XVIII ғасырдағы Француз материализмі

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

XVII - XIII ғасырларда Батыс Европа елдерінде өндірістік тәсіл мен құралдар жедел қарқынмен дами бастады. Өндірістік тәсіл мен құралдардың жедел қарқынмен дамуына байланысты, қалыптаса бастаған қоғамның жаңа талап, сұраныстарын қамтамасыз етуге ескі схоластикалық ілім мен діни көзқарастар кедергі болды. Жаңа дәуір философиясы белгілі бір әлеуметтік - экономикалық, саяси -қоғамдық көзқарастардың жемісі болатын. Өйткені, Батыс Европада капиталистік қүрылыстың пайда болуы орта ғасырлық діни идеологияға қарсы күресті үдете түсті. Тауарлы - ақшалы шаруашылықтың дамуы орта ғасырлардағы тұйық қоғамның жемісі болған барлық әлеуметтік, саяси - идеологиялық қатынастарды талқандауға әкеліп соқты. Жаңа заман, яғни капитализм дәуірі құлдық пен феодалдық - өндірістік қатынастардың формаларын түбірінен жаңғыртып, қайтадан заттық - тауарлық қатынастарды қалпына келтірді. Адам ендігі жерде сатып алатын, сатылатын тауарларға бағынышты болды. Оны өлтіруге, сатуға және сатып алуға болмайды. Бірақ, адамның жұмысшы күші сатылады, өйткені, ол қосымша құн тудырады. Бүкіл байлық - капитал осы процесс арқылы дүниеге келеді.

Францияның ендігі мәселесі капиталистік өндіріс, нарық тудырған, бірте-бірте өндіргіш күшке айнала бастаған жаңа типтегі ғылым және оның жаңа әдісі туралы болды. Философия сонымен қатар жаңа дүниетанымды, жаңа көзқарасты дүниеге әкелді. Жаңа философия қалыптасты.

Жаңа философияның қалыптасуымен қатар жаңа заманға жаңа ғылыми жаңалықтар, жаңаша дүниетанымдық көзқарастар керек еді. Осы себептен ғылымның пайдалы деп танылған жаңа салалары тез дами бастады. Гидростатика, механика, геометрия тағы басқа ғылымдар саласында қол жеткен табиғаттану, философия ғылымдарына үлкен әсер етіп, философияда механистік қөзқарасты және метафизикалық ойлау тәсілі қалыптастырды. Тіпті қоғамдық өмірді де, адам табиғатын механика тұрғысынан қарастыру әдетке айналды.

Жаңа көзқарас әлемді біртұтас дүние ретінде тануға, дүниенің барлық салаларын жан - жақты қамтуға әрекет етті. Табиғатты толық ұмтылған бұл көзқарас, бір жағынан, жаңа заман ойшылдарының діни-мистикалық қапастан шыққаннан кейін еркіндік аңсаған адамдарының орындалуы еді. Дүние кең байтақ, ұшы-қиыры жоқ, оны танитын, оның сырын ашатын табиғаттың нәрестесі (құдайдың жаратқан құлы емес) - адам. Ол бүкіл дүниені тануға және игеруге ұмтылды. Бүл оптимистік көзқарас.

Адам орта ғасырлық, қаратүнек қараңғылықтан, діни шырмаудан босанып шығысымен ендігі жерде тек өзіне-өзі ғана сенеді. Ол өзінің еркіндігін және күшін танып, өз ісінен, қызметінен әділеттілік пен зерделікті көрді. Сөйтіп, Гегельдің тілімен айтқанда, «Адам Американы, оның қазынасы мен адамдарын ашты. Адам табиғатты және өзін - өзі ашты». Екінші жағынан, бұл көзқарас дүние жүзіне үстемдік етуге, барлығына өз әмірін жүргізуге бағытталған батыстағы саясаттан келіп шықты.

Бірте - бірте классикалық батыс философиясы ерте дүние тарихынан (яғни көне грек пен рим дәуірінен), орта ғасыр заманынан кейін қайтадан жалпы көзқарас ретінде танылып, барлық ілімдердің атасы, ғылым-дардың ғылымы ретінде қаралды. Алайда, жекеленген ғылымдардың бөлініп шыға бастауы (математика, механика т. б. ) философияның осын-дай құдіретті үстемдігін әлсірете бастады.

Жаңа дәуір өндіргіш күштердің ерекше күштермен дамуына кеңінен жол ашты. Өндіргіш күшке айнала бастаған ғылым мен техниканың өркендеуі бірте-бірте жаңа философиялық және ғылыми танымды қажет етті. Сондықтан да жаңа дәуір ойшылдары таным процесіне, табиғатты тануға ерекше назар аударып, ғылыми танымның негізін қальптастыруға кірісті. Ең алдымен танымның жалпы әдісі, сонымен бірге жекеленген ғылымдардың саласындагы әдістер пайда бола бастады.

Осы кездегі ғалымдар мен философтар табиғатты ғылым мен фило-софияның негізгі нысаны етіп алды. Бірақ, олар табиғатты белсенді, «тірі» бірлік деп қарай отырып, оның ішкі дамуының қайнар көзін аша алмады. Амалсыздан қайтадан орта ғасырлық құдай туралы ілім жандандырылды. Бірақ бірде табиғат, бірде зерде, бірде абсолют, ақыр аяғында ақша, дүние, капитал болып шыға келеді.

Табиғат және оның зерттелу процесі адамның табиғатын ашуға әкеліп соқты. Адамның зердесі өзінің ұшан теңіз мүмкіндігімен, шығар-машылық қабілетімен танылды. Зерде, ақыл батыстағы дүниетанымның діни-феодалдық идеологияға қарсы бағытталған құралдарының біріне айналды. Зердені ғылыми негізде түсіну табиғаттың сырын ашуға, әсіресе, жаратылыстанудың негіздерін дамытуға, таным теориясын адам өмірінің кейбір салаларымен байланыстыра зерттеуге жол ашты. Философиялық негізде орта ғасырлық қасаң көзқарастан қайта өрлеу дәуірі арқылы жаңа заманға өту ой мен зердеде көптеген өзгерістерді тудырады. Мұның өзі адам мен табиғаттың бірлігін басқаша қарауды талап етті.

Жаңа заманның дүниетанымы адам мен табиғатты бір-бірімен байланыстырып, олардың бірлігін негіздеп анықтаудың орнына, оларды жекелеп бөліп алып, бір-біріне қарама - қарсы қойды. Орта ғасырлық субъективтілікке (ой, сана, жан т. б. ) объективтілікті, рухқа табиғатты абстрактылы жекеге абстрактылы жалпылықты, субстанцияны қарама - қарсы қойды. Табиғатты барлық жағынан зерттеуге, оны игеруге мүмкіндік ашылды. Мұның өзі өндіргіш күштердің қауырт тез дамуына жол ашты. Алайда табиғаттың ішкі және сыртқы даму белестері, оған тән ішкі қайшылықтар, олардың қалай өрістеп, қоғамның пайда болуы және қалуына қандай ықпал ететіні, тағы басқа сұрақтар анықталмай қалды. Табиғат метафизикалық түрде, қатып-сеніп қалған қағидалар негізінде зерттелді. Мұның өзі табиғатқа деген табынушылықты, оның заңдарын толық түсінбеушілікті тудырады, соның негізінде табиғаттың барлық құбылыстарға тән, олар адамның да мәнін ашуға мүмкіндік береді, өйткені, ол жан - жақты, әмбебап деген көзқарас пайда болды.

Ал табиғаттың ішкі мәні, оның қозғаушы күші ашылмаған соң ол абсолютке сырттан тыс күшке бағындырылды. Табиғат жаттаушы, табиғат өзін - өзі жаратқан әлі жарата береді. Табиғат белсенді, оның ішкі дамуы себеп - салдары. Олай болса табиғат - құдай. Осындай пантеистік дүниетаным жаңа дәуірде кеңінен өріс алды.

Дегенмен, табиғатты зерттеген жаратылыстану ғылымы әрі қарай өркендей берді. Ал адам баласы дүниені игеріп, оны меңгеруге кірісті. Табиғат өзінің дамуына «құдайдың» қасиетіне ие бола отырып, адамдарды, оның ақыл зердесін тудырды. Осыған байланысты адам және оның мәні табиғатты зерттеген жаратылыстану ғылымы басқа да білімдер саласында өз үстемдігін жүргізе бастады. Жаратылыстану ғылымы және оның орасан зор өркендеуі табиғатты да адамдарды да түсінуге жол ашты. Бірақ бүл тек жол ғана еді.

2. Фрэнсис Бэкон (1564-1626) . Философияда механикалық, метафизикалық әдістің қалыптасуына зор үлес қосқан ойшыл-ағылшын философиясының көрнекті өкілі, ғылыми зерттеудің индуктивтік тәсілінің негізін құраушы - Фрэнсис Бэкон еді. Негізгі еңбектері: «Ғылымдар табысы», «Жаңа органон», «Жаңа Атлантида» т. б.

Ф. Бэкон эмпиризмнің туындауына негіз болған ағылшын философ болды. Ол атақты зайырлы тектен шыққан, өте дарынды ғалым және саяси ағартушы болды. Оның әкесі - Николай Бэкон, - мөр сақтаушы лорды болды. Фрэнсис Бэкон 12 жасында Кембридж университетіне оқуға түсіп, оны бітірген соң үш жылдай Парижде ағылшын елшілігінде тұрды. Қайтып келген соң, біршама уақыт құқылық практикамен айналысады. 1584 жылы парламентке сайланады. 1617 жылдан бастап, барон Верулам және виконт сен-Олбанский деген құрметті атаққа ие бола отырып, әкесінің жолын қуа отырып, Яков І корольдің үлкен мөрін сақтаушы болып қызмет атқарды. Кейін Англия мемлекетінің канцлері болып, елде корольден кейінгі екінші тұлға дәрежесіне көтерілді. 1661 жылы Ф. Бэкон пара алды деген жала жабумен сотқа айыпталады. Кейіннен оны король кешірім етті. Бірақ ол үкіметтік қызметке қайтып оралған жоқ. Ф. Бэкон өмірінің қалған уақытын бүтіндей ғылымға жұмсады. Тіпті Бэконды ұлы адамдарға тән ол туралы көптеген аңыздар айтылды, мысалы мынадай әңгіме сақталды: Бэкон жоғарғы дәрежедегі үкіметте жаңа қоғам қалыптастыратын арал сатып алды деді, бірақ бұл істеген ісі нәтижеге жеткен жоқ, өйткені өзімен бірге жүрген замандас адамдардың байлық қуушылық пен қызғаншықтығы бәрін жойып жіберді. Бұл уақиғасын ол біте алмаған «Жаңа Атлантида» деген кітабында баяндады деді.

Ф. Бэкон әлемді қамтитын алты кітаптан тұратын еңбек жазуды жоспарлады. Бірақ оның тек екеуін ғана жазып үлгерді. Бірі - «Ғылымдардың байсалдылығы мен дамуы» ал екіншісі - «Жаңа Органон». Ф. Бэкон -материалист болды, сондай-ақ ол - экспериметтік ғылымдардың негізін салушы болып есептелді. Оның дүние салу себебі де сол тәжірбие кезінде суық тигеннен болды. Бэконның ол тәжірбиесі тауықтың етін қарға көміп қойса, қанша уақыт бұзылмай сақатала алатынын тексеру еді.

Ф. Бэкон жас кезінінен бастап, және өмір бойы нәтижесін болуына тырысқан 1605 жылы жазылған «Ғылымдар табысы» деген еңбегінде үлкен жоспар құрады. Бұл еңбегінің бірінші бөлімі сол кездегі дәстүрлі аристотельдік классификациялық ғылымдардан бөлек, жаңаша қалыптасты. Бірақ толық даму Бэконның 1620 жылы жазылған «Жаңа органон» деген ең негізгі еңбегінде қалыптасты. Бұл еңбегінде Бэкон ғылым міндеттерінің жаңа түсінігі мен ғылыми индукция негіздерін өрбітті. Ғылымның табиғат алдындағы адам құдіретін арттыруын білімнің негізгі мақсаты деп жариялаған. Бэкон бұл мақсатқа құбылыстардың шын мәніндегі себептерінің анығына жеткен ғылым ғана қол жеткізе алады деп есептеді. Сондықтан ол схоластикаға батыл қарсы шықты. Осының алдындағы ғылым не «догматизмнен» ақсап жатты, өйткені ғылым өз өрмегін тоқитын өрмекші сияқты, өзінің ұғым-түсінігінен алынған ережелер жүйесін енгізді, не «эмпиризмнен» ақсап жатты, өйткені ол байыпталмаған деректер жинауға ғана ұмтылды. Сөйтіп, осының алдындағы барша білім жөніндегі Бэкон скептикалық бағыт ұстануды талап етеді. Алайда Бэкон шынайы білімнің мүмкіндігін мойындады, бірақ шындыққа жету үшін әдіс реформасы қажет деп есептейді.

Ф. Бэконның философиясы жаратылыстану ғылымдарына сүйенді, схоластикаға, идеалистік көзқарастарға қарсы болды. «Білім - күш», «Күш - білімде» деген қағидаларды насихаттады. Бэкон білімде, ғылымда әлеуметтік өзгерістерді дамытушы үлкен құралды көрді. Бұдан қортындылай, ол өзінің «Жаңа Атлантида» еңбегінде «Соломон үйін» - «данышпандар үйін» қоғамдық өмірінің орталығы ретінде қойды. Осыған орай Ф. Бэкон халықтың барлығын ғылыммен өзінің рухани қажеттіліктері үшін емес, ғалымдардың ой пікірлесу үшін емес, басқа ғалымдарды қаратуға атақ алу үшін емес, және басқа төмен дәрежедегі ойлар үшін емес, тек өмір одан пайда мен жетістік алу үшін айналысу керек деп шақырды.

Ф. Бэкон эмпириктер мен рационалистердің сыңар жақтылығын сынады. Ғалым құмырсқаға да өрмекшіге де ұқсамауы керек, ол өсімдіктер гүлінен нектар жинап, оның балға айналдыратын ара іспеттес болуы қажет деді. Ол теория мен практиканың бірлігін жақтады. Оның бұл ұсыныстары кезінде схоластикадан арылып, нақты ғылымдардың дамуына оң ықпал жасады.

Бэконның ілімінше, адамдардың негізгі мақсатын табиғат күштерін игеру. Табиғаттың сырын, заңдылықтарын білген адам оларды өз қажеттілігіне жарата алады, ал табиғатты материяны қарастыру арқылы түсіндіруге болады. Материяның қасиеттері көп, солардың ішіндегі негізгісі - қозғалыс. Қозғалыс материяның кеңістіктегі орын ауыстыру ғылымдары тәсілмен қабылдап білуге болатын денелер ғана, ал рух, жан т. б. ғылыми тұрғыдан танып білуге болмайтын болғандықтан - нақты шындыққа жатпайды. Табиғатты танып - білуге негізінде мәдени өмірдің мақсаттылықпен өзгерту адамзаттың негізгі мақсаттарының бірі. Бұл жолда адамдар әр нәрсеге сеніп - табынушылық, жалған эксперимент екендерін түсіндіруі керек. Ал танымның жалғыз ғана дұрыс тәсілі - индукция. Бэконның түсінігінше зерттелетін заттардың қасиеттері еш уақытта өзгермейді және олар бір - бірімен байланыста болмайды.

Дін мен ғылым бір - біріне кедергі жасамай, әр қайсысы өз жолымен ақиқатқа жетуге болады.

Ф. Бэкон жаңа философия методологиясының мынадай принциптерін ұсынады:

1. Табиғатты зерттеудегі объективтілік;

2. Ғылыми және философиялық әдістің өзіндік құндылығы;

3. Табиғаттан технологиялық үстемдік;

4. Табиғи әлемді зерттеудің индуктивті әдісі.

Бэконның пікірінше, ғылым адамның табиғаттан үстемдігін қамта-масыз етеді және бақытты қоғам құрудың алғы шарттарын қалыптастырады. Ал ол үшін философия әлемді тану жолындағы гносеологиялық схемалар мен стереотиптері тазалауы қажет. Кедергілер түріндегі мұндай идолдар қатарында:

1. тектік елестер- табиғатты тануда адамның өзіне сәйкес туатын қате пікірлер;

2. үңгір елестері - бүкіл адамзатқа қатысы жоқ, жеке адамдардың тәрбиесінен, талғамдары мен әдістерінен туатын өзіндік қателіктері;

3. нарық ( базар) елестері - басқалардың айтқандарына сын көзбен қарамай, сене салудан туатын қателіктер;

4. театр елестері - біреулердің беделіне көз жұмып сене салудан туатын қателіктер. Жаңа заман ғылымының принципі - ешқандай беделге арқа сүйемей, тәжірбиеге сүйену.

Оның пікірінше дүниені дұрыс танып, жалған пікірлерден азат болу үшін осы төрт түрлі елестерден құтылу қажет деді. Олардан құтылудың басты жолы - тәжірбие жасау, нақты зерттеу, қалыптасқан ұғымдарды сол күйінде алмай, тексере білу.

Ф. Бэкон адамдарды ағарту мен надандыққа және стереотипке қарсы күресі бағдарламасын ұсынады. Ол үшін Бэкон адамдарға санадағы тосқауылдардан құтылып, нағыз танымға жол сілтеуге мүмкіндік беретін педагогиканы дайындады. Сонымен қатар ол идеалдық мемлекеттің платондық теориясына өзінің саяси утопиясын қарсы қойды. Бэконның пікірінше адамзат қоғамы өзгеріп отырады және бұл дамудың өзегі адамның табиғатты пайдалану қабілеті мен үстемдігі болып табылады. Қоғам алға жылжиды және тарихты құдай емес, адамның өзі қозғайды - міне, Бэконның идеясы. Ал бұл тұжырымның негізін Бэкондық индукция теориясы құрайды. Дәл осы индукция теориясы адамға, табиғатқа билік жүргізу үшін қажет білімді береді және ғылымның көмегімен адам жаңа қоғам - аспанда емес, жерде жұмақ орната алады!

Дәл осы жаңа заманда ашылған философиялық идеялар мен ғылыми жаңалықтардың арқасында парадигмалардың алмасуы іске асады: бұдан былай табиғат пен заттар әлемі объектіге, ал адамның өзі субъектіге айналады. Жаңа заманда тілдің стратегиясында да өзгерістер болып, терминологияны «пайдаланудың» жаңа тәсілі пайда болады. Және бұл тілдің жаңа стратегиясы жаңа философиялық стратегияның нәтижесі болып табылады.

Рене Декарт. (1596-1650) . Рене Декарт 31 наурыз 1596 жылы Франция елінде дүниеге келді. Оның ғылым мен саяхатпен айналысуға әкесінен қалдырған аздаған мұрасы мүмкіндік жасады. 1604-1612 ж. ж. ол иезуиттік колледжде тәлім алады. Онда ол гуманитарлық және математикалық өте жақсы білім ала отырып, философия, физика және психология салаларына қабілеттілігін танытты.

Р. Декарт оқуын бітіргеннен кейін Париж қаласында қамсыз, ләззаттылыққа толы өмір кешеді. Бірақ бұл өмірдің өзі де тежегендіктен, ол өзін толық түрде математикалық зерттеулерге арнайды. Ол 21 жасқа келгенде бірнеше жыл Голландия, Бавария және Венгрияның армияларында әскери борышын өтеді.

Р. Декарт ғылыми білімдердің тәжірбие түрде қолданылуына өте көп көңіл бөлді. Өзінің өмірінде табиғаттты тануға математикалық принциптердің қолданылуы үлкен пайда келтіреді дегенді дәлелдеу қажеттілігін тудырушы себеп, оның ерекше түс көруіне байланысты болды.

Р. Декарт өзінің математика және философия салаларында көптеген трактаттар жарыққа шығуымен атағы жайыла бастайды. Осыған орай оған швед патшайымы Христина өзінің көңілін аударады. Ол Декарттан оған философия сабағын беруді өтінеді. Декарт қаншама өзінің еркін өмірі құнды болғанмен, ол патшайымның өтінішіне қарсы келе алмады. Р. Декарт патшайымның жіберген әскери кемесімен 1649 жылы Швеция жеріне барады. Бірақ патшайым Христина ұқыпсыз оқушы болды. Ол ұлы философтың сабақтары үшін таңғы сағаттарды ғана бөлді, яғни шамамен сағат бесте. Сонымен қатар сабақтар нашар жылитын кітап-ханада өтті, қыс болса сол уақытта өте қатты болған еді. Әлсіз және ауру Декарт осындай таңғы суықтарды өжеттілікпен өткізді, бірақ осыған қарамастан ол өкпе аурумен ауырып 11 ақпан 1650 жылы қайтыс болады.

Егер ағылшын философтары білімді тек сезімдік түйсіну арқылы алуға болады деп есептесе, француз ғалымы және философы Рене Декарт ақыл - ойды таным процесінде бірінші орынға қойып, тәжірибенің рөлін сол ақыл - ойдың мәліметтерімен тексеретін қарапайым практикаға дейін түсіреді. Негізгі еңбектері: «Тәсіл туралы ойлар», «Бірінші философия туралы метафизикалық ойлар», «Философия бастамасы» т. б.

Р. Декарттың философиясы математика, космогония және физикаға байланысты болды. Математикада Декарт аналитикалық геометрия негізін қалаушылардың бірі болды. Ал механикада қозғалыс пен тынышытықтың салыстырмалығын атап көрсетті, әсер мен кері әсердің жалпы заңын тұжырымдады, сондай-ақ серпілмейтін екі заттың өзара соқтығысында қозғалыстың толық санының сақталу заңын анықтады. Ол космогонияда ғылым үшін жаңа идея - Күн системасының табиғи дамуын жетілдірді; әлем құрылымына және аспан денелерінің пайда болуына жағдай тудыратын космостық материя қозғалысының негізі формасын оның ұсақ бөлшектерінің құйындық қозғалысы деп білді. Декарт дамуды тек механикалық заңдылық деп түсінді, бұл болжам табиғатты диалектикалық тұрғыдан түсінуге ықпал жасады. Космология, космогония жөнінде, физика және физиологияда Декарт материалист, ал психологияда, таным теориясында ол идеалист болды.

Декарттың философиясы өз бастамасын «күмәндану» қағидасынан алады. Ол дәстүрлі қалыптасқан пікірлерге де, сезімдік танымның ақиқаттығына да күмәнданады. Нағыз шындық «күмәндануды» ойлаудың қабілетті де мойындау. Оның «Мен ойлаймын, олай болса, өмір сүремін. Мен еш нәрсеге сенбеуім мүмкін, бірақ сол сенбестікті ойлай алатыныма сенбеуім мүмкін емес. Ойлай білу - тірлік кепілі» деген қағидасы төмендегідей тұжырым жасауға мүмкіндік береді: біріншіден, ол танымның негізін объективтік шындықтан іздемей, керісінше таным процесінің өзінен табуға ұмтылады; екіншіден, бұл қағида оны мәнділіктің субстанциясы (түпнегізі) бар екенін мойындауға итермелейді. бұл принциптің маңызы, ең алдымен орта ғасырлық схоластикалық, қатып қалған ұғымдарға қарсы күресті күшейте түскендігінде. Сонымен қатар бұл принцип зерде арқылы таным процесіне қарай бағытталған жаңа жолды көрсетіп берді. Ол ең алдымен ешқандай да күмәндануға болмайды деп есептелген діни, орта ғасырлық көзқарасты ендігі жерде толығынан талқандап, оның нәтижесіз іске алғысыз етіп шығарды. Сөйтіп, Декарт күмәндану принципі ғылым мен философияның ескі көзқарастардан арылып, жаңалыққа бой ұруына мүмкіндік туғызды. Өз принципі арқылы Декарт ғасырлар бойы өзгермейді деп келген қағидаларды теріске шығарды.

Декарттың бұл принципінің пайда болуы мен дамуы философия тарихында маңызы үлкен жаңалық болып, ойлау процесінің ілгері өрістеуіне жол ашты.

Декарттың пікірінше бір мезгілде, бір-біріне тәуелсіз, бірақ байланысты рухани түпнегізбен (құдай) қатар, материалдық түпнегізде (табынушылық) өмір сүреді. Рухани түпнегіздің ажырамас ең басты атрибуты (қасиетті) - ойлау болса, материалдық түпнегіздің атрибуты - кеңістікте көсілуі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.