Психологиялық ғылымның принциптері, ұғымдары және категориялары

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жалпы психология пәні, мақсаты, міндеттері
Жалпы психология - өзінің даму тарихы, пәні мен зерттеу әдістері бар психологиялық ғылымдардың негізгі салаларының бірі..
Жалпы психология антикалық кезеңнен бастау алып, философия аясында психологиялық зерттеулердің облысы ретінде қалыпьасты. ХХ ғасырда дербес ғылым ретінде қалыптаса бастады және 1879 жылы Лейпциг қаласында дүние жүзінде бірінші рет психологиялық лаборатория ашылды, онда эксперимент әдісі қолданылып өзіндік жеке мәртебеге ие болды.
Жалпы психологияның қазіргі даму кезеңіндегі өзекті мәселелеріне - бұл оның теориялық-әдіснамалық негіздерін бекіту және кеңейту; зерттеудің жаңа әдістерін өңдеу; табиғи және жасанды (лабораториялық) жағдайларда адамның психикалық процестерінің дамуы мен жұмысының құрылымдарын зерттеу; өмірлік іс-әрекеттерінің субъектісі болып табылатын адамның жеке басының дамуын, құрылымдарының заңдылықтарын табу; барлық психологиялық ғылымдардың көпқырлы зерттеу тәжірибелерін жалпылау жатады.
Пәннің мақсаты: жалпы психология курсында алған білімдері мен зерттеу дағдылары негізінде психологиялық ойлауын дамыту, семинар және практикалық сабақтар процесінде психологиялық құбылыстарды жүйелі талдауда ептілік пен дағдыны қалыптастыру.
Пәннің міндеттері: 1) оқытылған психологиялық құбылыстардың заңдылықтары негізінде психологияның әр салалары бойынша студенттерде білімдерді жүйелендіру; 2) әр - түрлі психологиялық фактілер мен теорияларды жүйелі-психологиялық талдаупроцесінде студенттерде танымдық дағдылар мен ептіліктерді дамыту; 3) Дүние жүзілік және Отандық психология ғылымдарының негізгі принциптерімен, бағыттарымен және идеяларымен таныстыру.

Психологиялық ғылымның принциптері, ұғымдары және категориялары
Психология психикалық құбылыстардың (жан қуаттарының) пайда болу, даму және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Психикалық құбылыстар бізді қоршап тұрған сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы әр түрлі бейнелері болып табылады.
Психология ерте замандардан келе жатқан білім салаларының бірі. Оның дүниеге тұңғыш келген жері ежелгі Греция. Психология термині гректің екі сөзінен тұрады: Псиюхе (жан), екіншісі Логос (сөз, ілім). Сөйтіп, бұл сөз Жан туралы ілім деген ұғымды білдіреді.
Жалпы психология - психика дамуының жалпы заңдылықтарын, оны зерттеу әдістерін, теориялық принциптерін және оның ғылыми ұғымдарының қалыптасу жүйесін зерттейді. Басқаша айтқанда, бұл ғылым теориялық және эксперименттік деп аталады. Жалпы психолоия адамның танымы мен практикалық іс-әрекеттерін, тоүйсіну мен қабылдауын, ес пен қиялын, ойлау мен сөйлеуін, ерік-жәгері мен сезім-күйлерін, адамның өзін-өзі меңгеруінің жалпы заңдылықтарын қарастырады.
Жалпы психология ғылымын зерттеу нәтижелері бұл пәннің барлық салалары мен тармақтарын дамытып отырудың іргетасы болып есептеледі. Сондықтан, бұл пәнді меңгеруде мынадай үш мәселені бөліп қарастырамыз: а) психикалық процестер, ә) психикалық кейіп, б) психикалық қасиеттер немесе адамның ара психологиялық ерекшеліктері.
Психика, сана - материяның ең жоғарғы түрде дамыған жемісі және әрекеті. Адамның объективтік дүниені бейнелеп танып білуі сезімнен тікелей абстрактілі ойға қарай дамиды. Ал, ойлаудың нәтижелері өмір тәжірибесі мен қоғамдық іс-әрекет арқылы тексеріледі. Осының нәтижесінде анықталған ақиқат болмыс пен оқиғаның бейнелері біздің ақыл-ойымыз бен санамызға әсер етіп, білім қорымыз бен танымымызды жетілдіреді. Психика мен психологиялық қасиеттердің бәрі - адамның осы дүниетанымының санада із қалдырып, белгілі фактіге айналуы. Психиканың және оның өте жоғары түрде дамыған сатысы - сананы, адамның дара еркшеліктерін зерттеу мәселелері - психология ғылымының басты міндеттерінің бірі.

Психологиялық ғылымның жүйесі, оның құрамындағы жалпы психологияның орыны
Қазіргі кезде психология ғылымы - көптеген салалар мен тармақтарға бөлініп, лгері дамып отырған өрісі кең ғылыми пән. Бұл салалар мен тармақтар дамуы мен қалыптасуы жағынан адамның түрлі тәжірибелік іс-әрекеттерін қамтитын әр қилы сатыда тұр. Оларды топтастырып, жік-жікке ажырату жіктеу деп аталады. Психиканың дамуын жктегенде, ең бірінші, осы пәннің зерттейтін объектісін, екінші, адамның іс-*әрекет түрлерін негіз етіп аламыз. Үшінші, адамның өзін даму мен іс-әрекет иесі деп санап, оның әлеуметтік ортаға қатынасын алып қарастырмыз.
Психологиялық білімдердің іздеріне тән ерекшеліктері. Психология жануар мен адамдардың іс-әрекетіндегі психикалық бейнелеудің құрылымы мен пайда болуы туралы ғылым ретінде. Психика тіршілік иелерін объективті болмысты бейнелеу формаларының бірі екендігі жайлы жалпы түсінік. Тірі және өлі дүниені бейнелеу формалары. Психикалық бейнелеу объективті дүниенің субъективті бейнесі ретінде. Психиканың бағдарлаушы жєне реттеуші функциялары. Сана және бейсаналық.

Психологиялық зерттеулердің әдістері
Әр ғылымның өзіндік ерекшелігіне қарай дербес зерттеу әдісі болады, осы әдістер арқылы сол ғылымның сан алуан заңдылықтарын зерттеуге мүмкіндік береді.
Ғылыми психология адамның ой-өрісі, сана-сезім дәрежесі іс-әрекеттен, оның нәтижесінен жақсы байқалатынын талай рет айтқан. Сана іс-әрекетің бағыт-бағдарлы сипата болуын қамтамасыз етеді. Сана мен іс-әрекет бір-бірімен тығыз байланыста. Санаың белсенділік сипаты да, оның мінез-құлықты реттейтін басқарушылық функциясы да осы принципке негізделеді.
Жантануда адамның психикалық ерекшеліктерін зерттейтін бірнеше әдстер бар. Олардың бір тобы негізгі әдіс, екінші тобы қосалқы әдіс деп аталынады. Осындай негізгі әдістердің біріне байқау әдісі, эксперимент, лабораториялық тәжірибе, табиғи эксперимент, қосалық әдістер жатады.

Сана - психика дамуының жоғарғы сатысы
Сана - адамның материя дамуының белгілі бір сатысында пайда болатын қасиеті. Ол - көлемді қалыпқа келген және жоғары деңгейде кемелденіп жетілген мидың қызметі, материалық дүниенің жетілген бейнесі.
Жер бетіндегі тіршілік эволюциясының қолы жеткен ең жоғарғы жетістігі - ойлай білетін адамының дүниеге келуі.
Күнделікті өмірдің жағдайлары адамның арғы тегін төрт аяқтап жүруден екі аяқтап жүруге, алдыңғы екі аяғының бірте-бірте қолдың қызметін атқаруына, өз қолымен қарапайым құралдар жасауына алып келді. Сана - ең таяу ортаны тану және өзін түсіне бастаған индивидттен тыс басқа адамдармен және заттармен арадағы шектеулі байланысты тану болып табылады. Сан жеке адмға тән дара қасиет. Адамның жеке санамен қатар өмір сүретін ортасына байланысты қалыптасқан қоғамдық сана да болады. Бұл екеуі бір-бірімен тығыз байланыста. Идеялық мазмұны жағынан жеке адамның санасы қоғамдық санасының көрінісі болып табылады. Адам санасының осы екі түрін қоғамдық болмыс белгілейді. Экономикалық қатынастарының өзгеруіне ілесе, адамның санасы да өзгереді. Сананың дамуы сыртқы ортадан тәуелді болып отырады деген түсінікті ғылымда детерминистік принцип деп атайды.
Дедерминизм тек сана құбылыстарының пайда болу, даму жолдарын ғана түсіндірмейді. Сонымен қатар. Табиғаттағы заттардың барлығының шығу тегі объективті себептіліктің заңдылықтарына бағынады деп үйретеді.

Психология ғылымының тарихи дамуы
Әлемдік психологиялық ой-пікірлердің даму тарихы екі кезеңге бөлінеді. Мұның біріншісі шамамен 2400 жылдай уақытқа созылып, көш басы Аристотельдің (348-322) басталатын ілкі тарих.
Осынау сан ғасырлық үлкен кезеңге әр кезде өмір сүрген ғұламалар, атап айтқанда Герофильд, Эрасизтрат, Гиппократ, Демокрит, гален, Гераклит, Декарт, Гоббс, Спиноза, Лейбниц, Локк, Руссо, Дидро, Кант, Гегель және т.б. психологияның өз алдына дербес отау тігіп, ғылым ретінде өте беріде, яғни 1879 жылдан басталады.
Сол жылы неміс ғылымы Вильгелм Вуннд (1832-1920) Лейпциг қаласында тұңғыщ лаборатория ұйымдастырып, психикалық құбылыстарды арнаулы құрал-сайман, аспаптардың көмегімен зерттеуге болатындығын дәлелдеп, мұның дербес эксперименттік ғылым болуына жол ашты.
Жан құбылыстары туралы әр кезде өмір сүрген қазақ ойшылдары да аз айтпаған. Асан қайғы, Шалкиіз, Мұхаммед хайдар Дулати, Өтейбойдақ Тлеуқабылұлы, Қадырғали Жалайри, Ақтамберді тағы басқа ақын-жыраулар мен ғұлама - ойшылдардың шығармаларында көшпенді ата-бабаларымыздың жан дүниесі әр қырынан сөз болғаны байқалады.
Қазақстандағы психология ғылымы, әсіресе ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдарда елеулі қарқынмен дами бастады. Мәселен, 1946 жылы қазақ педагогикалық институтында тұңғыш ре психология кафедрасы, 1947 жылы қазақ университетінде логика және психология мұғалімдерін даярлайтын арнаулы бөлім ашылды.
Соңғы 50 жыл ішінде көптеген ғылыми еңбектер, оқулықтар мен оқу құралдары жарық көрді. Солардың қатарына М. Мұқановтың Ақыл-ой өрісі, Қ. Жарықбаевтың Қазақ психологиясының тарихы, Т. Жүкештің Ұлттық психологияның сипатытағы басқа толып жатқан еңбектерді жатқызуға болады.
Қазіргі кезде психологиялық зерттеулердің кешенді тақырыптары қолға алынып, оларды ұлт өміріне орайластыра жүргізудің маңызы артып отыр.

Адам мотивациялық сферасының құрылымы, қызмет етуі және дамуы
Мотивация адам өмірінің бұрынғы ғылымында орын ала бастаған. Жүз жылдықтың бірінші жарты жылында әр елдерде мотивация туралы ұғымдарды жан-жақты әр түрлі қарастыра бастаған. Мысалы, өздерінің түрткі және мотивация туралы зерттеулерін Фрейд Австралияда, Левин Германияда жүргізе бастаған және мотивация туралы пікірлер әр түрлі жағдайларда көп қарастырылған. Түрткі өзіне нақты жағдайда жүре бастаған талап етуді, қозуды, тырысуды тағы басқа қасиеттерді қосып алады. Осы терминдер динамикалық жағдайда бағытталып, іс-әрекеттің нақты бағалық жағдайын, субъективті тырысуын бағыттайды. Осы қасиеттердің барлығын қорытындылай келе және мотивацияның психологиялық зерттеулерін жүргізе отырып түрткі және мотивация деген ұғымдар туады. Түрткі бұл барлық қарым-қатынастағы индивид-орта. Егерде түркіні бір шеңбердің ішіндегі қарым-қатынастың индывид-ортасы деп түсінсек, онда бұдан шыққан мотивацияның психологиялық мәселелерінің негізгі сегіз түрін атап өтуге болады:
1) Индивид-орта қарым-қатынастың эквиваленттілігі.
2) Жеке даралы өсу кезінде және нақты бағалы диспозиция қалыптасқанда түрткі қалыптасады.
3) Адамдардың жеке тұлғалық қасиеттері мен бірге түрткілері де өзгеріп отырады.
4) Адамның мінезі нақты бір жағдайда әр түрлі түрткіні иерархияға бағытталып, түрткілері әр түрлі жағдайға тап болып келеді.
5) Мотивация мінез-құлықтан қалыптасқандықтан түрткісі қалады.
6) Қозудың іс-әрекеттегі байланысын мотивация ретінде түрткі анықтайды.
7) Мотивация жеке процес емес, бұл мінез-құлықты басынан аяғына дейін анықтайды.
8) Мотивтендірілген іс-әрекетті мотивациямен салыстыруға болмайды. Іс-әрекет әр түрлі функционалды компоненттерден тұрады және мотивациядан осы қабілеттерде ары қарай бағытталып, қолдануын қажет етеді. Көп жағдайда біз мәселелердің қорытысында көрсетілген мотивациямен кездесеміз. Буржуазиялық психолгтер мотивация жайлы былай деген: Сотивация өзіне нақты механизмдердің бөлінуін, мазмұнды жақтарын қоспайтын қандай да белсенді таза энергетикалық жинақ. Фриердан ойынша түрткі бұл энергиялық аспект реакциясының тәжірибесі. Броун және Фарбер анықтамасы бойынша Мотивация оқудың энергетикалық, динамикалық функциясынан өзгеше ассоциативті, айнымалы функциясы. Рубинштейн С.Л. ойынша Мотивация бұл психика арқылы детерминнің құралуы. Мотивация - өмірдегі адамның субъективті мінезінің детерминантта көрінетін саналы, санасыз процес. Войтонис бойынша: біз түрткіні организмнің тепе-теңдігіне қатысты басқа жүйе реакцияларын жүзеге асыруға көмектесетін, бірінші организммен байланысты жүйе реакциясы ретінде анықтаймыз. Селиванов В.Н. түрткіні негізгі жағымды мазмұнды бекітілген ерікті сапаның үзіндісімен қарастырған. Кеңес психологтерінің ерекшелігі түрткі мен мотивацияның ерекше жақтарын қарастырған. Бұларда барлық ғалымдар түрткі және мотивация жайлы ұғымдарға әр түрлі анықтамалар берген. Ғылыми жұмыспен іс-әрекет жасай бастаған іс-әрекеттің түрткісіне бағытталып айналысқан. Өйткені іс-әрекет мотивтендірілген болып келеді. Мінездің актілеріне қолданылатын, бір мақсатқа бағытталған мұндай іс-әрекет ғана түрткі емес, мотивация болып қарастырылады. Нақты бағытталған мотивация мұны түсіндіре алмағандықтан, мотивация мәселе болып қала береді. Түрткі арқылы адамның мінезін бақылауға алғанда оның мотивациясын өзгертуге болмайды. Мотивацияның кіріспесін және түрткінің анықтамасын бірге қолдану керексіз болады. Егерде қолдансақ екеуінің айналысында қате көп болады. Мотивацияның принципі өзін-өзі бағалау. Кэнфера, Бандура, мінез-құлық принципі өзін-өзі бағалауды екі түрлі мәселе жүйесінде шешті.
1) Басты стандартты орындалу өзіндік бекітуде қандай жолмен анықталатындығы.
2) Өзіндік бекіту іс-әрекетке әсер ете ме екендігі жөнінде. Бірінші, мәселені Бандура ғылымның көмегімен және үлгі салу арқылы, стандартты өзіндік бекіту арқылы шешті. Екінші, мәселеде, түрткінің психологиялық мәселесі қарастырылды. Бондураның мотивациялық-психологиялық концепциясы Аткинсонның үлгісіне ұқсас болып келеді. Аткинсонның үлгісінде мотивация - іс-әрекетпен орындарын ауыстырп, өзгертіліп қарастырылып отырады. Бірақ, Аткинсонда екі өзгешілік бар.
1) Үлгіде стандарт тәуелді емес.
2) Мотивацияның жеке даралық өзгешелігі болады [1, б. 56-58].
Мотивацияның ол - қандайда бір әрекетке, мінез-құлыққа жалпы бағыттылық пен энергетикалық импульс беретін психикалық процестердің жиынтығы болып табылады. Мотивацияның теориялыры бихевиористтік және когнетивті бағыттардың негізінде дамиды. Олар қандай да бір негіз-тұрғыларға сүйене отырып жүзеге асқандықтан олар эксперименталды болады. Психоаналитикалық және гуманистік концепциялардың көбі тәжірибеде экспериментсіз қолданылады.
Мотивация мәселесін когнетивті бағытта шешуге болады. Психологтер адамдардың дүние мен іс-әрекет туралы елестетулерінің толық белгілері келеді. Бірақ психологтер көбіне адамдардың басында не болып жатқандығының белгілері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.