Болашақ бейнелеу өнері муғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлау жайлы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӘОЖ Қолжазба құқығында
СУЛТАНОВ ТАШМУХАММАД АБДУХАИМОВИЧ
Болашақ бейнелеу өнері муғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлау
6М010700 - БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ СЫЗУ мамандығы бойынша магистр
академиялық дәреже алу үшін дайындалған диссертация
ТҮРКІСТАН - 2014ж
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді:
Бейнелеу өнері кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к.
п.ғ.к. м.а доцент _______ Е.Ауелбеков
_________________20__ ж.
СУЛТАНОВ ТАШМУХАММАД АБДУХАИМОВИЧ
Болашақ бейнелеу өнері муғалімдерін мектепте графиканы оқтуға даярлау
6М010700 - Бейнелеу өнері және сызу
педагогика ғылымының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін орындалған диссертация
Магистрант ___________________ Т.Султанов
Ғылыми жетекшісі
п.ғ.к. м.а доцент ___________________ Е.Ауелбеков
ТҮРКІСТАН - 2014
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың теориялық негізі
1.1 Графиканың тарихи даму жолының ерекшеліктері мен тәрбиелік мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графика өнерінің алғышарттарын оқытудың маңызы мен теориялық моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... .24
2.Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың тәжірибелі - эксперимент жұмысы
2.1 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға дайындаудың формалары және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
2.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға даярлаудың әдістері мен ғылыми-тәжірибелік эксперимент нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... 69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев биылғы 2014 жылдың 12 қараша күнгі жариялаған Нұрлы жол - болашаққа бастар жол атты халыққа Жолдауында елімізді одан әрі дамытудың перспективалық негізгі 14 тапсырмасын белгілеп, бұл тапсырмалардың орындалуына қажетті қаржыларды нақтылап берді. Елімізде әлемдік бәсекеге қабілетті мамандар даярлау ісін дамытуды 12-тапсырмасында көрсете отырып, оны еліміздегі алдыңғы қатарлы 10 жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық базасын жаңарту арқылы жүзеге асыру жолдарын айқындап берді[1].
Елімізде қазіргі таңда болашақ мамандарды сапалы даярлау жұмыстарының тиімді шешімдерін шығарудың маңыздылығы да артып отыр. Бұл бағытта әсіресе жас ұрпақ тәрбиесі мен білімін қалыптастырып, дамытып, ұштайтын орта мектептің, ондағы ұстаздардың сапалы білім-біліктілігінің өзіндік ауқымды орны белгілі. Соған сәйкес, келешекте сол мұғалімдердің орнын басатын болашақ педагог-кадрларды даярлау, олардың дайындық көрсеткіштеріне ерекше мән берілуі де заңдылық деп білеміз.
Мектепте бейнелеу өнері пәнін оқытуда оқушылардың оқуға ынтасын тәрбиелеу арқылы олардың қабілеттерінің дамуына жол ашылады. Бейнелеу өнері пәнінің мұғалімі оқушының ынта-ықыласы мен бейімділігін, қабілетінің қандай екендігін есепке алып, оқу үдерісін осы негізге орайластыра жүргізіп отырады. Бейнелеу өнері пәнін оқыту барысында оқушының көркемдік-танымдық қызығушылығы артып, ақыл-ой қабілеті, білімді өз бетімен меңгеру белсенділігі дамиды, заттың түсін, түрін, тегін, көлемін, пішінін, табиғатын ұғу арқылы оның мәнін ғылими негізде терең түсінуге ұмтылысы үдей түседі.
Жалпы орта білім беретін мектепте көркемдік білім мен сұлулық тәрбиесін жүзеге асырушы болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің жалпы кәсіби дайындығын қамтамасыз ету барысында олардың графикалық іскерлік дайындықтарының күшті болу қажеттілігі арта түсуде. Себебі сурет салу, графикалық дағдыларды қалыптастыру арқылы графикалық жұмыстардың мазмұнымен, олардың түрлерімен, формаларымен және әдіс-тәсілдерімен танысып, бейнелеу өнеріне үйретудің негізі болатын графикалық жұмыстарының басты практикалық дағдыларын меңгеред
Өнер - тас бетіндегі графика өнерінің алғашқы нышандары, қазақ оюларының таңдаулы өрнектері, халқымыздың мәдениетінен сыр шертетін графика өнері туындылары ұрпаққа мұра ретінде қалдырылған игілік. Осы игіліктерді жоғары оқу орындары студент жастарға оқытудың, баулудың бір формасы - қазақстан өнер тарихы және графика пәні. Қазақстан өнер тарихы және графика пәнінің қазақстан графикасының дамуының теориялық негіздерінде, графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтарды студенттерге оқытудың маңызы зор.
Графикалық жұмыстың ең бастысы - сурет салу, ол заттың, құбылыстың қасиеттерін анықтап, танып білуге бағытталып, білім алушылардың қоршаған ортаны бейнелеуге қажетті ептіліктер мен дағды қалыптастыруларына көмектеседі. Суретті бейнелеуде негізгі талап - саналылық әрі шынайылық болғандықтан, білім алушы алғашқы сәттен бастап бейнелеудің көлемдік, кеңістіктік, сол сияқты, пішіндік, реңдік таным іс-әрекеттерін жүргізуі тиіс. Мәселен, мектепте оқушыға сурет дәптер парағын кеңістіктегі терезе ретінде қабылдату өте көп көмегін тигізеді және бейнелеудің күрделі сатысына жол ашып береді.[2]
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдері келешекте оқушылардың графикалық іскерліктерін қалыптастыруы үшін графиканың көркемдік құралдарын білуі қажет. Бұл жерде графиканың басты көркемдік құралдарына жататындар: бейнелеу тілінің негізгі элементтері (сызықтар, шрифтер, дақтар, нүктелер); оларды белгілі-бір жазықтық бетіне орналастыру құралдары; кескін бейнеленген жазықтықтың қасиеттері. Осы негізгі үш құралды пайдалану арқылы ғана болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің сан қырлы шығармашылық және әдістемелік жұмыстарды жүргізуіне мүмкіндіктер көбейеді. Осыған сәйкес, Н.П.Бесчастнов графиканы мынадай түрлерге бөліп қарастырады:
- сызықтық графика;
- штрихтық графика;
- дақтық графика;
- нүктелік кескіндеу.
Сонымен қатар, бұл графика түрлерінің элементтерін біріктіре отырып, яғни сызықтар, дақтар, нүктелер мен штрихтар арқылы орындалатын композициялардың ішінде сызық пен штрих; сызық пен дақ; сызық, штрих және нүкте; сызық, штрих және дақ; сызық, штрих, дақ және нүкте сияқты композициялар жиі кездесетіндігін көрсетеді. Бұл жерде сызық пен штрих бір-біріне өте байланысты, сөйтіп сызық штрих арқылы беки түседі, ал штрихтар сызықтың қозғалысы арқылы біріге түседі[3].
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдеріне графикалық сабақтардың мазмұнын, практикалық іскерліктерін игертуді мектеп оқушыларымен практикалық іс-тәжірибе барысында етене байланыста жүзеге асыру көп пайдасын беретіндігі белгілі. Сондықтан бейнелеу өнері сабақтарын жүргізуде болашақ мұғалімдер оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін алдын ала білгендері абзал. Мысалы, оқушы бейнелеу үшін заттарды және өмірдің түрлі жағдайларын қызыға талғаммен таңдайды. Ол сурет салу барысында кездейсоқ, елеусіз нәрселердің бәрін алып тастап, тек өзіне таныс, өзіндік ерекше жайларды ғана салады, әрі құбылыстарды жинақтап қорытып, өз бойына сіңіргенін көркем образ ретінде салған суретінде ұсынады. Осыған сәйкес, белгілі кеңестік педагог В.А.Сухомлинскийдің өз құндылығын азайтпайтын еңбектерінде балалардың салған суреттерін баланың рухани өмірінің бір бөлігі деп санап, чуолар қағаз бетіне өзін қоршаған дүниенің бір бөлігін ғана салып қоймай, өздері сол дүниеде өмір сүріп, сол әсемдікті өздері бірге тамашалайтындығы жазылған[4].
Бейнелеу өнері және сызу мамандығының мұғалімдерін әдістемелік даярлау мәселелері Т.Я.Шпикалова[5], Қ. Әмірғазин [6] және т.б. еңбектерінде теориялық және әдістемелік тұрғыдан негізделген.
Мектеп жасындағы балаларға көркемдік - эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру, олардың өнер түрлеріне қызығушылығын қалыптастыру, ұлттық өнер құралдары арқылы оқушыларға эстетикалық тәрбие беру мәселелері Қ.Е.Ералин [7], Б.А.Әлмұхамбетов [8], Б.К. Байжігітов[9], А. Қамақов[10], Л.Г. Медведев [11], Е.С. Асылханов [12], К.О.Жеделов [13], Б.Е.Оспанов [14] және т.б. еңбектері арналған. Сондықтан бейнелеу өнері пәні оқушылардың қоршаған ортаның сұлулығын тануға деген құмарлығын арттыруға бағытталған пән екендігін, көркемдік танымдық мүмкіндіктерге бай әрі оқушының тұлғасын дамытуда ерекше орын алатын пән екендігін әрдайым ұмытпаған жөн. Ал бұл пәннің осындай күрделі міндеттерін жүзеге асыратын және пәннің мерейін үстем ететін - бейнелеу өнері мұғалімдері және болашақ бейнелеу өнері мамандары, яғни қазіргі студенттер.
Заттардың формасын штрих арқылы салу үшін сурет сызықтардан, штрихтардан және дақтардан құралатындығын айтып өттік. Бұл жерде штрих - қаламұштың немесе қарындаштың өзінше дербес маңызы жоқ қысқа ғана ізі. Ол басқа штрихтармен қосылып біріккенде ғана өң-түс жасай отырып, маңыз бен мәнге ие болады. Қою жазылған штрихтар дақ береді. Сызық - нүктелердің жиынтығы немесе аспаптың созылмалы қимылының ізі. Оның суреттегі ролі күрделі де жауапты, ол бейнеліп отырған нәрсенің мәнімен тікелей байланысты және форманы көркемдік ой елегінің өткізудің нәтижесі болып табылады. Сызық - суреттің ең негізгі, мейлінше әсерлі элементтерінің бірі.
Қазақстан Республикасы мәдениетінің өркендеуіне, ұлттық бейнелеу өнерін зерттеуге үлес қосқан өнер зерттеушіғалымдар Г.Сарықұлова [15], И.Рыбакова [16], М.Ғабитова [17], Р.Көпбосынова [18], Н.Нұрмұхаммедов [19], К.Ли [20], Ш.Тоқтабаева [21], С.Мұқтарұлы [22],Б.Мекішев [23],Е.Е.Ералин [24], Б.К.Байжігітов [25], Қ.К.Болатбаев [26]көркемдік білім берудің мазмұнын анықтап, қазақ бейнелеу өнеріне қатысты теориялық және иллюстрациялық материалдарды толықтыра түсті.
Зерттеу мақсаты: Жоғарғы оқу орындарда Бейнелеу өнері және сызу мамандығы муғалімдерін қазақстан өнер тарихы пәнінде графика өнері шығармашылығын оқытудың маңыздылығын ғылыми-теориялық негіздеу, тиімділігін әдістемелік сынақтан өткізу.
Зерттеу міндеттері:
1. Болашақ бейнелеу муғалімдерін оқытудағы шығармашылығын маңызын ғылыми-теориялық негіздеу;
2. Болашақ бейнелеу муғалімдерін кәсіби графика өнерінің алғышарттарын муғалімдерін оқытудың теориялық - құрылымдық моделін ұсыну;
3. Графика өнері туындыларын муғалімдерін оқытудың инновациялық әдістемесін жасау;
4. Графика өнері туындыларындағы мәдени шығармашылығын муғалімдерін оқыту әдістері мен ғылыми - тәжірибелік эксперимент нәтижелерін практикада жүзеге асырып, тексерістен өткізу.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері және сызу мамандығы муғалімдерін қазақстан өнер тарихы пәнінде графика өнері шығармашылығын мәдени құндылықтарды оқыту әдістемесі.
Зерттеу нысаны: жоғарғы оқу орындарда Бейнелеу өнері және сызу мамандығы муғалімдерін қазақстан бейнелеу өнері тарихын оқыту үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жоғарғы оқу орындарында қазақстан өнер тарихы және графиканың теориялық негіздерін оқыту үрдісінде, өнердің ертедегі нышаны графика өнері шығармашылығын негізгі құрал ретінде қарастырылып, оның тарихи - мәдени құндылығын оқытудың теориялық - әдіснамалық негіздері дайындалып, олардың мүмкіндіктерін практикада қолданса, онда ұлт тарихы мен мәдениетінен ой өрісін, графика өнері бойынша білімдерін, муғалімдерін іскерліктерін мен шығармашылық деңгейлерін жоғарлатады, графикаға деген қызығушылықтары артады, графика пәнін оқытудың үрдісінің жетілуіне және қазақ графикасының келбетінің өркендеуіне ықпал етеді.
Жетекші идея: Графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтарды оқу - тәрбие үрдісінде тиімді меңгерту муғалімдерін ұлт тарихы мен мәдениетіне қызығушылығы мен білімін, кәсіби дағдыларын, рухани- көркемдік мәдениетін қалыптастырып, шығармашылық қабілетін дамытады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: зерттеу нысанасының теориялық әдіснамалық негізі ретінде тарихилық принциптері, зеріттеп отырған құбылысты тарихи дамуын әлеуметтік және мәдени үрдістермен байланыстыра отырып қарау. Графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтар студенттердің бойында тәрбиелік және кәсіби дағдыларды қалыптастыруда философиялық, педагогикалық, психологиялық қағидаларды пайдалану негізінде жүзеге асырылды.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесіне байланысты философтар, психологтар, педагогтар, тарихшылар, этнографтар, өнертанушылар, мәдениеттенушылардың еңбектеріне теориялық талдау жасау; Қ.Р-ның нормативті ресми құжаттарына және жоғары оқу орнының оқу жоспарлары мен бағдарламалары, мамандықтың элективті курстар каталогы, іс - тәжірибе бағдарламалары, зерттеу пәнінің оқу әдістемелік кешеніне, суретшілер шығармаларына, студенттер шығармашылық жұмыстарына талдау жасау, педогогикалық бақылау, әңгіме, және эксперимен нәтижелерін өңдеу жүргізу.
Зерттеу жұмысының теориялық мәнді мен ғылыми жаңалығы:
1 Графика өнерін болашақ бейнелеу муғалімдерін оқытудағы мәдени құндылықтар маңызын ғылыми-теориялық н егізделді;
2. Кәсіби графикалық туындылар мен кәсіби графика өнерінің алғышарттарын студенттерге оқытудың теориялық - құрылымдық моделі ұсынылды;
3. Графика өнері туындыларын студенттерге оқытудың инновациялық әдістемесі жасалынды;
4. Графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтарды студенттерге оқыту әдістері мен ғылыми - тәжірибелік эксперимент нәтижелерін практикада жүзеге асырып, тексерістен өткізілді.
Зерттеудің практикалық мәні:
Зерттеу нәтижелерін жоғары және арнайы орта педагогикалық, көркем-өнер-техникалық оқу-орындарында, мамандар біліктілігін қайта жетілдіретін мекемелерде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1.Графика өнері туындылары арқылы Болашақ бейнелеу муғалімдерін тарихи мәдени құндылықтарды оқытудың ғылыми негіздерін қарастыруда, ғылыми жұмысымызда графиканың дамуының тарихи - мәдени кезеңдері мен графика өнерінің қалыптасып даму кезеңінің хронологиясы жасалынды. Бұл кезеңдердегі графика өнері туралы білім студенттерге әр тарихи кезеңдердегі графика өнерінің туындыларындағы мәдени құндылықтарды қарастырып және оларға графиканың дамып қалыптасуына ықпал еткен эндогендік және экзогендік факторлардың графика өнері туындыларына ықпал ету мезанизімі жасалды.
2.Зерттеу жұмысында қолданыс тапқан графика, петроглиф, эндоген, экзоген терминдері нақтыланып, зерттелген ғылыми зерттеу жұмыстарына салыстырмалы талдау жасалып, өңделіп, қайта қарастырылып түсініктер берілді. Кәсіби графикалық туындылар мен кәсіби графика өнерінің алғышарттарын студенттерге оқытудың теориялық - құрылымдық моделі ұсынылды
3. Ерте дүниеде тас бетінде суреттерін, таңбаларды, қазақ ою - өрнектерін графика өнерінің алғашқы нышандары, мәдени құндылықтардың дерек көзі ретінде маңыздылығы қарастырылып, графика өнерінің алғашқы нышандарындағы жасырын обрыздарды ақпараттық технология мен зерттеуші суретшінің биологиялық қасиетімен үйлесу нәтижесінде жүзеге асатын әдісі жасалынды.
4.Графиканы студенттерге оқыту әдістерінің тарихы қарастырылып әдістермен модельдердің бүгінгі күнде маңыздылығын жоғалтпағаны суретші педагогтардың оқу үрдісіндегі қолданған әдістеріне жасаған бақылу нәтижесі тексерістен өткізілгені көрсеткіштер мен деңгейлермен көрсетілді.
Зерттеу тәжірибелік базасы: ғылыми зерттеу жұмысы Түркістан қаласы, Қ.А. Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің Өнер, факультеті бейнелеу өнер кафедрасында өтті. Тәжірибелік - эксперименттік жұмыстарға жоғары оқу орнындарының 45- студент, 3-оқытушылары қатысты.
сәйкес ұсынылып отырған модель бойынша оқыту әдістемесінің тиімділігін тәжірибелік-эксперимент арқылы тексеріп, практикаға ендірумен қамтамасыз етілді.
Зерттеу нәтижесін сынақтан өткізу және енгізу:
1.Бейнелеу өнері пәнін оқытуда пәндер интеграциясын пайдалану ерекшеліктері.
ХАБАРШЫСЫ № 3 (85) қыркүйек-қазан 2013
2.Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдеріне этнодизайн композицисын үйретудің маныздылығы.
ХАБАРШЫСЫ № 1 (87) қантар-ақпан 2014
3. Бейнелеу өнерінің терминдер мәселелелері.
ӨЗБЕКӘЛИ ЖӘНІБЕК ОҚУЛАРЫ 2014 атты 5 республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары
Түркістан, 5 наурыз 201
4. Международный Научный Институт "Educatio"
Ежемесячный научный журнал
№ 5 2014
ЧАСТЬ 4
Главный редактор: Вершинин Б.М., профессор, руководитель Института Психологии Новосибирского университета Ответственный секретарь: д. ф-м.н., Егоров Федор Тихонович (РФ, Санкт-Петербург)
Зерттеу құрылымы: Диссертация кіріспеден, екі тараудан және тараулық тұжырымдардан, қорытындыдан, пайданалылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейкестілігі негізделді, мақсаты, мен міндеттері, зерттеу әдістері сараланды, диссертацияның мәнділігі, ғылыми жаңалығы, қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдамалар баяндалды.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графика өнерінің алғышарттарын оқытудың маңызы мен теориялық моделі. - деп аталатын бірінші таруда философ, психолог, педагог, тарихшы, этнограф, өнертанушы, мәдениеттенушы ғалымдардың еңбектеріне және халқымыздың ғұмыр жолынан ақпарат беретін графика өнерінің құнды туындыларына сүйене отырып, зерттеу проблемасының теориялық-әдіснамалық негіздері анықталды. Қазақстан графика өнері туындыларының келбетін қалыптасуына ықпал еткен алғышарттардың тарихи кезеңдерінің моделі жасалып оған сипаттама берілді.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға дайындаудың формалары және әдістері - деп аталатын екінші тарауда жоғары оқу орнының 6М010700-Бейнелеу өнері және сызу мамандығының оқу әдістемелік кешендеріне, кредиттік оқу технологиясы бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру ережесіне талдау жасалып, графика өнері туындыларын оқытудың құралдары мен әдістемесі берілді және зерттеу тақырыбына байланысты жүргізілген тәжірибелік-эксперимент нәтижелері баяндалды.
Қортындыда теориялық және тәжірибелік-эксперимент нәтижелеріне негізделіп тұжырымдамалар мен ұсыныстар берілді.
Қосымшада эксперименттік, анықтамалық және үлгі сабақтарының нақты талдамасы ұсынылды.
Қазіргі кезде мектеп бағдарламасында қоғамға қажетті сұранысқа негізделген іскерліктерге баулу мәселесін қамтитын тақырыптар енгізілген. Соған сәйкес, бейнелеу өнерін оқытудағы графикалық білімдерді игеруде портрет, натюрморт, ою-өрнек т.б. тақырыптармен қатар дизайн, сәндік натюрморт сияқты тақырыптар қосылған. Яғни, қоғамдағы дизайнерлік талғамға деген қөзқарас күшейгендіктен әрі дизайн өнері халықтық мәдениеттің үлкен әрі ауқымды саласына айналғандықтан бейнелеу өнері пәнінің бағдарламасына осындай тақырыптар кіргізіліп отыр. Қазіргі кезеңдегі бәсекеге қабілетті өндіріс бұйымдарының сапалылығы мен сұранысы тікелей сол бұйымдардың дизайнына немесе дизайндық көркем пішініне, тұтынуға ыңғайлылығына тәуелді екендігін еш уақытта ұмытпау керек. Бұл жерде бейнелеу өнері пәні мұғалімдерінің атқаратын педагогикалық қызметінің маңыздылығы мен көпқырлылығы тағы да айқындала түседі[4].
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертацияда келесі стандарттардың сілтемелері қолданылған.
1 Магистрлік диссертацияны рәсімдеу және қорғауға қойылатын талаптар. 27.04. 2014ж.
2 ҚР МЖБС 5.04.033 - 2012 Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру - магистратура. Негізгі ережелері 27.04. 2014ж.
3 ГОСТ 7.1 - 84 Ақпарат, кітапхана және баспа ісі бойынша стандарттар жүйесі. Құжаттың библиографиялық сипаттамасы. Құрастырудың жалпы талаптары ережелері 23.08.2012 ж. №1080.
4 Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы (Астана қ., 2014 жылғы 17 қаңтар). Жариялануы: Егемен Қазақстан 2014
5 Білім туралы 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан Республикасының заңы (2014.14.01 берілген өзгерістер мен толықтырулары. Жариялануы: Егемен Қазақстан 2007 ж. 15 тамыз № 254-256 (24829); Ресми газет 2007 ж. қыркүйек № 37; ҚР Парламентінің Жаршысы 2007 ж., шілде-тамыз, № 20 (2501), 151-құжат;
6 Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім берудің дамыту тұжырымдамасы Егемен Қазақстан. - 2003. - 26 желтоқсан.
7 Қазақстан Республикасында Білім және Ғылым министрлігінің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары. Қазақстан Республикасы үкіметінің 2011 жылғы 19 ақпандағы № 160 Қаулысы (2013.31.12 берілген өзгерістер мен толықтыруларымен). Жариялануы: Егемен Қазақстан 2011 жылғы 2 желтоқсан № 583-587 (26979);
8 ҚР МЖМБС 6.08.063-2010 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты жоғары білім бакалавриат мамандық 5В010700 - бейнелеу өнері және сызу Астана; ҚР Білім және ғылым министірлігінің 03.11.2010ж. №514
9 ҚР МЖМБС 6.08.063-2010 5В010700 - Бейнелеу өнері және сызу мамандығы бойынша білім беру бағдарламаларының мазмұны;
10 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің 20.04.2011жылғы №152 бұйрығымен бекітілген кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Бұл магистірлік диссертацияда келесі сәйкес терминдер мен анықтамалар мен қысқартулар бірге қолданылады.
Графика (грекше graphike (сөздің түбірі) grapho - жазамын, суретке саламын) - бейнелеу өнерінің бір түрі. Оған сурет пен гравюра кіреді. Графиканың бейнелеу құралдары: штрих,сызық,таңба.
Петроглиф - (petros - тас, glifos - жазу) жалпы түсінік бойынша тасқа ойылған, сызылған, қашалған дегенді білдіреді.
Гравюра (франц.gravure, om graver - бедерлеу) - бедер сурет, графиканың бір түрі. Гравюра бетіне бедер түсірілген пластина, гравюра бедерленген пластинадан алынған басылым.
Тастағы гравюра - литография техникасының бір түрі, литографиялы тас бетіне әр түрлі металл инелермен жұмыс жасалынады.
Галерея (франц.galle) - 1. жаңа заман өнерінің көрмесін өткізуге арналған ғимара 2. жекелеген немесе топтасқан ауысып отыратын көрмелер өткізетін орын. беру аясындағы пәндік салада ақпараттарды жасау, жинау, беру, сақтау мен өңдеу үшін қолданылатын әдістер мен тәсілдер жүйесі.
Шығыңқы баспа гравюрасы - бұған ксилография мен линогравюра жатады.
Автолитография - Суретшінің көркем литографияны орындау тәсілінің түрі; мұнда суретші өз шығармасын литографияға арналған арнайы тасқа тікелей түсіреді. - оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның жалпы дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас педагогикалық үдерістің нақты көрінісі.
Графит (нем.-гр. жазамын) - қарындаш жасалатын түрлі-түсті минерал. Графит қара түстің табиғи жолмен пайда болуының нәтижесі - кристалдық көміртегінің басқа заттармен қосындысынан құралады.
Экзогенді фактор - сыртқы: орыс реалистік мектебінің тікелей әсері, әлемдік бейнелеу өнерінің жанама ықпалы т.б.
Эндогенді фактор - ішкі: тарихи қалыптасқан дағдылар, байырғы нышандар, ұлттық бейімделушілік пен талант т.б.
1. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың теориялық негізі
1.1 Графиканың тарихи даму жолының ерекшеліктері мен тәрбиелік мүмкіндіктері.
Графика өнерінің қалыптасуы мен дамуы.
XXғасырдың басында кеңес билігі мен социалистік қатынастың пайда болуы қарсаңында қазақтың ұлттық мәдениетінің қалыптасуы жүзеге асады. Графика Қазақстанда кеңінен тараған бейнелеу өнерінің алғашқы түрі болды, ал бейнелеу өнерінің жеке түрі ретінде ол Қазақстанда XXғасырдың басында пайда болып дами бастады. 30 жылдардың басында пайда болған кескіндеме мектебінің ізденістерінің бағыты мен сипатын көпке дейін анықтап берген кескіндемешілер ұжымы қалыптасты. Ол кездері суретші-графиктердің жұмысы кездейсоқ сипатта болып, олар газет бетіндегі мақалаларға иллюстрациялармен жэне этюдтермен біргс кескіндемелік жұмыстарға қосымша материал қызметін атқарған нобайлармен шектеліп отырды. Сол жылдардағы суретшілердің көптеген графикалық жұмыстары бір-бірінен тек ерекше көркемдік сапасымен ғана ерекшеленбейді, олар жиірек сол кезді бейнелейтін құжат ретінде тарихи қызығушылықты ұсынады.
Ал, мәдениет - халықтың мыңдаған жылдар бойындағы шығармашылығы, қауым мен жеке адамның рухани ізденісі, халықтың даналығы мен адамгершілік нышандары. Адамзаттың рухы мен келбеті, оның ерік бостандығы мен тарихи зейін - есі, өмірлік сабақтары, діні мен тілі, өнері мен мұраты мәдениетпен біте қайнасқан. Яғни, бұл тұрғыдан алғанда Адам және мәдениет екеуі егіз ұғым, бірінен - бірі бастау алып және біріне - бірі сіңіп жатқан құбылыстар. Біз қандайда бір адамды, ұлтты халықты танып білу үшін оның мәдениетіне, тарихына көз жүгіртеміз. Халықтардың мәдени құндылықтарынынан мағұлмат беретін дерек көзі ол өнер, сондықтан өнер туындылары арқылы мәдени құндылықтарды қарастырып оқыту маңызды. Академик Д.С.Лихачевтың сөзімен айтқанда, өткеннің шығармасы. біріншіден, өткен кезең туралы мәліметтер көзі, екіншіден, осы өткен кезеңнің өз шығармасы, ол өткен эстетикалық деңгейі және өткен кезең туралы қалыптасқан қате немесе жартыкеш пікірлердің куәлігі, әр өткен қоғамдық ой-пікірінің ескерткіші болып табылады[27], дейді.
А. Сманова Студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастыруды зерттеуде қазақ ұлттық киімдерінің өзіне тән шығу және даму тарихын кезеңдерге бөліп қарастырған.
Ұлттық киімдер қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерінің дамуымен қатар дамыды. Сол себепті біз зерттеу барысында ұлттық киімдердің дамуын кезеңдермен сипаттағанда қазақтың сәндік-қолданбалы өнерінің шығуы мен дамуын қарастыруда Ұ.М.Әбдіғапбарованың қазақ тарихын топтастырған тарихшы ғалымдардың (А.Қ.Ақышев, М.Х.Асылбеков, К.М.Байпақов, Ж.Қ.Қасымбаев т.б.) топтамасын негізге ала отырып белгілеген кезеңдерін тірек еткендігін, мұнда қазақ халқының ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі даму кезеңдері қоғамның барлық саласына қатысты алынған. Соның ішінде мәдениеттің даму барысы да жан-жақты ашылуы себепті бізге қазақ ұлттық киімдері түрлерінің әрбірінің осы кезеңдерге сәйкес даму жолдарын анықтауға мүмкіндік беретіндігін алға тарта отырып тірек болған ірі бес кезеңді көрсетеді.
1. Ежелгі заман дәуірі (б.д.д. VІ ғ. дейінгі кезең )
2. Орта ғасыр дәуірі (VІ ғ. бастап - ХVІІ ғ.)
3. Ресей империясы құрамында (ХVІІІ ғ. - ХХ ғ. басы)
4. Тоталитарлық жүйе жағдайындағы Қазақстан (1917-1991 жж.)
5. Қазақстан - Егемен тәуелсіз мемлекет (1991 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін).Аталған кезеңдерге сәйкес қазақ ұлттық киімдерінің даму жолдарына сипаттама берілген. А.Сманова қазақ киім үлгілерінің тарихи кезеңдердегі келбетін сипаттауда Қ.С.Ахметжан, М,В.Баст, М.В.Горелик, А.Е.Мартынов, Е.Корнеев және т.б. суретшілердің еңбектеріне негіздеме жасап, тірек еткен. [18 35-36 бб.].
Н. Абдуллаев ғылыми еңбегінде ұлттық құндылықтарды қарастыру кезеңдерін Біз еңбекті жазу барысында қазіргі қазақ этнопедагогикасын зерттеуші, ғалым С.Қалиұлының бірқатар тұжырымдамаларын негіз етіп алдық деп ғалым халық педагогикасының тарихын адамзат дамуының қоғамдық құбылыс кезеңдеріне сай сегіз кезеңге бөліп қарастырады [19, 21б.].
Зерттеушінің пайымдауынша :
I кезең - Алғашқы қауымдық құрлыс кезіндегі тәрбие (б.з.д. тас, қола замандары
II кезең - Сақтар мен ғұндардың жауынгерлік тәрбиесі (б.з.д. VII-VIII ғ.ғ - б.д. V ғ. Дейін);
III кезең - Ұлы түрік қағанаты кезіндегі тәрбие (VI-IХ ғ. аралығы);
IV кезең - Араб - шығыс мәдениет, орта ғасыр ойшылдарының тәлімгерлік ой пікірлері (X-XV ғ.ғ. аралығы);
V кезең - Қазақ хандығы кезіндегі ұлттық тәлім-тәрбие көрністері (жыраулар поэезиясындағы тәлімдік ойлар т.б.) (XV-XVIII ғ.ғ. аралығы);
VI кезең - Қазақстанның Ресейге қосылу кезіндегі ұлт-азаттық қозғалысы мен ағартушылық - демократиялық бағыттары тәлім - тәрбие (XVIII ғасырдан XX ғ. 20ж. дейін);
VII кезең - кеңестік дәуірдегі ғылыми педагогиканың қалыптасуы (1920-1990 ж.ж. аралығы);
VIII кезең - Тәуелсіз Қазақстандағы ұлттық тәлім тәрбиенің өркен жаюы.
Халық мәдени құндылықтары қоғам тарихының барысында қалыптасты. Әрбір қоғам-экономикалық формацияның даму кезеңде өзіндік мәдени құндылықтар жүйесі болады, бұл экономикалық қатынастардың сипатына сәйкес жаңа ұрпақтың рухани жан-дүниесін қалыптастырудың маңызды құралы қызметін атқарады. Осы жасалған зерттеу жұмыстары негізінде 1-суретте көрсетілген графика өнерінің алғашқы нышандарының пайда болып, кәсіби графиканың қалыптасып даму кезеңдерінің хронологиясы жасалған жіктемені ұсынып отырмыз. Әрине зерттеу барысында графиканың барлық тарихи кезеңдерін қамту мүмкін емес, әсіресе біздің қарастыруымыздағы графиканың алғашқы нышандары ретінде қарастырылып отырған кезеңдер. Бұл кезең қазақ өнерінің ұлттық келбетінің түп тамыры. Зерттеуде тасбетіндегі графика өнерінің алғашқы нышандары ретінде алғашқы қауым суретшілерінің туындыларының жіктемеде көрсетілген кезеңдерінің ерекшеліктеріне талдау жасалды. Графика өнерінің алғашқы нышандары ретінде сақ дәуірінің өнері қарастырылды. Қазақ тақырыбына арналған кәсіби графикалық туындылармен кәсіби графика өнерінің қазақстанда қалыптасып дамуы графикалық туындылар арқылы талданып қарастырылды. Бұл кезең XVIII ғасырда ұлт тарихындағы құбылыстарға байланысты қазақ топырағына аяқ басқан суретшілердің этнографиялық суреттерінен бастау алып, Тәуелсіз Қазақстан графика өнерінің шеберлерінің туындылары қамтылды. Туындлар келбетінің қалыптасуына ықпал еткен факторлар айқындалып, талданды. 1-суретке сәйкес
Графика өнері арқылы студенттерге тарихи мәдени құндылықтарды оқытудың теориялқ негіздерінің бірі оның әр тарихи кезеңінде оның мазмұнымен келбетіне ықпал еткен факторларды қарастыру маңызды. Өнердің келбеті мен мазмұнының қалыптасуына әр тарихи кезеңде ішкі және сыртқы факторлардың тигізетін әсері қатынасын айқындап алайық.
Б.Байжігітов Бейнелеу өнерінің философиялық мәселелері атты еңбегінде ішкі және сыртқы факторлардың суретші шығармашылығына ықпалын Диего Веласкес және Пабло Пикассо шығармашылығы арқылы қарастырады. Біріншіден, суретшінің шығармашылық ізденістерінде сыртқы фактордың тигізетін ролін мысал келтіре отырып дәлелдеп көрелік. Ол үшін бір - біріне ұқсамайтын екі түрлі тарихи - әлеуметтік кезеңдерде өмір сүрген екі Испан суретшісін алып қарастырады. Бірі - 17 ғасырдың ұлы суретшісі Диего Веласкес. Екіншісі - 20 ғасырдың данышпан суретшісі Пабло Пикассо. Екеуі де өнер саласында керемет дарын иелері, өзіндік философиялық ой - толғаулары бар, өз заманы үшін көптеген жаңалықтардың ұйтқысы болып, жаңа жанрлар, жаңа стилдік бағыттардың, мектептердің қалыптасуына жағдай жасаған суретшілер. Дегенмен, бұл суретшілер өздері өмір сүрген қоғамға ғана емес, осы қоғамның әлеуметтік, мәдени - эстетикалық, рухани негіздері суретшілердің шығармашылық келбетінің өзіндік сипат алуына тікелей әсерін тигізеді. Сондықтан заман талабына сай қалыптасқан Веласкестің рационалды, нанымды ой - жүйеге бағынған композициялары мен кәсіпкерлік шеберлігі оның 17 ғасырда сарай суретшісі деңгейіне дейін көтеріліп, сол ортада үлкен беделге ие болуға жағдай жасады. Оның реалистік жазу әдісі осы күнге дейін әріптестері мен көрермендерін қызықтырып отырады. Дегенмен 20 ғасырда әлемдік мәдениет аясында, Диего Веласкестің шеберлігіне деген көзқараста өзгерді. Шеберлік пен ұқсастық өнердің көркем құндылық белгілерін анықтауда басты шешуші критерий болудан қалды.
Егерде Пабло Пикассо 17 ғасырдағы Диего Веласкестің заманында өмір сүрген болса, ол өзінің қызғылт, көгілдір кезеңдеген шығармаларын, кубистік, сюрреалистік сипаттағы жұмыстарын жаза алған болар ма еді? Әрине, жоқ. 17 ғасырдағы инквизициялық шектеулер, қоғамдық талғам сол заманға тән көркемдік мүмкіндіктерін өзіндік жетістіктері Пикассоға өз әсерін тигізетіндіктен, суретші өз шығармашылығын заман талабына сай дамытқан болар еді. Ал ішкі факторды адамның өзіне тән биологиялық фактор ретінде қарастырады. Б. Байжігітовтың зерттеуі бойынша өнерге әсер етуші фактор бірі - интуициялық мәдениет пен табиғи дарындылықтан тұратын ішкі қозғаушы күш, биологиялық фактор. Ол өнердің табиғи болмысын қалыптастырады. Екіншісі - қоғамдық сана, идиология, тарихи тәжірибе ықпал - әсерімен байланысты. Сыртқы әсердің салдарын құрайтын факторлар көркем шығарманың формалды сипатын анықтайды [27, 53 - 55бб] - деп өнерге ықпал етуші факторларға қатысты ойын білдіреді.
Сол жылдары графикада реңдік шешім үстемдік құрып, басты назар сюжеттік қырына аударылды, өйткені оқиға туындының образдық сипаттылығын әлсірететін оның ішкі заңдылықтарына күрделі талдаусыз, суретшінің жеке қатынасынсыз бейнеленді. Жеке-дара интерпретациянын, күші көптеген суретшілердің өмірді көруінің енжарлығымен төмендетіліп, ол өмірлік факторлардың механикалык тіркеуінің шынайылығын эстетикалық ұғуға алып келді.[28,134-137б]
Олардың еңбектерінде халықтық қолөнердің эмоциялық әсеріне, ою-өрнектің жіктелуіне, халық шеберлері шығармашылығына сипаттама беріледі, оларды жасөспірімдердің эстетикалық тәрбиесін жетілдіру, сәндік қолданбалы өнерді қабылдай білу мен бейнелеу іскерліктеріндегі дағдыларын қалыптастыру, қолөнерінің кейбір саласының жасалу технологиясын үйрету мақсатымен көркемдік, бейнелеу өнері сабақтарындағы, үйірмелерде пайдалану әдістері көрсетілген. Мысалы Қ.Әмірғазин [29], А. Қамақов [30]
Тарихи - педагогикалық зерттеулерге (оның ішінде графика өнері туындыларының тарихи кзеңдердегі ұлттық мәдени құндылықтарды зерттеулерде де) қойылатын маңызды әдіснамалық талаптардың бірі деректердің барлық түрін кешенді қолданып, солар арқылы бір - бірін тексеру, толықтыру, барлық деректерді салыстыра отырып жинақтау, оларды зерттеуде ғалымдардың (тарих, археология, мәдениеттану, өнертану) зерттеу әдістері жиынтығын кешенді түрде пайдаланып, деректерді талдап, оны педагогикалық тұрғыдан түсіндіруге әрекеттер жасалынып, зерттеу тақырыбы аясында айтылған ұстанымдарды басшылыққа алдық.
Адам, қоғам, мәдениет, өнер бір - бірімен біте қайнасып жатқан бір - бірінен ажыратып қарастыруға болмайтын құбылыс. Адам - қоғамның, әлемнің бір бөлігі, белгілі бір мақсаттарды іске асыру жолында әрекет етіп жатқан субъект.
Қазақстан - халықтың мыңдаған жылдар бойындағы шығармашылығы, қауым мен жеке адамның рухани ізденісі, халықтың даналығы мен адамгершілік нышандары. Адамзаттың рухы мен келбеті, оның ерік бостандығы мен тарихи зейін - есі, өмірлік сабақтары, діні мен тілі, өнері мен мұраты мәдениетпен біте қайнасқан. Яғни, бұл тұрғыдан алғанда Адам және мәдениет екеуі егіз ұғым, бірінен - бірі бастау алып және біріне - бірі сіңіп жатқан құбылыстар. Біз қандайда бір адамды, ұлтты халықты танып білу үшін оның мәдениетіне, тарихына көз жүгіртеміз. Халықтардың мәдени құндылықтарынынан мағұлмат беретін дерек көзі ол өнер, сондықтан өнер туындылары арқылы мәдени құндылықтарды қарастырып оқыту маңызды. Академик Д.С.Лихачевтың сөзімен айтқанда, өткеннің шығармасы. біріншіден, өткен кезең туралы мәліметтер көзі, екіншіден, осы өткен кезеңнің өз шығармасы, ол өткен эстетикалық деңгейі және өткен кезең туралы қалыптасқан қате немесе жартыкеш пікірлердің куәлігі, әр өткен қоғамдық ой-пікірінің ескерткіші болып табылады[37], дейді.
Осы кезеңдс Ә.Қастеев адамдардың жасампаз еңбегін жырлаған көптетен туындыларын дүниеге әкеліп, ауыл шаруашылығының алдыңғы қатарлы азаматтарының портреттерін салады. Ол біруақытта Қазақстандағы Кеңес билігін орнауының тарихына арналған патриоттық туындысымен аңызга айналған қазақ батыры Амангелді Иманов образымен (1944) жұмыс жасауын жалғастыра берді. Бұл жылдары Ә.Қастеев колхозшылардың қарындашпен орындалған бір қатар портреттерін салады: Оңғарбаевтың портреті (1944), Құсықбаевтың портреті (1943), оларды қазақстандық суретшілер салған ең үздік портреттер қатарына қосуғаболады.
Ұлы Отан соғысы көрмесінде украин суретшісі С.Бесединнің жұмыстары қазақ халқының қадірлі ұлы. Кеңес Одағының Батыры Тоқтаров Төлегенге арналған 8-ші гвардиялық және Жекпе-жек атты графикалық сюиталары көзге түсті.
Жауынгерлердің азғантай тобы Мәсксу түбінде соғысты. Бұл майданда оған қатысушылардың бірі Төлеген Тоқтаров ауыр жараланған болатын. Күресте көп жолдастарынан айрылып, бүкіл оғын тауысқан, өлімші болып жараланған ол жайпаған жауға қарсы өз винтовкасымен соңғы соққы береді. Суретші осы бір драмалық сәтті өткір мәнерлілікпен, өшіріп сүрту әдісінқолдана отырып, карындаштың нәзік.
Осы жылдары Ысмайылов Теңіздің ар жағынан, Шыдамай кетті және т.б. плакаттары мен карикатураларын дүниеге әкелді.
30-жылдардағы Қазақстанның плакаттық өнері жарқын мәнерлілікке әлі де болса ие бола қоймаған еді. Бұл кескіндемешілер мен графиктердің осы салада эпизодты түрде жұмыс істеуімен түсіндіріледі. Суретшілердің ешқайсысы тек бір ғана плакат саласында жұмыс жасаған жоқ. Ә.Ысмайыловтың Теңіздің ар жағынан (1933) атты плакаты Жапонияның Манчжурияға соғыстық шабуыл ашқан күндерінің бірінде салынған.
Әубәкір Ысмайылов графикалық өнердің плакат және карикатура сияқты әртүрлі жанрларында жұмыс жасауға талпынды. Өз заманының заманауи әрекеттеріне ол лайықты жауап берді. Бірақ, Ысмайыловтың өзінің қондырғылы жұмыстарында пішіннің үлкен мәнерлігіне, тілдің өткірлігі мен ашықтығына қол жеткізгенін ерекше атап өту керек.
20-жылдардың аяғы мен 30-жылдардың басында көркемөнер сахнасына ағалы-інілі Қожахмет пен Құлахмет Қожықовтар шығады.
Қожахметтің (1910-1954) колхоз ауылының еңбектеп өміріне арналған бірнеше тақырыптық туындылары акварельде орындалған. Егін бастырған кез (1937), Газет оқу үстінде (1937) және т.б.секілді суреттерінде суретші колхозшылардың ұжымдық еңбегін бейнеледі. Әр парағында ол 30-жылдардағы қайта дүниеге келген жас ауылдың қалыптасу сәтінің атмосферасын барынша дәл жеткізуге тырысады.
Құлахмет Қожықов көркем фильмдерге арналған киім костюмдерінің эскиздерімен, декорациялармен көп жұмыс жасады, сондай-ақ суретші кітап көркемдеуге көп көңіл бөлді. Ксилография техникасында ол Абай Құнанбаев пен Тарас Шевченконың шығармаларын иллюстрациялады.
Суретші қондырғылы туындыларында қазак ауылынынтұрмысын, дәстүрін және тарихын бейнелеуге тырысады. Құлахметтің жұмыстарынан өз халқының жағдайына терең күйзелуі, оның, бақытсыздығы мен даладағы көшпенді өмірінің қуанышын түсінуі байқалады.
Қазақ графикасының дамуында жарқын із қалдырған келесі суретшілердің бірі суретші-график Г.Брылов болды. Брылов Революция Суретшілері академиясынын Суретшілер одағының Ленинградтағы бөлімінің графика факультетін бітірген. 30-жылдары Алматыға келгесін Брылов графикада жемісті еңбек ете бастайды.
Суретші-графиктің үлкен кәсіби шеберлігін иелене отырып Г.Брылов өз күшін жан-жаққа шашпай, оны натураны көркемдеп жеткізудің міндеттеріне тоғыстырады. Брылов үнемі материалда жумыс жасады. Ол офорт техникасында көнтеген жұмыстарын, сондай-ақ суреттер мен акварельдердін үлкен бөлігін дүниеге әкелді. Пейзаж, натюрморт және портреттер оның шығармашылығында улкен орынға ие.
Кішкене көлемдегі пейзаждары өздеріиін камералығымен, жеке-даралығымен ондағы тыныштықжағдайының нәзік жеткізілуімен оның шығармашылығына тән. Суретші оларды қоршаған іс-әрекетте қабылдайды.
Бұл оның шығармашылығында өзіндік қолтаңбасын қалдырады. Кішігірім, бірақ дәл нәзік параллельдегі тек кейде ғана бір-бірімеи байланысатын, акварельмен боялған офорттың сызықтары мен штрихтары арқылы суретші табиғаттағы жарық-көлеңкелі реңдердің байлығын жеткізеді: Сарқырама (1940), Натюрморт (1930), және т.б. көптеген жұмыстарында. Гүлдеген өрік (1940) атты офорты қуаныштың жайдары көңіл-күйімсн . ерекшеленеді. Мұның барлығы тыныштық сезімімен өріліп үнсіз әрі ұлы табиғаттың ғажайыбымеи толықтырылған
К.Байсейітованың портреті (1939), Егер адамның портреті 1942)және т.6 секілді портреттік шығармаларында Г.Брылов образдың сыртқы ұқсастығына көп мән бере отырып, образдың кейбір жеке-даралық белгілерін жеткізугсәр басымдықтағы сызықтарымен және штрихтарымсп бейнелейді. Ол жарық-ауалық ортанын жарығын керемет жеткізген. Нәзік суретші бейнелеу құралдарының барлық элементтерін өткір драмалық жағдайды анықтау міндетінебағындырады.
Көрмеде С.Бесединнің нобайлары да ұсынылды. Онда суретші фактураның сан алуан гүрлілігіне қол жеткізіп, ең, нәзік қатынастарды жеткізеді. Соған қарамастан сурепні тек жалаң контурлармен шектелмейді. Ол оларды бей-берекет жан-жанжаққа бағытталған, бірақ дәл түскен нәзік штрихтармен жеткізеді, сөйтіп жарық-көлеңкенін иллюзиясын жасайды. Парақ бетіндегі таза қалдырылған жерлер жарықтық-ауалық ортасы іспеттес қабылданады. ОныңБагратионның, өлімі, Yenлы Отан соғысына катысқандардыц портреттері, пейзаждар мен жанрлык шығармалар, сонымен катар 8-ші гвардиялықтар осылайша пайда болған.
Бұл сюита осы кездегі бейнелеу өнеріндегі ең улкен көріністердің бірі. Қарындашпен салынған суреттер үлкен 12 парақтан тұрып, гвардияшы Қосаев өмірінің әртүрлі қырын, оның үйін, әйелімен қоштасу сәтін, алдағы жекпе-жекті бейнелейді. Жекелеген парақтар аңызға айналған генерал Панфиловқа арналған. Кейбір суреттеркүрес арасындағы демалыс сәтін бейнелейді. АқырындаГвардияшылдардың салтанатты анты атты парақ жауынгерлердің Отанга адал болу антын беріп жатқан сәтін көрсетеді. Олар өлін кетуге даяр, бірақ ешқашан жауды сүйікті Мәскеуге жібермейді. Сюитаны Жамбыл жеңісті жырлайды парагы аяқтайды. Онда данышпанхалық ақыны отандастары арасындағы 8-ші гвардиялық дивизияның ерлігін жырлап тур, ал олар ұлы ақыннын жырын үлкен мақтанышпен, сүйсіне тыңдап қалған.
Корме туындылары, әсіресе С.Бесединнің 8-шігвардиялық графиканың - бейнелеу өнерініңидеялы бағьггталған, майдандық және элеуметтік өткір түрлерінің бірі екенің дәлелдеп берді.
Соғыс жылдары республикамыздын суретшілері ең бастысы әскери тақырыпта жұмыс істеді. Мұнда олардын шығармашылығының белгілі біркелкілігі болды. Озінің қаһармандық еңбегімен майданда жеғіске жетуге көмектескенкеңес халқының тылдағы еңбектік өмірі, қылқалам мен қарындаш шеберлерініңкөбісін толғандырды. 1943 жылғы коремеде көмірмен және қарындашпен салған қондырғылы суреттерін ұсынған Л.Худякосылардың ішінде озін керемет суретші ретінде көрсетті.
А.Риттих Қазақстандық танымал мал өсірушілердің көптеген портрет-суреттерін ұсынды.
Қазақстан суретшілері жасаған портреттер галереясының қатары со,ыс күндері Г.Брыловтың жұмыстарымен толықты. Бұл бәрінен бұрын М.Әуезов пен Амангелдінің портреттері (1942-43, офорт) Олар қырынан нәзік ырғақты сызық пен штрихтарда орындалган. Беттері жарық пен көлеңкеде білінер-білінбестей болып көшіп нәзік модельденген
сонымен қатар, олар ғажап жұмсақтығымен, әрбір штрихтың ойластырылуымсн ерекшеленеді. Біріншіден, суретші белгілі кеңес қазақ жазушысының жігерлілігін бейнелейді.
Амангелдінің бейнесінде суретші көбірек оның зер салған, қадалған козқарасын беруге тоқталады, маңдайына шоғырланушылық, ернінің сызыгы революцияныи аңызға айналған батырын мазалаған ойлар туралы айтады
1945 жылғы Фашист Германияны жеңген кеңес халқыталқандалған қалалар менауылдарды қайта қалпына қайта келтіру мақстында бейбітшілік еңбекке кірісті.
Зерттеуімізде өнер, мәдениет, құндылық ұғымдарына түсініктеме бере отырып. Бұл ұғымдардың графика туындылары арқылы студенттеріді оқытудағы маңыздылығын, Қазақстан графика өнерінің тарихи кезеңдері, оған ықпал еткен ішкі және сыртықы факторлар мен бірге қарастыру өнердегі мәдени құндылықтардың маңыздылығын терең ашуға мүмкіндік береді.
М.Әуезов Мәдениет һам ұлт деген мақаласында, сымбатты өнер болмаған елде мағыналы тіршілік жоқ. Қандай қауым, қандай тапты алсақ та қаны мен жанының суретін өнер айнасына түсірмей отыра алмайды. Өнерден қуат алмаса, тіршілік шырағы өшеді [31, 332 - 334 бб.], - деп, өнердің адамзат өмір жолындағы маңыздылығын атап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӘОЖ Қолжазба құқығында
СУЛТАНОВ ТАШМУХАММАД АБДУХАИМОВИЧ
Болашақ бейнелеу өнері муғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлау
6М010700 - БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ СЫЗУ мамандығы бойынша магистр
академиялық дәреже алу үшін дайындалған диссертация
ТҮРКІСТАН - 2014ж
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді:
Бейнелеу өнері кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к.
п.ғ.к. м.а доцент _______ Е.Ауелбеков
_________________20__ ж.
СУЛТАНОВ ТАШМУХАММАД АБДУХАИМОВИЧ
Болашақ бейнелеу өнері муғалімдерін мектепте графиканы оқтуға даярлау
6М010700 - Бейнелеу өнері және сызу
педагогика ғылымының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін орындалған диссертация
Магистрант ___________________ Т.Султанов
Ғылыми жетекшісі
п.ғ.к. м.а доцент ___________________ Е.Ауелбеков
ТҮРКІСТАН - 2014
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың теориялық негізі
1.1 Графиканың тарихи даму жолының ерекшеліктері мен тәрбиелік мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графика өнерінің алғышарттарын оқытудың маңызы мен теориялық моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... .24
2.Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың тәжірибелі - эксперимент жұмысы
2.1 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға дайындаудың формалары және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
2.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға даярлаудың әдістері мен ғылыми-тәжірибелік эксперимент нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... 69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев биылғы 2014 жылдың 12 қараша күнгі жариялаған Нұрлы жол - болашаққа бастар жол атты халыққа Жолдауында елімізді одан әрі дамытудың перспективалық негізгі 14 тапсырмасын белгілеп, бұл тапсырмалардың орындалуына қажетті қаржыларды нақтылап берді. Елімізде әлемдік бәсекеге қабілетті мамандар даярлау ісін дамытуды 12-тапсырмасында көрсете отырып, оны еліміздегі алдыңғы қатарлы 10 жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық базасын жаңарту арқылы жүзеге асыру жолдарын айқындап берді[1].
Елімізде қазіргі таңда болашақ мамандарды сапалы даярлау жұмыстарының тиімді шешімдерін шығарудың маңыздылығы да артып отыр. Бұл бағытта әсіресе жас ұрпақ тәрбиесі мен білімін қалыптастырып, дамытып, ұштайтын орта мектептің, ондағы ұстаздардың сапалы білім-біліктілігінің өзіндік ауқымды орны белгілі. Соған сәйкес, келешекте сол мұғалімдердің орнын басатын болашақ педагог-кадрларды даярлау, олардың дайындық көрсеткіштеріне ерекше мән берілуі де заңдылық деп білеміз.
Мектепте бейнелеу өнері пәнін оқытуда оқушылардың оқуға ынтасын тәрбиелеу арқылы олардың қабілеттерінің дамуына жол ашылады. Бейнелеу өнері пәнінің мұғалімі оқушының ынта-ықыласы мен бейімділігін, қабілетінің қандай екендігін есепке алып, оқу үдерісін осы негізге орайластыра жүргізіп отырады. Бейнелеу өнері пәнін оқыту барысында оқушының көркемдік-танымдық қызығушылығы артып, ақыл-ой қабілеті, білімді өз бетімен меңгеру белсенділігі дамиды, заттың түсін, түрін, тегін, көлемін, пішінін, табиғатын ұғу арқылы оның мәнін ғылими негізде терең түсінуге ұмтылысы үдей түседі.
Жалпы орта білім беретін мектепте көркемдік білім мен сұлулық тәрбиесін жүзеге асырушы болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің жалпы кәсіби дайындығын қамтамасыз ету барысында олардың графикалық іскерлік дайындықтарының күшті болу қажеттілігі арта түсуде. Себебі сурет салу, графикалық дағдыларды қалыптастыру арқылы графикалық жұмыстардың мазмұнымен, олардың түрлерімен, формаларымен және әдіс-тәсілдерімен танысып, бейнелеу өнеріне үйретудің негізі болатын графикалық жұмыстарының басты практикалық дағдыларын меңгеред
Өнер - тас бетіндегі графика өнерінің алғашқы нышандары, қазақ оюларының таңдаулы өрнектері, халқымыздың мәдениетінен сыр шертетін графика өнері туындылары ұрпаққа мұра ретінде қалдырылған игілік. Осы игіліктерді жоғары оқу орындары студент жастарға оқытудың, баулудың бір формасы - қазақстан өнер тарихы және графика пәні. Қазақстан өнер тарихы және графика пәнінің қазақстан графикасының дамуының теориялық негіздерінде, графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтарды студенттерге оқытудың маңызы зор.
Графикалық жұмыстың ең бастысы - сурет салу, ол заттың, құбылыстың қасиеттерін анықтап, танып білуге бағытталып, білім алушылардың қоршаған ортаны бейнелеуге қажетті ептіліктер мен дағды қалыптастыруларына көмектеседі. Суретті бейнелеуде негізгі талап - саналылық әрі шынайылық болғандықтан, білім алушы алғашқы сәттен бастап бейнелеудің көлемдік, кеңістіктік, сол сияқты, пішіндік, реңдік таным іс-әрекеттерін жүргізуі тиіс. Мәселен, мектепте оқушыға сурет дәптер парағын кеңістіктегі терезе ретінде қабылдату өте көп көмегін тигізеді және бейнелеудің күрделі сатысына жол ашып береді.[2]
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдері келешекте оқушылардың графикалық іскерліктерін қалыптастыруы үшін графиканың көркемдік құралдарын білуі қажет. Бұл жерде графиканың басты көркемдік құралдарына жататындар: бейнелеу тілінің негізгі элементтері (сызықтар, шрифтер, дақтар, нүктелер); оларды белгілі-бір жазықтық бетіне орналастыру құралдары; кескін бейнеленген жазықтықтың қасиеттері. Осы негізгі үш құралды пайдалану арқылы ғана болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің сан қырлы шығармашылық және әдістемелік жұмыстарды жүргізуіне мүмкіндіктер көбейеді. Осыған сәйкес, Н.П.Бесчастнов графиканы мынадай түрлерге бөліп қарастырады:
- сызықтық графика;
- штрихтық графика;
- дақтық графика;
- нүктелік кескіндеу.
Сонымен қатар, бұл графика түрлерінің элементтерін біріктіре отырып, яғни сызықтар, дақтар, нүктелер мен штрихтар арқылы орындалатын композициялардың ішінде сызық пен штрих; сызық пен дақ; сызық, штрих және нүкте; сызық, штрих және дақ; сызық, штрих, дақ және нүкте сияқты композициялар жиі кездесетіндігін көрсетеді. Бұл жерде сызық пен штрих бір-біріне өте байланысты, сөйтіп сызық штрих арқылы беки түседі, ал штрихтар сызықтың қозғалысы арқылы біріге түседі[3].
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдеріне графикалық сабақтардың мазмұнын, практикалық іскерліктерін игертуді мектеп оқушыларымен практикалық іс-тәжірибе барысында етене байланыста жүзеге асыру көп пайдасын беретіндігі белгілі. Сондықтан бейнелеу өнері сабақтарын жүргізуде болашақ мұғалімдер оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін алдын ала білгендері абзал. Мысалы, оқушы бейнелеу үшін заттарды және өмірдің түрлі жағдайларын қызыға талғаммен таңдайды. Ол сурет салу барысында кездейсоқ, елеусіз нәрселердің бәрін алып тастап, тек өзіне таныс, өзіндік ерекше жайларды ғана салады, әрі құбылыстарды жинақтап қорытып, өз бойына сіңіргенін көркем образ ретінде салған суретінде ұсынады. Осыған сәйкес, белгілі кеңестік педагог В.А.Сухомлинскийдің өз құндылығын азайтпайтын еңбектерінде балалардың салған суреттерін баланың рухани өмірінің бір бөлігі деп санап, чуолар қағаз бетіне өзін қоршаған дүниенің бір бөлігін ғана салып қоймай, өздері сол дүниеде өмір сүріп, сол әсемдікті өздері бірге тамашалайтындығы жазылған[4].
Бейнелеу өнері және сызу мамандығының мұғалімдерін әдістемелік даярлау мәселелері Т.Я.Шпикалова[5], Қ. Әмірғазин [6] және т.б. еңбектерінде теориялық және әдістемелік тұрғыдан негізделген.
Мектеп жасындағы балаларға көркемдік - эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру, олардың өнер түрлеріне қызығушылығын қалыптастыру, ұлттық өнер құралдары арқылы оқушыларға эстетикалық тәрбие беру мәселелері Қ.Е.Ералин [7], Б.А.Әлмұхамбетов [8], Б.К. Байжігітов[9], А. Қамақов[10], Л.Г. Медведев [11], Е.С. Асылханов [12], К.О.Жеделов [13], Б.Е.Оспанов [14] және т.б. еңбектері арналған. Сондықтан бейнелеу өнері пәні оқушылардың қоршаған ортаның сұлулығын тануға деген құмарлығын арттыруға бағытталған пән екендігін, көркемдік танымдық мүмкіндіктерге бай әрі оқушының тұлғасын дамытуда ерекше орын алатын пән екендігін әрдайым ұмытпаған жөн. Ал бұл пәннің осындай күрделі міндеттерін жүзеге асыратын және пәннің мерейін үстем ететін - бейнелеу өнері мұғалімдері және болашақ бейнелеу өнері мамандары, яғни қазіргі студенттер.
Заттардың формасын штрих арқылы салу үшін сурет сызықтардан, штрихтардан және дақтардан құралатындығын айтып өттік. Бұл жерде штрих - қаламұштың немесе қарындаштың өзінше дербес маңызы жоқ қысқа ғана ізі. Ол басқа штрихтармен қосылып біріккенде ғана өң-түс жасай отырып, маңыз бен мәнге ие болады. Қою жазылған штрихтар дақ береді. Сызық - нүктелердің жиынтығы немесе аспаптың созылмалы қимылының ізі. Оның суреттегі ролі күрделі де жауапты, ол бейнеліп отырған нәрсенің мәнімен тікелей байланысты және форманы көркемдік ой елегінің өткізудің нәтижесі болып табылады. Сызық - суреттің ең негізгі, мейлінше әсерлі элементтерінің бірі.
Қазақстан Республикасы мәдениетінің өркендеуіне, ұлттық бейнелеу өнерін зерттеуге үлес қосқан өнер зерттеушіғалымдар Г.Сарықұлова [15], И.Рыбакова [16], М.Ғабитова [17], Р.Көпбосынова [18], Н.Нұрмұхаммедов [19], К.Ли [20], Ш.Тоқтабаева [21], С.Мұқтарұлы [22],Б.Мекішев [23],Е.Е.Ералин [24], Б.К.Байжігітов [25], Қ.К.Болатбаев [26]көркемдік білім берудің мазмұнын анықтап, қазақ бейнелеу өнеріне қатысты теориялық және иллюстрациялық материалдарды толықтыра түсті.
Зерттеу мақсаты: Жоғарғы оқу орындарда Бейнелеу өнері және сызу мамандығы муғалімдерін қазақстан өнер тарихы пәнінде графика өнері шығармашылығын оқытудың маңыздылығын ғылыми-теориялық негіздеу, тиімділігін әдістемелік сынақтан өткізу.
Зерттеу міндеттері:
1. Болашақ бейнелеу муғалімдерін оқытудағы шығармашылығын маңызын ғылыми-теориялық негіздеу;
2. Болашақ бейнелеу муғалімдерін кәсіби графика өнерінің алғышарттарын муғалімдерін оқытудың теориялық - құрылымдық моделін ұсыну;
3. Графика өнері туындыларын муғалімдерін оқытудың инновациялық әдістемесін жасау;
4. Графика өнері туындыларындағы мәдени шығармашылығын муғалімдерін оқыту әдістері мен ғылыми - тәжірибелік эксперимент нәтижелерін практикада жүзеге асырып, тексерістен өткізу.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері және сызу мамандығы муғалімдерін қазақстан өнер тарихы пәнінде графика өнері шығармашылығын мәдени құндылықтарды оқыту әдістемесі.
Зерттеу нысаны: жоғарғы оқу орындарда Бейнелеу өнері және сызу мамандығы муғалімдерін қазақстан бейнелеу өнері тарихын оқыту үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жоғарғы оқу орындарында қазақстан өнер тарихы және графиканың теориялық негіздерін оқыту үрдісінде, өнердің ертедегі нышаны графика өнері шығармашылығын негізгі құрал ретінде қарастырылып, оның тарихи - мәдени құндылығын оқытудың теориялық - әдіснамалық негіздері дайындалып, олардың мүмкіндіктерін практикада қолданса, онда ұлт тарихы мен мәдениетінен ой өрісін, графика өнері бойынша білімдерін, муғалімдерін іскерліктерін мен шығармашылық деңгейлерін жоғарлатады, графикаға деген қызығушылықтары артады, графика пәнін оқытудың үрдісінің жетілуіне және қазақ графикасының келбетінің өркендеуіне ықпал етеді.
Жетекші идея: Графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтарды оқу - тәрбие үрдісінде тиімді меңгерту муғалімдерін ұлт тарихы мен мәдениетіне қызығушылығы мен білімін, кәсіби дағдыларын, рухани- көркемдік мәдениетін қалыптастырып, шығармашылық қабілетін дамытады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: зерттеу нысанасының теориялық әдіснамалық негізі ретінде тарихилық принциптері, зеріттеп отырған құбылысты тарихи дамуын әлеуметтік және мәдени үрдістермен байланыстыра отырып қарау. Графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтар студенттердің бойында тәрбиелік және кәсіби дағдыларды қалыптастыруда философиялық, педагогикалық, психологиялық қағидаларды пайдалану негізінде жүзеге асырылды.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесіне байланысты философтар, психологтар, педагогтар, тарихшылар, этнографтар, өнертанушылар, мәдениеттенушылардың еңбектеріне теориялық талдау жасау; Қ.Р-ның нормативті ресми құжаттарына және жоғары оқу орнының оқу жоспарлары мен бағдарламалары, мамандықтың элективті курстар каталогы, іс - тәжірибе бағдарламалары, зерттеу пәнінің оқу әдістемелік кешеніне, суретшілер шығармаларына, студенттер шығармашылық жұмыстарына талдау жасау, педогогикалық бақылау, әңгіме, және эксперимен нәтижелерін өңдеу жүргізу.
Зерттеу жұмысының теориялық мәнді мен ғылыми жаңалығы:
1 Графика өнерін болашақ бейнелеу муғалімдерін оқытудағы мәдени құндылықтар маңызын ғылыми-теориялық н егізделді;
2. Кәсіби графикалық туындылар мен кәсіби графика өнерінің алғышарттарын студенттерге оқытудың теориялық - құрылымдық моделі ұсынылды;
3. Графика өнері туындыларын студенттерге оқытудың инновациялық әдістемесі жасалынды;
4. Графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтарды студенттерге оқыту әдістері мен ғылыми - тәжірибелік эксперимент нәтижелерін практикада жүзеге асырып, тексерістен өткізілді.
Зерттеудің практикалық мәні:
Зерттеу нәтижелерін жоғары және арнайы орта педагогикалық, көркем-өнер-техникалық оқу-орындарында, мамандар біліктілігін қайта жетілдіретін мекемелерде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1.Графика өнері туындылары арқылы Болашақ бейнелеу муғалімдерін тарихи мәдени құндылықтарды оқытудың ғылыми негіздерін қарастыруда, ғылыми жұмысымызда графиканың дамуының тарихи - мәдени кезеңдері мен графика өнерінің қалыптасып даму кезеңінің хронологиясы жасалынды. Бұл кезеңдердегі графика өнері туралы білім студенттерге әр тарихи кезеңдердегі графика өнерінің туындыларындағы мәдени құндылықтарды қарастырып және оларға графиканың дамып қалыптасуына ықпал еткен эндогендік және экзогендік факторлардың графика өнері туындыларына ықпал ету мезанизімі жасалды.
2.Зерттеу жұмысында қолданыс тапқан графика, петроглиф, эндоген, экзоген терминдері нақтыланып, зерттелген ғылыми зерттеу жұмыстарына салыстырмалы талдау жасалып, өңделіп, қайта қарастырылып түсініктер берілді. Кәсіби графикалық туындылар мен кәсіби графика өнерінің алғышарттарын студенттерге оқытудың теориялық - құрылымдық моделі ұсынылды
3. Ерте дүниеде тас бетінде суреттерін, таңбаларды, қазақ ою - өрнектерін графика өнерінің алғашқы нышандары, мәдени құндылықтардың дерек көзі ретінде маңыздылығы қарастырылып, графика өнерінің алғашқы нышандарындағы жасырын обрыздарды ақпараттық технология мен зерттеуші суретшінің биологиялық қасиетімен үйлесу нәтижесінде жүзеге асатын әдісі жасалынды.
4.Графиканы студенттерге оқыту әдістерінің тарихы қарастырылып әдістермен модельдердің бүгінгі күнде маңыздылығын жоғалтпағаны суретші педагогтардың оқу үрдісіндегі қолданған әдістеріне жасаған бақылу нәтижесі тексерістен өткізілгені көрсеткіштер мен деңгейлермен көрсетілді.
Зерттеу тәжірибелік базасы: ғылыми зерттеу жұмысы Түркістан қаласы, Қ.А. Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің Өнер, факультеті бейнелеу өнер кафедрасында өтті. Тәжірибелік - эксперименттік жұмыстарға жоғары оқу орнындарының 45- студент, 3-оқытушылары қатысты.
сәйкес ұсынылып отырған модель бойынша оқыту әдістемесінің тиімділігін тәжірибелік-эксперимент арқылы тексеріп, практикаға ендірумен қамтамасыз етілді.
Зерттеу нәтижесін сынақтан өткізу және енгізу:
1.Бейнелеу өнері пәнін оқытуда пәндер интеграциясын пайдалану ерекшеліктері.
ХАБАРШЫСЫ № 3 (85) қыркүйек-қазан 2013
2.Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдеріне этнодизайн композицисын үйретудің маныздылығы.
ХАБАРШЫСЫ № 1 (87) қантар-ақпан 2014
3. Бейнелеу өнерінің терминдер мәселелелері.
ӨЗБЕКӘЛИ ЖӘНІБЕК ОҚУЛАРЫ 2014 атты 5 республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары
Түркістан, 5 наурыз 201
4. Международный Научный Институт "Educatio"
Ежемесячный научный журнал
№ 5 2014
ЧАСТЬ 4
Главный редактор: Вершинин Б.М., профессор, руководитель Института Психологии Новосибирского университета Ответственный секретарь: д. ф-м.н., Егоров Федор Тихонович (РФ, Санкт-Петербург)
Зерттеу құрылымы: Диссертация кіріспеден, екі тараудан және тараулық тұжырымдардан, қорытындыдан, пайданалылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейкестілігі негізделді, мақсаты, мен міндеттері, зерттеу әдістері сараланды, диссертацияның мәнділігі, ғылыми жаңалығы, қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдамалар баяндалды.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графика өнерінің алғышарттарын оқытудың маңызы мен теориялық моделі. - деп аталатын бірінші таруда философ, психолог, педагог, тарихшы, этнограф, өнертанушы, мәдениеттенушы ғалымдардың еңбектеріне және халқымыздың ғұмыр жолынан ақпарат беретін графика өнерінің құнды туындыларына сүйене отырып, зерттеу проблемасының теориялық-әдіснамалық негіздері анықталды. Қазақстан графика өнері туындыларының келбетін қалыптасуына ықпал еткен алғышарттардың тарихи кезеңдерінің моделі жасалып оған сипаттама берілді.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға дайындаудың формалары және әдістері - деп аталатын екінші тарауда жоғары оқу орнының 6М010700-Бейнелеу өнері және сызу мамандығының оқу әдістемелік кешендеріне, кредиттік оқу технологиясы бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру ережесіне талдау жасалып, графика өнері туындыларын оқытудың құралдары мен әдістемесі берілді және зерттеу тақырыбына байланысты жүргізілген тәжірибелік-эксперимент нәтижелері баяндалды.
Қортындыда теориялық және тәжірибелік-эксперимент нәтижелеріне негізделіп тұжырымдамалар мен ұсыныстар берілді.
Қосымшада эксперименттік, анықтамалық және үлгі сабақтарының нақты талдамасы ұсынылды.
Қазіргі кезде мектеп бағдарламасында қоғамға қажетті сұранысқа негізделген іскерліктерге баулу мәселесін қамтитын тақырыптар енгізілген. Соған сәйкес, бейнелеу өнерін оқытудағы графикалық білімдерді игеруде портрет, натюрморт, ою-өрнек т.б. тақырыптармен қатар дизайн, сәндік натюрморт сияқты тақырыптар қосылған. Яғни, қоғамдағы дизайнерлік талғамға деген қөзқарас күшейгендіктен әрі дизайн өнері халықтық мәдениеттің үлкен әрі ауқымды саласына айналғандықтан бейнелеу өнері пәнінің бағдарламасына осындай тақырыптар кіргізіліп отыр. Қазіргі кезеңдегі бәсекеге қабілетті өндіріс бұйымдарының сапалылығы мен сұранысы тікелей сол бұйымдардың дизайнына немесе дизайндық көркем пішініне, тұтынуға ыңғайлылығына тәуелді екендігін еш уақытта ұмытпау керек. Бұл жерде бейнелеу өнері пәні мұғалімдерінің атқаратын педагогикалық қызметінің маңыздылығы мен көпқырлылығы тағы да айқындала түседі[4].
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертацияда келесі стандарттардың сілтемелері қолданылған.
1 Магистрлік диссертацияны рәсімдеу және қорғауға қойылатын талаптар. 27.04. 2014ж.
2 ҚР МЖБС 5.04.033 - 2012 Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру - магистратура. Негізгі ережелері 27.04. 2014ж.
3 ГОСТ 7.1 - 84 Ақпарат, кітапхана және баспа ісі бойынша стандарттар жүйесі. Құжаттың библиографиялық сипаттамасы. Құрастырудың жалпы талаптары ережелері 23.08.2012 ж. №1080.
4 Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы (Астана қ., 2014 жылғы 17 қаңтар). Жариялануы: Егемен Қазақстан 2014
5 Білім туралы 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан Республикасының заңы (2014.14.01 берілген өзгерістер мен толықтырулары. Жариялануы: Егемен Қазақстан 2007 ж. 15 тамыз № 254-256 (24829); Ресми газет 2007 ж. қыркүйек № 37; ҚР Парламентінің Жаршысы 2007 ж., шілде-тамыз, № 20 (2501), 151-құжат;
6 Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім берудің дамыту тұжырымдамасы Егемен Қазақстан. - 2003. - 26 желтоқсан.
7 Қазақстан Республикасында Білім және Ғылым министрлігінің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары. Қазақстан Республикасы үкіметінің 2011 жылғы 19 ақпандағы № 160 Қаулысы (2013.31.12 берілген өзгерістер мен толықтыруларымен). Жариялануы: Егемен Қазақстан 2011 жылғы 2 желтоқсан № 583-587 (26979);
8 ҚР МЖМБС 6.08.063-2010 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты жоғары білім бакалавриат мамандық 5В010700 - бейнелеу өнері және сызу Астана; ҚР Білім және ғылым министірлігінің 03.11.2010ж. №514
9 ҚР МЖМБС 6.08.063-2010 5В010700 - Бейнелеу өнері және сызу мамандығы бойынша білім беру бағдарламаларының мазмұны;
10 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің 20.04.2011жылғы №152 бұйрығымен бекітілген кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Бұл магистірлік диссертацияда келесі сәйкес терминдер мен анықтамалар мен қысқартулар бірге қолданылады.
Графика (грекше graphike (сөздің түбірі) grapho - жазамын, суретке саламын) - бейнелеу өнерінің бір түрі. Оған сурет пен гравюра кіреді. Графиканың бейнелеу құралдары: штрих,сызық,таңба.
Петроглиф - (petros - тас, glifos - жазу) жалпы түсінік бойынша тасқа ойылған, сызылған, қашалған дегенді білдіреді.
Гравюра (франц.gravure, om graver - бедерлеу) - бедер сурет, графиканың бір түрі. Гравюра бетіне бедер түсірілген пластина, гравюра бедерленген пластинадан алынған басылым.
Тастағы гравюра - литография техникасының бір түрі, литографиялы тас бетіне әр түрлі металл инелермен жұмыс жасалынады.
Галерея (франц.galle) - 1. жаңа заман өнерінің көрмесін өткізуге арналған ғимара 2. жекелеген немесе топтасқан ауысып отыратын көрмелер өткізетін орын. беру аясындағы пәндік салада ақпараттарды жасау, жинау, беру, сақтау мен өңдеу үшін қолданылатын әдістер мен тәсілдер жүйесі.
Шығыңқы баспа гравюрасы - бұған ксилография мен линогравюра жатады.
Автолитография - Суретшінің көркем литографияны орындау тәсілінің түрі; мұнда суретші өз шығармасын литографияға арналған арнайы тасқа тікелей түсіреді. - оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның жалпы дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас педагогикалық үдерістің нақты көрінісі.
Графит (нем.-гр. жазамын) - қарындаш жасалатын түрлі-түсті минерал. Графит қара түстің табиғи жолмен пайда болуының нәтижесі - кристалдық көміртегінің басқа заттармен қосындысынан құралады.
Экзогенді фактор - сыртқы: орыс реалистік мектебінің тікелей әсері, әлемдік бейнелеу өнерінің жанама ықпалы т.б.
Эндогенді фактор - ішкі: тарихи қалыптасқан дағдылар, байырғы нышандар, ұлттық бейімделушілік пен талант т.б.
1. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың теориялық негізі
1.1 Графиканың тарихи даму жолының ерекшеліктері мен тәрбиелік мүмкіндіктері.
Графика өнерінің қалыптасуы мен дамуы.
XXғасырдың басында кеңес билігі мен социалистік қатынастың пайда болуы қарсаңында қазақтың ұлттық мәдениетінің қалыптасуы жүзеге асады. Графика Қазақстанда кеңінен тараған бейнелеу өнерінің алғашқы түрі болды, ал бейнелеу өнерінің жеке түрі ретінде ол Қазақстанда XXғасырдың басында пайда болып дами бастады. 30 жылдардың басында пайда болған кескіндеме мектебінің ізденістерінің бағыты мен сипатын көпке дейін анықтап берген кескіндемешілер ұжымы қалыптасты. Ол кездері суретші-графиктердің жұмысы кездейсоқ сипатта болып, олар газет бетіндегі мақалаларға иллюстрациялармен жэне этюдтермен біргс кескіндемелік жұмыстарға қосымша материал қызметін атқарған нобайлармен шектеліп отырды. Сол жылдардағы суретшілердің көптеген графикалық жұмыстары бір-бірінен тек ерекше көркемдік сапасымен ғана ерекшеленбейді, олар жиірек сол кезді бейнелейтін құжат ретінде тарихи қызығушылықты ұсынады.
Ал, мәдениет - халықтың мыңдаған жылдар бойындағы шығармашылығы, қауым мен жеке адамның рухани ізденісі, халықтың даналығы мен адамгершілік нышандары. Адамзаттың рухы мен келбеті, оның ерік бостандығы мен тарихи зейін - есі, өмірлік сабақтары, діні мен тілі, өнері мен мұраты мәдениетпен біте қайнасқан. Яғни, бұл тұрғыдан алғанда Адам және мәдениет екеуі егіз ұғым, бірінен - бірі бастау алып және біріне - бірі сіңіп жатқан құбылыстар. Біз қандайда бір адамды, ұлтты халықты танып білу үшін оның мәдениетіне, тарихына көз жүгіртеміз. Халықтардың мәдени құндылықтарынынан мағұлмат беретін дерек көзі ол өнер, сондықтан өнер туындылары арқылы мәдени құндылықтарды қарастырып оқыту маңызды. Академик Д.С.Лихачевтың сөзімен айтқанда, өткеннің шығармасы. біріншіден, өткен кезең туралы мәліметтер көзі, екіншіден, осы өткен кезеңнің өз шығармасы, ол өткен эстетикалық деңгейі және өткен кезең туралы қалыптасқан қате немесе жартыкеш пікірлердің куәлігі, әр өткен қоғамдық ой-пікірінің ескерткіші болып табылады[27], дейді.
А. Сманова Студенттердің ұлттық киім үлгісін әзірлеу арқылы еңбекке қызығушылығын қалыптастыруды зерттеуде қазақ ұлттық киімдерінің өзіне тән шығу және даму тарихын кезеңдерге бөліп қарастырған.
Ұлттық киімдер қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерінің дамуымен қатар дамыды. Сол себепті біз зерттеу барысында ұлттық киімдердің дамуын кезеңдермен сипаттағанда қазақтың сәндік-қолданбалы өнерінің шығуы мен дамуын қарастыруда Ұ.М.Әбдіғапбарованың қазақ тарихын топтастырған тарихшы ғалымдардың (А.Қ.Ақышев, М.Х.Асылбеков, К.М.Байпақов, Ж.Қ.Қасымбаев т.б.) топтамасын негізге ала отырып белгілеген кезеңдерін тірек еткендігін, мұнда қазақ халқының ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі даму кезеңдері қоғамның барлық саласына қатысты алынған. Соның ішінде мәдениеттің даму барысы да жан-жақты ашылуы себепті бізге қазақ ұлттық киімдері түрлерінің әрбірінің осы кезеңдерге сәйкес даму жолдарын анықтауға мүмкіндік беретіндігін алға тарта отырып тірек болған ірі бес кезеңді көрсетеді.
1. Ежелгі заман дәуірі (б.д.д. VІ ғ. дейінгі кезең )
2. Орта ғасыр дәуірі (VІ ғ. бастап - ХVІІ ғ.)
3. Ресей империясы құрамында (ХVІІІ ғ. - ХХ ғ. басы)
4. Тоталитарлық жүйе жағдайындағы Қазақстан (1917-1991 жж.)
5. Қазақстан - Егемен тәуелсіз мемлекет (1991 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін).Аталған кезеңдерге сәйкес қазақ ұлттық киімдерінің даму жолдарына сипаттама берілген. А.Сманова қазақ киім үлгілерінің тарихи кезеңдердегі келбетін сипаттауда Қ.С.Ахметжан, М,В.Баст, М.В.Горелик, А.Е.Мартынов, Е.Корнеев және т.б. суретшілердің еңбектеріне негіздеме жасап, тірек еткен. [18 35-36 бб.].
Н. Абдуллаев ғылыми еңбегінде ұлттық құндылықтарды қарастыру кезеңдерін Біз еңбекті жазу барысында қазіргі қазақ этнопедагогикасын зерттеуші, ғалым С.Қалиұлының бірқатар тұжырымдамаларын негіз етіп алдық деп ғалым халық педагогикасының тарихын адамзат дамуының қоғамдық құбылыс кезеңдеріне сай сегіз кезеңге бөліп қарастырады [19, 21б.].
Зерттеушінің пайымдауынша :
I кезең - Алғашқы қауымдық құрлыс кезіндегі тәрбие (б.з.д. тас, қола замандары
II кезең - Сақтар мен ғұндардың жауынгерлік тәрбиесі (б.з.д. VII-VIII ғ.ғ - б.д. V ғ. Дейін);
III кезең - Ұлы түрік қағанаты кезіндегі тәрбие (VI-IХ ғ. аралығы);
IV кезең - Араб - шығыс мәдениет, орта ғасыр ойшылдарының тәлімгерлік ой пікірлері (X-XV ғ.ғ. аралығы);
V кезең - Қазақ хандығы кезіндегі ұлттық тәлім-тәрбие көрністері (жыраулар поэезиясындағы тәлімдік ойлар т.б.) (XV-XVIII ғ.ғ. аралығы);
VI кезең - Қазақстанның Ресейге қосылу кезіндегі ұлт-азаттық қозғалысы мен ағартушылық - демократиялық бағыттары тәлім - тәрбие (XVIII ғасырдан XX ғ. 20ж. дейін);
VII кезең - кеңестік дәуірдегі ғылыми педагогиканың қалыптасуы (1920-1990 ж.ж. аралығы);
VIII кезең - Тәуелсіз Қазақстандағы ұлттық тәлім тәрбиенің өркен жаюы.
Халық мәдени құндылықтары қоғам тарихының барысында қалыптасты. Әрбір қоғам-экономикалық формацияның даму кезеңде өзіндік мәдени құндылықтар жүйесі болады, бұл экономикалық қатынастардың сипатына сәйкес жаңа ұрпақтың рухани жан-дүниесін қалыптастырудың маңызды құралы қызметін атқарады. Осы жасалған зерттеу жұмыстары негізінде 1-суретте көрсетілген графика өнерінің алғашқы нышандарының пайда болып, кәсіби графиканың қалыптасып даму кезеңдерінің хронологиясы жасалған жіктемені ұсынып отырмыз. Әрине зерттеу барысында графиканың барлық тарихи кезеңдерін қамту мүмкін емес, әсіресе біздің қарастыруымыздағы графиканың алғашқы нышандары ретінде қарастырылып отырған кезеңдер. Бұл кезең қазақ өнерінің ұлттық келбетінің түп тамыры. Зерттеуде тасбетіндегі графика өнерінің алғашқы нышандары ретінде алғашқы қауым суретшілерінің туындыларының жіктемеде көрсетілген кезеңдерінің ерекшеліктеріне талдау жасалды. Графика өнерінің алғашқы нышандары ретінде сақ дәуірінің өнері қарастырылды. Қазақ тақырыбына арналған кәсіби графикалық туындылармен кәсіби графика өнерінің қазақстанда қалыптасып дамуы графикалық туындылар арқылы талданып қарастырылды. Бұл кезең XVIII ғасырда ұлт тарихындағы құбылыстарға байланысты қазақ топырағына аяқ басқан суретшілердің этнографиялық суреттерінен бастау алып, Тәуелсіз Қазақстан графика өнерінің шеберлерінің туындылары қамтылды. Туындлар келбетінің қалыптасуына ықпал еткен факторлар айқындалып, талданды. 1-суретке сәйкес
Графика өнері арқылы студенттерге тарихи мәдени құндылықтарды оқытудың теориялқ негіздерінің бірі оның әр тарихи кезеңінде оның мазмұнымен келбетіне ықпал еткен факторларды қарастыру маңызды. Өнердің келбеті мен мазмұнының қалыптасуына әр тарихи кезеңде ішкі және сыртқы факторлардың тигізетін әсері қатынасын айқындап алайық.
Б.Байжігітов Бейнелеу өнерінің философиялық мәселелері атты еңбегінде ішкі және сыртқы факторлардың суретші шығармашылығына ықпалын Диего Веласкес және Пабло Пикассо шығармашылығы арқылы қарастырады. Біріншіден, суретшінің шығармашылық ізденістерінде сыртқы фактордың тигізетін ролін мысал келтіре отырып дәлелдеп көрелік. Ол үшін бір - біріне ұқсамайтын екі түрлі тарихи - әлеуметтік кезеңдерде өмір сүрген екі Испан суретшісін алып қарастырады. Бірі - 17 ғасырдың ұлы суретшісі Диего Веласкес. Екіншісі - 20 ғасырдың данышпан суретшісі Пабло Пикассо. Екеуі де өнер саласында керемет дарын иелері, өзіндік философиялық ой - толғаулары бар, өз заманы үшін көптеген жаңалықтардың ұйтқысы болып, жаңа жанрлар, жаңа стилдік бағыттардың, мектептердің қалыптасуына жағдай жасаған суретшілер. Дегенмен, бұл суретшілер өздері өмір сүрген қоғамға ғана емес, осы қоғамның әлеуметтік, мәдени - эстетикалық, рухани негіздері суретшілердің шығармашылық келбетінің өзіндік сипат алуына тікелей әсерін тигізеді. Сондықтан заман талабына сай қалыптасқан Веласкестің рационалды, нанымды ой - жүйеге бағынған композициялары мен кәсіпкерлік шеберлігі оның 17 ғасырда сарай суретшісі деңгейіне дейін көтеріліп, сол ортада үлкен беделге ие болуға жағдай жасады. Оның реалистік жазу әдісі осы күнге дейін әріптестері мен көрермендерін қызықтырып отырады. Дегенмен 20 ғасырда әлемдік мәдениет аясында, Диего Веласкестің шеберлігіне деген көзқараста өзгерді. Шеберлік пен ұқсастық өнердің көркем құндылық белгілерін анықтауда басты шешуші критерий болудан қалды.
Егерде Пабло Пикассо 17 ғасырдағы Диего Веласкестің заманында өмір сүрген болса, ол өзінің қызғылт, көгілдір кезеңдеген шығармаларын, кубистік, сюрреалистік сипаттағы жұмыстарын жаза алған болар ма еді? Әрине, жоқ. 17 ғасырдағы инквизициялық шектеулер, қоғамдық талғам сол заманға тән көркемдік мүмкіндіктерін өзіндік жетістіктері Пикассоға өз әсерін тигізетіндіктен, суретші өз шығармашылығын заман талабына сай дамытқан болар еді. Ал ішкі факторды адамның өзіне тән биологиялық фактор ретінде қарастырады. Б. Байжігітовтың зерттеуі бойынша өнерге әсер етуші фактор бірі - интуициялық мәдениет пен табиғи дарындылықтан тұратын ішкі қозғаушы күш, биологиялық фактор. Ол өнердің табиғи болмысын қалыптастырады. Екіншісі - қоғамдық сана, идиология, тарихи тәжірибе ықпал - әсерімен байланысты. Сыртқы әсердің салдарын құрайтын факторлар көркем шығарманың формалды сипатын анықтайды [27, 53 - 55бб] - деп өнерге ықпал етуші факторларға қатысты ойын білдіреді.
Сол жылдары графикада реңдік шешім үстемдік құрып, басты назар сюжеттік қырына аударылды, өйткені оқиға туындының образдық сипаттылығын әлсірететін оның ішкі заңдылықтарына күрделі талдаусыз, суретшінің жеке қатынасынсыз бейнеленді. Жеке-дара интерпретациянын, күші көптеген суретшілердің өмірді көруінің енжарлығымен төмендетіліп, ол өмірлік факторлардың механикалык тіркеуінің шынайылығын эстетикалық ұғуға алып келді.[28,134-137б]
Олардың еңбектерінде халықтық қолөнердің эмоциялық әсеріне, ою-өрнектің жіктелуіне, халық шеберлері шығармашылығына сипаттама беріледі, оларды жасөспірімдердің эстетикалық тәрбиесін жетілдіру, сәндік қолданбалы өнерді қабылдай білу мен бейнелеу іскерліктеріндегі дағдыларын қалыптастыру, қолөнерінің кейбір саласының жасалу технологиясын үйрету мақсатымен көркемдік, бейнелеу өнері сабақтарындағы, үйірмелерде пайдалану әдістері көрсетілген. Мысалы Қ.Әмірғазин [29], А. Қамақов [30]
Тарихи - педагогикалық зерттеулерге (оның ішінде графика өнері туындыларының тарихи кзеңдердегі ұлттық мәдени құндылықтарды зерттеулерде де) қойылатын маңызды әдіснамалық талаптардың бірі деректердің барлық түрін кешенді қолданып, солар арқылы бір - бірін тексеру, толықтыру, барлық деректерді салыстыра отырып жинақтау, оларды зерттеуде ғалымдардың (тарих, археология, мәдениеттану, өнертану) зерттеу әдістері жиынтығын кешенді түрде пайдаланып, деректерді талдап, оны педагогикалық тұрғыдан түсіндіруге әрекеттер жасалынып, зерттеу тақырыбы аясында айтылған ұстанымдарды басшылыққа алдық.
Адам, қоғам, мәдениет, өнер бір - бірімен біте қайнасып жатқан бір - бірінен ажыратып қарастыруға болмайтын құбылыс. Адам - қоғамның, әлемнің бір бөлігі, белгілі бір мақсаттарды іске асыру жолында әрекет етіп жатқан субъект.
Қазақстан - халықтың мыңдаған жылдар бойындағы шығармашылығы, қауым мен жеке адамның рухани ізденісі, халықтың даналығы мен адамгершілік нышандары. Адамзаттың рухы мен келбеті, оның ерік бостандығы мен тарихи зейін - есі, өмірлік сабақтары, діні мен тілі, өнері мен мұраты мәдениетпен біте қайнасқан. Яғни, бұл тұрғыдан алғанда Адам және мәдениет екеуі егіз ұғым, бірінен - бірі бастау алып және біріне - бірі сіңіп жатқан құбылыстар. Біз қандайда бір адамды, ұлтты халықты танып білу үшін оның мәдениетіне, тарихына көз жүгіртеміз. Халықтардың мәдени құндылықтарынынан мағұлмат беретін дерек көзі ол өнер, сондықтан өнер туындылары арқылы мәдени құндылықтарды қарастырып оқыту маңызды. Академик Д.С.Лихачевтың сөзімен айтқанда, өткеннің шығармасы. біріншіден, өткен кезең туралы мәліметтер көзі, екіншіден, осы өткен кезеңнің өз шығармасы, ол өткен эстетикалық деңгейі және өткен кезең туралы қалыптасқан қате немесе жартыкеш пікірлердің куәлігі, әр өткен қоғамдық ой-пікірінің ескерткіші болып табылады[37], дейді.
Осы кезеңдс Ә.Қастеев адамдардың жасампаз еңбегін жырлаған көптетен туындыларын дүниеге әкеліп, ауыл шаруашылығының алдыңғы қатарлы азаматтарының портреттерін салады. Ол біруақытта Қазақстандағы Кеңес билігін орнауының тарихына арналған патриоттық туындысымен аңызга айналған қазақ батыры Амангелді Иманов образымен (1944) жұмыс жасауын жалғастыра берді. Бұл жылдары Ә.Қастеев колхозшылардың қарындашпен орындалған бір қатар портреттерін салады: Оңғарбаевтың портреті (1944), Құсықбаевтың портреті (1943), оларды қазақстандық суретшілер салған ең үздік портреттер қатарына қосуғаболады.
Ұлы Отан соғысы көрмесінде украин суретшісі С.Бесединнің жұмыстары қазақ халқының қадірлі ұлы. Кеңес Одағының Батыры Тоқтаров Төлегенге арналған 8-ші гвардиялық және Жекпе-жек атты графикалық сюиталары көзге түсті.
Жауынгерлердің азғантай тобы Мәсксу түбінде соғысты. Бұл майданда оған қатысушылардың бірі Төлеген Тоқтаров ауыр жараланған болатын. Күресте көп жолдастарынан айрылып, бүкіл оғын тауысқан, өлімші болып жараланған ол жайпаған жауға қарсы өз винтовкасымен соңғы соққы береді. Суретші осы бір драмалық сәтті өткір мәнерлілікпен, өшіріп сүрту әдісінқолдана отырып, карындаштың нәзік.
Осы жылдары Ысмайылов Теңіздің ар жағынан, Шыдамай кетті және т.б. плакаттары мен карикатураларын дүниеге әкелді.
30-жылдардағы Қазақстанның плакаттық өнері жарқын мәнерлілікке әлі де болса ие бола қоймаған еді. Бұл кескіндемешілер мен графиктердің осы салада эпизодты түрде жұмыс істеуімен түсіндіріледі. Суретшілердің ешқайсысы тек бір ғана плакат саласында жұмыс жасаған жоқ. Ә.Ысмайыловтың Теңіздің ар жағынан (1933) атты плакаты Жапонияның Манчжурияға соғыстық шабуыл ашқан күндерінің бірінде салынған.
Әубәкір Ысмайылов графикалық өнердің плакат және карикатура сияқты әртүрлі жанрларында жұмыс жасауға талпынды. Өз заманының заманауи әрекеттеріне ол лайықты жауап берді. Бірақ, Ысмайыловтың өзінің қондырғылы жұмыстарында пішіннің үлкен мәнерлігіне, тілдің өткірлігі мен ашықтығына қол жеткізгенін ерекше атап өту керек.
20-жылдардың аяғы мен 30-жылдардың басында көркемөнер сахнасына ағалы-інілі Қожахмет пен Құлахмет Қожықовтар шығады.
Қожахметтің (1910-1954) колхоз ауылының еңбектеп өміріне арналған бірнеше тақырыптық туындылары акварельде орындалған. Егін бастырған кез (1937), Газет оқу үстінде (1937) және т.б.секілді суреттерінде суретші колхозшылардың ұжымдық еңбегін бейнеледі. Әр парағында ол 30-жылдардағы қайта дүниеге келген жас ауылдың қалыптасу сәтінің атмосферасын барынша дәл жеткізуге тырысады.
Құлахмет Қожықов көркем фильмдерге арналған киім костюмдерінің эскиздерімен, декорациялармен көп жұмыс жасады, сондай-ақ суретші кітап көркемдеуге көп көңіл бөлді. Ксилография техникасында ол Абай Құнанбаев пен Тарас Шевченконың шығармаларын иллюстрациялады.
Суретші қондырғылы туындыларында қазак ауылынынтұрмысын, дәстүрін және тарихын бейнелеуге тырысады. Құлахметтің жұмыстарынан өз халқының жағдайына терең күйзелуі, оның, бақытсыздығы мен даладағы көшпенді өмірінің қуанышын түсінуі байқалады.
Қазақ графикасының дамуында жарқын із қалдырған келесі суретшілердің бірі суретші-график Г.Брылов болды. Брылов Революция Суретшілері академиясынын Суретшілер одағының Ленинградтағы бөлімінің графика факультетін бітірген. 30-жылдары Алматыға келгесін Брылов графикада жемісті еңбек ете бастайды.
Суретші-графиктің үлкен кәсіби шеберлігін иелене отырып Г.Брылов өз күшін жан-жаққа шашпай, оны натураны көркемдеп жеткізудің міндеттеріне тоғыстырады. Брылов үнемі материалда жумыс жасады. Ол офорт техникасында көнтеген жұмыстарын, сондай-ақ суреттер мен акварельдердін үлкен бөлігін дүниеге әкелді. Пейзаж, натюрморт және портреттер оның шығармашылығында улкен орынға ие.
Кішкене көлемдегі пейзаждары өздеріиін камералығымен, жеке-даралығымен ондағы тыныштықжағдайының нәзік жеткізілуімен оның шығармашылығына тән. Суретші оларды қоршаған іс-әрекетте қабылдайды.
Бұл оның шығармашылығында өзіндік қолтаңбасын қалдырады. Кішігірім, бірақ дәл нәзік параллельдегі тек кейде ғана бір-бірімеи байланысатын, акварельмен боялған офорттың сызықтары мен штрихтары арқылы суретші табиғаттағы жарық-көлеңкелі реңдердің байлығын жеткізеді: Сарқырама (1940), Натюрморт (1930), және т.б. көптеген жұмыстарында. Гүлдеген өрік (1940) атты офорты қуаныштың жайдары көңіл-күйімсн . ерекшеленеді. Мұның барлығы тыныштық сезімімен өріліп үнсіз әрі ұлы табиғаттың ғажайыбымеи толықтырылған
К.Байсейітованың портреті (1939), Егер адамның портреті 1942)және т.6 секілді портреттік шығармаларында Г.Брылов образдың сыртқы ұқсастығына көп мән бере отырып, образдың кейбір жеке-даралық белгілерін жеткізугсәр басымдықтағы сызықтарымен және штрихтарымсп бейнелейді. Ол жарық-ауалық ортанын жарығын керемет жеткізген. Нәзік суретші бейнелеу құралдарының барлық элементтерін өткір драмалық жағдайды анықтау міндетінебағындырады.
Көрмеде С.Бесединнің нобайлары да ұсынылды. Онда суретші фактураның сан алуан гүрлілігіне қол жеткізіп, ең, нәзік қатынастарды жеткізеді. Соған қарамастан сурепні тек жалаң контурлармен шектелмейді. Ол оларды бей-берекет жан-жанжаққа бағытталған, бірақ дәл түскен нәзік штрихтармен жеткізеді, сөйтіп жарық-көлеңкенін иллюзиясын жасайды. Парақ бетіндегі таза қалдырылған жерлер жарықтық-ауалық ортасы іспеттес қабылданады. ОныңБагратионның, өлімі, Yenлы Отан соғысына катысқандардыц портреттері, пейзаждар мен жанрлык шығармалар, сонымен катар 8-ші гвардиялықтар осылайша пайда болған.
Бұл сюита осы кездегі бейнелеу өнеріндегі ең улкен көріністердің бірі. Қарындашпен салынған суреттер үлкен 12 парақтан тұрып, гвардияшы Қосаев өмірінің әртүрлі қырын, оның үйін, әйелімен қоштасу сәтін, алдағы жекпе-жекті бейнелейді. Жекелеген парақтар аңызға айналған генерал Панфиловқа арналған. Кейбір суреттеркүрес арасындағы демалыс сәтін бейнелейді. АқырындаГвардияшылдардың салтанатты анты атты парақ жауынгерлердің Отанга адал болу антын беріп жатқан сәтін көрсетеді. Олар өлін кетуге даяр, бірақ ешқашан жауды сүйікті Мәскеуге жібермейді. Сюитаны Жамбыл жеңісті жырлайды парагы аяқтайды. Онда данышпанхалық ақыны отандастары арасындағы 8-ші гвардиялық дивизияның ерлігін жырлап тур, ал олар ұлы ақыннын жырын үлкен мақтанышпен, сүйсіне тыңдап қалған.
Корме туындылары, әсіресе С.Бесединнің 8-шігвардиялық графиканың - бейнелеу өнерініңидеялы бағьггталған, майдандық және элеуметтік өткір түрлерінің бірі екенің дәлелдеп берді.
Соғыс жылдары республикамыздын суретшілері ең бастысы әскери тақырыпта жұмыс істеді. Мұнда олардын шығармашылығының белгілі біркелкілігі болды. Озінің қаһармандық еңбегімен майданда жеғіске жетуге көмектескенкеңес халқының тылдағы еңбектік өмірі, қылқалам мен қарындаш шеберлерініңкөбісін толғандырды. 1943 жылғы коремеде көмірмен және қарындашпен салған қондырғылы суреттерін ұсынған Л.Худякосылардың ішінде озін керемет суретші ретінде көрсетті.
А.Риттих Қазақстандық танымал мал өсірушілердің көптеген портрет-суреттерін ұсынды.
Қазақстан суретшілері жасаған портреттер галереясының қатары со,ыс күндері Г.Брыловтың жұмыстарымен толықты. Бұл бәрінен бұрын М.Әуезов пен Амангелдінің портреттері (1942-43, офорт) Олар қырынан нәзік ырғақты сызық пен штрихтарда орындалган. Беттері жарық пен көлеңкеде білінер-білінбестей болып көшіп нәзік модельденген
сонымен қатар, олар ғажап жұмсақтығымен, әрбір штрихтың ойластырылуымсн ерекшеленеді. Біріншіден, суретші белгілі кеңес қазақ жазушысының жігерлілігін бейнелейді.
Амангелдінің бейнесінде суретші көбірек оның зер салған, қадалған козқарасын беруге тоқталады, маңдайына шоғырланушылық, ернінің сызыгы революцияныи аңызға айналған батырын мазалаған ойлар туралы айтады
1945 жылғы Фашист Германияны жеңген кеңес халқыталқандалған қалалар менауылдарды қайта қалпына қайта келтіру мақстында бейбітшілік еңбекке кірісті.
Зерттеуімізде өнер, мәдениет, құндылық ұғымдарына түсініктеме бере отырып. Бұл ұғымдардың графика туындылары арқылы студенттеріді оқытудағы маңыздылығын, Қазақстан графика өнерінің тарихи кезеңдері, оған ықпал еткен ішкі және сыртықы факторлар мен бірге қарастыру өнердегі мәдени құндылықтардың маңыздылығын терең ашуға мүмкіндік береді.
М.Әуезов Мәдениет һам ұлт деген мақаласында, сымбатты өнер болмаған елде мағыналы тіршілік жоқ. Қандай қауым, қандай тапты алсақ та қаны мен жанының суретін өнер айнасына түсірмей отыра алмайды. Өнерден қуат алмаса, тіршілік шырағы өшеді [31, 332 - 334 бб.], - деп, өнердің адамзат өмір жолындағы маңыздылығын атап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz