ІІ. Жетім балалардың шетел асуы және патронаттық тәрбие ерекшеліктері
Қазақстанның шет елдегі мекмелерінде консулдық есепте
8675
бала тіркелген. Олардың басым бөлігі, яғни
6565
бала АҚШ
-
ты өмір сүреді. Бұл ресми ақпарат. Шын мәнісінде, Америкадағы қазақстандық балалардың саны жеті мыңға жетіп қалыпты. Осыдан барып, шет елге бала беру мәселесі, ең бірінші, мемлекеттік қауіпсіздіктің әлсіреуіне ықпал етіп отыр деген ой түйесің. Миллиардтаған халқы бар Қытайдың өзі шет елге бала беру мәселесіне аса сақтықпен қарайды. Аспан асты елінің бала алғысы келген шетелдік үш жылдан бес жылға дейін кезек күтеді. Америкалықтардың қазақ балаларын асырап алуға құмартуы да заңымыздың осалдығын байқатса керек.
Америкада бала асырап алуға бір отбасы шамамен
35 -25
мың долларға дейін қаражат жұмсайды. Оның
7
мың доллары бала асырап алу жөніндегі халықаралық агенттіктердің қалтасына құйылыды. «Егер Қазақстан Балалардың құқығы жөнінлегі Гаага конвенциясына қосылса, елден шетке бала беру азаяды, америкалық отбасылар мен нанын қазақстандық жетім балалар арқылы тауып жүрген агенттіктердің жұмысына бақылау күшейеді»
-
деген еді АҚШ мемлекеттік департаменті Халықаралық бала асырап алу жөніндегі басқарма бастығы Гери Фуллер. Мұхит асып жатқан өрімдей қазақ балаларының саны жыл сайын өсіп барады. Тек 2010 жылы бір ғана қазақтың 700 қарадомалағы қыр асып кетіпті. Жалпы, бүгінгі күні Америкада шетелдерден асырап алынған 200 мыңнан астам жетім бала өмір сүреді. 2010 жылы АҚШ азаматтары 17 мыңнан астам баланы асырап алған. Неге америкалықтар өзге ұлттың ұрпағын алуға құштар? Мұның бірнеше себебі бар. Мәліметтер бойынша АҚШ халқының 50%-ы бедеуліктен зардап шегеді, кеш отау құрады. Кейбірі бала көтеру қабілеті бола тұрса да, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған бүлдіршіндерді асырап алуды жөн көреді. Шетел азаматтарына, яғни америкалықтарға да дені cay бала керек. Қазақстанда қалыптасқан америкалықтардың басым бөлігі тек ауру бүлдіршіндерді асырап алады деген жаңсақ пікір бар. Яғни АҚШ азаматтарының барлығы бірдей кемтар бүлдіршіндерді асырап алуға құштар емес. Оларға да дені cay ұрпақ керек. Алдымен шетел азаматтары осы мәселені жан-жақты анықтап алады. Америкалық отбасылар тарапынан алғашында баланы асырап алып, ауру екенін білген соң, қайтарып берген жағдайлар да кездескен. Заң бойынша, мұндай жағдайда шетел азаматтары баладан толық бас тартуға құқылы. Америкалықтар асырап алған 15 баланың ішінде тек үш-төртеуі ғана кемтар болады екенРесми деректер бойынша осы уақытқа дейін, қазақстандық 8675 бала шетелдіктерге асырап алу үшін берілген екен. Олардың 4224-і - ұл, 4451 -і қыз бала.
Шетел азаматтары асырап алды (жынысы бойынша) : Кесте -11
Ұлдар
қыздар
барлығы
:
1999ж.
Ұлдар:
85(43, 3%)
қыздар:
111(56, 7%)
барлығы:
196
:
2000ж.
Ұлдар:
363(54, 3%)
қыздар:
305(45, 7%)
барлығы:
668
:
2001ж.
Ұлдар:
372(45, 5%)
қыздар:
445(54, 5%)
барлығы:
817
:
2002ж.
Ұлдар:
386(43, 7%)
қыздар:
497(56, 3%)
барлығы:
883
:
2003ж.
Ұлдар:
444(47, 5%)
қыздар:
489(52, 5%)
барлығы:
933
:
2004ж.
Ұлдар:
450(47, 9%)
қыздар:
488(52, 1%)
барлығы:
938
:
2005ж.
Ұлдар:
419(49, 2%)
қыздар:
431(50, 8%)
барлығы:
850
:
2006ж.
Ұлдар:
355(48, 6%)
қыздар:
374(51, 4%)
барлығы:
729
:
2007ж.
Ұлдар:
368(47, 4%)
қыздар:
409(52, 7%)
барлығы:
777
:
2008ж.
Ұлдар:
386(54, 4%)
қыздар:
323(32, 7%)
барлығы:
709
:
2009ж.
Ұлдар:
350 (52, 3%)
қыздар:
319(47, 7%)
барлығы:
669
:
20
10
ж.
Ұлдар:
246 (48, 7%)
қыздар:
260 (51, 3%)
барлығы:
506
:
Барлығы
Ұлдар:
4224 (48, 7%)
қыздар:
4451 (51, 3%)
барлығы:
8675
Ұлттық құрамы бойынша: қазақтар - 3944, орыстар - 4332, басқа ұлт өкілдері - 399 баланы құрап отыр.
Шетел азаматтары асырап алды (ұлты бойынша) : Кесте -12
жылдар
қазақтар
орыстар
өзге үлттар
барлыгы
жылдар:
1999ж.
қазақтар:
107(54, 5%)
орыстар:
80(40, 8%)
өзге үлттар:
9(4, 7%)
барлыгы:
196
жылдар:
2000ж.
қазақтар:
337(50, 4%)
орыстар:
315(47, 1%)
өзге үлттар:
16(2, 5%)
барлыгы:
668
жылдар:
2001ж.
қазақтар:
406(49, 6%)
орыстар:
392(47, 9%)
өзге үлттар:
19(2, 5%)
барлыгы:
817
жылдар:
2002ж.
қазақтар:
320(36, 2%)
орыстар:
541(61, 2%)
өзге үлттар:
22(2, 6%)
барлыгы:
883
жылдар:
2003ж.
қазақтар:
373(39, 9%)
орыстар:
512(54, 8%)
өзге үлттар:
48(5, 3%) -
барлыгы:
933
жылдар:
2004ж.
қазақтар:
390(41, 5%)
орыстар:
490(52, 2%)
өзге үлттар:
58(6, 3%)
барлыгы:
938
жылдар:
2005ж.
қазақтар:
369(43, 4%)
орыстар:
452(53, 1%)
өзге үлттар:
29(3, 5%)
барлыгы:
850
жылдар:
2006ж.
қазақтар:
372(51%)
орыстар:
342(46, 9%)
өзге үлттар:
15(2, 1%)
барлыгы:
729
жылдар:
2007ж.
қазақтар:
401(52%)
орыстар:
323(42%)
өзге үлттар:
53(6, 9%)
барлыгы:
777
жылдар:
2008ж.
қазақтар:
398(56, 1%)
орыстар:
267(37, 6%)
өзге үлттар:
44(6, 2%)
барлыгы:
709
жылдар:
2009ж.
қазақтар:
279 (42, 0%)
орыстар:
345 (51, 5%)
өзге үлттар:
45 (6, 5%)
барлыгы:
669
жылдар:
20
10
ж.
қазақтар:
192 (37, 7%)
орыстар:
275 (54, 3%)
өзге үлттар:
39 (8, 0%)
барлыгы:
506
жылдар:
барлығы
қазақтар:
3944 (45, 5%)
орыстар:
4332 (50, 0%)
өзге үлттар:
399 (4, 5%)
барлыгы:
8675
Енді балалар үйінде тәрбиеленушілер жөнінде ой қозғау үшін бірқатар деректерге назар аударсақ. Нақты мысалдарға сүйенсек, бүгінгі таңда 2011 жылғы мәліметтер бойынша Қазақстанның барлық өңіріндегі қалаларда орналасқан балалар үйінде 15116 бала тәрбиеленуде. Ал Қазақстан азаматтары асырап алған балалар саны 31929-ға жеткен. Шетелдік азаматтардың асырауға алғаны 8675 бала. Шетелге кеткен балалардың қатары 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 163 балаға азая түскен. Асыранды балалардың көпшілігі АҚШ-та. Нақтырақ айтсақ бүгінгі күнге дейін шет елдіктерге берілген қазақстандық 8675 баланың 6565-і АҚШ азаматтарының үлесіне тиіп, Бельгияда-409, Ирландияда-144, Испанияда-737, Германияда-183, Францияда-184 қазақстандық бала бар. Ал бейресми деректер бойынша Қазақстан бала сатудан әлемде бесінші орында тұр. Қазіргі уақытқа дейін шет ел асқан асыранды балалар қазіргі уақытта қандай күн кешуде, қандай отбасыға түскен деген ойлар көп мазалайды. Бұл жалпы асырап алынған балалар санының 22, 8 пайызын құрайды. Бұл жайында нақты ақпарат кесте 13-те анық көрсетілген.
Шетелдіктер асырап алған балалардың 6266-і-0, 6-3 жас аралығында, 1385 бала-4-6 жас, 1024 бала-7 және одан кейінгі жастағылар болып отыр [32. 8-1266] .
Шетел азаматтары асырап алды (жас шамасы бойынша) :
Кесте -13
0, 6-3 жастағы
4-6 жастағы
7 және одан кейінгі жастағы
:
1999ж.
0, 6-3 жастағы:
142(72, 4%)
4-6 жастағы:
34(17, 3%)
7 және одан кейінгі жастағы:
20(10, 3%)
:
2000ж.
0, 6-3 жастағы:
404(60, 4%)
4-6 жастағы:
169(25, 2%)
7 және одан кейінгі жастағы:
95(14, 4%)
:
2001ж.
0, 6-3 жастағы:
582(71, 2%)
4-6 жастағы:
130(15, 9%)
7 және одан кейінгі жастағы:
105(12, 9%)
:
2002ж.
0, 6-3 жастағы:
556(62, 9%)
4-6 жастағы:
210(23, 7%)
7 және одан кейінгі жастағы:
117(13, 4%)
:
2003ж.
0, 6-3 жастағы:
656(70, 3%)
4-6 жастағы:
120(12, 8%)
7 және одан кейінгі жастағы:
157(16, 9%)
:
2004ж.
0, 6-3 жастағы:
703(74, 9%)
4-6 жастағы:
89(9, 4%)
7 және одан кейінгі жастағы:
146(15, 7%)
:
2005ж.
0, 6-3 жастағы:
588(69, 1%)
4-6 жастағы:
125(14, 8%)
7 және одан кейінгі жастағы:
137(16, 1%)
:
2006ж.
0, 6-3 жастағы:
552(75, 7%)
4-6 жастағы:
82(11, 8%)
7 және одан кейінгі жастағы:
95(12, 5%)
:
2007ж.
0, 6-3 жастағы:
648(83, 4%)
4-6 жастағы:
70(9%)
7 және одан кейінгі жастағы:
59(7, 6%)
:
2008ж.
0, 6-3 жастағы:
579(81, 6%)
4-6 жастағы:
103(14, 5%)
7 және одан кейінгі жастағы:
27(3, 8%)
:
2009ж.
0, 6-3 жастағы:
482 (72, 1%)
4-6 жастағы:
146 (21, 8%)
7 және одан кейінгі жастағы:
41 (6, 1%)
:
2010ж.
0, 6-3 жастағы:
374 (73, 9)
4-6 жастағы:
107 (21, 1%)
7 және одан кейінгі жастағы:
25 (5, 0%)
:
барлығы
0, 6-3 жастағы:
6266 (72, 2%)
4-6 жастағы:
1385 (16, 0%)
7 және одан кейінгі жастағы:
1024(11, 8%)
Шетелдіктер асырап алған балалар туралы мәлімет (жылдар, мемлекеттер бойынша деректер)
Кесте -14
№
Мемлекеттер
1999ж
2000ж
2001 ж
2002ж
2003ж
2004ж
22000
2006ж
2007ж
2008ж
2009ж
2010ж
Барлығы
№:
1
Мемлекеттер:
АҚШ
1999ж:
160
2000ж:
603
2001 ж:
752
2002ж:
817
2003ж:
880
2004ж:
827
22000:
692
2006ж:
576
2007ж:
495
2008ж:
336
2009ж:
268
2010ж:
159
Барлығы:
6565
№:
2
Мемлекеттер:
Испания
1999ж:
2000ж:
1
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
4
2004ж:
25
22000:
43
2006ж:
79
2007ж:
125
2008ж:
160
2009ж:
163
2010ж:
137
Барлығы:
737
№:
3
Мемлекеттер:
Бельгия
1999ж:
10
2000ж:
3
2001 ж:
8
2002ж:
18
2003ж:
15
2004ж:
45
22000:
64
2006ж:
2007ж:
26
2008ж:
67
2009ж:
87
2010ж:
66
Барлығы:
409
№:
4
Мемлекеттер:
Канада
1999ж:
2000ж:
8
2001 ж:
6
2002ж:
11
2003ж:
5
2004ж:
22000:
1
2006ж:
12
2007ж:
37
2008ж:
47
2009ж:
40
2010ж:
42
Барлығы:
209
№:
5
Мемлекеттер:
Германия
1999ж:
11
2000ж:
14
2001 ж:
8
2002ж:
2
2003ж:
3
2004ж:
э
22000:
8
2006ж:
10
2007ж:
47
2008ж:
30
2009ж:
37
2010ж:
10
Барлығы:
183
№:
6
Мемлекеттер:
Франция
1999ж:
2000ж:
3
2001 ж:
2002ж:
3
2003ж:
4
2004ж:
8
22000:
11
2006ж:
16
2007ж:
21
2008ж:
35
2009ж:
30
2010ж:
53
Барлығы:
184
№:
7
Мемлекеттер:
Ирландия
1999ж:
11
2000ж:
22
2001 ж:
20
2002ж:
23
2003ж:
12
2004ж:
12
22000:
13
2006ж:
13
2007ж:
4
2008ж:
3
2009ж:
7
2010ж:
4
Барлығы:
144
№:
8
Мемлекеттер:
Италия
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
8
2006ж:
16
2007ж:
11
2008ж:
22
2009ж:
26
2010ж:
31
Барлығы:
114
№:
9
Мемлекеттер:
ОАР
1999ж:
2000ж:
1
2001 ж:
5
2002ж:
3
2003ж:
4
2004ж:
7
22000:
6
2006ж:
2
2007ж:
2008ж:
2
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
30
№:
10
Мемлекеттер:
Израиль
1999ж:
2000ж:
6
2001 ж:
5
2002ж:
2003ж:
3
2004ж:
7
22000:
2
2006ж:
1
2007ж:
2
2008ж:
2
2009ж:
1
2010ж:
0
Барлығы:
29
№:
11
Мемлекеттер:
Англия
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2
2006ж:
3
2007ж:
5
2008ж:
2
2009ж:
6
2010ж:
2
Барлығы:
20
№:
12
Мемлекеттер:
Ресей
1999ж:
1
2000ж:
1
2001 ж:
1
2002ж:
2003ж:
2004ж:
1
22000:
2006ж:
2007ж:
1
2008ж:
2009ж:
2
2010ж:
0
Барлығы:
7
№:
13
Мемлекеттер:
Швейцария
1999ж:
1
2000ж:
1
2001 ж:
2
2002ж:
2003ж:
1
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
1
Барлығы:
6
№:
14
Мемлекеттер:
Австралия
1999ж:
2000ж:
1
2001 ж:
2
2002ж:
1
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
1
2010ж:
0
Барлығы:
5
№:
15
Мемлекеттер:
Нидерланды
1999ж:
2000ж:
1
2001 ж:
1
2002ж:
2003ж:
2004ж:
3
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
5
№:
16
Мемлекеттер:
Турция
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2
2002ж:
3
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
5
№:
17
Мемлекеттер:
Австрия
1999ж:
2000ж:
1
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
1
2007ж:
2008ж:
1
2009ж:
1
2010ж:
1
Барлығы:
5
№:
18
Мемлекеттер:
Жапония
1999ж:
1
2000ж:
1
2001 ж:
2
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
4
№:
19
Мемлекеттер:
Аргентина
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
2
№:
20
Мемлекеттер:
Польша
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
2
№:
21
Мемлекеттер:
Кыргызстан
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
1
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
22
Мемлекеттер:
Мексика
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
1
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
23
Мемлекеттер:
Иордания
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
1
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
24
Мемлекеттер:
Чехия
1999ж:
1
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
25
Мемлекеттер:
Финляндия
1999ж:
2000ж:
1
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
26
Мемлекеттер:
Украина
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
1
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
27
Мемлекеттер:
Әзірбайжан
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
1
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
28
Мемлекеттер:
Мальта
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
1
2008ж:
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
29
Мемлекеттер:
Беларусь
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
1
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
30
Мемлекеттер:
Греция
1999ж:
2000ж:
2001 ж:
2002ж:
2003ж:
2004ж:
22000:
2006ж:
2007ж:
2008ж:
1
2009ж:
0
2010ж:
0
Барлығы:
1
№:
Мемлекеттер:
Барлыгы
1999ж:
196
2000ж:
668
2001 ж:
817
2002ж:
883
2003ж:
933
2004ж:
938
22000:
850
2006ж:
729
2007ж:
777
2008ж:
709
2009ж:
669
2010ж:
506
Барлығы:
8675
ҚРның азаматтарына 1999-2010 жылдар аралығында асырап алынуға берілген балалар туралы мәлімет Кесте-15
