Жанталдау әліппесінде негізгі психоанализ терминдері мен ұғымдарының жеңілдетілген анықтамалары
ББК 883
Қ74
Құдиярова А. Қ 74. Жанталдау әліппесі.
-Алматы, Дарын, 2006. - 154 бет.
ISBN 9965 - 9731 - 8 - 0
Жанталдау әліппесінде негізгі психоанализ терминдері мен ұғымдарының жеңілдетілген анықтамалары берілді. Кітап өз проблемаларын, өз қарым-қатынастарын түсінгісі келген барлық адамдардың ауыр ой-қайғы мен күмәннан арылуына көмегін тигізеді.
Бұл кітап тек қана психологтар мен психотерапевттерге ғана емес, сонымен қатар студенттер мен оқушыларға, сала мамандары мен ғалымдарға, жас психоаналитиктерге арналды.
Әліппе соңында қысқаша қазақша-орысша және орысша-қазақша психоанализ сөздігі берілді. Алғашқы рет қазақ тілінде ұсынылған түсініктерге қатысты оқырмандардың ойлары мен ұсыныстарын күтудеміз.
ББК 88.3
ISBN 9965 - 9731 - 8 - 0
Құдиярова А. М., 2006
ЖШС Шұғыла, 2006
ӘГИ Дарын, 2006
АЛҒЫСӨЗ
Мүлдеденісауадамдардаөздерініңпробл е-маларыменқарым-қатынастарынқараст ырып, күдіктерденнемесеауырестеліктерденқ ұтылғысыкеледі. Оларғажолдастарынемесежақынтуыстары дакөмектесеалмайды. Солкісілердіңшынжүректенайтқандосты қақыл-кеңестері, өкінішкеқарай, кейдекеріәсерінтигізіпжатады.
Маманғакөріну - бұлжекеадамныңөзіндегі, өзөміріндегі, өзотбасындағынемесеөзқарым-қатынасы ндағы, өзкарьерасындағыбірдеменіөзгертугеұ мтылғанбіріншіқадамынкөрсетеді; жәнебұлқадаммұндайықыластынақтырақе теді. Маманғакелудіңөзіадамның, біржағынанқиыншылықтарыныңдәрежесін , алекіншіжағынанруханидеңгейінбілдір еді.
Психотерапия, әсіресепсихоанализ - дөрекіжәнетерісіқалыңадамдарғаарнал ғанемес, өйткеніоларқайғы, өкініш, жаназығынойлаудыжәнеөзаратүсінушілі ктіқажететусияқтыкөптегенсезімдерді білмейдіде, керекетпейдіде.
Адамдарпсихоанализдібастаудыңалдынд аәдетте, психоанализдегенніңөзінедепсұрайды.
БұләліппеклиенттердіқазіршеҚазақста ндаоншамәлімболмағанерекшепсихотера пия - психоанализдіңадамдармен, олардыңуайым-дарыментерапиялықжұмыс жасаудыңжолдарыментаныстыруүшінжазы лған.
Қазақстанныңдүниежүзілікпсихологиял ықбірлестіккеңістігінекіруіпсихоана литикмаман-дығыныңбіздіңелдедекеңін ентарайтындығыныңбелгісі. Мысалы, АҚШ-тыңрейтингібойынша, психоаналитиккедегенсұраныс, адвокатпенмедиктенкейінүшіншіорында тұрады.
Бұләліппежасмаманпсихоаналитиктерді психоанализтехникасыныңәліпбиімента ныстыруүшінжазылған. Барлықәліппелерсияқтымате-риалдарал фавитбойыншакішкентайоқубөліктеріне бөлінді.
Аа
АГРЕССИЯ
Психологиялыққорғану механизмдерінің бірі. Фрустрацияға (қанағатсыздыққа, ызаға) себеп болған факторға қарсы емес, керісінше, фрустрацияның бұлағы деп, қате қабылданған объектіге қарсы бағытталған күштен қорғануды белгілейтін түсінік. Бұған мысал етіп ауыстыру агрессиясын алсақ, кейбір жағдайда нақты фрустраторға (жағымсыз сезімдер бұлағы) қарсы агрессияның соңы ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін. Сондықтан, агрессия басқа объектіге бағытталады. Мысалы, бастыққа қарсы наразылықты білдіру қауіпті болғандықтан, кейбір адам ашуын әйелінен, баласынан алады. Ауыстыру агрессия механизміне, егер ол фрустрацияның нағыз себепкеріне бағытталмаған болса, мойындамаушылықты, сыншылдықты, бірлесіп жұмыс атқарудан бас тартуды жатқызуға болады.
АДЛЕРДІҢ ЖЕКЕ ПСИХОЛОГИЯСЫ
Психоанализге тән жанжыныстықты (психо-сексуальность) теріске шығарған, адамды тек әлеуметтік тірі жан деп қарастырған, А. Адлер мен З. Фрейдтің арасында қайшылық туғызған терең психологияның бағыты. Бұл бағыт негізгі маңызды орынды "Мен" елігулерінің тобына - билікке, артықшылыққа және өзін өзі нығайту ниеттеріне береді. Неврозды толыққұндылықсыз кешенін жеңуге және артықшылық сезімін күшейтуге ұмтылудың көрінісі ретінде қарастырады. Сонымен қатар невроз сырқат емес, ерекше бір мінез сияқты қарастырылған.
Адлер бойынша, неврозды емдеуде науқастың жасырын психогенезін, оның "өмір стилінің" мәнін ашу қажет, өмірдегі жалған мақсаттарын айқындау керек. Әртүрлі психопатологиялық көріністерді оларға сәйкес келетін науқастыңөмірдегі жалған мақсаттарымен салыстыру керек. Жанталдаушы невротиктің толыққұндылықсыз сезімін талдай келе, оған неғұрлым дұрыс және жетілген жолдарды көрсетуі керек. Билік пен артықшылыққа ұмтылу адам мінезінің барлықөзгешеліктерін, қылмыс-тарын, сонымен қатар психоздың клиникалық көріністеріне негіз болады.
Жеке психология көптеген әлеуметтік-саяси құбылыстарды үнемі адамға тән бақталастық және билікке күресу тұрғысынан түсіндіруге талпынады.
Адлердің жеке психологиялық психотерапия-сының негізгі құралы - психоанализ (жанталдау). Жеке психология АҚШ-та неофрейдизмнің дамуына әсерін тигізді.
АҚША (АҚЫ)
Психоанализ пайда болғаннан бері барлық психотерапиялық мектептер емделушінің жан талдауға қосқан материалдықүлесі салмақты болуын және талдау барысында ақша маңызды құрал екенін қабылдаған.
Оқу талдауы (учебный психоанализ) барысында әрбір болашақ психоаналитик (жанталдаушы) ақшаға қатысты өз мәселелерін түсініп анықтап алуы керек. Осындай саналау негізінде ақшаға байланысты өзінің жеке жұмыс стилін қалыптастыруы керек.
Емделушілер қанша, қашан және қалай төлеуі қажет деп аса ойланудың керегі жоқ. Емделушілер келе алмаған сессияларға міндетті түрде төлеуі керек деген қатаң ереже жоқ. Жанталдаушылардың көп-шілігі бос қалған сессиялар үшін өзгеше келісім жа-сайды. Демалысқа, ауруға қатысты да солай болады. Мысалы, клиент сессияға келе алмайтынын алдын ала хабарласа, сол сессияның төлемінен босатылады.
Ең бастысы, келісімдер, бір жағынан, емделу-шінің дамуы мен өсуіне бөгет болмауы, және екінші жағынан, талдаушының көңілі толатындай болуы керек. Төлем ақы мөлшері аналитиктің емделушіге деген жасырын бейсаналық агрессиясына себеп болып анализ үрдісін тосқауылдамауы керек.
Ең маңыздысы, жас талдаушының ақша туралы анық түсінігі болуы қажет. Ақшаны жанталдау үрдісінде өз мәнін білдіретін бір кешен, сонымен қатар, талдау қарым-қатынасы немесе тасымал - керітасымал үшін мағынасы зор құбылыс ретінде қарастырған жөн.
Ақшаға қызығушылықтың бір қыры, адамның іші қатып қалып, жүрмей қалғаны сияқты, ақшаны сақтау, жинау және тығу анус фазасына жатады, анус мінезін білдіреді. Ақшаға деген ашкөзділік пен тойымсыздық көбінесе ауыз фазасымен байланысты.
Алғашқы адамзат табиғатпен тығыз байланыста болғандықтан және өзін-өзі қамтамасыз ететін қоғам құрған кездерде ақшаның керегі шамалы еді. Адамдар табиғи өмірден, қоршаған ортадан алшақтаған сайын ақшаның айырбастау құралы ретіндегі қажеттілігі арта бастады.
Ақша адамды жылдам қанағаттануды талап ететін инстинкттердің тілектерінен босатып, ауыспалы либидо символы болды. Либидо физикадағы қуаттың психикалық баламасы. Ақша - либидоныңөте ерекше мағыналы символы: ол Ұлы ана архетипімен байланысты. Бір жағынан, ол Ұлы ана архетипінің дамуды тежеп, тұншық-тыратын және бөгет жасайтын аспектісінен құтылу амалы болады. Екінші жағынан, ақшаның болуы, демек Ұлы ананың да болуы, тілекті орындауға және қанағаттандыруға, аналық дүниенің жағымды аспектісімен бірігуге мүмкіндік береді.
Мысалы, малды құрбандық ету анамен қосылу сағынышына сәйкес. Алғашқы ақша мал құрбанды-ғының орнына жүрген, өйткені, көне гректердің салмақөлшемі оболус дәл осы мақсатта қолданылған.
Мұнан әрі, бұл рәсім адамзаттың бойындағы күшті жандандыру және адамдардың тұрмыс-жағдайын экономикалық тауарларды тарату арқылы жақсарту ықыласының символы болды. Жағымсыз аналық архетиптен еркіндікке және автономияға жетелейтін либидоныңұнамды жағы жеке адамныңөзінің ішкі күшін тірілту ынтасынта тек жалпылама түрде айқындалынған.
Егер ақшаны оның архетиптік негізі тұрғы-сынан қарастырсақ, онда ол алдымен анадан ажыра-сып, кейін жанталдау барысында аналық архетипті интеграциялап қарама-қайшылықтарды біріктіру үшін қажетті, өте маңызды символ болады. Психо-анализ оболуссыз жұмыс істемейді, талдау тиімді болып тек қияли бейне мен теориялық пікір болып қалмауы үшін бұл оболус шынымен төленуі қажет.
"Ақысыз" жанталдауда (мысалы, сақтандыру мекемелері арқылы) емделушінің аты жоқ (аноним) Ұлы анамен қатынасы тоқтап қалғанда, оны осы садақа мен құрбандық еткен "оболустары" құтқарып алуы керек. Әрине, бұл әрекеттің басты мағынасы малды құрбандыққа шалу, жеті шелпек пісіріп тарқату немесе имамға, молдаларға ақша беру емес екенін ескеру қажет. Бұл садақалар тек құдайдыңөзіне ғана арналып жасалады.
Кейбір мағынада емдеуге төлем талап ету - аналитиктің жеке мүддесін қорғауға шақыратын кәдімгі капиталистік ереже. Талдаушы осыны мойындап егер емделуші ақшаны көбірек төлесе емдеу жақсы өтеді деп үміттендірмеуі керек.
Емделуші мен талдаудың жетілуі мен дамуы үшін ең керегі оболус болады. Тарихи экскурс дәлелдегендей талдаушыға қанша ақша төленгені емес, жанталдаушы мен емделушінің арасында тұрған, тек ақылмен түсініп болмайтын Ұлы анаға қатысты нәрсеге емделушініңөз материалдыққұрбандығы қажет. Мүмкін, бұл жағдай тәжірибеде көптеген "ақысыз" талдаулар да нәтижелі болатын-дығын түсіндіретін шығар. Мұндай кездерде де адамның психикасы садақа мен құрбандық жасаудың амалын тауып өнімді жұмыс атқарады.
Емделуші өзі ақша төлеген талдаулар едәуір жақсырақөткен. Егер осындай адамдар өз емделуін тегін жалғастырса олардың симптомдарының көбі-нің сақталуы немесе аурудыңқайталану қаупі туады.
Сонымен, психоанализдегі ақша -
а) еркіндіктің, тәуелсіздіктің көрсеткіші. Адамдар ақшаны либидоға жұмсайды, ақша қоры қуат қорымен тең. Бұл ауыздық аспект: тойымды болу, көбірек табыс табу.
б) құрбан, құрбандық шалу арқылы құдаймен байланысу. Анустық аспект: сараңдық, қызған-шақтық, қаттылық (балалар өз нәжістерін бергісі келмейді).
АЛҒАШҚЫ СҰХБАТ
Барлық талдаудың ең басында, талдаушыныңқандай мектепке қатысты екеніне қарамай, алғашқы сұхбат немесе сыртартқы жинау өтеді. Алғашқы сұхбат фрейдистер анықтаған "талдау альянсін", "терапиялық альянсты" немесе "жұмыс альянсін" құрудың алғашқы сатысы болады. Тәжірибе тұр-ғысынан қарағанда, талдаушыға бұл кезең клиенттің ауруын емдеу немесе оның проблемаларын шешу үшін психоанализ тиімді ме деген шешімді қабыл-дауға қажет. Демек, алғашқы сұхбат пен емделушіні жанталдау әдісімен таныстыру арасындағы айырма-шылықтарды білу керек. Бұл екі түрлі мәселе.
Басқа психотерапевттер секілді, талдаушылар емделушінің клиникалық көрінісін әбден ойланып алуы және оған қандай талдау жасалғанын бағалауы керек. Бұл жерде бір нәрсені анықтап алу керек: көптеген медициналық бағыттарда (психотерапия-ны есепке алмағанда) емдеу мен диагноз ерекшеленіп диагностика емшараларына ешқандай терапиялық сипат берілмейді. Психотерапиядағы жағдай түбі-рімен өзгеше, өйткені, әрбір диагностикалық зерттеулер барлық уақытта, үлкен немесе кіші дәрежеде психикалық процессті өзгертіп тұратын терапиялық интервенция болады. Емделушілер бірінші кездесудіңәжептеуір шамдандырғанын және клиникалық көріністі өзге бағытқа азды- көпті өзгерткенін үнемі естеріне алады. Тек шизоид емделушілерге бір қарағанда бұл алғашқы кездесу ешқандай әсер қалдырмағандай. Дегенмен, ұзаққа созылған жанталдау курсында (егер, әрине, осы кез-десуден кейін талдау басталса) дәл осы емделушілер-дің сыртқы бейтараптығының артында өте терең және күшті әсерлердің болғаны әрдайым байқалып тұрады.
Біраққандай жағдайда болмасын, психикалық аурудың ерекше белгісі, медицинамен салыс-тырғанда, кез-келген интервенцияға күшті сезіммен жауап беру. Сондықтан, жанталдауда әрдайым диагностика өтіп жатқан кезде терапия басталып кетеді. Кейде алғашқы сұхбат емделушіні қарқын-дырақ ойлануға және өзініңқазіргі проблемаларын түсінуге жетелеуі мүмкін, бірақ кейде осыған қарама-қарсы емделушінің жабырқауы мен қорғануы күшейіп кететін жағдайлар болуы мүмкін.
Құрылымдық (структурный) өмірбаяндық сыртартқыға қарсы басты дәлел - оның жанталдау емшарасына жатпайтындығы. Талдаушы қызығу-шылығының бейсаналыққысымы, өмірбаян туралы толық мәлімет алуға бағытталған сұрақтары емделушіні тездетіп жоғары дәрежедегі бақылауға, нақты санаға итермелегенде бейсаналық материалға онша көңіл бөлінбей қалады.
"Құрылымдық сыртартқы" нәтижесі 2-3 сағат интервьюден кейін 4-8 бетке жазылуы керек. Бұл сыртартқыға тек субъекттің толықөмірбаяны, оның айналасындағы маңызды адамдарды және әлеуметтік дамуын суреттеу ғана емес, соған қоса, әртүрлі драйвтарға (тілектерге) қатысты мінезі мен тәжірибесін, қандай жағдайлар оны көмек сұрауға итермелегенін анықтап жазылады.
Сыртартқы жинау үшін сұраққою мәселесі талдаудың алғашқы фазасында маңызды рөл атқарады. Көптеген емделушілер өздерінің кейбір кешеніне (комплексіне) тиіп кететін, ашық айтылған сұрақтардан қысылады, сұхбат барысындағы дәл осы тақырыптар олардың ішкі дүниесін ашпауға, ақтарылып сөйлемегенін үлкен күнә деп қабылдауына түрткі болады.
Талдау психологиясында "алғашқы интер-вьюді" қолданудың мағынасы бар ма? Емделудің басын барынша ашыққалдыру дұрыстау болмай ма? Ең басынан бастап, бір сағаттың ішінде осы жағдайдың талдау терапиясына сай келетіні анық болады ма? Өз еркімен айтқан ақпарат негізінде дұрыс диагноз қою мүмкін бе? Осы сұрақтарға психоаналитик өзінше жауап береді.
Жеке жағдайларда осындай емшара өте орын-ды. Бірақ оның кемшілігі бар, осы уақыт ішінде кейде емделуші мен терапевттің арасында өзгеше тасымал-керітасымал байланысы қалыптасып үлгіреді, сөйтіп, психоанализ ем болмайды деп екеуінің арақатынасы үзілгенде, емделуші эмоция-лық шокқа тап болады. Сондықтан, талдаушының алдынан шығатын проблема - алғашқы сұхбатты жүргізу немесе жүргізбеу емес, керісінше, емделуші психикасының процесстерін дұрыстап ашылуын қамтамасыз етумен қатар емделушініңөмір тари-хымен қазіргі жағдайлары туралы хабарларды алу.
Зерттеулер талдаушының бақылауымен емде-лушінің айтқандарының мазмұны арасындағы айырмашылықтарды анықтады. Талдаушының бақылау тұрғысынан, біріншіден, емделушінің алғашқы көрінісі мен оның мінезі, екіншіден, екеуі арасында пайда болған тасымал және керітасымал қарым-қатынастары, үшіншіден, торығу немесе мания, ұялғаннан қызару, зейінді жинақтаудағы қиындықтар, сөйлеудегі проблемалар секілді анық байқалған симптомдар көзге түседі.
Емделуші сөзінің мазмұнын жоспарлағанда, біріншіден, назарды тек емделушінің аяқ астынан айтып тұрғанына аударып, емделушінің кездейсоқ ашылуына кедергі жасалмауы керек.
Сессияның хаттамасына бірнеше кезеңдер кірістіріледі. Біріншісі - бұл симптоматика. Байқал-ған симптомдарға және емделушініңөзі туралы айтқандарына қосып, емделуші қандай байқалған немесе күдіктелінген симптомдарды ескермей кеткенін атап өту керек. Соңынан симптомдардыңұзақтылығы мен сипаттары, сонымен қатар емделу-шініңөзінің жабысқақ ойлары мен әрекеттерін суреттеуі зерттелінеді. Бұл жердегі сұрақтар емделушінің аяқ асты айтқан материалымен шектелінеді, оның шеткі симптомдары туралы қазірше сұрамау дұрыс болар.
Келесі пункт - симптомды қоздырған жағдай. Клиент қандай жағдай өзін емделуге мәжбүр еткенін баяндап береді. Емделушілер әдетте ауыр тиетін сұрақтардан қашқақтайды немесе оларға тиянақсыз жауап береді. Талдаушы мардымсыз ұсақ-түйектерді сұрамауға тырысады. Ол үшін маңыздысы, емделушініңәңгімесінде мәнді де айқын болған нәрсе және ол өзін осы жағдайда қалай сезінгені. Егер емделуші симптомға алып келген жағдайды еске алмаса, онда бұл жөнінде хаттамасына жәй белгілеп қояды. Емделушіден ол жағдай турасында арнайы сұрап жатпайды.
Соңынан қазіргі тіршілік жағдайының бағалануы жазылады. Бұл жердегі суреттеу тағы да емделушініңөзіне қалдырылып, ондағы маңызды оқиғалар, әсіресе аттап өтіп - айтылмаған тақы-рыптар (мысалы, емделуші өзініңқаражат жағдайы туралы айтпайды) айқындалады. Назарға алынатын жайт, психикалық динамикадан айырылған, құрғақ "ақпарат" алудан аулақ болу керек.
Егер де емделушініңөзі аяқ астынан өзінің тарихын есіне алса немесе сұхбат барысында пайда болған сілтемелер генетикалық материал туралы сөйлесуге сылтау болса, онда талдаушы осы жағдай-лардың пайда болған кезі мен тарихына тереңірек үңіледі. Бұл жердегі арнайы қызығушылық оның отбасындағы жағдайын түсіну болып табылады. Ол отбасында қандай проблема басымдау болды және сондықтан да ол тек емделушінің жеке проблемасы болған ба? Қызығушылық емделуші өмірінің тек қана алғашқы жылдарында тоқтап қалмай, оның есею мен жетілу кезеңдерін қалай игергеніне, мүмкіндігінше олардың (мектеп жылдары, өтпелі жасы және т.б.) қалай өткеніне зейін қойылады.
Алғашқы сұхбат кезіндегі
емделушінің мінез-құлығы
Жас жанталдаушылардың хаттамаларында ем-делушінің дене тілі туралы бақылаулары мен жазулары өте аз. Ереже бойынша, тек әдеттен өте тыс көрінген: мысалы, емделуші талдаушыныңқолын алғанда қатты қысып, ұзақұстаса немесе ұялып қолын тез қайтып алса тек сол көріністер суреттелінеді. Әрине, адам туралы бірден көп нәрсені білдіретін қол алысудың да бірнеше түрлері бар. Емделушінің бірінші сұхбат кезінде байқалған мұндай ерекшеліктерін суреттей келе, барлық сыртқы көрінісін: жүрісін, отырысын, тұрысын толық ескерген жөн.
Бірінші сұхбаттан кейін психоаналитик өзі үшін емделушінің ерекше қозғалыстарын, мысалы, жүрісін, аяғын қалай айқастыратынын, оның сыртқы кейпін, осы мінезіне байланысты, қынжылу түрлерін дұрыстап түсіну үшін, қайталап жазып алған жақсы. Тек емделушінің мінезі мен құлқын бақылай отырып, толыққанды диагнозды жасауға болады. Сол сияқты оның кешендерінің жасырын динамикасы туралы білімді игере тұрып, ол өзі туралы бірдемені айтпай жатып, емделушінің проблемасы туралы нақты шешімді қабылдауға болады.
Тасымалдау және қарсы тасымалдау
Бұл емделушімен дене тілі арқылы қатынасты зерттеу аймағы. Психоаналитик өзін өзі ұқыпты бақылауы емделушінің уайымдары туралы хабар беретін бұлақ болады.
Қарсытасымал реакцияларын бақылау материалы талдаушыға емделушінің тасымалы мен оның басты психикалық дау-дамай астарындағы рөлдік үлгісін, мысалы, анасыныңқолына сеніммен құлаған баланың рөлін, қатал әкесінен қорқатын үрейлі баланың рөлін немесе мазохистік елгезек клиенттің рөлін жақсылап анықтап түсінуге көмектеседі. Әруақытта емделушіге қатысты өз сезімдеріңізді және қиялдарыңызды әбден суреттеп алу қажет, мысалы, емделуші жағымды кісі болып шықты, оның байланыстары пен қарым-қатынастары туралы хабарлармен өзіңізді шектеп қоймаңыз. Суреттеп жатқанда (негізінде бұл үнемі ұмытылып кетеді) қашып құтылмайтын күшті субъектті факторды есте сақтау керек, сол себепті талдаушыға өзінің жеке тұлғасын және мінез құрылымын, өзінің дидактикалық талдануы барысында біліп алуы қажет екенін ескеруі керек.
Тасымал мен қарсытасымалға екі жақ та әрдайым үлес қосып тұрады. Тәжірибе көрсеткен-дей, оқу талдауы кезінде екі жанталдаушы болса, екінші талдаушының мінезі бірінші талдаушының мінезінен өте өзгеше болғандықтан онда клиент жеке басының мүлдем басқа тұсын көрсетуі мүмкін. Емделушінің материалдарын өзінше ой елегінен өткізгенде талдаушының осы факторларды есепке алу ниеті өте маңызды және клиенттіңөзге талдаушыға жиі мүлдем басқа әсер етуін есте сақтау керек.
Типология
Юнг екі негізгі позицияны (экстраверсия және интроверсия) және төрт психикалыққызметті: ойлау, түйсіну, сезіну, интуиция белгіледі. Ол ойлау-ды және сезінуді рационалды (өйткені олар ақылға бағына әрекет етеді), ал түйсіну мен интуицияны иррационалды (себебі, олардыңқызметі ақылға сүйенбейді) деп атады. Осыған сәйкес сегіз психоло-гиялық түрді бөледі: мысалы, Ойлағыш экстраверт, Ойлағыш интроверт және т.б. Юнг типология-сынан бағалау жүйесі пайда болды (Майер-Бригс индикаторы), қазір оны әртүрлі ұжымдарда адам-дарды тестілеу үшін нәтижелі қолданады.
Емделушінің типологиясын анықтау әрекеті бақылау мен сөз материалын талдау аралығында жатады. Психологиялық типологияны анықтау тездетіп қол жеткізе салатын оңай мәселе емес. Емделушінің типологиясы туралы сенімді айту үшін алдымен бірнеше сағаттық емдеу жүргізіп алу қажет болады. Басқа жағынан алсақ, бұл жерде артыққиындықтарды туғызып диагноз қате болып қалуы мүмкін деп ойланып жатудың керегі жоқ. Емделушінің мінезіндегі экстроверттік немесе интроверттік ұстаным анық көрінгендіктен ұстаным түрі біршама тез анықталады. Қосымша хабардыңқайсысы болмасын бағалауда көмектеседі. Емделу-шініңөзін өзі сипаттауы, оның сыртқы объектке немесе ішкі субъектті факторларға бағытталғанын әдетте біршама анық көрсетеді. Егер біз емделуші-нің жеке тарихы төменгі қызметіне қандай дәрежеде әсер еткенін және сыртқы факторлар әсерін бағалауға әрекет етсек, онда диагнозды қиындатып аламыз. Мысалы, интроверт адамдардың басым көпшілігі жиі экстраверттер сияқты, ал экстраверт-тердің басым көпшілігі интроверттер сияқты өмір сүруге әрекет жасайды.
Бірінші сұхбат барысында емделушінің рационалдыққызметтерінің дамуын - ол дұрыс және жалған атауларға сүйеніп пікір жасайды ма, сонымен қатар ойларын ұсынуды ұнатады ма және сезімін ығыстыру беталысы бар ма немесе сезімін айғақтауға, көбірек ұнатуға немесе ұнатпауға бағытталғанын - біршама оңай біліп алуға болады. Интуиция мен түйсікке диагностика жасағанда алғашқы сұхбат материалын мұқият қарастырып алу керек. Демек, диагноз басты қызметтен гөрі, көптеген жағдайларда едәуір анық көрсетілген төменгі қызметтен басталады, әрі қарай жетекші және екінші қызметтердіңқандай екенін анықтау керек.
Үлкен сәтсіздікке ұшыраған қабылдауына байланысты шизоидтардың проблемалы қызметі - түйсіну. Компульсиялық тұлғалар үшін проблемалы қызмет - бұл ойлау, дегенмен олардың ойлауы әрдайым жетекші қызмет бола бермейді, солай болғандықтан олардың ригидті және қатаңҮстем - Мені қисынды қорытындыларға емес, моралдық сезім пікіріне негізделеді. Истериктер үшін проблемалы қызмет олардың көңіл-күйінің тез өзгеруінде және жеткіліксіз шыдамдылығында көрініп өзгеше рөл атқаратын интуиция деп есептеуге болады.
Емделуші сөздерінің мазмұны
Алғашқы сұхбат кезінде клиентке "Сіз маған не үшін келдіңіз?" немесе "Сізге меніңқандай көмегім керек?" деген сияқты сұрақтарды жаудыра бермей, бірнеше минут үндемей тұрып, мүмкіндігінше оныңөзін ынталандырып, қызықтырып қою керек. Егер кейде талдаушы сұраққоймайтындығын білдірсе, онда емделушініңөзі сөйлей бастауы мүмкін. Бұл жерде клиент қай үлкен үш аймақтың, атап айтқанда, қазіргі тіршілігі, өмірбаяны немесе симптомы мен оның кейбір себептерінің біріне назарын көбірек аударуына көңіл бөлу маңызды. Талдаушының сұрақтары емделушінің материалын түсінуді тек тереңдетуге және невроздыңәртүрлі аймақтарының арасында көпірлер құруға көмектесуі мүмкін. Бірақ, осы көпірлермен жүруді немесе жүрмеуді емделушініңөз таңдауына қалдыру керек. Бір емделуші көрген түстері мен қиялдағы бейнелері туралы түк қалдырмай айтып берсе, басқасы оны толығымен әңгімесіне қоспай, тек соңғы оқиғаларды айтуы мүмкін. Диагностикалық көзқараспен қарағанда, бұл жерде болашақ жанталдау үшін емделушінің бейсанасына қай дәрежеде қол жеткізу мүмкіндігін анықтау керек.
Лакуналар
Алғашқы сұхбаттың алтыншы кезеңі, сұхбат барысында айтылмаған немесе материалды қайта қарастырғанда табылмай қалған материалдар. Емделушінің айтқанымен салыстырғанда еске түсірмегендеріне қарап көптеген қорытындылар жасау мүмкін. Қалай болмасын, айтылмай қалған материалды суреттеу диагнозды анықтауға көмектеседі.
Жас психоаналитик емделушініңөзініңөмірбаяны немесе шыққан тегі туралы не айтуы мүмкін, оның ішінде өміріндегі маңызды адам-дарды, дау-дамайлы жағдайларды, бастан кешкен аурулары мен қазіргі өмір жағдайын қалай суреттегені және ең басты үш әуестерге (аштық, билікке күрес және жыныстық) қатысты өзін қалай ұстайтыны туралы ескерсе жетіп жатыр.
Орталық комплекс
Бірінші сұхбат барысында талдаушы пациент-тің орталық комплексі мен оның болжамдалынған архетиптік мәйегі туралы кейбір түсінік алуы керек. Комплекс негізінде диагноз жасау барысында аталық және аналық комплекстерді, көлеңкелерді, анималарды, анимустарды, персонаны және т.б., симптом бұлағын, талдаушыға келу себептерін анықтаумен шектелуге болады. Ешуақытта сіздің проблемаңыздың себебі неде? деп сұрамау керек, тек - ''мен сізге қандай көмек бере аламын'' деп айту керек.
Тестер мен өлшеулер
Соңғы пункт талдау басында талдаушылар-дыңқолданатын тестері мен өлшеулеріне қатысты. Арнайы юнгтық Грей-Вильрайттың, Мейер-Бриггстың және Сингер-Лумистің сөз байланыс-тары тестерінен бөлек, әсіресе, балалар терапия-сында Сцено мен Харвиктің тестін, сонымен қатар талдаушыныңқалауымен таңдап алынған жобалау тестерін пайдаланбау мүмкін емес. Алғашқы сұхбат бойынша қорытынды жасау үлгісінде ең кем дегенде алты пункт болу керек:
1. Алғашқы симптомды назарға алған симпто-матика, яғни, емделуге алып келген проблемалар, сондай-ақ сұхбат барысында байқалған немесе күмәнданған барлық басқа симптомдар.
2. Емделушінің келуін толық суреттеу.
3. Сұхбаттың сөздік мазмұнын, оның ішінде тасымал - керітасымал элементтерін, сонымен қатар айтылмағанды да суреттеу.
4. Емделушінің психодинамикасы және оның неврозының шығуы, сонымен қатар дау-дамайға ұрындырған жағдайы жөнінде жанталдаушының ойлану нәтижелері.
5. Психикалыққұрылымды, типологияны (жіктеуді) және басты кешендерді анықтап қамтитын диагноз.
6. Барлық алдыңғы айтылғандарға сүйене отырып клиенттің жанталдау терапиясына жарам-дылығы туралы болжам.
АМПЛИФИКАЦИЯ ӘДІСІ
Юнг бұл әдісті көрген түстің шамамен символдық маңызы мол аспектілерін түсіндіру үшін ұсынған. Бұл әдіс еркін ассоциациялау әдісінен өзгеше. Еркін ассоциациялау кезінде адам әдетте көрген түсінің белгілі элементтеріне өзінің рет-ретімен тоқталып келіп, ауызша айтады. Түстің алғашқы элементі тек бастама болып кейінгі ассоциациялар одан әжептеуір алыстауы мүмкін. Амплификация әдісін қолдануда түс көрушіге бастапқы элементтерден алыстамай, оларға көптеген ассоциациялар жасауды сұрайды. Түс көрушінің жауаптары көрген түстің белгілі элементтерінің айналасында болып олардың көп қырлы мағынасын көрсетеді. Юнг шынайы символды көпқырлы, ешуақытта толық түсінуге болмайтын құбылыс деп есептеген. Түс жорушы амплификация үрдісіне символдың мағынасын түсіндіру үшін оны өзінің білімімен толықтырып көмектесуі мүмкін. Ол ежелгі аңыздарға, ертегі-лерге, діни мәтіндерге, этнология мәліметтеріне, этимологиялық сөздіктерге сүйенуі мүмкін.
АНИМА ЖӘНЕ АНИМУС Адам - екі жынысты тірі жан екені баршаға мәлім. Физиологиялық деңгейде еркектер мен әйелдерде әрі еркектің, әрі әйелдің гормондары болады. Психологиялық деңгейде екі жыныста да еркектік және әйелдік мінездер байқалады. Гомосексуализм - адамның бисексуалдылығының анық дәлелінің бірі.
К. Г. Юнг еркектіңәйелдік жағын және әйелдің еркектік жағын архетиптер қатарына қосқан. Еркектегі әйелдік архетип анима, әйелдегі еркектік архетип анимус деп аталады. Бұл архетиптерге хромосома мен жыныстық без негіз болуы мүмкін, яғни, еркектіңәйелдерге байланысты және әйелдің еркектерге байланысты нәсілдік сезімдерінің нәти-жесі болады. Басқаша айтқанда, ғасырлар бойы әйелмен жасаған еркек әйелдік қасиеттерді сіңіріп, ал еркекпен жасаған әйел еркектік қасиеттерді сініріп алады.
Бұл архетиптер екі жыныстың тек қарама-қарсылық сызығы болып қалмайды; сонымен қатар олар әрбір жыныс өкілінің, басқа жыныс өкілін түсінуіне өз үлесін қосады. Еркек әйелдің табиғатын өзінің анимасы арқылы сезінеді, әйел еркектің табиғатын өзінің анимусы арқылы сезінеді. Бірақ, кейде анима мен анимус түсінбеушілік пен ала ауыздыққа әкеледі. Егер еркек өзінің идеал әйелдің бейнесін нақты әйелмен теңестіруге тырысып, идеал мен нақтының арасындағы айырмашылықты есепке алмай, бұл екеуініңұқсас еместігін түсінген кезде қатты қиналуы мүмкін. Ұжымдық бейсана мен нақты сыртқы дүние талаптарының арасында үйлесім болуы қажет, өйтпесе адам нақты өмірге, нақты қатынастарға жетерліктей жақсы бейімделе алмайды.
АНУС ФАЗАСЫ
Дефекацияға (нәжіс шығару) байланысты, негізгі эроген аймағын белгілейтін, жыныстық ниеттердің (либидо) даму күшін белгілеу үшін қолданатын психоанализ термині. Ол ауыз фазасын алмастырып 1-3 жас аралығын қамтиды. Анустық аймақ (тік ішек және анус), Фрейд бойынша, жыныстық ауытқуларға (гомосексуализм) әкелетін жағдай-ларды есепке алмағанда, келешекте өзінің эрогендік маңызын жоғалтады.
АҢЫЗ
Психоанализдегі басты аңыз Эдип туралы аңыз. Эдип дау-дамайын З. Фрейд невроздың мәйегі деп есептеген.
АРХЕТИПТЕР
Ұжымдық бейсана құрылымына архетиптер (басқаша атаулары: доминанттар, әуелгі бейнелер, имаго, аңыздық бейнелер) кіреді.
Архетип - бұл әжептеуір әсерленгіш элементі бар, жан-жақты ойлану түрі (ой). Бұл ойлану түрі кәдімгі өмірде саналы жағдайдың кейбір аспектісіне қатысты бейнелерді немесе көріністерді жасайды. Мысалы, ананың архетипі ананың бейнесін жасап, соңынан нақты анамен теңестіріледі. Басқаша айтсақ, бала генетикалық анасының алдын ала құрылған тұжырымдамасын иеленеді және бұл баланыңөз анасын қалай қабылдайтындығына жол салады. Бала анасын қабылдауына, сондай-ақ, бала санасында ананыңқалай көрінуіне баланың нәресте кезіндегі реніштері әсерін тигізеді.
Сөйтіп, бала тәжірибесі - дүниені белгілі түрде және дүниенің шын табиғатын қабылдау, ішкі алдын-ала жайғасудың бірыңғай жемісі және оның уайымдары барлық дәуір мен әлемнің барлық жеріндегі адамдардың бастан кешетін уайымдарына көптеп ұқсас. Айталық, ананың мәні мен мағынасы сол тарихи қалыптасқан бойында қалды делік, сонда бала иеленген аналық архетип нақты анасына ұқсас болады.
Архетип қалай пайда болған? Бұл көптеген ұрпақтар бойы тұрақты қайталанып тұратын тәжірибе. Мысалы, мыңдаған ұрпақтар аспандағы күннің бір жақтан басқа жаққа қарай жаһан кезуін бақылаған. Ұжымдық бейсанада мұндай тәжіри-беніңқайталануын аспаннан нұр шашып тұрған құдіретті күн құдайының бейнесіндей көріп адамдар оған сыйынған. Төбедегі құдай туралы белгілі бір түсініктер күннің архетипіне негізделген.
Адамдардыңөмір бойы табиғат күшінің көп-теген әсерлеріне - жер сілкінуі, нөсер, сел, дауыл, найзағай, орман өрті және т.б. дүшар болуы соған ұқсас. Осы уайымдардан қуат архетипі пайда болған, ол қуатты сезіну, оның билігіне бағыну, қуатты құруға және бақылауға ықыластану.
Балалардың шартылдаққа қуануы, жастардың мәшине жарыстыру ермектері, үлкендердің атом қуатына деген қызығушылығы қуат архетипіне негізделген. Бұл архетип адамдарды қуаттың жаңа түрлерін ашуға жетелейді. Біздің атомдықғасыр қуат архетипініңүстемділігін білдіреді. Сонымен, архетиптер әр ұрпақта сол бір тәжірибені қайталай беруді талап етеді
Архетиптерді ұжымдық бейсанада бір-бірінен міндетті түрде бөлектеу керек емес. Олар өзара араласып жатады. Мысалы, батыр архетипі мен дана қарт архетипі сай келіп данышпан король, батыр көсем және дана пайғамбар сияқты бейнелерді туғызуы мүмкін. Кейбір кезде - Гитлер сияқты - жын мен батыр архетипі араласып кетіп, кейбіреулер сайтанның көшбасшысы болып кетеді.
Архетип уайым-қайғыны өзіне тартып отыра-тын кешен орталығы болуы мүмкін. Сонда архетип байланысқан уайымдар арқылы санаға кіруі мүмкін. Аңыздарда, көрген түстерде, елестеулерде, рәсім-дерде, невроз және психоз симптомдарында, өнер шығармаларында архетиптік материал саны әжеп-теуір болады және архетипке қатысты біздің білімі-міздің дұрыс бұлағын көрсетеді. Юнг және оның ізбасарлары діни көріністердегі, аңыздар мен көрген түстердегі архетиптерді анықтауда аса ірі жұмыс жасады.
Ұжымдық бейсанада көптеген архетиптер бар. Олардың кейбірі - туылу, өсу, өлім, билік, сиқыр, бүтіндік, батыр, бала, құдай, дана қарт, жер-ана, жануар.
Адамдарда бір-бірімен тығыз байланысқан ар-хетиптер бар, барлық архетиптер жеке жүйе сияқты қарастырылуы мүмкін, бірақ олардың кейбіреу-лерінің дамығаны соншалық, өздерін бөлек жүйе деп қарастырылуын ақтайды. Бұл: персона, анима және анимус, көлеңке.
АССОЦИАЦИЯ (байланыс)
Белгіленген жеке тақырыптарға, себептерге, қызы-ғушылықтарға сәйкес идеялар мен бейнелердің кездейсоқ байланыстары. Шындығында, ассо-циацияға осы уақытта басым болып тұрған аффект пен бейсаналық дау-дамайлар дирижерлік етеді, сон-дықтан ассоциация психологиялық кешендер мен архетипті зерттеу құралы болып қызмет етеді.
Бұл психикалық екі немесе бірнеше үрдістердің (түйсіктердің, сезімдердің, ойлардың, қимыл-дардың және басқа) байланыс түрі, олардың біреуінің пайда болуы басқасының немесе бірнешеуінің пайда болуына түрткі болады. Арақашықтық пен уақыт арасы бойынша (хат - марка, таң - таңертеңгі ас), ұқсастық бойынша (қант - қар, ұшақ - құс), қарсыластық бойынша (тірі - өлі, таң - кеш), үндестік бойынша (түн - күн, тау - дау), қисынды-ойлы (секунд - уақыт, махаббат - сезім) деп ассоциацияның түрлерін ажыратады.
АУРУДЫ ТІЛЕП АЛУ
Адам бір нәрсеге жете алмай, өз ниеттерін қанағаттандыруға мүмкіндік болмаған жағдайларда ауырып қалуын белгілеу үшін пайдаланатын түсінік.
АФФЕКТ
Аффект адамның жағымды не жағымсыз сезімін, көңіл-күйін, құмарлығын, жан күйзелістерін анық-тайтын түсінік. Психоанализ аффект (сезім + идея) мәселелерін жиі қарастырады. Психоанализ аффекттің физиологиялыққұрамын мойындайды, бірақ аффекттің психикалық көріністерімен жұмыс жасайды.
Әә
ӘҢГІМЕМЕН ЕМДЕУ
Психоанализді жиі "әңгімемен емдеу" деп бекер айтпаған, өйткені талдаушымен үнемі кездесудің негізгі мазмұны - барлықөткен-кеткен, өтіп жатқан сезімдер, қылықтар, армандар, қиялдар, көрген түстер мен уайымдар туралы болатын нағыз әңгіме. Бірақ, бұл сұхбаттасудың ерекше түрі, мұны жүргізу үшін талдаушы (жоғарғы психологиялық немесе медициналық білімі бола тұра) қосымша, ең кем дегенде 5 - 6 жыл дайындалады. Сұхбаттың осы өзгеше түрі мәдени және әлеуметтік шектеулердіңқайсысы болмасын алып тастайды - мұнда тыйым салынған тақырыптар мен сөздер мүл-дем жоқ. Тағы да мұның бәрі сол уақытта әдептілік пен тәжірибеге негізделген психологиялық түсін-дірумен сүйемделінеді. Көптеген адамдар мұндай қарым-қатынас тәжірибесін ешқашан басынан өткізбеген. Сондықтан, көптеген мамандар талдау-шы мен емделуші арасындағы қарым-қатынас тәжірибесініңөзі жеке тұлғаның жетілуінде ерекше рөл атқаратынын айтады.
Талдау барысында қазіргі өзіңнің проблема-ларың мен қамың туралы, жұмысың туралы, басқа-лармен қарым-қатынастарың туралы, өзіңнің сезімдерің туралы, балалық шағың туралы, өзіңнің ата-анаң туралы, өзіңнің арманың мен қиялың туралы (егер олар тіпті бұзақылау немесе ұятты болып көрінсе де), жасөспірім кездегі жылдарың туралы немесе дәл осы кезде өте маңызды болып көрінген оқиғалар туралы бәрін түгел айтуға болады және айту қажет. Осы біржақты сұхбат бары-сындағы талдаушының көмегі емделушіге өз проблемаларыныңқайнар бұлағы туралы және өз өмірін дұрыс жаққа қалай өзгертуге болатыны туралы көбірек біліп алуына мүмкіндік береді. Өзі туралы айтқанда уақыт шектелмеген соң, ол тек тыңдауды ғана үйреніп қоймай, өз-өзін түсінуді де үйренеді.
Психоаналитик емделушіге айып тағып, оны мадақтап немесе күнәсінен арылтып жатпайды. Ол көбінесе бағалау пікірінен мүлдем аулақ болады. Жанталдаушының міндеті негізінде басқаша - клиентке ойланудыңәлеуметтік қалыптарынан, қинайтын адасуынан, ішкі қадағалаудан құтқарып өзін өзі түсінуіне көмектесу.
Клиент ойына келгеннің бәрін айтуды қайтадан үйренеді. Дәл осы ұстамсыз, бос және шектеусіз сөздер кейде "еркін ассоциациялар" деп аталып нәтижелі жанталдаудың негіздерінің бірі болады.
Бб
БЕЙСАНА
Бұл Зигмунд Фрейдтіңғылыми айналымға енгізген термині, ол психонализдегі ең негізгі концепциялық түсініктің бірі. Бейсана - сана алаңына түспейтін үрдіс пен психика жағдайлары.
БЕЛСЕНДІ ЕЛЕСТЕТУ ӘДІСІ
Бұл К. Г. Юнг ұсынған әдіс, қиялдауды еске салады, біраққиялдаудан айырмашылығы бұл арнайы тақырыпқа, мақсатқа бағытталған шы-ғармашылық болады.
Осы әдістің шарты бойынша клиенттен түсінде көрген түсініксіз бейнелерге немесе аяқ асты көрінген бейнелерге назар аударуды және олардыңөзгерістерін бақылауды сұрайды. Сыни қабілеттер ығыстырылып, болып жатқан елестер мұқият-тылықпен нақты анықталуы керек. Осы шарттарды қадалағанда қияли бейнедегі кезектескен өзгерістер бейсанаға нұрын шашыратып ондағы мәселелерді айғақтауға көмектеседі.
Бейнелер ағысын айқындау үшін суретті, өнерді, музыканы пайдалануға болатынын Юнг көрсет-кен. Елестету нәтижесіндегі қиялдар түс көрумен салыстырғанда құрылымды, не дегенде ұйықтап жатқан санада емес сергек санада пайда болады.
Сонымен, бұл әдісте пациент барлық сыни көзқарастарды алып тастап ішкі дүниесінде өтіп жатқан елестерді байқап, болып жатқанды сөзбен айтып не бояумен суреттеп беруі қажет.
Дд
ДЕЙСАНА, ДЕЙСАНАЛЫҚ
Әлсіз ұғынатын, көкейтесті сананың босағасынан тыс немесе мүлдем оған қол жеткізбейтін құбылыстарды білдіретін психологиялық термин.
Фрейд "дейсана" түсінігін мойындамаған, өйткені бұл, оның болжауынша, аздап болса да сапа жағынан "екінші сана" секілді болған. Фрейд бойынша, тек өзіндік ішкі мойындамаушылығы бар бейсана түсінігі топика деңгейіндегі (сана - бейсана) психиканың екі аймағы арасындағы бөлшектенуді және оларда болып жатқан үрдістер арасындағы сапалық (саналық - бейсаналық) айырмашылық-тарды бір кезде көрсете алады.
ДИАГНОСТИКА
Психоанализде емдеу стратегиясын таңдау үшін қолданылады.
Ее
ЕЛІГУ
Кейбір қысымдар (қуат заряды, жылжу күші) организмді кейбір мақсаттарға итермелейтін динамикалық процесс. Фрейд бойынша, дене қозуы (қызу жағдайы) елігудіңқайнар бұлағы болады; елігу өз мақсатын объектісінде немесе сол объект арқасында табады.
Неміс тілінде елігу: Instinkt және Trieb деген екі сөзбен айтылады. Фрейд екі түрлі терминді қолданған және анық шектеу жасаған. Ол инстинкт деп жануарлардың тұқым қуалаушылық жолымен берілетін, алдын-ала белгілі болған сұлба бойынша дамитын және объектіге бейімделген мінез-құлқысын атаған.
ЕРКІН АССОЦИАЦИЯЛАР ӘДІСІ
Жанталдаушы жұмысының негізгі әдісі - еркін ассоциациялау әдісі. Клиентке ауызша нұсқаулар айтылады - жайғасып отырып не жатып, өзіңізді бос ұстап есіңізге түскен ойлар, қиялдар, сезімдер туралы бәрін түгел айтыңыз. Сіздің басыңызға қандай ой келді? Сіз нені сезіндіңіз? Сіз қалай сезінесіз? Сіз не ойладыңыз?
Клиент орынсыз немесе қажетсіз, ұсақ ассо-циациялардың, ойлардың, сезімдердің болмай-тынын түсінуі керек. Клиенттің міндеті: ой мен сөздің арасында үзілістің пайда болуына уақыт бермеу, не болса да сын елегінен өткізбей дауыстап айту. Маңызды не маңызсыз, жағымды не жағымсыз, үлкен не ұсақ, мақтанатын не ұялатын, қуантатын не қинайтын ойлар мен сезімдерді іште сақтап қалмай сыртқа шығару үшін емделушініңқолайлы сезімін, талдаушыға деген сенімін нығайтуға жағдай жасау керек.
Осы әдістің ең басты міндеті - қиналып, ұялып айтылған сөздерді, ойларды назарға алу. Сондай сөздер, ойлар бейсана түбінде жатқан дау-дамай-ларға жол ашып емделуші қинап жүрген сұрақтарға жауап береді. Клиент неғұрлым мұқияттылықпен, шындылықпен негізгі ережені орындаса, емделуінің соғұрлым нәтижелі болатыны анық.
Бұл тек еркін, анық сөйлей алатын адамдарға қолданылатын әдіс. Ассоциациялай алатын невротиктер аналитиктердің бірінші клиенттері.
Жж
ЖАБАЙЫ ПСИХОАНАЛИЗ
Арнайы кәсіби психоанализдік білімі жоқ, өзінің жеке оқу психоанализін және супервизияны өтпеген, тек психоаналитиктердің кітаптарын оқыған психо-терапевттер жүргізетін "жабайы" жанталдау.
ЖАНТАЛДАУ ТЕРАПИЯСЫНЫҢ КЛИЕНТТЕРГЕ ҚОЯТЫН ТАЛАПТАРЫ
Клиентте мыналар болуы тиіс:
1. Берік Мен, саналы Мен, саналы түрде емделу туралы шешім қабылдау үшін. Стресс жағдайында клиенттермен жұмыс жасалмайды.
2. Мен және Сен шекарасын түсіну, адам құдайға емес, маман адамға келеді.
3. Символикалық жағдайды, символикалық "қалай, егер де", "солай болса" деген қарым-қатынасты түсіну. Клиент мұның ойын екенін, шындық еместігін білуі қажет. Клиенттен эмоция-лық кәмелеттік және парасаттылық пен жинақтылық талап етіледі.
ЖЕКЕ БЕЙСАНА
Бұл Менге жанасатын аймақ. Ол бұрын санада болып, кейін ығыстырылған, басылған, ұмытылған немесе еленбеген әрі сана деңгейінде әсер етуіне күші жетпеген тәжірибелерден тұрады. Жеке бейсана мазмұны Фрейдтің дейсана материалына ұқсас болып, санамен қол жеткізуге дайын; жеке бейсана және Мен арасында күшті екіжақты қозғалыс жүреді.
ЖОРУ ШАРТТАРЫ
- клиентке түсінікті арнайы терминдерсіз, диагнозсыз тіл,
- эмоциялық ықпал, клиенттің күлуіне, қыза-руына, ашулануына, демек, әсерленіп өзгеруіне қол жеткізу,
- жан күйзелісіне тоқталу (ашу, жек көру, үрей, қызғану, ашкөздік),
- бейне, негізгі бейнелер айналасындағы әңгімелер,
- нұсқау емес, бұйрық емес, тек болжам (мүмкін, бәлкім),
- нұсқалық (клиентке жорамалдарды өзі таң-дауына, түсінуіне, көңіл аударуына, үйренуіне, салыстыруына, өзі толық түсініп алмағанша уақыт беру),
- организмде болып жатқан үрдістердіңқаты-суы (күтпеген талдау, жарып өту, жанталдаушыныңөз инсайты),
- жорамалдардың кейбір бөлігін маңыздылау жорамалдар үшін назарсыз қалдыру,
- холдинг, бұл Винникот термині, "қолына бала ұстаған ана" бейнесі, яғни, талданушы мен тал-даушы арасындағы берік психологиялық байла-нысты білдіреді,
- контейнерлеу, В. Бион термині, клиентті алаңдаудан, үрейден босату, оның "лас сөздеріне", сандырағына шыдау.
Фрейд бойынша жору бейсана мен сана арасындағы жолдарды ашуға кәмектесетін инсайтқа әкеледі, сөйтіп, бейсаналық материал санаға әкелініп іштегі дау-дамай шешіледі.
Жору талдаушының эмпатиясын клиенттіңөз эмпатиясына аудару үшін қызмет етеді. Жору әдісі клиенттіңөзін-өзі, өз көзқарастарын өзгертуіне қызмет етеді. Біз қаншалықты дұрыс жорамал-дасақ та, оныңөзінің көзі ашылмайынша (инсайт) қабылдай алмайды.
Ии
ИД
Фрейдтің психикалық аппарат теориясында бөлген үш сатының бірі. Ид - бұл тұлғаның елігу полюсі; елігудің психикалық көріністеріне байланысты оның мазмұны бейсаналы; ол, бір жағынан, тумысынан берілген және тұқым қуалаған, екінші жағынан, ығыстырылған және өмір бойы жинақ-талған мазмұндар болады.
Экономика тұрғысынан қарағанда, Ид - бұл психикалыққуаттың алғашқы резервуары. Генетика тұрғысынан қарағанда, Идтан Мен және Үстеммен бөлініп шығады. Динамика тұрғысынан қарағанда, Ид дегеніміз Мен және Үстеммен екеуімен дау-дамайлы, қарсылас болады.
Біздің Мен деп жүргеніміз, өзін өмірде мүлде енжар ұстауы мүмкін, ал оның орнына біздің ішімізде белгісіз және бізге бағынбайтын "күштер" өмір сүреді; бұған емделушілердің сөздері дәлел бола алады: "бұл меннен күштірек" немесе "бұл менің ойыма бірден сап ете қалды" және т.б.
Психикалық бейсананы толыққамты-мағанымен, Ид түсінігі бұрынғы Бейсана деген түсініктің мазмұнын білдіреді. Қорғану қарсы тұратын сатыны бейсаналық полюс демей, тұлғаның елігу полюсі деуге болады. Дәл осы мағынада Ид либидоның "үлкен резервуары", ал кеңірек мағына-да елігу қуаты болады. Мен пайдаланып жүрген қуат да осы жалпы бұлақтан алынады, сөйтіп, "бейжыныстық және сублимацияланған" қуат түрінде қолданылады.
ИД: ҰЙЫМДАСУДЫҢ ЕРЕКШЕ ТӘСІЛІ МЕ, ӘЛДЕ ІШКІ ҚҰРЫЛЫМ БА? ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ74
Құдиярова А. Қ 74. Жанталдау әліппесі.
-Алматы, Дарын, 2006. - 154 бет.
ISBN 9965 - 9731 - 8 - 0
Жанталдау әліппесінде негізгі психоанализ терминдері мен ұғымдарының жеңілдетілген анықтамалары берілді. Кітап өз проблемаларын, өз қарым-қатынастарын түсінгісі келген барлық адамдардың ауыр ой-қайғы мен күмәннан арылуына көмегін тигізеді.
Бұл кітап тек қана психологтар мен психотерапевттерге ғана емес, сонымен қатар студенттер мен оқушыларға, сала мамандары мен ғалымдарға, жас психоаналитиктерге арналды.
Әліппе соңында қысқаша қазақша-орысша және орысша-қазақша психоанализ сөздігі берілді. Алғашқы рет қазақ тілінде ұсынылған түсініктерге қатысты оқырмандардың ойлары мен ұсыныстарын күтудеміз.
ББК 88.3
ISBN 9965 - 9731 - 8 - 0
Құдиярова А. М., 2006
ЖШС Шұғыла, 2006
ӘГИ Дарын, 2006
АЛҒЫСӨЗ
Мүлдеденісауадамдардаөздерініңпробл е-маларыменқарым-қатынастарынқараст ырып, күдіктерденнемесеауырестеліктерденқ ұтылғысыкеледі. Оларғажолдастарынемесежақынтуыстары дакөмектесеалмайды. Солкісілердіңшынжүректенайтқандосты қақыл-кеңестері, өкінішкеқарай, кейдекеріәсерінтигізіпжатады.
Маманғакөріну - бұлжекеадамныңөзіндегі, өзөміріндегі, өзотбасындағынемесеөзқарым-қатынасы ндағы, өзкарьерасындағыбірдеменіөзгертугеұ мтылғанбіріншіқадамынкөрсетеді; жәнебұлқадаммұндайықыластынақтырақе теді. Маманғакелудіңөзіадамның, біржағынанқиыншылықтарыныңдәрежесін , алекіншіжағынанруханидеңгейінбілдір еді.
Психотерапия, әсіресепсихоанализ - дөрекіжәнетерісіқалыңадамдарғаарнал ғанемес, өйткеніоларқайғы, өкініш, жаназығынойлаудыжәнеөзаратүсінушілі ктіқажететусияқтыкөптегенсезімдерді білмейдіде, керекетпейдіде.
Адамдарпсихоанализдібастаудыңалдынд аәдетте, психоанализдегенніңөзінедепсұрайды.
БұләліппеклиенттердіқазіршеҚазақста ндаоншамәлімболмағанерекшепсихотера пия - психоанализдіңадамдармен, олардыңуайым-дарыментерапиялықжұмыс жасаудыңжолдарыментаныстыруүшінжазы лған.
Қазақстанныңдүниежүзілікпсихологиял ықбірлестіккеңістігінекіруіпсихоана литикмаман-дығыныңбіздіңелдедекеңін ентарайтындығыныңбелгісі. Мысалы, АҚШ-тыңрейтингібойынша, психоаналитиккедегенсұраныс, адвокатпенмедиктенкейінүшіншіорында тұрады.
Бұләліппежасмаманпсихоаналитиктерді психоанализтехникасыныңәліпбиімента ныстыруүшінжазылған. Барлықәліппелерсияқтымате-риалдарал фавитбойыншакішкентайоқубөліктеріне бөлінді.
Аа
АГРЕССИЯ
Психологиялыққорғану механизмдерінің бірі. Фрустрацияға (қанағатсыздыққа, ызаға) себеп болған факторға қарсы емес, керісінше, фрустрацияның бұлағы деп, қате қабылданған объектіге қарсы бағытталған күштен қорғануды белгілейтін түсінік. Бұған мысал етіп ауыстыру агрессиясын алсақ, кейбір жағдайда нақты фрустраторға (жағымсыз сезімдер бұлағы) қарсы агрессияның соңы ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін. Сондықтан, агрессия басқа объектіге бағытталады. Мысалы, бастыққа қарсы наразылықты білдіру қауіпті болғандықтан, кейбір адам ашуын әйелінен, баласынан алады. Ауыстыру агрессия механизміне, егер ол фрустрацияның нағыз себепкеріне бағытталмаған болса, мойындамаушылықты, сыншылдықты, бірлесіп жұмыс атқарудан бас тартуды жатқызуға болады.
АДЛЕРДІҢ ЖЕКЕ ПСИХОЛОГИЯСЫ
Психоанализге тән жанжыныстықты (психо-сексуальность) теріске шығарған, адамды тек әлеуметтік тірі жан деп қарастырған, А. Адлер мен З. Фрейдтің арасында қайшылық туғызған терең психологияның бағыты. Бұл бағыт негізгі маңызды орынды "Мен" елігулерінің тобына - билікке, артықшылыққа және өзін өзі нығайту ниеттеріне береді. Неврозды толыққұндылықсыз кешенін жеңуге және артықшылық сезімін күшейтуге ұмтылудың көрінісі ретінде қарастырады. Сонымен қатар невроз сырқат емес, ерекше бір мінез сияқты қарастырылған.
Адлер бойынша, неврозды емдеуде науқастың жасырын психогенезін, оның "өмір стилінің" мәнін ашу қажет, өмірдегі жалған мақсаттарын айқындау керек. Әртүрлі психопатологиялық көріністерді оларға сәйкес келетін науқастыңөмірдегі жалған мақсаттарымен салыстыру керек. Жанталдаушы невротиктің толыққұндылықсыз сезімін талдай келе, оған неғұрлым дұрыс және жетілген жолдарды көрсетуі керек. Билік пен артықшылыққа ұмтылу адам мінезінің барлықөзгешеліктерін, қылмыс-тарын, сонымен қатар психоздың клиникалық көріністеріне негіз болады.
Жеке психология көптеген әлеуметтік-саяси құбылыстарды үнемі адамға тән бақталастық және билікке күресу тұрғысынан түсіндіруге талпынады.
Адлердің жеке психологиялық психотерапия-сының негізгі құралы - психоанализ (жанталдау). Жеке психология АҚШ-та неофрейдизмнің дамуына әсерін тигізді.
АҚША (АҚЫ)
Психоанализ пайда болғаннан бері барлық психотерапиялық мектептер емделушінің жан талдауға қосқан материалдықүлесі салмақты болуын және талдау барысында ақша маңызды құрал екенін қабылдаған.
Оқу талдауы (учебный психоанализ) барысында әрбір болашақ психоаналитик (жанталдаушы) ақшаға қатысты өз мәселелерін түсініп анықтап алуы керек. Осындай саналау негізінде ақшаға байланысты өзінің жеке жұмыс стилін қалыптастыруы керек.
Емделушілер қанша, қашан және қалай төлеуі қажет деп аса ойланудың керегі жоқ. Емделушілер келе алмаған сессияларға міндетті түрде төлеуі керек деген қатаң ереже жоқ. Жанталдаушылардың көп-шілігі бос қалған сессиялар үшін өзгеше келісім жа-сайды. Демалысқа, ауруға қатысты да солай болады. Мысалы, клиент сессияға келе алмайтынын алдын ала хабарласа, сол сессияның төлемінен босатылады.
Ең бастысы, келісімдер, бір жағынан, емделу-шінің дамуы мен өсуіне бөгет болмауы, және екінші жағынан, талдаушының көңілі толатындай болуы керек. Төлем ақы мөлшері аналитиктің емделушіге деген жасырын бейсаналық агрессиясына себеп болып анализ үрдісін тосқауылдамауы керек.
Ең маңыздысы, жас талдаушының ақша туралы анық түсінігі болуы қажет. Ақшаны жанталдау үрдісінде өз мәнін білдіретін бір кешен, сонымен қатар, талдау қарым-қатынасы немесе тасымал - керітасымал үшін мағынасы зор құбылыс ретінде қарастырған жөн.
Ақшаға қызығушылықтың бір қыры, адамның іші қатып қалып, жүрмей қалғаны сияқты, ақшаны сақтау, жинау және тығу анус фазасына жатады, анус мінезін білдіреді. Ақшаға деген ашкөзділік пен тойымсыздық көбінесе ауыз фазасымен байланысты.
Алғашқы адамзат табиғатпен тығыз байланыста болғандықтан және өзін-өзі қамтамасыз ететін қоғам құрған кездерде ақшаның керегі шамалы еді. Адамдар табиғи өмірден, қоршаған ортадан алшақтаған сайын ақшаның айырбастау құралы ретіндегі қажеттілігі арта бастады.
Ақша адамды жылдам қанағаттануды талап ететін инстинкттердің тілектерінен босатып, ауыспалы либидо символы болды. Либидо физикадағы қуаттың психикалық баламасы. Ақша - либидоныңөте ерекше мағыналы символы: ол Ұлы ана архетипімен байланысты. Бір жағынан, ол Ұлы ана архетипінің дамуды тежеп, тұншық-тыратын және бөгет жасайтын аспектісінен құтылу амалы болады. Екінші жағынан, ақшаның болуы, демек Ұлы ананың да болуы, тілекті орындауға және қанағаттандыруға, аналық дүниенің жағымды аспектісімен бірігуге мүмкіндік береді.
Мысалы, малды құрбандық ету анамен қосылу сағынышына сәйкес. Алғашқы ақша мал құрбанды-ғының орнына жүрген, өйткені, көне гректердің салмақөлшемі оболус дәл осы мақсатта қолданылған.
Мұнан әрі, бұл рәсім адамзаттың бойындағы күшті жандандыру және адамдардың тұрмыс-жағдайын экономикалық тауарларды тарату арқылы жақсарту ықыласының символы болды. Жағымсыз аналық архетиптен еркіндікке және автономияға жетелейтін либидоныңұнамды жағы жеке адамныңөзінің ішкі күшін тірілту ынтасынта тек жалпылама түрде айқындалынған.
Егер ақшаны оның архетиптік негізі тұрғы-сынан қарастырсақ, онда ол алдымен анадан ажыра-сып, кейін жанталдау барысында аналық архетипті интеграциялап қарама-қайшылықтарды біріктіру үшін қажетті, өте маңызды символ болады. Психо-анализ оболуссыз жұмыс істемейді, талдау тиімді болып тек қияли бейне мен теориялық пікір болып қалмауы үшін бұл оболус шынымен төленуі қажет.
"Ақысыз" жанталдауда (мысалы, сақтандыру мекемелері арқылы) емделушінің аты жоқ (аноним) Ұлы анамен қатынасы тоқтап қалғанда, оны осы садақа мен құрбандық еткен "оболустары" құтқарып алуы керек. Әрине, бұл әрекеттің басты мағынасы малды құрбандыққа шалу, жеті шелпек пісіріп тарқату немесе имамға, молдаларға ақша беру емес екенін ескеру қажет. Бұл садақалар тек құдайдыңөзіне ғана арналып жасалады.
Кейбір мағынада емдеуге төлем талап ету - аналитиктің жеке мүддесін қорғауға шақыратын кәдімгі капиталистік ереже. Талдаушы осыны мойындап егер емделуші ақшаны көбірек төлесе емдеу жақсы өтеді деп үміттендірмеуі керек.
Емделуші мен талдаудың жетілуі мен дамуы үшін ең керегі оболус болады. Тарихи экскурс дәлелдегендей талдаушыға қанша ақша төленгені емес, жанталдаушы мен емделушінің арасында тұрған, тек ақылмен түсініп болмайтын Ұлы анаға қатысты нәрсеге емделушініңөз материалдыққұрбандығы қажет. Мүмкін, бұл жағдай тәжірибеде көптеген "ақысыз" талдаулар да нәтижелі болатын-дығын түсіндіретін шығар. Мұндай кездерде де адамның психикасы садақа мен құрбандық жасаудың амалын тауып өнімді жұмыс атқарады.
Емделуші өзі ақша төлеген талдаулар едәуір жақсырақөткен. Егер осындай адамдар өз емделуін тегін жалғастырса олардың симптомдарының көбі-нің сақталуы немесе аурудыңқайталану қаупі туады.
Сонымен, психоанализдегі ақша -
а) еркіндіктің, тәуелсіздіктің көрсеткіші. Адамдар ақшаны либидоға жұмсайды, ақша қоры қуат қорымен тең. Бұл ауыздық аспект: тойымды болу, көбірек табыс табу.
б) құрбан, құрбандық шалу арқылы құдаймен байланысу. Анустық аспект: сараңдық, қызған-шақтық, қаттылық (балалар өз нәжістерін бергісі келмейді).
АЛҒАШҚЫ СҰХБАТ
Барлық талдаудың ең басында, талдаушыныңқандай мектепке қатысты екеніне қарамай, алғашқы сұхбат немесе сыртартқы жинау өтеді. Алғашқы сұхбат фрейдистер анықтаған "талдау альянсін", "терапиялық альянсты" немесе "жұмыс альянсін" құрудың алғашқы сатысы болады. Тәжірибе тұр-ғысынан қарағанда, талдаушыға бұл кезең клиенттің ауруын емдеу немесе оның проблемаларын шешу үшін психоанализ тиімді ме деген шешімді қабыл-дауға қажет. Демек, алғашқы сұхбат пен емделушіні жанталдау әдісімен таныстыру арасындағы айырма-шылықтарды білу керек. Бұл екі түрлі мәселе.
Басқа психотерапевттер секілді, талдаушылар емделушінің клиникалық көрінісін әбден ойланып алуы және оған қандай талдау жасалғанын бағалауы керек. Бұл жерде бір нәрсені анықтап алу керек: көптеген медициналық бағыттарда (психотерапия-ны есепке алмағанда) емдеу мен диагноз ерекшеленіп диагностика емшараларына ешқандай терапиялық сипат берілмейді. Психотерапиядағы жағдай түбі-рімен өзгеше, өйткені, әрбір диагностикалық зерттеулер барлық уақытта, үлкен немесе кіші дәрежеде психикалық процессті өзгертіп тұратын терапиялық интервенция болады. Емделушілер бірінші кездесудіңәжептеуір шамдандырғанын және клиникалық көріністі өзге бағытқа азды- көпті өзгерткенін үнемі естеріне алады. Тек шизоид емделушілерге бір қарағанда бұл алғашқы кездесу ешқандай әсер қалдырмағандай. Дегенмен, ұзаққа созылған жанталдау курсында (егер, әрине, осы кез-десуден кейін талдау басталса) дәл осы емделушілер-дің сыртқы бейтараптығының артында өте терең және күшті әсерлердің болғаны әрдайым байқалып тұрады.
Біраққандай жағдайда болмасын, психикалық аурудың ерекше белгісі, медицинамен салыс-тырғанда, кез-келген интервенцияға күшті сезіммен жауап беру. Сондықтан, жанталдауда әрдайым диагностика өтіп жатқан кезде терапия басталып кетеді. Кейде алғашқы сұхбат емделушіні қарқын-дырақ ойлануға және өзініңқазіргі проблемаларын түсінуге жетелеуі мүмкін, бірақ кейде осыған қарама-қарсы емделушінің жабырқауы мен қорғануы күшейіп кететін жағдайлар болуы мүмкін.
Құрылымдық (структурный) өмірбаяндық сыртартқыға қарсы басты дәлел - оның жанталдау емшарасына жатпайтындығы. Талдаушы қызығу-шылығының бейсаналыққысымы, өмірбаян туралы толық мәлімет алуға бағытталған сұрақтары емделушіні тездетіп жоғары дәрежедегі бақылауға, нақты санаға итермелегенде бейсаналық материалға онша көңіл бөлінбей қалады.
"Құрылымдық сыртартқы" нәтижесі 2-3 сағат интервьюден кейін 4-8 бетке жазылуы керек. Бұл сыртартқыға тек субъекттің толықөмірбаяны, оның айналасындағы маңызды адамдарды және әлеуметтік дамуын суреттеу ғана емес, соған қоса, әртүрлі драйвтарға (тілектерге) қатысты мінезі мен тәжірибесін, қандай жағдайлар оны көмек сұрауға итермелегенін анықтап жазылады.
Сыртартқы жинау үшін сұраққою мәселесі талдаудың алғашқы фазасында маңызды рөл атқарады. Көптеген емделушілер өздерінің кейбір кешеніне (комплексіне) тиіп кететін, ашық айтылған сұрақтардан қысылады, сұхбат барысындағы дәл осы тақырыптар олардың ішкі дүниесін ашпауға, ақтарылып сөйлемегенін үлкен күнә деп қабылдауына түрткі болады.
Талдау психологиясында "алғашқы интер-вьюді" қолданудың мағынасы бар ма? Емделудің басын барынша ашыққалдыру дұрыстау болмай ма? Ең басынан бастап, бір сағаттың ішінде осы жағдайдың талдау терапиясына сай келетіні анық болады ма? Өз еркімен айтқан ақпарат негізінде дұрыс диагноз қою мүмкін бе? Осы сұрақтарға психоаналитик өзінше жауап береді.
Жеке жағдайларда осындай емшара өте орын-ды. Бірақ оның кемшілігі бар, осы уақыт ішінде кейде емделуші мен терапевттің арасында өзгеше тасымал-керітасымал байланысы қалыптасып үлгіреді, сөйтіп, психоанализ ем болмайды деп екеуінің арақатынасы үзілгенде, емделуші эмоция-лық шокқа тап болады. Сондықтан, талдаушының алдынан шығатын проблема - алғашқы сұхбатты жүргізу немесе жүргізбеу емес, керісінше, емделуші психикасының процесстерін дұрыстап ашылуын қамтамасыз етумен қатар емделушініңөмір тари-хымен қазіргі жағдайлары туралы хабарларды алу.
Зерттеулер талдаушының бақылауымен емде-лушінің айтқандарының мазмұны арасындағы айырмашылықтарды анықтады. Талдаушының бақылау тұрғысынан, біріншіден, емделушінің алғашқы көрінісі мен оның мінезі, екіншіден, екеуі арасында пайда болған тасымал және керітасымал қарым-қатынастары, үшіншіден, торығу немесе мания, ұялғаннан қызару, зейінді жинақтаудағы қиындықтар, сөйлеудегі проблемалар секілді анық байқалған симптомдар көзге түседі.
Емделуші сөзінің мазмұнын жоспарлағанда, біріншіден, назарды тек емделушінің аяқ астынан айтып тұрғанына аударып, емделушінің кездейсоқ ашылуына кедергі жасалмауы керек.
Сессияның хаттамасына бірнеше кезеңдер кірістіріледі. Біріншісі - бұл симптоматика. Байқал-ған симптомдарға және емделушініңөзі туралы айтқандарына қосып, емделуші қандай байқалған немесе күдіктелінген симптомдарды ескермей кеткенін атап өту керек. Соңынан симптомдардыңұзақтылығы мен сипаттары, сонымен қатар емделу-шініңөзінің жабысқақ ойлары мен әрекеттерін суреттеуі зерттелінеді. Бұл жердегі сұрақтар емделушінің аяқ асты айтқан материалымен шектелінеді, оның шеткі симптомдары туралы қазірше сұрамау дұрыс болар.
Келесі пункт - симптомды қоздырған жағдай. Клиент қандай жағдай өзін емделуге мәжбүр еткенін баяндап береді. Емделушілер әдетте ауыр тиетін сұрақтардан қашқақтайды немесе оларға тиянақсыз жауап береді. Талдаушы мардымсыз ұсақ-түйектерді сұрамауға тырысады. Ол үшін маңыздысы, емделушініңәңгімесінде мәнді де айқын болған нәрсе және ол өзін осы жағдайда қалай сезінгені. Егер емделуші симптомға алып келген жағдайды еске алмаса, онда бұл жөнінде хаттамасына жәй белгілеп қояды. Емделушіден ол жағдай турасында арнайы сұрап жатпайды.
Соңынан қазіргі тіршілік жағдайының бағалануы жазылады. Бұл жердегі суреттеу тағы да емделушініңөзіне қалдырылып, ондағы маңызды оқиғалар, әсіресе аттап өтіп - айтылмаған тақы-рыптар (мысалы, емделуші өзініңқаражат жағдайы туралы айтпайды) айқындалады. Назарға алынатын жайт, психикалық динамикадан айырылған, құрғақ "ақпарат" алудан аулақ болу керек.
Егер де емделушініңөзі аяқ астынан өзінің тарихын есіне алса немесе сұхбат барысында пайда болған сілтемелер генетикалық материал туралы сөйлесуге сылтау болса, онда талдаушы осы жағдай-лардың пайда болған кезі мен тарихына тереңірек үңіледі. Бұл жердегі арнайы қызығушылық оның отбасындағы жағдайын түсіну болып табылады. Ол отбасында қандай проблема басымдау болды және сондықтан да ол тек емделушінің жеке проблемасы болған ба? Қызығушылық емделуші өмірінің тек қана алғашқы жылдарында тоқтап қалмай, оның есею мен жетілу кезеңдерін қалай игергеніне, мүмкіндігінше олардың (мектеп жылдары, өтпелі жасы және т.б.) қалай өткеніне зейін қойылады.
Алғашқы сұхбат кезіндегі
емделушінің мінез-құлығы
Жас жанталдаушылардың хаттамаларында ем-делушінің дене тілі туралы бақылаулары мен жазулары өте аз. Ереже бойынша, тек әдеттен өте тыс көрінген: мысалы, емделуші талдаушыныңқолын алғанда қатты қысып, ұзақұстаса немесе ұялып қолын тез қайтып алса тек сол көріністер суреттелінеді. Әрине, адам туралы бірден көп нәрсені білдіретін қол алысудың да бірнеше түрлері бар. Емделушінің бірінші сұхбат кезінде байқалған мұндай ерекшеліктерін суреттей келе, барлық сыртқы көрінісін: жүрісін, отырысын, тұрысын толық ескерген жөн.
Бірінші сұхбаттан кейін психоаналитик өзі үшін емделушінің ерекше қозғалыстарын, мысалы, жүрісін, аяғын қалай айқастыратынын, оның сыртқы кейпін, осы мінезіне байланысты, қынжылу түрлерін дұрыстап түсіну үшін, қайталап жазып алған жақсы. Тек емделушінің мінезі мен құлқын бақылай отырып, толыққанды диагнозды жасауға болады. Сол сияқты оның кешендерінің жасырын динамикасы туралы білімді игере тұрып, ол өзі туралы бірдемені айтпай жатып, емделушінің проблемасы туралы нақты шешімді қабылдауға болады.
Тасымалдау және қарсы тасымалдау
Бұл емделушімен дене тілі арқылы қатынасты зерттеу аймағы. Психоаналитик өзін өзі ұқыпты бақылауы емделушінің уайымдары туралы хабар беретін бұлақ болады.
Қарсытасымал реакцияларын бақылау материалы талдаушыға емделушінің тасымалы мен оның басты психикалық дау-дамай астарындағы рөлдік үлгісін, мысалы, анасыныңқолына сеніммен құлаған баланың рөлін, қатал әкесінен қорқатын үрейлі баланың рөлін немесе мазохистік елгезек клиенттің рөлін жақсылап анықтап түсінуге көмектеседі. Әруақытта емделушіге қатысты өз сезімдеріңізді және қиялдарыңызды әбден суреттеп алу қажет, мысалы, емделуші жағымды кісі болып шықты, оның байланыстары пен қарым-қатынастары туралы хабарлармен өзіңізді шектеп қоймаңыз. Суреттеп жатқанда (негізінде бұл үнемі ұмытылып кетеді) қашып құтылмайтын күшті субъектті факторды есте сақтау керек, сол себепті талдаушыға өзінің жеке тұлғасын және мінез құрылымын, өзінің дидактикалық талдануы барысында біліп алуы қажет екенін ескеруі керек.
Тасымал мен қарсытасымалға екі жақ та әрдайым үлес қосып тұрады. Тәжірибе көрсеткен-дей, оқу талдауы кезінде екі жанталдаушы болса, екінші талдаушының мінезі бірінші талдаушының мінезінен өте өзгеше болғандықтан онда клиент жеке басының мүлдем басқа тұсын көрсетуі мүмкін. Емделушінің материалдарын өзінше ой елегінен өткізгенде талдаушының осы факторларды есепке алу ниеті өте маңызды және клиенттіңөзге талдаушыға жиі мүлдем басқа әсер етуін есте сақтау керек.
Типология
Юнг екі негізгі позицияны (экстраверсия және интроверсия) және төрт психикалыққызметті: ойлау, түйсіну, сезіну, интуиция белгіледі. Ол ойлау-ды және сезінуді рационалды (өйткені олар ақылға бағына әрекет етеді), ал түйсіну мен интуицияны иррационалды (себебі, олардыңқызметі ақылға сүйенбейді) деп атады. Осыған сәйкес сегіз психоло-гиялық түрді бөледі: мысалы, Ойлағыш экстраверт, Ойлағыш интроверт және т.б. Юнг типология-сынан бағалау жүйесі пайда болды (Майер-Бригс индикаторы), қазір оны әртүрлі ұжымдарда адам-дарды тестілеу үшін нәтижелі қолданады.
Емделушінің типологиясын анықтау әрекеті бақылау мен сөз материалын талдау аралығында жатады. Психологиялық типологияны анықтау тездетіп қол жеткізе салатын оңай мәселе емес. Емделушінің типологиясы туралы сенімді айту үшін алдымен бірнеше сағаттық емдеу жүргізіп алу қажет болады. Басқа жағынан алсақ, бұл жерде артыққиындықтарды туғызып диагноз қате болып қалуы мүмкін деп ойланып жатудың керегі жоқ. Емделушінің мінезіндегі экстроверттік немесе интроверттік ұстаным анық көрінгендіктен ұстаным түрі біршама тез анықталады. Қосымша хабардыңқайсысы болмасын бағалауда көмектеседі. Емделу-шініңөзін өзі сипаттауы, оның сыртқы объектке немесе ішкі субъектті факторларға бағытталғанын әдетте біршама анық көрсетеді. Егер біз емделуші-нің жеке тарихы төменгі қызметіне қандай дәрежеде әсер еткенін және сыртқы факторлар әсерін бағалауға әрекет етсек, онда диагнозды қиындатып аламыз. Мысалы, интроверт адамдардың басым көпшілігі жиі экстраверттер сияқты, ал экстраверт-тердің басым көпшілігі интроверттер сияқты өмір сүруге әрекет жасайды.
Бірінші сұхбат барысында емделушінің рационалдыққызметтерінің дамуын - ол дұрыс және жалған атауларға сүйеніп пікір жасайды ма, сонымен қатар ойларын ұсынуды ұнатады ма және сезімін ығыстыру беталысы бар ма немесе сезімін айғақтауға, көбірек ұнатуға немесе ұнатпауға бағытталғанын - біршама оңай біліп алуға болады. Интуиция мен түйсікке диагностика жасағанда алғашқы сұхбат материалын мұқият қарастырып алу керек. Демек, диагноз басты қызметтен гөрі, көптеген жағдайларда едәуір анық көрсетілген төменгі қызметтен басталады, әрі қарай жетекші және екінші қызметтердіңқандай екенін анықтау керек.
Үлкен сәтсіздікке ұшыраған қабылдауына байланысты шизоидтардың проблемалы қызметі - түйсіну. Компульсиялық тұлғалар үшін проблемалы қызмет - бұл ойлау, дегенмен олардың ойлауы әрдайым жетекші қызмет бола бермейді, солай болғандықтан олардың ригидті және қатаңҮстем - Мені қисынды қорытындыларға емес, моралдық сезім пікіріне негізделеді. Истериктер үшін проблемалы қызмет олардың көңіл-күйінің тез өзгеруінде және жеткіліксіз шыдамдылығында көрініп өзгеше рөл атқаратын интуиция деп есептеуге болады.
Емделуші сөздерінің мазмұны
Алғашқы сұхбат кезінде клиентке "Сіз маған не үшін келдіңіз?" немесе "Сізге меніңқандай көмегім керек?" деген сияқты сұрақтарды жаудыра бермей, бірнеше минут үндемей тұрып, мүмкіндігінше оныңөзін ынталандырып, қызықтырып қою керек. Егер кейде талдаушы сұраққоймайтындығын білдірсе, онда емделушініңөзі сөйлей бастауы мүмкін. Бұл жерде клиент қай үлкен үш аймақтың, атап айтқанда, қазіргі тіршілігі, өмірбаяны немесе симптомы мен оның кейбір себептерінің біріне назарын көбірек аударуына көңіл бөлу маңызды. Талдаушының сұрақтары емделушінің материалын түсінуді тек тереңдетуге және невроздыңәртүрлі аймақтарының арасында көпірлер құруға көмектесуі мүмкін. Бірақ, осы көпірлермен жүруді немесе жүрмеуді емделушініңөз таңдауына қалдыру керек. Бір емделуші көрген түстері мен қиялдағы бейнелері туралы түк қалдырмай айтып берсе, басқасы оны толығымен әңгімесіне қоспай, тек соңғы оқиғаларды айтуы мүмкін. Диагностикалық көзқараспен қарағанда, бұл жерде болашақ жанталдау үшін емделушінің бейсанасына қай дәрежеде қол жеткізу мүмкіндігін анықтау керек.
Лакуналар
Алғашқы сұхбаттың алтыншы кезеңі, сұхбат барысында айтылмаған немесе материалды қайта қарастырғанда табылмай қалған материалдар. Емделушінің айтқанымен салыстырғанда еске түсірмегендеріне қарап көптеген қорытындылар жасау мүмкін. Қалай болмасын, айтылмай қалған материалды суреттеу диагнозды анықтауға көмектеседі.
Жас психоаналитик емделушініңөзініңөмірбаяны немесе шыққан тегі туралы не айтуы мүмкін, оның ішінде өміріндегі маңызды адам-дарды, дау-дамайлы жағдайларды, бастан кешкен аурулары мен қазіргі өмір жағдайын қалай суреттегені және ең басты үш әуестерге (аштық, билікке күрес және жыныстық) қатысты өзін қалай ұстайтыны туралы ескерсе жетіп жатыр.
Орталық комплекс
Бірінші сұхбат барысында талдаушы пациент-тің орталық комплексі мен оның болжамдалынған архетиптік мәйегі туралы кейбір түсінік алуы керек. Комплекс негізінде диагноз жасау барысында аталық және аналық комплекстерді, көлеңкелерді, анималарды, анимустарды, персонаны және т.б., симптом бұлағын, талдаушыға келу себептерін анықтаумен шектелуге болады. Ешуақытта сіздің проблемаңыздың себебі неде? деп сұрамау керек, тек - ''мен сізге қандай көмек бере аламын'' деп айту керек.
Тестер мен өлшеулер
Соңғы пункт талдау басында талдаушылар-дыңқолданатын тестері мен өлшеулеріне қатысты. Арнайы юнгтық Грей-Вильрайттың, Мейер-Бриггстың және Сингер-Лумистің сөз байланыс-тары тестерінен бөлек, әсіресе, балалар терапия-сында Сцено мен Харвиктің тестін, сонымен қатар талдаушыныңқалауымен таңдап алынған жобалау тестерін пайдаланбау мүмкін емес. Алғашқы сұхбат бойынша қорытынды жасау үлгісінде ең кем дегенде алты пункт болу керек:
1. Алғашқы симптомды назарға алған симпто-матика, яғни, емделуге алып келген проблемалар, сондай-ақ сұхбат барысында байқалған немесе күмәнданған барлық басқа симптомдар.
2. Емделушінің келуін толық суреттеу.
3. Сұхбаттың сөздік мазмұнын, оның ішінде тасымал - керітасымал элементтерін, сонымен қатар айтылмағанды да суреттеу.
4. Емделушінің психодинамикасы және оның неврозының шығуы, сонымен қатар дау-дамайға ұрындырған жағдайы жөнінде жанталдаушының ойлану нәтижелері.
5. Психикалыққұрылымды, типологияны (жіктеуді) және басты кешендерді анықтап қамтитын диагноз.
6. Барлық алдыңғы айтылғандарға сүйене отырып клиенттің жанталдау терапиясына жарам-дылығы туралы болжам.
АМПЛИФИКАЦИЯ ӘДІСІ
Юнг бұл әдісті көрген түстің шамамен символдық маңызы мол аспектілерін түсіндіру үшін ұсынған. Бұл әдіс еркін ассоциациялау әдісінен өзгеше. Еркін ассоциациялау кезінде адам әдетте көрген түсінің белгілі элементтеріне өзінің рет-ретімен тоқталып келіп, ауызша айтады. Түстің алғашқы элементі тек бастама болып кейінгі ассоциациялар одан әжептеуір алыстауы мүмкін. Амплификация әдісін қолдануда түс көрушіге бастапқы элементтерден алыстамай, оларға көптеген ассоциациялар жасауды сұрайды. Түс көрушінің жауаптары көрген түстің белгілі элементтерінің айналасында болып олардың көп қырлы мағынасын көрсетеді. Юнг шынайы символды көпқырлы, ешуақытта толық түсінуге болмайтын құбылыс деп есептеген. Түс жорушы амплификация үрдісіне символдың мағынасын түсіндіру үшін оны өзінің білімімен толықтырып көмектесуі мүмкін. Ол ежелгі аңыздарға, ертегі-лерге, діни мәтіндерге, этнология мәліметтеріне, этимологиялық сөздіктерге сүйенуі мүмкін.
АНИМА ЖӘНЕ АНИМУС Адам - екі жынысты тірі жан екені баршаға мәлім. Физиологиялық деңгейде еркектер мен әйелдерде әрі еркектің, әрі әйелдің гормондары болады. Психологиялық деңгейде екі жыныста да еркектік және әйелдік мінездер байқалады. Гомосексуализм - адамның бисексуалдылығының анық дәлелінің бірі.
К. Г. Юнг еркектіңәйелдік жағын және әйелдің еркектік жағын архетиптер қатарына қосқан. Еркектегі әйелдік архетип анима, әйелдегі еркектік архетип анимус деп аталады. Бұл архетиптерге хромосома мен жыныстық без негіз болуы мүмкін, яғни, еркектіңәйелдерге байланысты және әйелдің еркектерге байланысты нәсілдік сезімдерінің нәти-жесі болады. Басқаша айтқанда, ғасырлар бойы әйелмен жасаған еркек әйелдік қасиеттерді сіңіріп, ал еркекпен жасаған әйел еркектік қасиеттерді сініріп алады.
Бұл архетиптер екі жыныстың тек қарама-қарсылық сызығы болып қалмайды; сонымен қатар олар әрбір жыныс өкілінің, басқа жыныс өкілін түсінуіне өз үлесін қосады. Еркек әйелдің табиғатын өзінің анимасы арқылы сезінеді, әйел еркектің табиғатын өзінің анимусы арқылы сезінеді. Бірақ, кейде анима мен анимус түсінбеушілік пен ала ауыздыққа әкеледі. Егер еркек өзінің идеал әйелдің бейнесін нақты әйелмен теңестіруге тырысып, идеал мен нақтының арасындағы айырмашылықты есепке алмай, бұл екеуініңұқсас еместігін түсінген кезде қатты қиналуы мүмкін. Ұжымдық бейсана мен нақты сыртқы дүние талаптарының арасында үйлесім болуы қажет, өйтпесе адам нақты өмірге, нақты қатынастарға жетерліктей жақсы бейімделе алмайды.
АНУС ФАЗАСЫ
Дефекацияға (нәжіс шығару) байланысты, негізгі эроген аймағын белгілейтін, жыныстық ниеттердің (либидо) даму күшін белгілеу үшін қолданатын психоанализ термині. Ол ауыз фазасын алмастырып 1-3 жас аралығын қамтиды. Анустық аймақ (тік ішек және анус), Фрейд бойынша, жыныстық ауытқуларға (гомосексуализм) әкелетін жағдай-ларды есепке алмағанда, келешекте өзінің эрогендік маңызын жоғалтады.
АҢЫЗ
Психоанализдегі басты аңыз Эдип туралы аңыз. Эдип дау-дамайын З. Фрейд невроздың мәйегі деп есептеген.
АРХЕТИПТЕР
Ұжымдық бейсана құрылымына архетиптер (басқаша атаулары: доминанттар, әуелгі бейнелер, имаго, аңыздық бейнелер) кіреді.
Архетип - бұл әжептеуір әсерленгіш элементі бар, жан-жақты ойлану түрі (ой). Бұл ойлану түрі кәдімгі өмірде саналы жағдайдың кейбір аспектісіне қатысты бейнелерді немесе көріністерді жасайды. Мысалы, ананың архетипі ананың бейнесін жасап, соңынан нақты анамен теңестіріледі. Басқаша айтсақ, бала генетикалық анасының алдын ала құрылған тұжырымдамасын иеленеді және бұл баланыңөз анасын қалай қабылдайтындығына жол салады. Бала анасын қабылдауына, сондай-ақ, бала санасында ананыңқалай көрінуіне баланың нәресте кезіндегі реніштері әсерін тигізеді.
Сөйтіп, бала тәжірибесі - дүниені белгілі түрде және дүниенің шын табиғатын қабылдау, ішкі алдын-ала жайғасудың бірыңғай жемісі және оның уайымдары барлық дәуір мен әлемнің барлық жеріндегі адамдардың бастан кешетін уайымдарына көптеп ұқсас. Айталық, ананың мәні мен мағынасы сол тарихи қалыптасқан бойында қалды делік, сонда бала иеленген аналық архетип нақты анасына ұқсас болады.
Архетип қалай пайда болған? Бұл көптеген ұрпақтар бойы тұрақты қайталанып тұратын тәжірибе. Мысалы, мыңдаған ұрпақтар аспандағы күннің бір жақтан басқа жаққа қарай жаһан кезуін бақылаған. Ұжымдық бейсанада мұндай тәжіри-беніңқайталануын аспаннан нұр шашып тұрған құдіретті күн құдайының бейнесіндей көріп адамдар оған сыйынған. Төбедегі құдай туралы белгілі бір түсініктер күннің архетипіне негізделген.
Адамдардыңөмір бойы табиғат күшінің көп-теген әсерлеріне - жер сілкінуі, нөсер, сел, дауыл, найзағай, орман өрті және т.б. дүшар болуы соған ұқсас. Осы уайымдардан қуат архетипі пайда болған, ол қуатты сезіну, оның билігіне бағыну, қуатты құруға және бақылауға ықыластану.
Балалардың шартылдаққа қуануы, жастардың мәшине жарыстыру ермектері, үлкендердің атом қуатына деген қызығушылығы қуат архетипіне негізделген. Бұл архетип адамдарды қуаттың жаңа түрлерін ашуға жетелейді. Біздің атомдықғасыр қуат архетипініңүстемділігін білдіреді. Сонымен, архетиптер әр ұрпақта сол бір тәжірибені қайталай беруді талап етеді
Архетиптерді ұжымдық бейсанада бір-бірінен міндетті түрде бөлектеу керек емес. Олар өзара араласып жатады. Мысалы, батыр архетипі мен дана қарт архетипі сай келіп данышпан король, батыр көсем және дана пайғамбар сияқты бейнелерді туғызуы мүмкін. Кейбір кезде - Гитлер сияқты - жын мен батыр архетипі араласып кетіп, кейбіреулер сайтанның көшбасшысы болып кетеді.
Архетип уайым-қайғыны өзіне тартып отыра-тын кешен орталығы болуы мүмкін. Сонда архетип байланысқан уайымдар арқылы санаға кіруі мүмкін. Аңыздарда, көрген түстерде, елестеулерде, рәсім-дерде, невроз және психоз симптомдарында, өнер шығармаларында архетиптік материал саны әжеп-теуір болады және архетипке қатысты біздің білімі-міздің дұрыс бұлағын көрсетеді. Юнг және оның ізбасарлары діни көріністердегі, аңыздар мен көрген түстердегі архетиптерді анықтауда аса ірі жұмыс жасады.
Ұжымдық бейсанада көптеген архетиптер бар. Олардың кейбірі - туылу, өсу, өлім, билік, сиқыр, бүтіндік, батыр, бала, құдай, дана қарт, жер-ана, жануар.
Адамдарда бір-бірімен тығыз байланысқан ар-хетиптер бар, барлық архетиптер жеке жүйе сияқты қарастырылуы мүмкін, бірақ олардың кейбіреу-лерінің дамығаны соншалық, өздерін бөлек жүйе деп қарастырылуын ақтайды. Бұл: персона, анима және анимус, көлеңке.
АССОЦИАЦИЯ (байланыс)
Белгіленген жеке тақырыптарға, себептерге, қызы-ғушылықтарға сәйкес идеялар мен бейнелердің кездейсоқ байланыстары. Шындығында, ассо-циацияға осы уақытта басым болып тұрған аффект пен бейсаналық дау-дамайлар дирижерлік етеді, сон-дықтан ассоциация психологиялық кешендер мен архетипті зерттеу құралы болып қызмет етеді.
Бұл психикалық екі немесе бірнеше үрдістердің (түйсіктердің, сезімдердің, ойлардың, қимыл-дардың және басқа) байланыс түрі, олардың біреуінің пайда болуы басқасының немесе бірнешеуінің пайда болуына түрткі болады. Арақашықтық пен уақыт арасы бойынша (хат - марка, таң - таңертеңгі ас), ұқсастық бойынша (қант - қар, ұшақ - құс), қарсыластық бойынша (тірі - өлі, таң - кеш), үндестік бойынша (түн - күн, тау - дау), қисынды-ойлы (секунд - уақыт, махаббат - сезім) деп ассоциацияның түрлерін ажыратады.
АУРУДЫ ТІЛЕП АЛУ
Адам бір нәрсеге жете алмай, өз ниеттерін қанағаттандыруға мүмкіндік болмаған жағдайларда ауырып қалуын белгілеу үшін пайдаланатын түсінік.
АФФЕКТ
Аффект адамның жағымды не жағымсыз сезімін, көңіл-күйін, құмарлығын, жан күйзелістерін анық-тайтын түсінік. Психоанализ аффект (сезім + идея) мәселелерін жиі қарастырады. Психоанализ аффекттің физиологиялыққұрамын мойындайды, бірақ аффекттің психикалық көріністерімен жұмыс жасайды.
Әә
ӘҢГІМЕМЕН ЕМДЕУ
Психоанализді жиі "әңгімемен емдеу" деп бекер айтпаған, өйткені талдаушымен үнемі кездесудің негізгі мазмұны - барлықөткен-кеткен, өтіп жатқан сезімдер, қылықтар, армандар, қиялдар, көрген түстер мен уайымдар туралы болатын нағыз әңгіме. Бірақ, бұл сұхбаттасудың ерекше түрі, мұны жүргізу үшін талдаушы (жоғарғы психологиялық немесе медициналық білімі бола тұра) қосымша, ең кем дегенде 5 - 6 жыл дайындалады. Сұхбаттың осы өзгеше түрі мәдени және әлеуметтік шектеулердіңқайсысы болмасын алып тастайды - мұнда тыйым салынған тақырыптар мен сөздер мүл-дем жоқ. Тағы да мұның бәрі сол уақытта әдептілік пен тәжірибеге негізделген психологиялық түсін-дірумен сүйемделінеді. Көптеген адамдар мұндай қарым-қатынас тәжірибесін ешқашан басынан өткізбеген. Сондықтан, көптеген мамандар талдау-шы мен емделуші арасындағы қарым-қатынас тәжірибесініңөзі жеке тұлғаның жетілуінде ерекше рөл атқаратынын айтады.
Талдау барысында қазіргі өзіңнің проблема-ларың мен қамың туралы, жұмысың туралы, басқа-лармен қарым-қатынастарың туралы, өзіңнің сезімдерің туралы, балалық шағың туралы, өзіңнің ата-анаң туралы, өзіңнің арманың мен қиялың туралы (егер олар тіпті бұзақылау немесе ұятты болып көрінсе де), жасөспірім кездегі жылдарың туралы немесе дәл осы кезде өте маңызды болып көрінген оқиғалар туралы бәрін түгел айтуға болады және айту қажет. Осы біржақты сұхбат бары-сындағы талдаушының көмегі емделушіге өз проблемаларыныңқайнар бұлағы туралы және өз өмірін дұрыс жаққа қалай өзгертуге болатыны туралы көбірек біліп алуына мүмкіндік береді. Өзі туралы айтқанда уақыт шектелмеген соң, ол тек тыңдауды ғана үйреніп қоймай, өз-өзін түсінуді де үйренеді.
Психоаналитик емделушіге айып тағып, оны мадақтап немесе күнәсінен арылтып жатпайды. Ол көбінесе бағалау пікірінен мүлдем аулақ болады. Жанталдаушының міндеті негізінде басқаша - клиентке ойланудыңәлеуметтік қалыптарынан, қинайтын адасуынан, ішкі қадағалаудан құтқарып өзін өзі түсінуіне көмектесу.
Клиент ойына келгеннің бәрін айтуды қайтадан үйренеді. Дәл осы ұстамсыз, бос және шектеусіз сөздер кейде "еркін ассоциациялар" деп аталып нәтижелі жанталдаудың негіздерінің бірі болады.
Бб
БЕЙСАНА
Бұл Зигмунд Фрейдтіңғылыми айналымға енгізген термині, ол психонализдегі ең негізгі концепциялық түсініктің бірі. Бейсана - сана алаңына түспейтін үрдіс пен психика жағдайлары.
БЕЛСЕНДІ ЕЛЕСТЕТУ ӘДІСІ
Бұл К. Г. Юнг ұсынған әдіс, қиялдауды еске салады, біраққиялдаудан айырмашылығы бұл арнайы тақырыпқа, мақсатқа бағытталған шы-ғармашылық болады.
Осы әдістің шарты бойынша клиенттен түсінде көрген түсініксіз бейнелерге немесе аяқ асты көрінген бейнелерге назар аударуды және олардыңөзгерістерін бақылауды сұрайды. Сыни қабілеттер ығыстырылып, болып жатқан елестер мұқият-тылықпен нақты анықталуы керек. Осы шарттарды қадалағанда қияли бейнедегі кезектескен өзгерістер бейсанаға нұрын шашыратып ондағы мәселелерді айғақтауға көмектеседі.
Бейнелер ағысын айқындау үшін суретті, өнерді, музыканы пайдалануға болатынын Юнг көрсет-кен. Елестету нәтижесіндегі қиялдар түс көрумен салыстырғанда құрылымды, не дегенде ұйықтап жатқан санада емес сергек санада пайда болады.
Сонымен, бұл әдісте пациент барлық сыни көзқарастарды алып тастап ішкі дүниесінде өтіп жатқан елестерді байқап, болып жатқанды сөзбен айтып не бояумен суреттеп беруі қажет.
Дд
ДЕЙСАНА, ДЕЙСАНАЛЫҚ
Әлсіз ұғынатын, көкейтесті сананың босағасынан тыс немесе мүлдем оған қол жеткізбейтін құбылыстарды білдіретін психологиялық термин.
Фрейд "дейсана" түсінігін мойындамаған, өйткені бұл, оның болжауынша, аздап болса да сапа жағынан "екінші сана" секілді болған. Фрейд бойынша, тек өзіндік ішкі мойындамаушылығы бар бейсана түсінігі топика деңгейіндегі (сана - бейсана) психиканың екі аймағы арасындағы бөлшектенуді және оларда болып жатқан үрдістер арасындағы сапалық (саналық - бейсаналық) айырмашылық-тарды бір кезде көрсете алады.
ДИАГНОСТИКА
Психоанализде емдеу стратегиясын таңдау үшін қолданылады.
Ее
ЕЛІГУ
Кейбір қысымдар (қуат заряды, жылжу күші) организмді кейбір мақсаттарға итермелейтін динамикалық процесс. Фрейд бойынша, дене қозуы (қызу жағдайы) елігудіңқайнар бұлағы болады; елігу өз мақсатын объектісінде немесе сол объект арқасында табады.
Неміс тілінде елігу: Instinkt және Trieb деген екі сөзбен айтылады. Фрейд екі түрлі терминді қолданған және анық шектеу жасаған. Ол инстинкт деп жануарлардың тұқым қуалаушылық жолымен берілетін, алдын-ала белгілі болған сұлба бойынша дамитын және объектіге бейімделген мінез-құлқысын атаған.
ЕРКІН АССОЦИАЦИЯЛАР ӘДІСІ
Жанталдаушы жұмысының негізгі әдісі - еркін ассоциациялау әдісі. Клиентке ауызша нұсқаулар айтылады - жайғасып отырып не жатып, өзіңізді бос ұстап есіңізге түскен ойлар, қиялдар, сезімдер туралы бәрін түгел айтыңыз. Сіздің басыңызға қандай ой келді? Сіз нені сезіндіңіз? Сіз қалай сезінесіз? Сіз не ойладыңыз?
Клиент орынсыз немесе қажетсіз, ұсақ ассо-циациялардың, ойлардың, сезімдердің болмай-тынын түсінуі керек. Клиенттің міндеті: ой мен сөздің арасында үзілістің пайда болуына уақыт бермеу, не болса да сын елегінен өткізбей дауыстап айту. Маңызды не маңызсыз, жағымды не жағымсыз, үлкен не ұсақ, мақтанатын не ұялатын, қуантатын не қинайтын ойлар мен сезімдерді іште сақтап қалмай сыртқа шығару үшін емделушініңқолайлы сезімін, талдаушыға деген сенімін нығайтуға жағдай жасау керек.
Осы әдістің ең басты міндеті - қиналып, ұялып айтылған сөздерді, ойларды назарға алу. Сондай сөздер, ойлар бейсана түбінде жатқан дау-дамай-ларға жол ашып емделуші қинап жүрген сұрақтарға жауап береді. Клиент неғұрлым мұқияттылықпен, шындылықпен негізгі ережені орындаса, емделуінің соғұрлым нәтижелі болатыны анық.
Бұл тек еркін, анық сөйлей алатын адамдарға қолданылатын әдіс. Ассоциациялай алатын невротиктер аналитиктердің бірінші клиенттері.
Жж
ЖАБАЙЫ ПСИХОАНАЛИЗ
Арнайы кәсіби психоанализдік білімі жоқ, өзінің жеке оқу психоанализін және супервизияны өтпеген, тек психоаналитиктердің кітаптарын оқыған психо-терапевттер жүргізетін "жабайы" жанталдау.
ЖАНТАЛДАУ ТЕРАПИЯСЫНЫҢ КЛИЕНТТЕРГЕ ҚОЯТЫН ТАЛАПТАРЫ
Клиентте мыналар болуы тиіс:
1. Берік Мен, саналы Мен, саналы түрде емделу туралы шешім қабылдау үшін. Стресс жағдайында клиенттермен жұмыс жасалмайды.
2. Мен және Сен шекарасын түсіну, адам құдайға емес, маман адамға келеді.
3. Символикалық жағдайды, символикалық "қалай, егер де", "солай болса" деген қарым-қатынасты түсіну. Клиент мұның ойын екенін, шындық еместігін білуі қажет. Клиенттен эмоция-лық кәмелеттік және парасаттылық пен жинақтылық талап етіледі.
ЖЕКЕ БЕЙСАНА
Бұл Менге жанасатын аймақ. Ол бұрын санада болып, кейін ығыстырылған, басылған, ұмытылған немесе еленбеген әрі сана деңгейінде әсер етуіне күші жетпеген тәжірибелерден тұрады. Жеке бейсана мазмұны Фрейдтің дейсана материалына ұқсас болып, санамен қол жеткізуге дайын; жеке бейсана және Мен арасында күшті екіжақты қозғалыс жүреді.
ЖОРУ ШАРТТАРЫ
- клиентке түсінікті арнайы терминдерсіз, диагнозсыз тіл,
- эмоциялық ықпал, клиенттің күлуіне, қыза-руына, ашулануына, демек, әсерленіп өзгеруіне қол жеткізу,
- жан күйзелісіне тоқталу (ашу, жек көру, үрей, қызғану, ашкөздік),
- бейне, негізгі бейнелер айналасындағы әңгімелер,
- нұсқау емес, бұйрық емес, тек болжам (мүмкін, бәлкім),
- нұсқалық (клиентке жорамалдарды өзі таң-дауына, түсінуіне, көңіл аударуына, үйренуіне, салыстыруына, өзі толық түсініп алмағанша уақыт беру),
- организмде болып жатқан үрдістердіңқаты-суы (күтпеген талдау, жарып өту, жанталдаушыныңөз инсайты),
- жорамалдардың кейбір бөлігін маңыздылау жорамалдар үшін назарсыз қалдыру,
- холдинг, бұл Винникот термині, "қолына бала ұстаған ана" бейнесі, яғни, талданушы мен тал-даушы арасындағы берік психологиялық байла-нысты білдіреді,
- контейнерлеу, В. Бион термині, клиентті алаңдаудан, үрейден босату, оның "лас сөздеріне", сандырағына шыдау.
Фрейд бойынша жору бейсана мен сана арасындағы жолдарды ашуға кәмектесетін инсайтқа әкеледі, сөйтіп, бейсаналық материал санаға әкелініп іштегі дау-дамай шешіледі.
Жору талдаушының эмпатиясын клиенттіңөз эмпатиясына аудару үшін қызмет етеді. Жору әдісі клиенттіңөзін-өзі, өз көзқарастарын өзгертуіне қызмет етеді. Біз қаншалықты дұрыс жорамал-дасақ та, оныңөзінің көзі ашылмайынша (инсайт) қабылдай алмайды.
Ии
ИД
Фрейдтің психикалық аппарат теориясында бөлген үш сатының бірі. Ид - бұл тұлғаның елігу полюсі; елігудің психикалық көріністеріне байланысты оның мазмұны бейсаналы; ол, бір жағынан, тумысынан берілген және тұқым қуалаған, екінші жағынан, ығыстырылған және өмір бойы жинақ-талған мазмұндар болады.
Экономика тұрғысынан қарағанда, Ид - бұл психикалыққуаттың алғашқы резервуары. Генетика тұрғысынан қарағанда, Идтан Мен және Үстеммен бөлініп шығады. Динамика тұрғысынан қарағанда, Ид дегеніміз Мен және Үстеммен екеуімен дау-дамайлы, қарсылас болады.
Біздің Мен деп жүргеніміз, өзін өмірде мүлде енжар ұстауы мүмкін, ал оның орнына біздің ішімізде белгісіз және бізге бағынбайтын "күштер" өмір сүреді; бұған емделушілердің сөздері дәлел бола алады: "бұл меннен күштірек" немесе "бұл менің ойыма бірден сап ете қалды" және т.б.
Психикалық бейсананы толыққамты-мағанымен, Ид түсінігі бұрынғы Бейсана деген түсініктің мазмұнын білдіреді. Қорғану қарсы тұратын сатыны бейсаналық полюс демей, тұлғаның елігу полюсі деуге болады. Дәл осы мағынада Ид либидоның "үлкен резервуары", ал кеңірек мағына-да елігу қуаты болады. Мен пайдаланып жүрген қуат да осы жалпы бұлақтан алынады, сөйтіп, "бейжыныстық және сублимацияланған" қуат түрінде қолданылады.
ИД: ҰЙЫМДАСУДЫҢ ЕРЕКШЕ ТӘСІЛІ МЕ, ӘЛДЕ ІШКІ ҚҰРЫЛЫМ БА? ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz