрбиесі сабағында пайдалану кезінде мына жайттарды есепке аламын:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Өз белсенділігін ұғыну
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Таңдау еркіндігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Еркін таңдау үшін жауапкершілік
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.Өздігінен дамуға талпыну
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Рефлексияға қабілеттілік
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. Дене қуаты қасиеттері (жылдамдылық, төзімділік, ептілік, икемділік, күш)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Субъектінің бойында әр түрлі қаблеттермен қасиеттерді қалыптастыруға байланысты ұлттық ойындарды төмендегідей топтарға жіктедім:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойын түрлері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қалыптасатын қабілеттер мен қасиеттер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақ серек,көк серек;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мысық пен Тышқан;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қызыл ту;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Субъектінің бойында жылдамдылық, төзімділік, ерік жігерлік, батылдық, шапшандық қасиеттері қалыптасады. Қимыл-қозғалыс жасау қаблеті артады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Асық ойыны;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұшты- ұшты;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ине, жіп және түйіншек;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Төзімділік, икемділік,ептілік қасиеттері дамиды. Еңбексүйгіштікке, мәдениеттілікке, тәртіптілікке, қажырлыққа, көпшілікке, мәдениеттілікке тәрбиелейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Теңге алу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жылдамдықты, ептілікті, белсенділікті, өжеттілікті, шапшандықты, тапқырлықты , ұйымшылдықты қалыптастырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тоғызқұмалақ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ойлау қаблеті, байсалдылық, жауапкершілік, тәртіптілік, мәдениеттілік дамиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушының бойында қалыптасатын қабілеттер мен қасиеттер бақылау және психологиялық зерттеу нәтижесінде анықтауға болады. Мектеп психологомен бірлесіп жүргізілген диагностика нәтижесінде 3 сынып оқушыларының оқу үрдісіне деген белсенділіктерінің артқанын, көңіл күйлерінің көтерінкі болуын, сенімділік, ұстамдылық, өзін-өзі бағалай білу қасиеттерінің дамығаны анықталды. Психодиогностика әдісі КБС (К-көңіл күйі, Б- белсенділік, С - сергектік) әдістемесі бойынша еске сақтау, ықылас, қозғалыс жылдамдығын, алаңдаушылық деңгейін, көңіл-күй көрсеткіштерінің өзгеру деңгейін анықтау арқылы байқалады.[4,680]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындарды пайдалану оқушының педагогилық тұрғыдан да дамуына маңызы бар. Педагогикалық жағынан ойындар төмендегілерді қамтамасыз етеді:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы ойындарды жүйелі түрде пайдалану, қиыншылықтарды жеңуге, еңбексүйгіш субъект ретінде тәрбиелеуге ықпал етеді.
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындар жаттығулар көмегімен оқушыларды жаттығуға керек психикалық күйге түсіреді.
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көңіл күйді көтеру, көңілдену, тактикалық ойлауды дамыту, сыртқы қоршаған ортаны тез сезіну,келешек істелетін жұмыстарға дайындалу, жинақталу қасиеттерін қамтамасыз етеді.
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ойын жаттығуларын ойша қайталау арқылы барлық ықылас зейінді аударуға негізделеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жыл басында 3 сынып оқушыларының дене қуаты қасиеттері төмендегідей болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 кесте . Оқушылардың дене қуаты қасиеттері.2012-2013 оқу жылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дене қуаты қасиеттері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ұлдар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қыздар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жылдамдық (30 м, сек)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6,2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6,7
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Күш (%)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11,2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
13,4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы төзімділік(%)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2,1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1,3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғарыдағы сынып оқушыларының бір жылдан кейінгі дене қуаты көрсеткіштері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 кесте . Оқушылардың дене қуаты қасиеттері. 2013-2014 оқу жылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дене қуаты қасиеттері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ұлдар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қыздар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жылдамдық (30 м, сек)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6,0
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6,5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Күш (%)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
12,2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
13,8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы төзімділік(%)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2,5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1,5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқу жылы ішінде сабаққа ойындарды қолдану барысында 3 сынып оқушыларырының дене қуаты қасиеттерінің өсу қарқыны байқалды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5,8
11,7
2,6
6,3
13,8
1,7
0
2
4
6
8
10
12
14
Ұлдар
Қыздар
Дене қуаты қасиеттерінің өсу
қарқыны. 2012-2013 оқу жылы
Жылдамдық, сек
Күш, %
Төзімділік,%
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сурет 1- Оқушылардың дене қуаты қасиеттерінің өсу қарқыны.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2012-2013 оқу жылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6
6,5
12,2
13,8
2,5
1,5
0
2
4
6
8
10
12
14
Жылдамдық
(30 м, сек)
Күш (%)
Жалпы
төзімділік(%)
Дене қуаты қасиеттерінің даму қарқыны.
2013-2014 оқу жылы
ұлдар
қыздар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сурет 2 - Оқушылардың дене қуаты қасиеттерінің өсу қарқыны 2013-2014 оқу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл көрсеткіштердің негізінде дене тәрбиесі сабағына ұлттық ойындарды қолдану тиімді екенін байқадым.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұнын барлығы оқушының тұлға ретінде қалыптасуына педагогикалық тұрғысынан да әсері бар. Себебі, осы қасиеттердің жиынтығы оқу үрдісіндегі 3 сынып оқушыларының математика, ана тілі, қазақ тілі, дүниетану, еңбекке баулу т.б пәндерді жақсы меңгеруге ықпал етеді. Оқушының бойында келесідей сапалық көрсеткіштер қалыптасады.
1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындар арқылы оқушы тұлға ретінде дамиды.
2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқу үрдісі кезінде жұмыс қабілеттіліктері жоғарлайды.
3. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушы жан-жақта дамиды.
4. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жағымды қарым-қатынас жасау мәдениетін меңгереді.
5. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жағымды эмоциялар мен іс-әрекеттерді ұстай алуы қалыптасады.
6. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өзінің мінез-құлқын, дене және психикалық жағдайын басқара алуы дамиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мысалы: Тоғызқұмалақ ойының алатын болсақ оқушының бойындағы аналитикалық ойлау қаблеті,байсалдылық, жауапкершілік, тәртіптілік, мәдениеттілік , талдай білу қаблеті қалыптасады [6].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Асық ойынын ойнау арқылы оқушының бойында төзімділік, икемділік, ептілік қасиеттерін дамытуға болады. Сонымен қатар, еңбексүйгіштікке, мәдениеттілікке, тәртіптілікке, қажырлыққа, көпшілікке тәрбиелейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғарыдағы зерттеулердің нәтижесінде 3 сынып бойынша негізгі көрсеткіштер анықталып оқушылардың субъектілігін қалыптастырудағы ұлттық спорт ойындарын пайдалану деңгейін жоғарлату мақсатында төмендегідей жоспар жасалынды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Оқушылардың шығармашылығын, субъектісін арттыру үшін сабақта ұлттық ойын технологияларын тиімді пайдалану. (жыл көлемінде)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2..Қала, облыс көлемінде іс-тәжірибе алмастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Оқушылардың дене қуаты қасиеттерін жетілдіру үшін ұлттық ойындар бойынша шағын үйірмелелер ашу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Оқушылардың мүмкіндігіне, ерекшелігіне қарай дене қуаты қасиеттерін дамытуға арналған деңгейлік жаттығулар жинағын шығару.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Оқушының күн тәртібін дұрыс ұстануға арналған кеңес беру күндерін жүргізу. (жыл көлемінде)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындары адам еңбегінің жемісі, халқының фантастикалық ой құбылысының көрнісі, дүниені танып, білуге талпынысының нышаны, бар өнердің бастамасы. Қазақ халқының ұлттық ойындары әлеуметтік - экономикалық жағдайларына байланысты туып, дамыған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы басты міндеттерінің бірі - ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, жастарға терең білім мен тәрбие беру. Ал оның негізі - жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық үрдісін жақсарту, жаңарту болып табылады. Сондықтан білім берудің жаңа технологиясын пайдаланып, дене тәрбиесі пәнін жаңа технологиялық әдіспен оқушылардың жас ерекшеліктеріне, денсаулықтарына байланысты, ұлттық ойындарды спорттық ойын түрлеріне, сабақтың мазмұнына қарай іріктеп алып пайдалануға кез келген дене тәрбиесі мұғалімінің мүмкіндігі бар деп санаймын.
Дене тәрбиесінің ғылыми және оқу тұрғысындағы ілімі мен әдісі оның кәсіби құрылымын айқындайтын негізгі білімді күрайды. Дене тәрбиесі жайында ілім мен әдіс тәсілдері мүғалімнің педагогикалық қабілетін дамытып, дене тәрбиесінің кез-келген сатысында түрлі мәселелерді шешіп, ғылыми бағытты дұрыс пайдалануға көмек береді.
Кез-келген білім өзіндік әдістемелік бағыт - бағдар болған жағдайда ғана өмір сүре алады. Белгілі бір ғылымның өзіндік: зерттейтін объектісі болады. Зерттеу нәтижесінде жинақталғап білімдер үйретілетін пәннің айқын жүйесін, оқу барысын құрайды.
Дене жаттығуларын пайдаланудың адамдарға әсері педагогикалық ұйымдастыру қүбылысы, сондай-ақ ғылыми тұжырымдарды, басшылыққа алу деңгейіне байланысты. Осы саладағы мақсатты бағыттар дене тәрбиесі деп аталатын бүтіндей қоғамдық үйымды қүрайды. Дене тәрбиесінің әр жүйесі дене тәрбиесінің тиянақты - тарихи түрін бейнелейтіндіктеи қойылған; мақсатқа жету үшін осы немесе басқа ұйымдардан құралады. Жүйе айқын салалар құрылымымен олардың қызметі қоғамның басқа да жүйелерінің карым-қатынас ерекшеліктерімен айқындалады.
Жүйенің ең басты қызметі - адамдардың дене мәдениетін жоғары сатыға көтеру үшін барлық осыған тікелей қатысты қүрылады.
Мемелекеттік дене тәрбиесінің идеологиялық бағыттағы қызметін ғана емес, сонымен қатар материалды жағынан қамсыздандыру деңгейін (спорт кешені құрылысы, оны арнайы жабдықтау, кадрларды жүйелі дайындау, төлемді анықтау), ғылыми қызмет етуді, әдістемелік әдебиеттермен жабдықтауды мақсат етеді.
Д.т.жүйелерінің бағыт алуы (мақсаты, міндеттері, себептері)
Д.т. жүйесінің идеологиялық негіздері
Бағдарламалы-мөлшерлік талаптар
Д.т.жүйесінің күралдары
Д.т. жүйесінің әдістері
Д.т. жүйесінің әдістемелік негіздері
Д.т. мақсатына адамдарды ұйымдастыру түрлері
Қоғамдық
Д.т. жүйесінің ұйымдастыру негіздері
Техникалық база
Идеологиялык
Д.т. жүйесінің дамуы мен өмір сүру шарттары
Дене тәрбиесі жүйесі өз даму барысында бай мүмкіндіктерге ие. Ол қоғамның ұйымдастыру саласының бұрыннан келе жатқан жүйе болғандықтан жалпы халықтық болып танылады.
Дене тәрбие жүйесі елдің әр түрлі қоғамдық топтарының ерекшеліктеріне бағыгталған өз алдына дербес қоғамдық үйым. Дене тәрбиесі жүйесі - өзара қарым-қатынастағы жеке дене тәрбиесі жүйесі және әр түрлі қоғамдық топ өкілдерінің ерекшеліктеріне қарай сипатталады (балалар дене тәрбие жүйесі, мектеп оқушылары дене тәрбие жүйесі т.б.)
Балалар дене тәрбиесі жүйесі - әр түрлі жастағы топтардың денсаулығына жан-жақты бағытта қызмет жасайтын қоғамдық ұйым.
Дене тәрбие жүйесі " дене мәдениеті ", " спорт ", "дене тәрбиесі " деп аталатын салалардан түрады [7].
Бұл құбылысты талдаудың әр түрлі бағыттары бар. Дене тәрбиесі, оның қызметі, байланысы жэне оның басқа бөліктермен ара қарым-қатынасы арқылы талдау нәтижесінде танылады. Кестеде көрінгендей "Дене мәдениеті" негізгі ұғым болып табылады. Спорт дене мәдениетінің бір саласы ғана. Дене тәрбиесі "дене мәдениетінің" қүрамына жалпы дене тәрбиесі , кәсіптік жәнс спорттық бағыттағы дене тәрбиесі деп аталатын педагогикалық басты үш бағыттары бойынша кіреді. Атап айтқанда, спорт өзінің "педагогикалық жағынан, яғни спорттық дайындық - білім мен тәрбиенің барлық мақсаттарына қызмет көрсететін дене тәрбиесінің бір саласын құрайды. Қазіргі әдебиеттердегі кездесетін физикалық рекреция" термині белсенді демалысты қамтамасыз-ету, жүмыстың басқа түріне күшті орнына келтіру үшін ауысу сияқты дене тәрбиесінің тапсырмаларының бірін айқындайды. Бүл тапсырманың шешімін ұйымдастыру жұмыстарының өзіне тән санқилығымен жалпы дене тәрбиесі (гигиеналық гимнастика , серуен және т.б.), кәсіптік бағыттағы дене тәрбиесі ( өндірістік гимнастика), спорттық бағыттағы дене тәрбиесі арқылы бейнеленеді.
"Физикалық реабилитация" термині уақытша жоғалғап немесе оқыс жағдайлар мен ауыру кезімде төмендеген дене қуатыіі калпына келтіру дегенді білдіреді. Дене жаттығуларын бүлай пайдаланудың медициналық емдік қасиеті бар.
Бүл дене тәрбиесінің үш бағытының қүндылығы - біріншіден, дене тәрбиесі жүйесінің тең қүқықтылығы , екіншіден, материалды қамтамасыз ету мен жаттығатындар санының әр түрлілігі, үшіншіден, әр бағыттың шартты шекарасы мен олардың ішкі қарым-қатынасы ( яғни жалпы білім беретін мектеп оқушысы ЖБСМ-ң спорт дайындығын ала алады).
Дене мәдениеті - дене табиғатын тәрбиелеудің нәтижесі. Бұл -адамдардың дене дамуын қалыптастырып оны пайдаланудағы материалдық және рухани байлық.
Спорт дегеніміз - түрлі жақтан арнайы мамандандырылған және алдағы істерде жарысу арқылы өз мүмкіндіктерін жоғарғы дәрежеде көрсете білуге жан дүниесін дайындауды дене тәрбиесі ойындарында жоғары нәтижеге жетуге мүмкіндік жасайтын материалдық, әрі рухани байлық.
Атап айтқанда, біріншіден, спорт қоғамның тәрбиелеуші, дайындаушы ролін атқарады. Екіншіден , спорт материалды өндірістік қажеттіліктермен тікелей байланысты емес. Үшіншіден, спорт күрделі арнайы дайындықсыз болуы мүмкін емес. Тертіншіден, жоғарғы көрсеткіштер сайыс түрінде ғана салыстырылып, ерекшеленеді. Спорт қызметі жарыстар үстінде ғана анықталады. Бүл балалар спортына да қатысты.
Спортта түбегейлі түсіндіретін белгілер балалар спортында да табылады. Оны арнайы дайындықпен жас ерекшеліктері ескерілген мектептен тыс жүмыс ретінде қабылдаймыз. Жасөспірімдер спорты дегеніміз - тек осы жас кезеңін қамтамасыз етеді. Бүл қыздарға да қатысты.-
Мектеп спорты жас ерекшелігіне қарай балалар спортымен сабақтас. Алайда балалар спорты мектепте жэне мектептен тыс үйымдасткгылса. мектеп спорты тек мектептерде ғана үйымдастырыоады.Спорттың сан алуан белгілері түрлі жарыстық ойындар мен гимнастикада және туризмде де кездеседі. Мысалы, кейбір мамандықтар өзінің дербестігін жойып, гимнастикаға немесе спорттың баска бір түрінің құрамына енді. Осындай жағдайда сперт бөлекше белгілерді өзімен бірге ала жүріп, ойынға тән әдістеріне пайдаланады.
Дене мәдениетінің педагогика түрғысынан алып қарағанда дене тәрбиесі дене мәдениетінің негізгі саласы болып табылатыны жоғарыда айтылады. Педагогикада адамның саяси -әлуметтік құқықты эстетикалық жағынан қоғамға лайықты болуына жауап беретін мүмкіндіктердің дамуына бағытталған мақсатты тәрбие деп атайды. Дене тәрбиесі - адамның физиологиялық жағынан дамуын қалыптастыратын педагогикалық жүйе.
Дене тәрбиесінің міндетті адамның дене мәдениетінің өзіне лайықты мазмұнын меңгеруі . Дене тәрбиесі арқылы адам дене мәдениетінің жалпы нәтижесін өзінің жеке игілігіне бағындырады (денсаулығын жақсарту, т.б.) . Жеке адамның өзгеруі өз кезегінде дене мәдениетінің құрамының , оның басты нәтижелерінің өзгеруіне әсер етеді.
Балалар дене тәрбиесі - жеткіншектің дене дамытуы педагогикалық жүйесі. Мектептегі дене тәрбиесі мектеп аясында ғана жүзеге асатын педагогикалық жүйе. Ал бала дене тәрбиесі мектепте және мектептен тыс та атқарыла береді.
Дене тәрбие жүйесі "дене мәдениеті", "спорт", "дене тәрбиесі" деп аталатын салалардан түрады.
Бұл құбылысты талдаудың әр түрлі бағыттары бар. Дене тәрбиесі, оның қызметі, байланысы жэне оның басқа бөліктермен ара қарым-қатынасы арқылы талдау нәтижесінде танылады. Кестеде көрінгендей "Дене мәдениеті" негізгі ұғым болып табылады. Спорт дене мәдениетінің бір саласы ғана. Дене тәрбиесі "дене мәдениетінің" қүрамына жалпы дене тәрбиесі , кәсіптік жәнс спорттық бағыттағы дене тәрбиесі деп аталатын педагогикалық басты үш бағыттары бойынша кіреді. Атап айтқанда, спорт өзінің "педагогикалық жағынан, яғни спорттық дайындық - білім мен тәрбиенің барлық мақсаттарына қызмет көрсететін дене тәрбиесінің бір саласын құрайды. Қазіргі әдебиеттердегі кездесетін физикалық рекреция" термині белсенді демалысты қамтамасыз-ету, жүмыстың басқа түріне күшті орнына келтіру үшін ауысу сияқты дене тәрбиесінің тапсырмаларының бірін айқындайды. Бүл тапсырманың шешімін ұйымдастыру жұмыстарының өзіне тән санқилығымен жалпы дене тәрбиесі (гигиеналық гимнастика , серуен және т.б.), кәсіптік бағыттағы дене тәрбиесі ( өндірістік гимнастика), спорттық бағыттағы дене тәрбиесі арқылы бейнеленеді [8].
"Физикалық реабилитация" термині уақытша жоғалғап немесе оқыс жағдайлар мен ауыру кезімде төмендеген дене қуатыіі калпына келтіру дегенді білдіреді. Дене жаттығуларын бүлай пайдаланудың медициналық емдік қасиеті бар.
Бүл дене тәрбиесінің үш бағытының қүндылығы - біріншіден, дене тәрбиесі жүйесінің тең қүқықтылығы , екіншіден, материалды қамтамасыз ету мен жаттығатындар санының әр түрлілігі, үшіншіден, әр бағыттың шартты шекарасы мен олардың ішкі қарым-қатынасы ( яғни жалпы білім беретін мектеп оқушысы ЖБСМ-ң спорт дайындығын ала алады).
Дене мәдениеті - дене табиғатын тәрбиелеудің нәтижесі. Бұл -адамдардың дене дамуын қалыптастырып оны пайдаланудағы материалдық және рухани байлық.
Спорт дегеніміз - түрлі жақтан арнайы мамандандырылған және алдағы істерде жарысу арқылы өз мүмкіндіктерін жоғарғы дәрежеде көрсете білуге жан дүниесін дайындауды дене тәрбиесі ойындарында жоғары нәтижеге жетуге мүмкіндік жасайтын материалдық, әрі рухани байлық.
Атап айтқанда, біріншіден, спорт қоғамның тәрбиелеуші, дайындаушы ролін атқарады. Екіншіден , спорт материалды өндірістік қажеттіліктермен тікелей байланысты емес. Үшіншіден, спорт күрделі арнайы дайындықсыз болуы мүмкін емес. Тертіншіден, жоғарғы көрсеткіштер сайыс түрінде ғана салыстырылып, ерекшеленеді. Спорт қызметі жарыстар үстінде ғана анықталады. Бүл балалар спортына да қатысты.
Дене тәрбиесінің міндетті адамның дене мәдениетінің өзіне лайықты мазмұнын меңгеруі . Дене тәрбиесі арқылы адам дене мәдениетінің жалпы нәтижесін өзінің жеке игілігіне бағындырады(денсаулығын жақсарту, т.б.) . Жеке адамның өзгеруі өз кезегінде дене мәдениетінің құрамының , оның басты нәтижелерінің өзгеруіне әсер етеді.
Балалар дене тәрбиесі - жеткіншектің дене дамытуыі педагогикалық жүйесі. Мектептегі дене тәрбиесі мектеп аясында ғана жүзеге асатын педагогикалық жүйе. Ал бала дене тәрбиесі мектепте және мектептен тыс та атқарыла береді.
Дене тәрбиесінің мақсаты: қоғамдық талап пен оған қызмет көрсету үшін халықтың дене дамытуындағы күткен нәтижені білдіреді.
Күтілген нәтиже қоғам дамуының заңдылықтарымен тығыз байланысты. Бүл мақсат қоғамды құрап , оның байлығын қорғайтын әлеуметтің талаптарына сәйкестендіріледі. Дене тәрбиесінің мақсаты жан -дүниесі рухани бай , ар - ожданы таза, Отанды қорғауда ұзақ жылдар шығармашылық еңбек етуге жарамды адамдардың физикалық дамуын қалыптастыру болып табылады.Бұл мақсат еліміздегі әр адамның қоғамдық талаппен жеке қызығушылықтарына байланысты.
Климаттық - географиялық факторлар тобы еліміздің орналасқан түрлі аймақтардағы ерекшеліктеріне қарай қарастырылады . Мысалы : солтүстіктегі қысқа күн мен қатты аязды, оңтүстіктегі жоғарғы температура мен құрғашылық адамның физиологиялық жағынан қалыптасуына әр түрлі әсер
ететіні белгілі.
Тәрбиелік міндеттер адамның жеке басының жан -жақты дамуына рухани және дене қуатының бірлігін береді. Дене тәрбиесі бүтіндей педагогикалық салаға бола түра өзінің арнайы заңдылыктарымен тәрбиенің жалпы міндеттерін атқара алады [9].
Білім беру міндеттері осы саладағы арнайы білімді меңгеріп, оны қимыл арқылы қолданысқа түсіру. Денелік білім деп арнайы жүйелі білімді. дене жаттығуларын игеріп, оны өмірде түрлі айла - тәсілдер арқылы өз бетінше қолдануды айтамыз. Арнайы білім дегеніміз - дене тәрбиесінің заңдылықтарын басшылыққа алатын білім. Бұл саланың мазмұнын денелік білімнің деңгейі мен бағыты карастырады. "Денелік білім " деген үғым ең алғаш П.Ф.Лесгафтың ғылыми еңбегінде айтылады.
Денелік білімде басқа білімдер сияқты қоғамға аса бағалы ғылымдардың бір саласы болып табылады.
Дене тәрбиесі ғылымында зерттеу объектісі: игертілетін педагогикалық фактор, ал субъектісі - дене жаттығуларын үйренуге әрекет , үстіндегі жеке адам. Сондықтан әрбір педагогикалық зерттеуде объектісі мен субъектісі ажырамайды. Дене т әрбиесі заңдылықтарын негіз еткен элеуметтік ілім жүйесі дене тәрбиесі пәні болып табылады. Жалпы заңдылыққа дене тәрбиесінің түрлі топтарындағы дене тәрбиесінің теңестірілуі кіреді ( балалар мен ересектер).
Дене тәрбиесі жетілдіру әдісі пәні өзіне тән заңдылықтары негізделген педагогикалық жүйе болып табылады .
Табиғат пен қоғамның жалпы заңдылықтарының кейбірі -дене тәрбиесінің заңдылықтары. Атап айтқанда дене тәрбиесінің заңдылықтары адамның арнайы әдістері мен оны оқып үйренуімен қатар метадологияның бір бөлігі дене тәрбиесінін метадологиясын құрайды.,
Жалпы метадологиямен байланысы білім беру әдістері ғылыми білімнің зерттеу әдістерін дене тәрбиесінің заңдылықтары ретінде әлуметтік жағынан қолданыс табуы оның өміршеңдігшін танытады.
Бұдан шығатын қорытынды, дене тәрбиесін зертеуші басқа ғылымдар арасындағы бұл ғылымның өз дербестігін айқындап береді. Дене тәрбиесінің методологиясы оның ішкі заңдылықтарын түгел қарастырып, түрлі аспектілерін анықтаудағы негіз болады.
Сол себепті дене тәрбиесінің пәні мсн зерттеу оқу процесі ретінде методологиялық дайындықпен, қаруландырып маманға дене тәрбиесі міндеттерін еркін өтеуге мүмкіндік береді.
Дене тәрбиесі жүйесінің педагогикалық бағыты жалпы дене т әрбиесінің әдісі, мамандық бағыттағы дене тәрбиесінің, спорт бағытындағы дене тәрбиесі әдістерінен құралады.
Бұлар да өз ішіндс түрліше жіктеледі. Олардың әр түрлілігі айналысушылардыц жас ерекшелігіне, жынысына, кәсіби спорт жабдықтарына сәйкестендіріледі . Тек ғылыми және оқу барысындағы әдіс үғымы жалпылама мағына береді. Жеке әдіс түрлері ,өз бетінше ғылыми мазмұнды құрайды. Екі пән де бір бірінсіз өмір сүре алмайды.
Дене тәрбие ғылымы қазіргі дене тәрбиесінің динамикалық жүйесін құрайды сондықтан ғылым дене тәрбиесі білімнің негізі болады. Дене тәрбиесі ғылыми бұл құрылымының болашағын бүтіндей құрып, жеке заңдылықтарды біріктіреді, оларды дене тәрбиесінің барлық әдістеріне үлгі етеді.
Дене тәрбиесінің әдісі жеке заңдылықтарды орындап, ілімдік жалпылықтың негізін қалайды.
Сонымен бірге мұғалімдер мен оқушылардың жалпы міндеттерін нақты айқындап, педагогикалық жарнамаға айналдырады . Дене тәрбиесі әдісі нәтижесінде жалпы жетістік жекешеленеді . Сол үлгімен әрбір әдісті тек пайдаланып қоймай айналысатындардың ерекшеліктеріне қарай жеке заңдылықтар құру керек . Бұл екеуі қосылып" Дене тәрбиесінің пәні мен әдісі " деген оқу процесін құрайды. Үйрету пәндеріне қарай бұлар педагогика ғылымының құрамына енеді. Педагогиканың басқа салалары секілді дене тәрбиесі де әлуметтік психологиялық және биологиялық заңдылықтарға байланысты қарастырылады.
Дене шынықтыру сабағының білім беру, тәрбиелік және сауықтыру міндеттері бар. Білім беру міндеттеріне: балаларды бағдарламада қаралған дене шынықтыру жаттығуларын орындауға, үйреткен жаттығуларды қалыптастыру. Сол себептен дағды мен ептіліктерін дамытуда берілген жаттығуларды қолдану. Сол себептен білім беру міндетіне балаға дене шынықтыру және спорт жайлы білім алулары, денсаулықты сақтау, дене шынықтыру жаттығуын дұрыс орындау жатады. Дене шынықтыру сабақтарында тәртіптілік, зейінділік, ерік, үқыптық, сол сияқты достық сезімі, жолдастық, табандылық сияқты т.б. сапалар тәрбиеленеді. Дене шынықтыру сабағының дұрыс ұйымдастырылуы мен өткізілуіне үйлесімді костюмдер, сабақ өтетін жердің гигиеналық талаптарға сай болуы, сабақты ашық ауада өткізу - осының бәрі сауықтыру міндеттерін шешу үшін жағдайлар жасайды.
Дене шынықтыру сабағын уйымдастыру 3 бөлімнен турады:
I бөлім - үйымдастыру, Бүл оқушыларды сабақтың қиын тапсырмаларын орындауға дайындау, яғни кіріспе бөлім.
II бөлім - негізгі бөлім, Бүл сабақтың негізгі міндеттерін орындауға бағытталған.
III бөлім - қорытынды бөлімі. Сабақ ұйымдастырылған түрде аяқталады. Оның бар бөлімі бір-бірімен тығыз байланысты.
Кіріспе бөлім 5-10 минуттан, негізгі бөлім 25-30 минуттан, қорытынды бөлім 3-5 минуттан түрады.
Кіріспе бөлімде сапқа тұру элементтері, гимнастикалық сап түзеу, жалпы дамытатын би жаттығулары, ойындар ойналады.
Негізгі бөлімде құрал-жабдықтармен және жабдықтарсыз жалпы дамытатын жаттығулар, би жаттығулары: жүріс, жүгіру, секіру, лақтыру, өрмелеу, асылу, акробатикалық жаттығулар, тепе-теңдік, үлкен қозғалыспен айналатын ойындар,сонымен бірге, сол кластың бағдарламасынан кез-келген материал енгізілуі мүмкін.
Қорытынды бөлімде организмді бірте-бірте тыныштық қалыпқа өткізу. Сапқа тұру, сабақты қорытындылау, \Үйге тапсырма беру, ұйымдасқан түрде залдан шығу жұмыстары жүргізіледі.
Мүғалім сабақтың барысында оқушылардың көңіл-күйі сергек болуын қадағалау керек және оларды жаттығуларды жаксы орындауға қалыптастырған мақұл [10].
Мүғалімнің сабаққа жақсы дайындығы оны жақсы өткізудің кепілі. Ол мүғалім бағдарлама материалымен толық таныс болуы тиіс. Методикалық әдебиеттерді қолдану, өз пәнін жетік меңгеру" басқа педагогтармен тәжірибе алмасып отыруы керек. Әрбір сабақтың жоспары болуы қажет. Сабақтағы денеге түсетін күш әр түрлі болады. Оқушыларға шамадан тыс артық күш түсіруге болмайды. Бүл олардың шаршауына, әлсіреуіне_ алып келеді, сондай-ақ жүктеме өте нашар, аз болмауы керек: Себебі ол кезде дене шынықтыру жаттығуларының әсері жеткіліксіз болады.
Біздің айналамызда дене тәрбиесінің орасан бай көздері бар. Оларды терең ойланып пайдалану керек. Бүған үлкендердің тәжірибесі мен мамандардың кеңесі көмектесе алады.
Дене тәрбиесі - жас адамның жалпы тәрбиенің бір бөлігі.
Мектеп жасындағы кезеңдер 3 топка бөлінеді:
1) төменгі 2) орта 3) жоғарғы.
Дене тәрбиесінің мақсаты: спорт жағынан жетілген, дене тәрбиесі саласында жоғарғы көрсеткіштер көрсете алатын адамды тәрбиелеу. Өз отанын қорғауда, еңбекте жоғарғы нәтиже, жететін түлғаны даярлау.
Күтілген нәтиже қоғам дамуының заңдылықтарымен тығыз байланысты. Бүл мақсат қоғамды құрап , оның байлығын қорғайтын әлеуметтің талаптарына сәйкестендіріледі. Дене тәрбиесінің мақсаты жан -дүниесі рухани бай , ар - ожданы таза, Отанды қорғауда ұзақ жылдар шығармашылық еңбек етуге жарамды адамдардың физикалық дамуын қалыптастыру болып табылады.Бұл мақсат еліміздегі әр адамның қоғамдық талаппен жеке қызығушылықтарына байланысты.
Дене дамуының жетілуі адамдардың ешқандай кемшліксіз жан-жақты жетілген тұлға туралы арманын бейнелейді. Дене тәрбиесінің міндеттері: алға қойған мақсаттың шарттар на сәйкес орындарға қол жеткізуге мүмкіншіліктер туғызу. Дене тәрбиесі жүмысында шешілуге тиіс міндеттер үш топқа бөлінеді: сауықтыру , тәрбиелік және білім беру міндеттері. Дене дамуы адамның жеке өміріндегі ағзаның пішіні мен қызметінің өзгеруі.
Білім беру міндеттері осы саладағы арнайы білімді меңгеріп, оны қимыл арқылы қолданысқа түсіру. Денелік білім деп арнайы жүйелі білімді. дене жаттығуларын игеріп, оны өмірде түрлі айла - тәсілдер арқылы өз бетінше қолдануды айтамыз. Арнайы білім дегеніміз - дене тәрбиесінің заңдылықтарын басшылыққа алатын білім. Бұл саланың мазмұнын денелік білімнің деңгейі мен бағыты карастырады. "Денелік білім " деген үғым ең алғаш П.Ф.Лесгафтың ғылыми еңбегінде айтылады.
Денелік білімде басқа білімдер сияқты қоғамға аса бағалы ғылымдардың бір саласы болып табылады.
Дене тәрбиесі ғылымында зерттеу объектісі: игертілетін педагогикалық фактор, ал субъектісі - дене жаттығуларын үйренуге әрекет , үстіндегі жеке адам. Сондықтан әрбір педагогикалық зерттеуде объектісі мен субъектісі ажырамайды. Дене т әрбиесі заңдылықтарын негіз еткен элеуметтік ілім жүйесі дене тәрбиесі пәні болып табылады. Жалпы заңдылыққа дене тәрбиесінің түрлі топтарындағы дене тәрбиесінің теңестірілуі кіреді ( балалар мен ересектер).
Дене тәрбиесі жетілдіру әдісі пәні өзіне тән заңдылықтары негізделген педагогикалық жүйе болып табылады .
Табиғат пен қоғамның жалпы заңдылықтарының кейбірі -дене тәрбиесінің заңдылықтары. Атап айтқанда дене тәрбиесінің заңдылықтары адамның арнайы әдістері мен оны оқып үйренуімен қатар метадологияның бір бөлігі дене тәрбиесінін метадологиясын құрайды.,
Жалпы метадологиямен байланысы білім беру әдістері ғылыми білімнің зерттеу әдістерін дене тәрбиесінің заңдылықтары ретінде әлуметтік жағынан қолданыс табуы оның өміршеңдігшін танытады.
Бұдан шығатын қорытынды, дене тәрбиесін зертеуші басқа ғылымдар арасындағы бұл ғылымның өз дербестігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І Тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ПӘНІНДЕ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ БЕЛСЕНДІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.1. Оқушылардың дене тәрбиесі пәнінде ойындар жүргізу негізінде белсенділікке тәрбиелеудің педагогикалық-психологиялық мәселелері ... ... ..7
1.2. Дене тәрбиесі пәнінде бастауыш сынып оқушыларын ойындар арқылы белсенділікке тәрбиелеу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
ІІ Тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ПӘНІНДЕ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ БЕЛСЕНДІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.1. Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесі пәні арқылы белсенділікке тәрбиелеудің өзіндік ерекшелік жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2. Оқушылардың дене тәрбиесі пәнінде ойындар арқылы танымдық белсенділігін қалыптастырудың әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...47
2.3. Жеке іс-тәжрибемнің сабақ үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 4
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .65
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Қазақстан халқына Жолдауында: Біздің болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз - белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Бұл үшін біз не істеуіміз керек?
Біріншіден, барлық дамыған елдердің сапалы бірегей білім беру жүйесі бар. Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс күтіп тұр. 2020 жылға қарай Қазақстандағы 3-6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз қамту жоспарлануда. Сондықтан оларға заманауи бағдарламалар мен оқыту әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну маңызды. Орта білім жүйесінде жалпы білім беретін мектептерді Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу керек. Мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін білуге тиіс. Оларды оқыту нәтижесі оқушылардың сындарлы ойлау, ӛзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс делінген [1].
Қазіргі кезде өркениетке ұмтылған еліміздің экономикалық және әлеуметтік-мәдени жағдайына сай қоғам өмірінің барлық саласына белсенді атсалысатын, ісәрекетінде шығармашылық бағыт ұстанатын жеке тұлғаны қалыптастыру өзекті мәселе болып отыр. Мұндай адамды қалыптастыру шарты - оның табиғатынан берілген белсенділігін дамыту, өйткені ақыл-ойтұрғысынан саналы әрекет ету қабілеті белсенділікке тәуелді. Баланың белсенділігінің дамуындағы тұғырнамалық саты - мектеп кезеңі. Балалардың белсенділігін, әрекетін дамыту ақпараттық кеңістіктің кеңеюімен сипатталатын осы заманда ерекше маңызға ие. Ақпараттардың ұлғаюы балада өзіне қойылған талаптар шеңберінен асып, өз ойын жүзеге асыруда ерекше шешімдер табуға мүмкіндік беретіндей қасиеттерді қалыптастыруды талап етеді.
Бала алғаш рет мектеп табалдырығын аттайды, сабақтардан тез шаршайды, бұрынғыдай қимылдай бермейтін болады. Өйткені бұған дейін балалар үнемі қозғалыста болады, ойнайды, жүгіреді, ертеден ұйқыға жатқанға дейін 6 сағаттан аса қозғалыста болады. Ал мектеп табалдырығын аттағаннан кейін жүріс-тұрысы, қозғалысы таза ауада болатын уақыты әлде қайда азаяды, тіпті ұйқысы да бұзылады. Бұл олардың ден саулығының қалыптасуына кері әсерін тигізеді. Зерттеулер көрсеткендей мектеп оқушыларының 80 пайызының организмінде ақау болатыны - осының дәлелі. Әрине аптасына 3-ақ рет болатын дене шынықтыру сабағы организмнің күнделікті қозғалыс қажеттілігін қанағаттандыра алмайды. Мектеп табалдырығын аттаған 1 - сынып оқушысы мектеппен қалай танысса дене шынықтыру сабағымен де солай танысуы керек. Ал мектептегі жалпы дене шынықтыру, сауықтыру жұмыстарының басқа пәндермен салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар. Оқушылар спорт залға, алаңға арнайы спорттық киіммен ғана шығуы тиіс десек, бұл - оларға қойылатын алғашқы талап. Бастауыш сыныптарда оқушыларға дене шынықтыру пәні бойынша теориялық білім мен практикалық дағдылар меңгеріледі. Сауықтыру шаралары ағзадағы физиологиялық өзгерістерді жақсартумен денені шынықтыруды көздейді. Бұған таң ертеңгі бой жазу жаттығулары, сабақ үстінде өткізілетін сергіту сәттері, үзіліс күні жасалатын жаттығулар мен ойналатын ойындар, сабақтан тыс уақыттағы ойындар мен жаттығулар жатады. Таң ертеңгі бой жазу жаттығулары оқушылар дене шынықтыру сабығында орындап, үйреніп, оларды үйде өз беттерімен қайталап жаттығады. Бұған оқулықтағы жалпы дамыту жаттығуларымен мұғалімнің өз қалауы бойынша іріктеп алынған жаттығуларды пайдаланады. Бой жазу жаттығулары музыка ырғағымен неше түрлі спорт құралдарын қолданып өткізсе оның құндылығы арта түседі. Қазір мектептердің көбінде үзіліс кезінде таза ауаға шығып бой жазып сергуіне мүмкіндік бола бермейді. Сондықтан оқушылар үзілісте азда болса ойнап, жаттығулар орындау арқылы, өздеріне керекті қимыл қозғалыстар жасау мақсаты үшін оқулықта шағын ғана орынды қажет ететін ойындар көрсетілген [2].
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында ғылым мен практика жетістіктерін жеке адамды дамытуға, шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін, интеллектін дамытуға бағыттау міндеті көзделген. Сондықтан осы міндеттердің жүзеге асуы оқушылардың белсенділігін ойын арқылы дамытуға, білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайында пайдалануға, тікелей байланысты [3].Оқушы жеке тұлғасын қалыптастыру мәселелеріне байланысты бірқатар маңызды зерттеулер бар: жеке тұлғаның танымдық ізденімпаздығы мен шығармашылық ойлау мүмкіндіктерін дамыту А.Е.Әбілқасымова, Б.А.Тұрғынбаева, қазіргі кезеңде жоғары сынып оқушыларының белсенділігін қалыптастырудың педагогикалық шарттары А.С.Мустояпова, болашақ мұғалімді қазіргі білім технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетін белсендендіруге дайындау Ж.Ж.Айтпаева, Қазақ ақын-жазушыларының шығармалары арқылы студенттердің танымдық белсенділігін дамытуЕ.К.Нурланбекова, т.б. еңбектерінде айқындалған. Ал қоршаған ортамен таныстыру мәселелері К.Ж.Жүнісова, З.Ф.Олейник Қ.А.Аймағамбетованың зерттеулерінде кездеседі.
Белсенділіктің теориялық негіздері жетекші философ, психолог, педагогтардың (К.А.Абулханова-Славская, М.И.Лисина, А.М.Матюшкин, Я.А.Пономарев, С.В.Герасимов, Т.И.Шамова, Г.И.Щукина) еңбектерінде берілген. К.А.Абулханова-Славская мен М.И.Лисина таным белсенділігі мен таным іс-әрекеті ұғымдарының арақатынасына талдау жасады.А.М.Матюшкин таным белсенділігі, оның құрылымын анықтады. Я.А.Пономарев адамның шығармашылық белсенділігін дамыту тетігін жасады. С.В.Герасимов іс-әрекетпен белсенділіктің ажырамас байланысын көрсететін таным белсенділігі мен ұғынудың өзара байланыс түрлерін айқындады. Т.И.Шамова мен Г.И.Щукина таным белсенділігі таным әрекетінде пайда болатынына назар аударды.
Олардың көзқарастарын біз өзіміздің дипломдық жұмысымыз барысында жан-жақты талдау жасап, негізге алдық. Алайда, ғалымдардың зерттеу жұмыстарына қарамастан әлі де болса шешімін таппаған сұрақтар баршылық. Дене тәрбиесі пәнінде ойындар арқылы оқушылардың белсенділігін дамытудың маңыздылығын ашып көрсету қажеттігі, бұл мәселенің көкейтестілігін айқындай түседі, ал теориялық мәнділігі мен әлі де болса шешілмеген проблеманың болуы Бастауыш сынып оқушыларын дене тәрбиесі пәнінде ойындар арқылы белсенділікке тәрбиелеу тақырыбын таңдап алуымызға негіз болды.
Оқушылардың белсенділігін дамыту проблемасы, ғылыми әдебиеттерде қозғалса да, жан-жақты және тұтас арнаулы зерттеуге алынбаған. Дене тәрбиесі пәнінің мазмұнын игеру мен меңгерту тәсілдерін құру арқылы дамытудың педагогикалық шарттары қарастырылмайды. Зерттеу барысында, оқушылардың белсенділігін ойын арқылы қалыптастырудың төмен деңгейі мен оны дамытудың педагогикалық шарттарының толық қарастырылмауы; олардың танымдық белсенділігін дамыту қажеттiгi мен қоршаған ортамен таныстырудың осы мақсатта жүйелi пайдаланбауы арасында; қоршаған ортамен таныстырудың оқушылардың танымдық белсенділігін дамытудағы мәнін айқындап, теориялық тұрғыдан шешу қажеттілігі мен осы бағыттағы педагогикалық тәжірибенің өз дәрежесінде болмауы арасында қарама-қайшылық орын алып отырғандығына көз жеткіздік. Көрсетілген қайшылық зерттеу проблемасын айқындады: оқушылардың дене тәрбиесі пәнінде ойын арқылы белсенділігін дамытудың педагогикалық шарттарын анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1) Педагогикалық, психологиялық және әдебиет тұрғысында жазылған ғылыми еңбектерге теориялық тұрғыдан талдаулар жасау;
2) Бастауыш сыныптың оқу процесінде ойындардың ролі мен мәнін анықтау;
3) Дене тәрбиесі пәнінде ойын арқылы оқушылардың белсенділігін дамытудың тиімді жолдарын көрсету.
Зерттеу объектісі: дене тәрбиесі пәнінде оқушыларды белсенділікке тәрбиелеудегі ойынның орны.
Зерттеу пәні: Бастауыш сыныптағы Дене тәрбиесі пәні. (1 - 4 сынып).
Зерттеу әдісі:
Ғылыми тұрғыда жазылған мақалалар мен еңбектерді жинақтау, сұрыптау, талдау;
озат педагогикалық тәжірибелерді іріктеу, бастауыш сынып оқушыларымен әңгімелесу;
сұрақ-жауап, байқау т.б.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспе, екі тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І Тарау. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ПӘНІНДЕ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ БЕЛСЕНДІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Оқушылардың дене тәрбиесі пәнінде ойындар жүргізу негізінде белсенділікке тәрбиелеудің педагогикалық-психологиялық мәселелері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бүгінгі таңда егеменді ел болып, өз шаңырағын көтеріп, туын тіккелі бері ана тілін, салт-дәстүрін қайта жаңғыртуда. Жаңарған ел жаңа көзқарастағы ұрпақ тәрбиелеуді талап етуде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың 2030-бағдарламасында Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білім мен әл - ауқаты барлық қазақстандықтардың өмір сүру жағдайларын біліммен мүмкіндіктерін ұдайы жақсарту - деп атап көрсетеді. Сондай-ақ дене тәрбиесі мен спорттың маңызын арттыруды, елімізде сауықтыру жұмыстарының әдістерін жетілдіруді ұсынады. Сондай мүмкіндіктердің - бірі баланы жастайына қазақтың ұлттық қозғалмалы ойындарын ойнауға жаттықтыратын тиімді әдіс тәсілдерді пайдалану мақсатына қарай дене тәрбиесін жан-жақты дамыту көзделген.[3]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Белсенділік - белсенділіктің қозғаушы күші - қажеттілік пен құштарлық. Тіршіліктің негізі - қозғалыс пен іс-әрекет болса, оның не қарқынды, не баяу жүруі қажеттілік пенқұштарлық шегіне байланысты. Белсенділік, элементарлық белсенділік , биологиялық белсенділік , әлеуметтік белсенділік болып жіктеледі. Белсенділіктің бұл түрлерін өзінің қамтылу аясына қарай әр ғылым өз әдісіне сай зерттейді. Әлеуметтанудағы белсенділік адамның мінез-құлқы мен іс-әрекетін сипаттайтын негізгі белгілердің бірі. Мұны саяси белсенділік, әлеуметтік белсенділік және психикалық белсенділік деп бөледі: Саяси белсенділік - жеке түлғаның не әлеуметтік топтың саяси процеске араласу деңгейін білдіретін ұғым. Бұл белсенділік әлеуметтік топтың өзі көздеген мақсаттарына сай саяси жүйеге ыкпал етіп, оны өзгертуге ұмтылуынан байқалады. Әлеуметтік белсенділік - белгілі бір тарихи кезенде әлеуметтік топтың, қауымның қоғам алдына қойылған міндетті саналы түрде шешуге бағытталған іс-әрекеттерінің жиынтығы.Әлеуметтік белсенділік қоғам өмірін әртүрлі аясында (саяси-қоғамдық істерде, еңбек, мәдениет және тұрмыс саласында) көрініс береді. Психикалық белсенділік - субъектінің ұстанған бағдарын жүзеге асыру барысыңдағы іс-әрекетінің жігерліліп. Ол жеке түлғаның өзіндік ерекшеліктеріне, яғни белгілі бір ахуалға сай әсерленуіне, мінез-кұлқына, шешім қабылдау қабілетіне байланысты. Психологиядағы белсенділік - адамның сыртқы ортамен 93 қарым-қатынас жасауының сипаты. Бұл орайда белсенділік іс-әрекетпен байланысты бағаланады. Психологияда белсенділікті тұлға белсенділігі, ситуацияға үстем белсенділік , іздену белсенділігі, шектен асқан белсенділік деп бөледі. Тұлға белсенділігі - адамның шығармашылықтағы, іс-әрекеттегі, қоғамдағы, қарым-катынастағы тегеуріңділігі. Бұл адамның әлеуметтік өзгерістергеараласуынан байқататын қасиет. Тұлға белсенділігі оның идеялық принциптіліп мен өз көзқарасынан таймауынан, сөзі мен ісінің бірліпнен көрінетін адамның белсенді өмірлік позициясы ретіңде сипатталады; ситуацияға үстем белсенділік - субъектінің ситуациялық алаптардьін деңгейінен биік болу қабілеті. Ситуацияға үстем белсенділік арқылы субъект іс-әрекеттің ішкі және сыртқы кедергілерін (мысалы, енжарлық самарқаулық селқостық, т.б.) жеңеді белсенділік тің бұл түрі шығармашылық жағдайларда, танымдық белсенділікте риясыз бас тігуде және шекген аскан белсенділікте көрінеді; іздену белсенділігі болашағы беймәлім ситуацияны өзгертуге бағытталатын мінез. іздену белсенділігі - міңез-құлықтың көп типтерінің бірі болып табылады Оның психикалық көріністері - жоспарлау, киялдау, т.б.; шектен асқан белсенділік нәтижелі іс-әрекетті сипаттайтын, істің жоғары нәтижелігінің маңызды көрсеткіштерінін бірі [4].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сондықтан, рухани бай, азаматтық ары таза, ой еңбегіне бой еңбегі сай, сегіз қырлы бір сырлы азаматтарды тәрбиелеу талап етілуде.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Білім берудің жаңа технологиясын пайдаланып дене тәрбиесі пәнін жаңа технологиялық әдіспен оқушылардың жас ерекшіліктеріне денсаулықтарына байланысты ұлттық ойындарды спорттық ойын түрлеріне, сабақтын мазмұнына қарай іріктеп алып пайдалануға дене тәрбиесі мұғалімінің мүмкіндіктері бар. Арнайы ұйымдастырылған түрлі ұлттық ойындар балалар мен жасөспірімдерді ұйымшылдыққа, Отан сүйгіштікке, өжеттілікке, батылдыққа, шапшаңдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, табандылыққа, байсалдылыққа, еңбек етуге тәрбиелейді, патриоттық сезімдерін оятады дене қуаты қасиеттерін: күш, жылдамдық, төзімділік, икемділік және ептілік қасиеттерін жетілдіреді, дамытады. Ұлттық спорт ойындары : көкпар, бәйге, теңге алу, қыз қуу, алтын қабақ ату, жамбы ату, аударыспақ, асық ату, арқан тарту, қазақша күрес, тоғызқұмалақ,т.б Ұлттық ойындар: Ақ серек,көк серек, Айгөлек, Соқыр теке, Белбеу тастау, Мысық пен Тышқан, Кім түртті, Ұшты-ұшты, Қазан доп, Асық ойыны, Ине, жіп және түйіншек, Бестас, Жасырынбақ, Әтештер қақтығысы, Шымбике т.б. ойындар. Сол кезден қазіргі уақытқа дейін біз білетін Ақсүйек, Орда, Қызыл ту, Айгөлек ойындары кең таралып, көп ойналған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дене тәрбиесі сабағында ұлттық ойындардың ішінде Ақ серек,көк серек,
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Соқыр теке, Асық ойыны, Ине, жіп және түйіншек, Әтештер қақтығысы, Қызыл ту, Мысық пен Тышқан,Теңге алу, Тоғызқұмалақ ойындарын пайдаланамын.Бұл жұмыс барысында 3 сынып оқушыларынан ұлттық ойындарға байланысты сауалнама алдым.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Саулнаманың қорытындысы бойынша, оқушылардың ұлттық спорт пен ұлттық ойындар түрлеріне деген көз-қарастарының жоғары деңгейде екенін көрсетті. Адам өміріндегі ұлттық ойындардың алатын орны мен маңызы - деген сұраққа ұлттық қимылды ойындардың дене тәрбие үрдісіндегі оқушыларға салауатты өмірді қалыптастыруда алатын орны және атқаратын қызметі өрасан зор деген қортынды жасалды.[6]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындарды дене тәрбиесі кеңінен пайдалана отырып оқытудың тиімділігін арттыруға болады. Ол оқушының бойында күш қуатын жетілдіреді, сабаққа деген белсенділігін арттырады, оқу үрдісіне деген қызығушылығын жоғарлатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындарды мазмұны мен күрделілігіне байланысты және балалардың жас ерекшіліктерін ескере отырып, төменгі, орта және жоғарғы сынып оқушылары ойнайтын ойындар деп бөлуге болады. Мұндай топтамаға жіктеу Е.Қ.Уанбаевтың Дене тәрбиесі теориясы әдістемесі оқу құралына негізделе жүргізілді. Бірақ мен бастауыш сынып оқушылырыына сабақ беруіме байланысты мен 3 сыныптарды 3 топқа бөлдім:1 Негізгі топ 2. Дайындық топ 3. Арнайы дәрігерлік топ.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Негізгі топқа денсаулықтары мықты, дене қуаты дайындықтары жақсы, әр түрлі спорт түрлерімен тұрақты айналысатын оқушылар тобы жатады. Бұл топтағы оқушыларға барлық ұлттық ойындардың түрлерін қолдануға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Дайындық тобына денсаулықтары аздап қана нашарлаған және дене қуаты дайындығы төмен оқушыларды жатқыздым. Бұл топқа жататын оқушыларға жүктеме қарқыны мен көлемі аздау беріліп, ұлттық ойындарды ойнатқан кезде топтық және жеке әдіс түрлерін қолдандым.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Арнайы дәрігерлік топқа денсаулықтары әлсіз оқушылар жатады. Бұл топтағы оқушыларға қарқыны мен жылдамдығы төмен ұлттық ойындар ойнаттым.[5]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қажетті ойындарды өтілетін сабақ не жаттығудың алдында тұрған педагогикалық міндеттеріне байланысты таңдап алу қажет. Дене тәрбиесі сабағында және жаттықтыру кезінде қозғалыс ойындарын, оның ішінде ұлттық ойындарын қолдану арнайы үйрену міндеттерін шешуге көмектеседі. Ұлттық және эстафеталық қозғалыс ойындарын ұйымдастыра отырып оқушылардың қызығушылығын арттыру, ұйымшылдыққа, батылдыққа және салауатты өмірге тәрбиелеу. Ұлттық ойындарды спорттық ойын сабақтарында, жеңіл атлетика, гимнастика сабақтарында, жалпы дене қуаты дайындығы және жаттықтыру сабақтарында кеңінен қолдануға болады. Ұлттық ойындардың дене тәрбиесі сабағын жоғары әдістемелік деңгейде сапалы өткізудегі пайдасы мол.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мен ұлттық ойындарды дене тәрбиесі сабағында пайдалану кезінде мына жайттарды есепке аламын:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Өз белсенділігін ұғыну
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.Таңдау еркіндігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Еркін таңдау үшін жауапкершілік
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4.Өздігінен дамуға талпыну
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Рефлексияға қабілеттілік
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. Дене қуаты қасиеттері (жылдамдылық, төзімділік, ептілік, икемділік, күш)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Субъектінің бойында әр түрлі қаблеттермен қасиеттерді қалыптастыруға байланысты ұлттық ойындарды төмендегідей топтарға жіктедім:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойын түрлері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қалыптасатын қабілеттер мен қасиеттер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақ серек,көк серек;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мысық пен Тышқан;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қызыл ту;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Субъектінің бойында жылдамдылық, төзімділік, ерік жігерлік, батылдық, шапшандық қасиеттері қалыптасады. Қимыл-қозғалыс жасау қаблеті артады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Асық ойыны;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұшты- ұшты;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ине, жіп және түйіншек;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Төзімділік, икемділік,ептілік қасиеттері дамиды. Еңбексүйгіштікке, мәдениеттілікке, тәртіптілікке, қажырлыққа, көпшілікке, мәдениеттілікке тәрбиелейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Теңге алу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жылдамдықты, ептілікті, белсенділікті, өжеттілікті, шапшандықты, тапқырлықты , ұйымшылдықты қалыптастырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тоғызқұмалақ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ойлау қаблеті, байсалдылық, жауапкершілік, тәртіптілік, мәдениеттілік дамиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушының бойында қалыптасатын қабілеттер мен қасиеттер бақылау және психологиялық зерттеу нәтижесінде анықтауға болады. Мектеп психологомен бірлесіп жүргізілген диагностика нәтижесінде 3 сынып оқушыларының оқу үрдісіне деген белсенділіктерінің артқанын, көңіл күйлерінің көтерінкі болуын, сенімділік, ұстамдылық, өзін-өзі бағалай білу қасиеттерінің дамығаны анықталды. Психодиогностика әдісі КБС (К-көңіл күйі, Б- белсенділік, С - сергектік) әдістемесі бойынша еске сақтау, ықылас, қозғалыс жылдамдығын, алаңдаушылық деңгейін, көңіл-күй көрсеткіштерінің өзгеру деңгейін анықтау арқылы байқалады.[4,680]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындарды пайдалану оқушының педагогилық тұрғыдан да дамуына маңызы бар. Педагогикалық жағынан ойындар төмендегілерді қамтамасыз етеді:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы ойындарды жүйелі түрде пайдалану, қиыншылықтарды жеңуге, еңбексүйгіш субъект ретінде тәрбиелеуге ықпал етеді.
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындар жаттығулар көмегімен оқушыларды жаттығуға керек психикалық күйге түсіреді.
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Көңіл күйді көтеру, көңілдену, тактикалық ойлауды дамыту, сыртқы қоршаған ортаны тез сезіну,келешек істелетін жұмыстарға дайындалу, жинақталу қасиеттерін қамтамасыз етеді.
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ойын жаттығуларын ойша қайталау арқылы барлық ықылас зейінді аударуға негізделеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жыл басында 3 сынып оқушыларының дене қуаты қасиеттері төмендегідей болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 кесте . Оқушылардың дене қуаты қасиеттері.2012-2013 оқу жылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дене қуаты қасиеттері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ұлдар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қыздар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жылдамдық (30 м, сек)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6,2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6,7
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Күш (%)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11,2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
13,4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы төзімділік(%)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2,1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1,3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғарыдағы сынып оқушыларының бір жылдан кейінгі дене қуаты көрсеткіштері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 кесте . Оқушылардың дене қуаты қасиеттері. 2013-2014 оқу жылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дене қуаты қасиеттері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ұлдар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қыздар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жылдамдық (30 м, сек)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6,0
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6,5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Күш (%)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
12,2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
13,8
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы төзімділік(%)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2,5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1,5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқу жылы ішінде сабаққа ойындарды қолдану барысында 3 сынып оқушыларырының дене қуаты қасиеттерінің өсу қарқыны байқалды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5,8
11,7
2,6
6,3
13,8
1,7
0
2
4
6
8
10
12
14
Ұлдар
Қыздар
Дене қуаты қасиеттерінің өсу
қарқыны. 2012-2013 оқу жылы
Жылдамдық, сек
Күш, %
Төзімділік,%
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сурет 1- Оқушылардың дене қуаты қасиеттерінің өсу қарқыны.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2012-2013 оқу жылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6
6,5
12,2
13,8
2,5
1,5
0
2
4
6
8
10
12
14
Жылдамдық
(30 м, сек)
Күш (%)
Жалпы
төзімділік(%)
Дене қуаты қасиеттерінің даму қарқыны.
2013-2014 оқу жылы
ұлдар
қыздар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сурет 2 - Оқушылардың дене қуаты қасиеттерінің өсу қарқыны 2013-2014 оқу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жылы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл көрсеткіштердің негізінде дене тәрбиесі сабағына ұлттық ойындарды қолдану тиімді екенін байқадым.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұнын барлығы оқушының тұлға ретінде қалыптасуына педагогикалық тұрғысынан да әсері бар. Себебі, осы қасиеттердің жиынтығы оқу үрдісіндегі 3 сынып оқушыларының математика, ана тілі, қазақ тілі, дүниетану, еңбекке баулу т.б пәндерді жақсы меңгеруге ықпал етеді. Оқушының бойында келесідей сапалық көрсеткіштер қалыптасады.
1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындар арқылы оқушы тұлға ретінде дамиды.
2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқу үрдісі кезінде жұмыс қабілеттіліктері жоғарлайды.
3. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушы жан-жақта дамиды.
4. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жағымды қарым-қатынас жасау мәдениетін меңгереді.
5. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жағымды эмоциялар мен іс-әрекеттерді ұстай алуы қалыптасады.
6. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өзінің мінез-құлқын, дене және психикалық жағдайын басқара алуы дамиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мысалы: Тоғызқұмалақ ойының алатын болсақ оқушының бойындағы аналитикалық ойлау қаблеті,байсалдылық, жауапкершілік, тәртіптілік, мәдениеттілік , талдай білу қаблеті қалыптасады [6].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Асық ойынын ойнау арқылы оқушының бойында төзімділік, икемділік, ептілік қасиеттерін дамытуға болады. Сонымен қатар, еңбексүйгіштікке, мәдениеттілікке, тәртіптілікке, қажырлыққа, көпшілікке тәрбиелейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғарыдағы зерттеулердің нәтижесінде 3 сынып бойынша негізгі көрсеткіштер анықталып оқушылардың субъектілігін қалыптастырудағы ұлттық спорт ойындарын пайдалану деңгейін жоғарлату мақсатында төмендегідей жоспар жасалынды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.Оқушылардың шығармашылығын, субъектісін арттыру үшін сабақта ұлттық ойын технологияларын тиімді пайдалану. (жыл көлемінде)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2..Қала, облыс көлемінде іс-тәжірибе алмастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.Оқушылардың дене қуаты қасиеттерін жетілдіру үшін ұлттық ойындар бойынша шағын үйірмелелер ашу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Оқушылардың мүмкіндігіне, ерекшелігіне қарай дене қуаты қасиеттерін дамытуға арналған деңгейлік жаттығулар жинағын шығару.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Оқушының күн тәртібін дұрыс ұстануға арналған кеңес беру күндерін жүргізу. (жыл көлемінде)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұлттық ойындары адам еңбегінің жемісі, халқының фантастикалық ой құбылысының көрнісі, дүниені танып, білуге талпынысының нышаны, бар өнердің бастамасы. Қазақ халқының ұлттық ойындары әлеуметтік - экономикалық жағдайларына байланысты туып, дамыған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы басты міндеттерінің бірі - ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, жастарға терең білім мен тәрбие беру. Ал оның негізі - жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық үрдісін жақсарту, жаңарту болып табылады. Сондықтан білім берудің жаңа технологиясын пайдаланып, дене тәрбиесі пәнін жаңа технологиялық әдіспен оқушылардың жас ерекшеліктеріне, денсаулықтарына байланысты, ұлттық ойындарды спорттық ойын түрлеріне, сабақтың мазмұнына қарай іріктеп алып пайдалануға кез келген дене тәрбиесі мұғалімінің мүмкіндігі бар деп санаймын.
Дене тәрбиесінің ғылыми және оқу тұрғысындағы ілімі мен әдісі оның кәсіби құрылымын айқындайтын негізгі білімді күрайды. Дене тәрбиесі жайында ілім мен әдіс тәсілдері мүғалімнің педагогикалық қабілетін дамытып, дене тәрбиесінің кез-келген сатысында түрлі мәселелерді шешіп, ғылыми бағытты дұрыс пайдалануға көмек береді.
Кез-келген білім өзіндік әдістемелік бағыт - бағдар болған жағдайда ғана өмір сүре алады. Белгілі бір ғылымның өзіндік: зерттейтін объектісі болады. Зерттеу нәтижесінде жинақталғап білімдер үйретілетін пәннің айқын жүйесін, оқу барысын құрайды.
Дене жаттығуларын пайдаланудың адамдарға әсері педагогикалық ұйымдастыру қүбылысы, сондай-ақ ғылыми тұжырымдарды, басшылыққа алу деңгейіне байланысты. Осы саладағы мақсатты бағыттар дене тәрбиесі деп аталатын бүтіндей қоғамдық үйымды қүрайды. Дене тәрбиесінің әр жүйесі дене тәрбиесінің тиянақты - тарихи түрін бейнелейтіндіктеи қойылған; мақсатқа жету үшін осы немесе басқа ұйымдардан құралады. Жүйе айқын салалар құрылымымен олардың қызметі қоғамның басқа да жүйелерінің карым-қатынас ерекшеліктерімен айқындалады.
Жүйенің ең басты қызметі - адамдардың дене мәдениетін жоғары сатыға көтеру үшін барлық осыған тікелей қатысты қүрылады.
Мемелекеттік дене тәрбиесінің идеологиялық бағыттағы қызметін ғана емес, сонымен қатар материалды жағынан қамсыздандыру деңгейін (спорт кешені құрылысы, оны арнайы жабдықтау, кадрларды жүйелі дайындау, төлемді анықтау), ғылыми қызмет етуді, әдістемелік әдебиеттермен жабдықтауды мақсат етеді.
Д.т.жүйелерінің бағыт алуы (мақсаты, міндеттері, себептері)
Д.т. жүйесінің идеологиялық негіздері
Бағдарламалы-мөлшерлік талаптар
Д.т.жүйесінің күралдары
Д.т. жүйесінің әдістері
Д.т. жүйесінің әдістемелік негіздері
Д.т. мақсатына адамдарды ұйымдастыру түрлері
Қоғамдық
Д.т. жүйесінің ұйымдастыру негіздері
Техникалық база
Идеологиялык
Д.т. жүйесінің дамуы мен өмір сүру шарттары
Дене тәрбиесі жүйесі өз даму барысында бай мүмкіндіктерге ие. Ол қоғамның ұйымдастыру саласының бұрыннан келе жатқан жүйе болғандықтан жалпы халықтық болып танылады.
Дене тәрбие жүйесі елдің әр түрлі қоғамдық топтарының ерекшеліктеріне бағыгталған өз алдына дербес қоғамдық үйым. Дене тәрбиесі жүйесі - өзара қарым-қатынастағы жеке дене тәрбиесі жүйесі және әр түрлі қоғамдық топ өкілдерінің ерекшеліктеріне қарай сипатталады (балалар дене тәрбие жүйесі, мектеп оқушылары дене тәрбие жүйесі т.б.)
Балалар дене тәрбиесі жүйесі - әр түрлі жастағы топтардың денсаулығына жан-жақты бағытта қызмет жасайтын қоғамдық ұйым.
Дене тәрбие жүйесі " дене мәдениеті ", " спорт ", "дене тәрбиесі " деп аталатын салалардан түрады [7].
Бұл құбылысты талдаудың әр түрлі бағыттары бар. Дене тәрбиесі, оның қызметі, байланысы жэне оның басқа бөліктермен ара қарым-қатынасы арқылы талдау нәтижесінде танылады. Кестеде көрінгендей "Дене мәдениеті" негізгі ұғым болып табылады. Спорт дене мәдениетінің бір саласы ғана. Дене тәрбиесі "дене мәдениетінің" қүрамына жалпы дене тәрбиесі , кәсіптік жәнс спорттық бағыттағы дене тәрбиесі деп аталатын педагогикалық басты үш бағыттары бойынша кіреді. Атап айтқанда, спорт өзінің "педагогикалық жағынан, яғни спорттық дайындық - білім мен тәрбиенің барлық мақсаттарына қызмет көрсететін дене тәрбиесінің бір саласын құрайды. Қазіргі әдебиеттердегі кездесетін физикалық рекреция" термині белсенді демалысты қамтамасыз-ету, жүмыстың басқа түріне күшті орнына келтіру үшін ауысу сияқты дене тәрбиесінің тапсырмаларының бірін айқындайды. Бүл тапсырманың шешімін ұйымдастыру жұмыстарының өзіне тән санқилығымен жалпы дене тәрбиесі (гигиеналық гимнастика , серуен және т.б.), кәсіптік бағыттағы дене тәрбиесі ( өндірістік гимнастика), спорттық бағыттағы дене тәрбиесі арқылы бейнеленеді.
"Физикалық реабилитация" термині уақытша жоғалғап немесе оқыс жағдайлар мен ауыру кезімде төмендеген дене қуатыіі калпына келтіру дегенді білдіреді. Дене жаттығуларын бүлай пайдаланудың медициналық емдік қасиеті бар.
Бүл дене тәрбиесінің үш бағытының қүндылығы - біріншіден, дене тәрбиесі жүйесінің тең қүқықтылығы , екіншіден, материалды қамтамасыз ету мен жаттығатындар санының әр түрлілігі, үшіншіден, әр бағыттың шартты шекарасы мен олардың ішкі қарым-қатынасы ( яғни жалпы білім беретін мектеп оқушысы ЖБСМ-ң спорт дайындығын ала алады).
Дене мәдениеті - дене табиғатын тәрбиелеудің нәтижесі. Бұл -адамдардың дене дамуын қалыптастырып оны пайдаланудағы материалдық және рухани байлық.
Спорт дегеніміз - түрлі жақтан арнайы мамандандырылған және алдағы істерде жарысу арқылы өз мүмкіндіктерін жоғарғы дәрежеде көрсете білуге жан дүниесін дайындауды дене тәрбиесі ойындарында жоғары нәтижеге жетуге мүмкіндік жасайтын материалдық, әрі рухани байлық.
Атап айтқанда, біріншіден, спорт қоғамның тәрбиелеуші, дайындаушы ролін атқарады. Екіншіден , спорт материалды өндірістік қажеттіліктермен тікелей байланысты емес. Үшіншіден, спорт күрделі арнайы дайындықсыз болуы мүмкін емес. Тертіншіден, жоғарғы көрсеткіштер сайыс түрінде ғана салыстырылып, ерекшеленеді. Спорт қызметі жарыстар үстінде ғана анықталады. Бүл балалар спортына да қатысты.
Спортта түбегейлі түсіндіретін белгілер балалар спортында да табылады. Оны арнайы дайындықпен жас ерекшеліктері ескерілген мектептен тыс жүмыс ретінде қабылдаймыз. Жасөспірімдер спорты дегеніміз - тек осы жас кезеңін қамтамасыз етеді. Бүл қыздарға да қатысты.-
Мектеп спорты жас ерекшелігіне қарай балалар спортымен сабақтас. Алайда балалар спорты мектепте жэне мектептен тыс үйымдасткгылса. мектеп спорты тек мектептерде ғана үйымдастырыоады.Спорттың сан алуан белгілері түрлі жарыстық ойындар мен гимнастикада және туризмде де кездеседі. Мысалы, кейбір мамандықтар өзінің дербестігін жойып, гимнастикаға немесе спорттың баска бір түрінің құрамына енді. Осындай жағдайда сперт бөлекше белгілерді өзімен бірге ала жүріп, ойынға тән әдістеріне пайдаланады.
Дене мәдениетінің педагогика түрғысынан алып қарағанда дене тәрбиесі дене мәдениетінің негізгі саласы болып табылатыны жоғарыда айтылады. Педагогикада адамның саяси -әлуметтік құқықты эстетикалық жағынан қоғамға лайықты болуына жауап беретін мүмкіндіктердің дамуына бағытталған мақсатты тәрбие деп атайды. Дене тәрбиесі - адамның физиологиялық жағынан дамуын қалыптастыратын педагогикалық жүйе.
Дене тәрбиесінің міндетті адамның дене мәдениетінің өзіне лайықты мазмұнын меңгеруі . Дене тәрбиесі арқылы адам дене мәдениетінің жалпы нәтижесін өзінің жеке игілігіне бағындырады (денсаулығын жақсарту, т.б.) . Жеке адамның өзгеруі өз кезегінде дене мәдениетінің құрамының , оның басты нәтижелерінің өзгеруіне әсер етеді.
Балалар дене тәрбиесі - жеткіншектің дене дамытуы педагогикалық жүйесі. Мектептегі дене тәрбиесі мектеп аясында ғана жүзеге асатын педагогикалық жүйе. Ал бала дене тәрбиесі мектепте және мектептен тыс та атқарыла береді.
Дене тәрбие жүйесі "дене мәдениеті", "спорт", "дене тәрбиесі" деп аталатын салалардан түрады.
Бұл құбылысты талдаудың әр түрлі бағыттары бар. Дене тәрбиесі, оның қызметі, байланысы жэне оның басқа бөліктермен ара қарым-қатынасы арқылы талдау нәтижесінде танылады. Кестеде көрінгендей "Дене мәдениеті" негізгі ұғым болып табылады. Спорт дене мәдениетінің бір саласы ғана. Дене тәрбиесі "дене мәдениетінің" қүрамына жалпы дене тәрбиесі , кәсіптік жәнс спорттық бағыттағы дене тәрбиесі деп аталатын педагогикалық басты үш бағыттары бойынша кіреді. Атап айтқанда, спорт өзінің "педагогикалық жағынан, яғни спорттық дайындық - білім мен тәрбиенің барлық мақсаттарына қызмет көрсететін дене тәрбиесінің бір саласын құрайды. Қазіргі әдебиеттердегі кездесетін физикалық рекреция" термині белсенді демалысты қамтамасыз-ету, жүмыстың басқа түріне күшті орнына келтіру үшін ауысу сияқты дене тәрбиесінің тапсырмаларының бірін айқындайды. Бүл тапсырманың шешімін ұйымдастыру жұмыстарының өзіне тән санқилығымен жалпы дене тәрбиесі (гигиеналық гимнастика , серуен және т.б.), кәсіптік бағыттағы дене тәрбиесі ( өндірістік гимнастика), спорттық бағыттағы дене тәрбиесі арқылы бейнеленеді [8].
"Физикалық реабилитация" термині уақытша жоғалғап немесе оқыс жағдайлар мен ауыру кезімде төмендеген дене қуатыіі калпына келтіру дегенді білдіреді. Дене жаттығуларын бүлай пайдаланудың медициналық емдік қасиеті бар.
Бүл дене тәрбиесінің үш бағытының қүндылығы - біріншіден, дене тәрбиесі жүйесінің тең қүқықтылығы , екіншіден, материалды қамтамасыз ету мен жаттығатындар санының әр түрлілігі, үшіншіден, әр бағыттың шартты шекарасы мен олардың ішкі қарым-қатынасы ( яғни жалпы білім беретін мектеп оқушысы ЖБСМ-ң спорт дайындығын ала алады).
Дене мәдениеті - дене табиғатын тәрбиелеудің нәтижесі. Бұл -адамдардың дене дамуын қалыптастырып оны пайдаланудағы материалдық және рухани байлық.
Спорт дегеніміз - түрлі жақтан арнайы мамандандырылған және алдағы істерде жарысу арқылы өз мүмкіндіктерін жоғарғы дәрежеде көрсете білуге жан дүниесін дайындауды дене тәрбиесі ойындарында жоғары нәтижеге жетуге мүмкіндік жасайтын материалдық, әрі рухани байлық.
Атап айтқанда, біріншіден, спорт қоғамның тәрбиелеуші, дайындаушы ролін атқарады. Екіншіден , спорт материалды өндірістік қажеттіліктермен тікелей байланысты емес. Үшіншіден, спорт күрделі арнайы дайындықсыз болуы мүмкін емес. Тертіншіден, жоғарғы көрсеткіштер сайыс түрінде ғана салыстырылып, ерекшеленеді. Спорт қызметі жарыстар үстінде ғана анықталады. Бүл балалар спортына да қатысты.
Дене тәрбиесінің міндетті адамның дене мәдениетінің өзіне лайықты мазмұнын меңгеруі . Дене тәрбиесі арқылы адам дене мәдениетінің жалпы нәтижесін өзінің жеке игілігіне бағындырады(денсаулығын жақсарту, т.б.) . Жеке адамның өзгеруі өз кезегінде дене мәдениетінің құрамының , оның басты нәтижелерінің өзгеруіне әсер етеді.
Балалар дене тәрбиесі - жеткіншектің дене дамытуыі педагогикалық жүйесі. Мектептегі дене тәрбиесі мектеп аясында ғана жүзеге асатын педагогикалық жүйе. Ал бала дене тәрбиесі мектепте және мектептен тыс та атқарыла береді.
Дене тәрбиесінің мақсаты: қоғамдық талап пен оған қызмет көрсету үшін халықтың дене дамытуындағы күткен нәтижені білдіреді.
Күтілген нәтиже қоғам дамуының заңдылықтарымен тығыз байланысты. Бүл мақсат қоғамды құрап , оның байлығын қорғайтын әлеуметтің талаптарына сәйкестендіріледі. Дене тәрбиесінің мақсаты жан -дүниесі рухани бай , ар - ожданы таза, Отанды қорғауда ұзақ жылдар шығармашылық еңбек етуге жарамды адамдардың физикалық дамуын қалыптастыру болып табылады.Бұл мақсат еліміздегі әр адамның қоғамдық талаппен жеке қызығушылықтарына байланысты.
Климаттық - географиялық факторлар тобы еліміздің орналасқан түрлі аймақтардағы ерекшеліктеріне қарай қарастырылады . Мысалы : солтүстіктегі қысқа күн мен қатты аязды, оңтүстіктегі жоғарғы температура мен құрғашылық адамның физиологиялық жағынан қалыптасуына әр түрлі әсер
ететіні белгілі.
Тәрбиелік міндеттер адамның жеке басының жан -жақты дамуына рухани және дене қуатының бірлігін береді. Дене тәрбиесі бүтіндей педагогикалық салаға бола түра өзінің арнайы заңдылыктарымен тәрбиенің жалпы міндеттерін атқара алады [9].
Білім беру міндеттері осы саладағы арнайы білімді меңгеріп, оны қимыл арқылы қолданысқа түсіру. Денелік білім деп арнайы жүйелі білімді. дене жаттығуларын игеріп, оны өмірде түрлі айла - тәсілдер арқылы өз бетінше қолдануды айтамыз. Арнайы білім дегеніміз - дене тәрбиесінің заңдылықтарын басшылыққа алатын білім. Бұл саланың мазмұнын денелік білімнің деңгейі мен бағыты карастырады. "Денелік білім " деген үғым ең алғаш П.Ф.Лесгафтың ғылыми еңбегінде айтылады.
Денелік білімде басқа білімдер сияқты қоғамға аса бағалы ғылымдардың бір саласы болып табылады.
Дене тәрбиесі ғылымында зерттеу объектісі: игертілетін педагогикалық фактор, ал субъектісі - дене жаттығуларын үйренуге әрекет , үстіндегі жеке адам. Сондықтан әрбір педагогикалық зерттеуде объектісі мен субъектісі ажырамайды. Дене т әрбиесі заңдылықтарын негіз еткен элеуметтік ілім жүйесі дене тәрбиесі пәні болып табылады. Жалпы заңдылыққа дене тәрбиесінің түрлі топтарындағы дене тәрбиесінің теңестірілуі кіреді ( балалар мен ересектер).
Дене тәрбиесі жетілдіру әдісі пәні өзіне тән заңдылықтары негізделген педагогикалық жүйе болып табылады .
Табиғат пен қоғамның жалпы заңдылықтарының кейбірі -дене тәрбиесінің заңдылықтары. Атап айтқанда дене тәрбиесінің заңдылықтары адамның арнайы әдістері мен оны оқып үйренуімен қатар метадологияның бір бөлігі дене тәрбиесінін метадологиясын құрайды.,
Жалпы метадологиямен байланысы білім беру әдістері ғылыми білімнің зерттеу әдістерін дене тәрбиесінің заңдылықтары ретінде әлуметтік жағынан қолданыс табуы оның өміршеңдігшін танытады.
Бұдан шығатын қорытынды, дене тәрбиесін зертеуші басқа ғылымдар арасындағы бұл ғылымның өз дербестігін айқындап береді. Дене тәрбиесінің методологиясы оның ішкі заңдылықтарын түгел қарастырып, түрлі аспектілерін анықтаудағы негіз болады.
Сол себепті дене тәрбиесінің пәні мсн зерттеу оқу процесі ретінде методологиялық дайындықпен, қаруландырып маманға дене тәрбиесі міндеттерін еркін өтеуге мүмкіндік береді.
Дене тәрбиесі жүйесінің педагогикалық бағыты жалпы дене т әрбиесінің әдісі, мамандық бағыттағы дене тәрбиесінің, спорт бағытындағы дене тәрбиесі әдістерінен құралады.
Бұлар да өз ішіндс түрліше жіктеледі. Олардың әр түрлілігі айналысушылардыц жас ерекшелігіне, жынысына, кәсіби спорт жабдықтарына сәйкестендіріледі . Тек ғылыми және оқу барысындағы әдіс үғымы жалпылама мағына береді. Жеке әдіс түрлері ,өз бетінше ғылыми мазмұнды құрайды. Екі пән де бір бірінсіз өмір сүре алмайды.
Дене тәрбие ғылымы қазіргі дене тәрбиесінің динамикалық жүйесін құрайды сондықтан ғылым дене тәрбиесі білімнің негізі болады. Дене тәрбиесі ғылыми бұл құрылымының болашағын бүтіндей құрып, жеке заңдылықтарды біріктіреді, оларды дене тәрбиесінің барлық әдістеріне үлгі етеді.
Дене тәрбиесінің әдісі жеке заңдылықтарды орындап, ілімдік жалпылықтың негізін қалайды.
Сонымен бірге мұғалімдер мен оқушылардың жалпы міндеттерін нақты айқындап, педагогикалық жарнамаға айналдырады . Дене тәрбиесі әдісі нәтижесінде жалпы жетістік жекешеленеді . Сол үлгімен әрбір әдісті тек пайдаланып қоймай айналысатындардың ерекшеліктеріне қарай жеке заңдылықтар құру керек . Бұл екеуі қосылып" Дене тәрбиесінің пәні мен әдісі " деген оқу процесін құрайды. Үйрету пәндеріне қарай бұлар педагогика ғылымының құрамына енеді. Педагогиканың басқа салалары секілді дене тәрбиесі де әлуметтік психологиялық және биологиялық заңдылықтарға байланысты қарастырылады.
Дене шынықтыру сабағының білім беру, тәрбиелік және сауықтыру міндеттері бар. Білім беру міндеттеріне: балаларды бағдарламада қаралған дене шынықтыру жаттығуларын орындауға, үйреткен жаттығуларды қалыптастыру. Сол себептен дағды мен ептіліктерін дамытуда берілген жаттығуларды қолдану. Сол себептен білім беру міндетіне балаға дене шынықтыру және спорт жайлы білім алулары, денсаулықты сақтау, дене шынықтыру жаттығуын дұрыс орындау жатады. Дене шынықтыру сабақтарында тәртіптілік, зейінділік, ерік, үқыптық, сол сияқты достық сезімі, жолдастық, табандылық сияқты т.б. сапалар тәрбиеленеді. Дене шынықтыру сабағының дұрыс ұйымдастырылуы мен өткізілуіне үйлесімді костюмдер, сабақ өтетін жердің гигиеналық талаптарға сай болуы, сабақты ашық ауада өткізу - осының бәрі сауықтыру міндеттерін шешу үшін жағдайлар жасайды.
Дене шынықтыру сабағын уйымдастыру 3 бөлімнен турады:
I бөлім - үйымдастыру, Бүл оқушыларды сабақтың қиын тапсырмаларын орындауға дайындау, яғни кіріспе бөлім.
II бөлім - негізгі бөлім, Бүл сабақтың негізгі міндеттерін орындауға бағытталған.
III бөлім - қорытынды бөлімі. Сабақ ұйымдастырылған түрде аяқталады. Оның бар бөлімі бір-бірімен тығыз байланысты.
Кіріспе бөлім 5-10 минуттан, негізгі бөлім 25-30 минуттан, қорытынды бөлім 3-5 минуттан түрады.
Кіріспе бөлімде сапқа тұру элементтері, гимнастикалық сап түзеу, жалпы дамытатын би жаттығулары, ойындар ойналады.
Негізгі бөлімде құрал-жабдықтармен және жабдықтарсыз жалпы дамытатын жаттығулар, би жаттығулары: жүріс, жүгіру, секіру, лақтыру, өрмелеу, асылу, акробатикалық жаттығулар, тепе-теңдік, үлкен қозғалыспен айналатын ойындар,сонымен бірге, сол кластың бағдарламасынан кез-келген материал енгізілуі мүмкін.
Қорытынды бөлімде организмді бірте-бірте тыныштық қалыпқа өткізу. Сапқа тұру, сабақты қорытындылау, \Үйге тапсырма беру, ұйымдасқан түрде залдан шығу жұмыстары жүргізіледі.
Мүғалім сабақтың барысында оқушылардың көңіл-күйі сергек болуын қадағалау керек және оларды жаттығуларды жаксы орындауға қалыптастырған мақұл [10].
Мүғалімнің сабаққа жақсы дайындығы оны жақсы өткізудің кепілі. Ол мүғалім бағдарлама материалымен толық таныс болуы тиіс. Методикалық әдебиеттерді қолдану, өз пәнін жетік меңгеру" басқа педагогтармен тәжірибе алмасып отыруы керек. Әрбір сабақтың жоспары болуы қажет. Сабақтағы денеге түсетін күш әр түрлі болады. Оқушыларға шамадан тыс артық күш түсіруге болмайды. Бүл олардың шаршауына, әлсіреуіне_ алып келеді, сондай-ақ жүктеме өте нашар, аз болмауы керек: Себебі ол кезде дене шынықтыру жаттығуларының әсері жеткіліксіз болады.
Біздің айналамызда дене тәрбиесінің орасан бай көздері бар. Оларды терең ойланып пайдалану керек. Бүған үлкендердің тәжірибесі мен мамандардың кеңесі көмектесе алады.
Дене тәрбиесі - жас адамның жалпы тәрбиенің бір бөлігі.
Мектеп жасындағы кезеңдер 3 топка бөлінеді:
1) төменгі 2) орта 3) жоғарғы.
Дене тәрбиесінің мақсаты: спорт жағынан жетілген, дене тәрбиесі саласында жоғарғы көрсеткіштер көрсете алатын адамды тәрбиелеу. Өз отанын қорғауда, еңбекте жоғарғы нәтиже, жететін түлғаны даярлау.
Күтілген нәтиже қоғам дамуының заңдылықтарымен тығыз байланысты. Бүл мақсат қоғамды құрап , оның байлығын қорғайтын әлеуметтің талаптарына сәйкестендіріледі. Дене тәрбиесінің мақсаты жан -дүниесі рухани бай , ар - ожданы таза, Отанды қорғауда ұзақ жылдар шығармашылық еңбек етуге жарамды адамдардың физикалық дамуын қалыптастыру болып табылады.Бұл мақсат еліміздегі әр адамның қоғамдық талаппен жеке қызығушылықтарына байланысты.
Дене дамуының жетілуі адамдардың ешқандай кемшліксіз жан-жақты жетілген тұлға туралы арманын бейнелейді. Дене тәрбиесінің міндеттері: алға қойған мақсаттың шарттар на сәйкес орындарға қол жеткізуге мүмкіншіліктер туғызу. Дене тәрбиесі жүмысында шешілуге тиіс міндеттер үш топқа бөлінеді: сауықтыру , тәрбиелік және білім беру міндеттері. Дене дамуы адамның жеке өміріндегі ағзаның пішіні мен қызметінің өзгеруі.
Білім беру міндеттері осы саладағы арнайы білімді меңгеріп, оны қимыл арқылы қолданысқа түсіру. Денелік білім деп арнайы жүйелі білімді. дене жаттығуларын игеріп, оны өмірде түрлі айла - тәсілдер арқылы өз бетінше қолдануды айтамыз. Арнайы білім дегеніміз - дене тәрбиесінің заңдылықтарын басшылыққа алатын білім. Бұл саланың мазмұнын денелік білімнің деңгейі мен бағыты карастырады. "Денелік білім " деген үғым ең алғаш П.Ф.Лесгафтың ғылыми еңбегінде айтылады.
Денелік білімде басқа білімдер сияқты қоғамға аса бағалы ғылымдардың бір саласы болып табылады.
Дене тәрбиесі ғылымында зерттеу объектісі: игертілетін педагогикалық фактор, ал субъектісі - дене жаттығуларын үйренуге әрекет , үстіндегі жеке адам. Сондықтан әрбір педагогикалық зерттеуде объектісі мен субъектісі ажырамайды. Дене т әрбиесі заңдылықтарын негіз еткен элеуметтік ілім жүйесі дене тәрбиесі пәні болып табылады. Жалпы заңдылыққа дене тәрбиесінің түрлі топтарындағы дене тәрбиесінің теңестірілуі кіреді ( балалар мен ересектер).
Дене тәрбиесі жетілдіру әдісі пәні өзіне тән заңдылықтары негізделген педагогикалық жүйе болып табылады .
Табиғат пен қоғамның жалпы заңдылықтарының кейбірі -дене тәрбиесінің заңдылықтары. Атап айтқанда дене тәрбиесінің заңдылықтары адамның арнайы әдістері мен оны оқып үйренуімен қатар метадологияның бір бөлігі дене тәрбиесінін метадологиясын құрайды.,
Жалпы метадологиямен байланысы білім беру әдістері ғылыми білімнің зерттеу әдістерін дене тәрбиесінің заңдылықтары ретінде әлуметтік жағынан қолданыс табуы оның өміршеңдігшін танытады.
Бұдан шығатын қорытынды, дене тәрбиесін зертеуші басқа ғылымдар арасындағы бұл ғылымның өз дербестігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz