Ежелгі Грекия өнері жайлы

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Ежелгі Грекия өнері

Уикипедия - ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Мында өту: шарлау, іздеу

Афина-Ника храмындағы бейнесі

XVII ғасырдың аяғында Грекияны басып алған түріктер Афина-Ника храмын бұзып, оның мәрмәр тақталарын бекініс салуға пайдаланды, тек ел XIX ғасырда азат болған соң храм бұрынғы орнында қайтадан бой түзеді.
Афины акрополі композициясында Бибі-Афинаның сәулетті храмы - Парфенон маңызды орын алады. Перикл храмның бас сәулетшілігіне Грекияның аса ірі сәулетшісі Иктинді, оның көмекшілігіне Калликратты тағайындады. Ғимарат құрылысы б. э. бұрынғы 447 жылдан бастап 438 жылға дейін, тоғыз жылға созылған. Парфенон - жоспары жағынан аумағы 70\31 м қырық алты колоннамен қоршалған дорлық периптер. Алайда, Иктин храм сәулетін иониялық ордердің көптеген элементтерімен байытты: әдеттегі алты колонналық портиктің орнына ғимарат қасбеттерінде сегіз колонналық сәулетті портиктер қойылған; биіктігі 10, 5 м колонналардың өздері мұның алдындағы дорлық храмдармен салыстырғанда анағұрлым сымбаттырақ көрінді; ақырында, Парфенонды әсемдеуге колонналардьщ ар жағынан ғимарат қабырғасын бойлай жалпақ басқұр болып өтетін иониялық фриз пайдаланылды. Акропольдегі храмдарды салуда сәулетшілер екі ордердің де жарасымды сабақтастығын көздеді, айбынды да айбарлы дорика нәзік те әсем ионикамен үйлестірілді.

Парфенон қаласы

Парфенонды тұтас шолып қарай алатын бірден-бір нүкте, оны жасаушылардың есептегеніндей, солтүстік-батыс бұрышыңда. Тап сол жерден монументтік храм оңтүстіктің ашық көгілдір аспанында толық көрініп, аса айбынды әсер қалдырады. Оның күн нұрына малынған мәрмәр колонналарының реңі алтын күреңденіп жылы ұшырайды, ал күн батар алдында, күн көзін көгілдір мұнар басқан сәтте мәрмәрға сұрғылт көкшіл көлеңке түседі. Храмның кемел пропорциясы, барша бөліктерінің керемет келісімі мен ғимарат аумағының Акрополь шоқысы тұрғысынан дәл есептелуі оны грек сәулет өнерінің үздік үлгісіне айналдырады. Храмды шола қараған көрерменнің көңілінде таңғажайып әсер қалады. Парфенонның мінсіз сұлулық әсері храмның бүкіл болмысынан алау атып тұрған белгілі бір шама мен жарасымдылықты айқын сезінуден туады. Барлық желілер де көзге қалтқысыз дұрыс тартылғандай көрінеді. Шынында да, Парфенонды салуда адам жанарының көру ерекшеліктері ескерілген. Ғимаратты көтеріп тұрған түп- түзу стилобат арқалық арысы сияқты, шындығында, белгілі бір шамада ғана сәл-пәл дөңестеу, өйткені өте мінсіз тартылған түзу сызықтың өзі бізге қашықтан қарағанда аздыкем қисықтау көрінер еді. Осыдан құтылу үшін құрылысшылар стилобат пен оған алып баратын ортадағы басқыштарды шет жақтарынан гөрі 10 см биікке орнатқан. Харфенонның бұрыштағы колоңналары мейлінше қомақты әрі көрші колонналарға жанай салынған, әйтпесе жарық түскенде олар өте жіңішке көріңуі мүмкін.
Өлшеп қарағанда, колонналар ғимараттың ортасына қарай сәл еңкіштеу болып шықты, бірақ сырттай қарағанда, мүлдем тіп-тік сияқты. Олардың арасының алшақтығы бірдей көрінгенімен, шындығында, әр түрлі. Мұның бәрі Парфенонның сәулеттік келбетіне таңғажайып өмір тынысы мен қайталанбас сұлулық береді. Ғимарат іші қабырға арқылы аумағы әр түрлі екі бөлікке бөлінген. Бас бөлмеде - Эеллада - Афина-Парфеностың (Бибі-Афинаның) б. э. бұрынғы 447-438 жылдары Фидий алтын мен піл сүйегінен жасаған әйгілі мүсіні тұрған. Тәңіріның он екі метрлік пішіні бедерлі өрнекпен айшықталған аласа тұғырға орнатылған. Оны үш жағынан қос қабат мәрмәр колоннада қоршап тұрған. Сфинкс пен қанатты аттар бейнесі салынған әсем дулыға, мерекелік сәнді киім, көкірегіндегі Медуза Горгонаның бет пердесімен әшекейленген ешкі терісі - эгида (қамқорлық белгісі), Афинаның оң қолындағы колонна тіреп тұрған екі

«Медуза», Караваджо, 1598-99, Уффици. Горгона Медузаның басын шауғанан кейінгі бейнесі.

метрлік қанатты жеңіс тәңірісы Ника бейнесі, тәңіріның сол иығындағы найза мен тұғыр таста тұрған қасындағы дөңгелек қалқан мүсінге ерекше салтанат дарытады. Мүсінші Афинаның аяқ жағына орасан зор киелі жылан Эрихтонийды орнатқан.

Ника бейнесі

Фидий тәңіріның сұлу жүзің, жалаңаш білегі мен кеудесіндегі бет пердені піл сүйегінен, киімі мен қару-жарағын ағаш қаңқаға қондырылған қақ алтыннан жасаған. Ертедегі жазушылардың айтуына қарағанда, бұл мүсінге бір мың екі жүз килограмдай алтын жұмсалған. Афинаның көзін шебер асыл тастан қиюлап құрастырған. Фидий мүсіннің барлық бөлшектерін де айшықтағаң: шабаталарда ол гректердің кентаврлармең арпалысын, диаметрі бес метрлік қалқанның сыртқы бетіне амазонкалармен шайқас көріністерін, ішкі бетіне құдайлардың алыптармен соғысын бейнелегең. Афинылықтардың парсыларды жеңгенін еске салатын осы мифологйялық оқиғалар сол заманға үндес келді. Мүсіндер мөлшері храмның ішкі кеңістігімен мұқият үйлестірілген. Парфенонға түсетін көмескі жарықтың өзінде алтынның сан құлпырған жарқылы мен піл сүйегінің жылы реңі храм құрастырылған пентелий мәрмәрінің алтын сары түсімен жақсы жарасатын. Б. э. V ғасырында Афина мүсінін византиялық императорлардың бірі Константинопольге алып кетіп, сонда жүз жылдаң кейін өрт кезінде опат болды.

Афинаның бейнесі

Храмның батыс жақ жартысын төрт иониялық колоннасы бар зал - афинылық балғын қыздар қала тұрғындарының тәңірге сыйға тартатын қасиетті киімін тігетін бөлме алып жатқан- Афина теңіз одағының қазынасы мен мемлекеттік архив та сонда сақталған. Бұл бөлменің аты «парфенос»-«бибі» деген грек сөзінен шыққандықтан «Парфенон» деп аталғаң. Б. э. бұрынғы IV ғасырдан бастап бүкіл храм Фидий өзінің талантты шәкірттері Алкамен, Агоракрит және Каллимахпен бірігіп жасаған Парфенонның мүсін әшекейлері қала пірі тәңірі, Афинаның өмірі мен ерлігі туралы аңыздармен сабақтастыра жұмысқа есімдері белгісіз қаланың талай шеберлер тобы қатысты.

Грек ұлттық ассамблі Афинада

Coнay храм құрылысы жүріп жатқан тұста, б. э. бұрынғы 447-443 жылдары 92 метопа салынып, б. э. бұрынғы 442-438 жылдары колонналар сыртынан бүкіл ғимаратты айналып өтетін иониялық фриз басқұры жасалған. Б. э. бұрынғы 432 жылы шеберлер фронтондар композицйяларының жұмысын аяқтаған. Парфенонның мүсіндік ансамблі - дүниежүзілік өнердің аса ұлы туындыларының бірі. Ол сирек кездесетін көркемдік сом тұлғасымен, кемел логикалық шешімімен көзге түсті. Бұл - Афинаны жырлаған, тұнып тұрған, мәрмәрге қашалған ұлы дастан. Шебер шығыс фронтонда найзағай тәңірі Зевстің басынан тәңіріның дүниеге келу көрінісін бейнелеген. Мифте айтылатынындай, Олимп тауының басында өткең бұл оқиғаны құдайлардың бәрі де көріптіміс. Батыс фронтонның тақырыбы - Афина мен Посейдонның Аттиканы билеу жөніндегі егесі. Аңыз бойынша, әр құдай осы жердің халқына сыйлық әкелуге міндетті болған. Посейдон жартастан тузды бұлақ қашап шығарыпты. Афина найзасын сұғып жіберген жерден гректер тәңіріның киелі сыйлығы деп атаған зәйтүн ағашы шыға келіпті. Афина Аттйканың пірі есептеліп, қалаға өзінің есімін берген. Мүсінші шығыс метопаларында - құдайлар мен алыптар айқасын, солтүстік метопаларыңда - Трояның қирауын, батыста - афинылық қаһармаңдардың амазонкалармен шайқасын, оңтүстікте - гректер мен кентаврлар арпалысын бейнелеген. Бұл сюжеттердің бәрі де қаһармандарды жеңіске шабыттандырған Афина жайындағы мифтермен сабақтас. Бірақ Фидий ескі аңыздарды қайта қорытып, олар арқылы өз заманының сырын шертті. Аңызға айналған шайқастар шығыстан келген варварлар - парсыларды жеңген гректердің салтанатын көрсететін өзгеше бір салыстырма сияқты қабылданады. Шебер бейнелі поэзия түрінде табиғаттың дүлей күштеріне қарсы адамның қаһармандық күресінің сұлулығы жайында да ой толғайды.

Олимп тауындағы құдайлар бейнесі

Ақыры, Фидий Парфенон фризінде бейнеленген афинылық азаматтардың шеруі осынау алып симфонияның финалы іспеттес көрінеді. Ұлы мүсінші барлық замандар сәулетшілері мен суретшілері алдында тұрған аса маңызды мәселелердің бірін - ғимараттың сәулеттік келбетінің мүсіндік жиһазбен өзара байланысы, етене синтезі міндетін ойдағыдай шешті. Гетенің грек храмдарына берген: « Таңғажайып храм бүкіл болмысымён ән шырқап тұрғандай » дейтін бағасының Парфенонға да қатысы бар деуге толық хақылымыз. Әлбетте, Фидий Парфенонның барша мүсіндері мен бедерлі өрнектерін өз қолымен жасай алған жоқ. Сақталған фронтондар, фриздер мүсіндері мең метопалардағы бейнелерді мұқият талдау арқылы ғалымдар оларды өзіндік дара мәнері бар әр түрлі шеберлер орындаған деген пікірге келді. Олардың арасынан өнері әлі ебедейсіздік пен қасаңдықтан арыла алмаған аға буын мүсіншілерді де, қолтаңбасы Фидийге жақын шеберлерді де анықтауға болады. Ұлы мүсінші Парфенонның мүсіндік ансамблінің жалпы композициясын жасаған деген жорамал бар. Ол, сірә, суретін салып, шеберлер сол бойынша метопалардағы бейнелерді қашаған болуы да мүмкін. Бәлкім, бедерлі фриздер мен фронтондар мүсіндеріне үлгі болған саз балшық үлгілер соның қолынан шыққан шығар. Зерттеушілердің ойынша, бұлардың кейбіреулерін Фидийдің өзі мәрмәрден жасаған, басқалары оның бақылауымен орындалған. Фидий мәрмәрді соңғы рет өңдеуге қатысқан болуы да мүмкін. Қалай болғанда да, Парфенонның әшекей- айшықтары - Фидийдің кемеңгер туындылары.
Олардың тағдыры Парфенонның қайғылы тарихымен сабақтас. Орта ғасырлық заманның алғашқыға- сырларында храм христиан шіркеуіне айналдырылып, шығыс фронтонының ортасынан терезе ою кезінде мүсіндердің едәуір бөлігі құрып кеткен. Сонда храмның шығыс, батыс және солтүстігіндегі метопаларының мүсіндері қирады. Тек оңтүстік жақтағы Акропольге баратын жолдан көзге түсе бермейтін метопалары ғана орнында қалды. Орта ғасырларда Грекияны түріктер жаулап алып, 1687 жылы венециялықтар Акропольді қоршаған кезде түріктер де оқ-дәрі қоймасы ретінде пайдаланған Парфенонға снаряд түсті. Жарылыс ғимараттың шатырын, оңың колоннадасының бір бөлігін, ішкі бөлмелерді, храмның оңтүстік жағындағы метопалардың ортаңғы бөлігін құртып жіберді. Фронтондардың көптеген мүсіндері зақымданды. Акропольді шапқан венециялықтар батыс фронтонының орталық мүсіндер тобын қопарғалы жатқанда қиратып алды, ал XIX ғасырдың басында шығыс және батыс фронтондарының қалған барлық мүсіндерін дерлік, метопалар мен фриз тақталарының көбісін ағылшыңдар тасып әкетті. Ертеде Парфенон фронтондарында елу шақты мүсін болатын, бізге солардың тек он бірінің ғана сынықтары жетті. Шығыс фронтонының пішіндері батыстағыларына қарағанда жақсы сақталған. Шығыс фронтонының композициясында найзағай тәңірі Зевстің басынан Афинаның дүниеге келуін бейнелейтін, кейін жоғалып кеткен көрініс жетекші орын алған. Оның екі қапталында сол ұлы оқиғаға қатысқан құдайлар мен тәңірлердың мүсіндері орналасқан.

Гелиос

Афродита бейнесі

Фронтонның сол жақ бұрышында күн құдайы Гелиостың бейнесі сақталған. Ол күймесімен көкке өрлеп барады, теңіз толқындарының үстінде танауынан жел ата алқынған аттарының басы көрінеді. Гелиостың қарсы алдынан сұлу жалаңаш жігіт - Дионис құдай қарай қалған. Ол тулақ төселген жартасқа еркін жайғасып, жантайып жатыр. Денесінде шағылысқан жарықтың сәулесі мен көлеңке алып тұлғасының мықты бітімін айқындай түседі. Бұлтылдап ойнаған бұлшық еті буырқана бастаған қайратты сездіретіндей. Дионистің қасында отырған екі тәңірі Деметра мен қызы Кораға шабарман Ирида дүниеге Афинаның жаралғаны жайында тығыз хабар алып келеді. Фроиашның оң жақ бөлігінде отырған тәңірілардың мүсіндері аса еркін де паң сымбатымен назар аударады. Олардың бірі - Аполлон мен 'Артемиданың шешесі Лето, екіншісі - махаббат пен сұлулық тәңірісы Афродита, үшіншісі - оңың анасы Диона. Олар парасатты ұлылыққа толы жүзбен, шын өмірдегідей байсалды да табиғи қалпында отыр. Анасының тізесінде тыныстаған Афродита хитонының бір шеті иығынан салбырап тұр. Жүн матадан тігілген ұзын көйлегінің жұмсақ торғын күлтелерінің арасынан пәк тәнінің пластикалық сұлулығы сезіледі. Бұл мүсіндерде монументтік қарапайымдылық пен қаһармандық құдірет әйелге тән лирикалық нәзіктікпен, рухы асқақтықпен ұштасады. Адам бойына біткен сан алуан нышандардың тұтастық бірлігі, жарасымды теңдігі мұнда мейлінше айқын көрінеді. Фронтон композициясы күнге жол бергелі аспаннан кетіп бара жатқан ай тәңірісы Селенаның күймесімен түйінделеді. Парфенон фронтондарының мүсіндерінен Афина тарихындағы ұлы дәуірге лайық ойшыл-суреткер Фидийдің сан қырлы таланты тұлғалана көрінді. Фидий өз өнерінде өмірдің шын оқиғалары суретін тура сол қалпында бермейді, бірақ оның бейнелерінде өмір қайшылықтарынан арылып, кемелденген адамның қабілеті туралы сыр шертетін рухани айқындық пен парасатты күш бар. Үлы мүсінші қашауы сомдаған құдайлардың асқақ сұлулығы мен асқан адамгершілігі оның Фидий және оның мектебі. Парфенон метопасы. Лондон. Британия музейі замандастарына жақын да түсінікті. Фидий тарихшы Фукидид бізге жеткізген, Периклдың: « Біз қарапайымдылықтан құралатын сұлулықты, жалаң нәзіктіктен ада даналықты сүйеміз », - деген сөзімен мағынасы ашылған эстетикалық программасын мәрмәрде жүзеге асырды. Фидий туындылары азаматтардың қоғамдық санасын Тpaгедия театрымен деңгейлес дәрежеде тәрбиеледі.
Фриз классикалық бедер жасау заңдары туралы айқын түсінік береді. Шеру көрерменнің көз алдынан өтеді. Мүсінші оның тұтастығын баса көрсету үшін шартты исокефалия (тең бастылық) тәсілін пайдаланып, салт аттылар мен жаяу адамдардың бастарын бір деңгейде бейнелейді. Бедердің қимыл-қозғалысты берудегі сарқылмас фантазиясы таң қаларлық: фризде бейнеленген 365 адам мен 227 жануардың пішіні бірін-бірі әсте қайталамайды. Фидийдің храм қабырғаларына Афина өмірінің шын оқиғаларын шығаруы - грек сәулет өнері тариғында бұрын болмаған құбылыс. Гіарфенон фризі - Афина тұрғындарына данышпен суреткер арнаған өзгеше гимн. Фидийдің өмірі қайғылы аяқталды. Периклдың саяси дұшпандары шеберге Бибі- Афинаның мүсінін жасау кезінде алтын ұрлады, тәңір қалқанының бедеріндегі шайқасып жатқандардың ішінде өзін атағы аңызға айналған мүсінші Дедал кескінінде, ал досы Периклды Тесей батыр кейпінде бейнелеп, күпіршілік жасады деген айып тақты. Ұлы мүсінші түрмеге қамалып, б. э. бұрынғы 431 жылы ақталмастан сонда қайтыс болды. Фидий шығармашылығы - грек классикасының шыңы, оны көбінесе Гомер поэзиясымен теңдестіреді. Ұлы мүсінші шығармаларының шынайы эпикалық қуаты мен өмір орнықтырушылық гуманизмі ерекше назар аударады. Бұл шығармаларда дене сұлулығы мен өнегелі ерлік етене тұтасқан азамат адамның ұлылығы туралы сол заманға тән ізгілік ойлар ғажайып көркемдікпен көрінген.
Афина Акрополі сәулет ансамблінің ақырғы ғимараттары Фидий дүние салған соң жасалды. Б. э. бұрынғы 421-405 жылдары Парфенонға таяу шоқының солтүстік жағында Афинаға, Посейдон мен мифтік патша Эрехтейге арналған иониялық ордерлі шағын храм салынды. Содан ғимарат Эрехтейон аталды. Мұнда қаланың ең ежелгі қасиетті жиһаздары, соның ішінде аңызда айтылатын тәңіріның aспаннан түскен ағаш мүсіні сақталды. Осы мүсінге арналған лыпаны жұрт панафиндер шеруінде көтеріп жүретін. Эрехтейон ертеде, мифте айтылғанындай, Афина мен Посейдон егескен жерге салынған. Храм еденінде Посейдонның үш ашалы күрзісі жартасқа салған ізді көрсететін тесік болған, ал храм алдында киелі зәйтүн ағашы өсіп тұрған.
Шамасы, Эрехтейонның жобасы Перикл мен Фидийдің көзі тірісінде ойластырылған болса керек. Ғимаратты салған құрылысшылар Акропольдің қасиетті жерлерін есепке алуға тиіс болды. Храм ерекшелігі - қайталанбас ғаламат жоспары мен бөлмелерінің асимметриялы орналасуында. Жердің ойықырын шебер пайдаланған құрылысшылар храм композициясың төңіректің, қоршаған ортаның бедеріне бағындырған: ғимараттың шығыс жақ жартысы батыс жартысынан 3 метр биік. Храмға әр түрлі үш портик жапсарлас салынған. Оның екеуін сымбатты иониялық колонналар көтерсе, үшінші шатырда кәдімгі кариатидалар деп аталатын қыздардың мүсіндік бейнелері демеп тұр. Ғимарат пропорциясына қараған көрерменнің көңіліне қыздардың жүгі соншалықты ауыр сезілмейді. Мүсіндер сурет шартымен етене үйлескен: олар колонналар орнын басып, шешуші роль атқарады әрі храмның мәрмәр қабырғалары фонында аса көрікті көрінеді. Қыздар емін-еркін ' Орналасқан, төгілген киімдерінің күлтелері де қою. Олар Парфенон жаққа қарай баяу басып шеру тартып бара жатқан сияқты. Парфенонның таң айбарымен салыстырғанда, Эрехтейон әдемілік, сәнділік нақышымен көздің жауын алады. Б. э. бұрынғы V ғасырдың екінші жартысындағы афиналық мүсіншілер мен суретшілер шығармашылығы Фидий пәрменді ықпал жасады.

Эксекий. Қара пішінді килик. Бір бөлшегі

Эксекий. Қара пішінді амфора. Б. э. бұрынғы 530-525 жж. Рим. Ватикан

Афины керамикасы афинылық экспорттың дәстүрлі өнімдері - зәйтүн майы мен жүзім шарабы сияқты кең сұранымға ие болып, бүкіл грек әлеміне тарады. Бір ғасыр бойы, б. э. бұрынғы VI ғасырдың орта шенінен V ғасырдың ортасына дейін, афинылық құмыралар басқа қалалардың көзе бұйымдарын базарлардан ығыстырып тастады. Афинының өзінде көзешілер жұмыс істейтін Керамик дейтін тұтас бір қолөнерлік кәсіп кварталы болды. Көзешілердің арасында полистің еркін азаматтары да, басқа эллин орталықтарынан шыққан метектер де, тіпті, құлдар да болса керек. Өздері жасаған бұйымдарды қалыпқа құйып, өрнек салатын шеберлермен қатар көзешілер жасаған ыдыстарды әшекейлейтін арнаулы суретшілер - көзе өрнектейтін шеберлер жұмыс істеді. Қыш ыдыстың жоғары баға алғандығының даусыз куәсы құмыраға оны жасаушы - көзешінің немесе кескіндемешінің атын жазу дәстүрі Афиныда кең тарады. Осы есімдер бізді ондаған талантты суретшілермен таныстырады.

Қара пішін стилінің аса ірі шебері - творчествосы б. э. бұрынғы VI ғасырдың үшінші ширегіне жататын Эксекий болды. Өз құмыраларына ол әдетте: «Эксекий жасады», - деп қол қоятын. Оның таңдаулы шығармаларының бірі - б. э. бұрынғы 540 жыл шамасында жасалған таңғажайып килик (шара) . Килик пішіні келісті қарапайымдылығымен, дәл табылған пропорциясымен көзге түседі. Оның сыртқы жағында соғыс пен шарап ішетін адамды көз тиюден сақтауға тиісті көз көріністері, ал ішінде, ыдыстың түбінде, шарап тәңірісі Дионистің теңіздегі саяхаты бейнеленген. Эксекий Дионистің кім екендігін байқамай ұрлап әкетіп, оны құлдыққа сатқысы келген теңіз қарақшылары туралы аңызды пайдаланған. Кеме ашық теңізге шыққан кезде кенет палубадан шарап атқылап, жасыл барқыт шырмауық діңгекті орап алған да, әдетте Дионисті қоршап жүретін тағы аңдар самсап шыға келген. Қарақшылар құты қашып, кемеден секіре бастағанда суға түспей жатып, дельфиндерге айналып кеткен. Эксекий айқын да еркін ырғаққа толы шынайы, асқақ ақындық сурет жасаған. Шарап тәңірісі кемеде жайғасып жатыр, ақ желкен керіліп, желмен шіреніп, ал діңгекке өрілген нәзік те майысқақ жүзім сабағынан шоқ-шоқ мәуелер салбырап тұр. Кеменің айналасында дельфиндер шоршып ойнап жүр. Суретші теңізді көрсетпесе де, жеңіл кеме суда ақырын қалқып келе жатқандай. Батыл ойлы композиция шара түбіндегі шеңберде сәтті өрнектел-ген. Кеменің қайқы суреті, жүзімнің ширатылған сабағы мен дельфиндердің еркін қозғалысы ыдыс пішінімен үндес шыққан.