МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕ МАРИИ МОНТЕССОРИ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік
университеті
Педагогика факультеті
Бастауыш және мектепке дейінгі білім берудің теориясы мен әдістемесі кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕ МАРИИ МОНТЕССОРИ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
5В010100
Күндізгі
МДОТ-14
АВТОР ___________________________________ _ _____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
ЖЕТЕКШІ ___________________________________ _ _____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Петропавл, 2017ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 М. МОНТЕССОРИ ӨМІРІ, ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ
1.1М.Монтессоридің педагогикалық жүйесі, әдіс-тәсілі және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .7
1.2 М.Монтессори жүйесіндегі сенсорлық даму ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2 М.МОНТЕССОРИ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУ ШАРТТАРЫ
2.1 М.Монтессори құрастырған жүйе бойынша мектепке дейінгі балаларға арналған монтессори топтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Баланың сенсорлық сезімдерін дамытуға арналған ойын түрлері және іске асыратын жаттығулар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.3.Мүмкіншіліктері шектелген балаларды түзете-дамыту жұмыстарында Монтессори әдісін қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..29
ҚОСЫМШАЛАР
Кіріспе
Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі білім беру реформасының негізгі мақсаты - баланың жеке басын үйлесімді дамыту, жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтарға баулу арқылы оның мүдделерін қанағаттандыру мен баланың жеке басының құндылықтарын дамыта отырып оқытуға көшу болып табылады. Қазіргі таңда адамзат қоғамына ғылыми жаңалықтар мен инновациялық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі баланы тәрбиелеу мен оқыту саласында заман талабына сай, уақыт сұранысын қанағаттандыратын жаңа бағдарламалармен, технологияларды қамтамасыз ету де соншалықты орын алады. Қоғамда қабылданған адам құқығы мен еркіндігі жүйесіндегі ең маңыздысы - білім алу[1,486]. Дене мүшелерінің немесе ойлау қабілетінің жетіспеушілігіне байланысты баланы бұл құқықтан айыруға жол берілмейді. Барша баланың білім алу құқығы халықаралық құжаттармен бекітілген және Қазақстан Республикасының заңнама актілерінде көрініс тауып, Қазақстан Республикасының Конституциясымен бекітілген[2]. Бала дүниеге келгеннен бастап өзін-өзі дамытуға және жеке адам ретінде қалыптасуға қабілетті. Оның ішкі жан дүниесінде ерекше күш бар, ал үлкендердің міндеті сол энергияның жұмсалуына жағдай жасау. Монтессори технологиясы тек мүмкіндігі шектеулі балаларды ғана емес, сонымен қатар толыққанды балаларды да тәрбиелеуге болады. Ұсынылып отырған Монтессори технологиясы баланың өз мүмкіндіктерін, қабілеттіліктері мен қажеттіліктерін түсінуі арқылы тұлғалық даралануын қамтамасыз ете отырып, балаларды жан - жақты дамытуға, олардың танымдық қызығушылықтарын қанағаттандыруға және потенциалдық мүмкіндіктерін ашуға бағытталған[3, 32].
Баланың дамуына арналған орта ұйымдастыру. Баланың өз бетімен жұмыс жасауына кедергі келтірмеу, тек қана бір жағдайда көмектесу керек, тек қана өзі көмек сұрағанда. Балаға айналаны қоршаған ортаны тануға көмектесу, соған арнайы жағдай туғызу. Баланың қызығушылығын ояту, дамыту: заттық орта баланың көру, есту, тату, сипау, дәм, иіс, сөйлеу сезімдеріне тәрбиелейді. Осы алтауы бізді заттық ортамен таныстырады. Мектепке дейінгі балалардың тұлғасының негізгі құралдарының бірі - орта. Орта бала үшін жаңа білім мен әлеуметтік тәжірибенің көзі. Мектепке дейінгі ұйымның тұтас педагогикалық үрдісінде дамытушы ортаның рөлі. С.Л.Новоселованың пікірінше, дамытушы заттық орта балалардың дербес шығармашылық және ойын әрекеттерін ұйымдастыру үшін қажетті материалдар, ойыншықтар, құралдар, іс-әрекетінің материалдық нысаналардың жүйесі. Оның басты бағыттарының бірі балаларды әлеуметтендіру және оған сәйкес заттық дамытушы орта құру. Заттық ортаны осылайша игерудің баланың тұлғалық жағын дамыту, бұйымдық әлемге шығармашылық көз қарасын ояту үшін зор маңызы бар. Баланы әлеуметтендіруде дамытушы заттық ортаны құрудың педагогикалық талаптарға сәйкестігі болашақтың зерттеу мәселесі деп есептейміз. Педагогикада мектепке дейінгі әсіресе сәбилік жаста ерекше назар аударатын түрі- заттық орта. Заттық орта әр түрлі: ақыл-ой, эстетикалық, елжандық , дене, адамгершілік т.б тәрбие түрлерімен қоса жеке тұлғаның дамуына негіз болады. Соған байланысты заттық ортаны мектепке дейінгі педагогикалық құрамның бір бөлігі деп айтуға болады. Заттық ортаны алдымен қоршаған ортадағы болмысты қабылдау мен түйсікке негізделеді. Айналадағы қоршаған ортаны, заттар мен құбылыстарды көру, есту қабылдау арқылы өзіндік үрдістер: ес, қиял, ойлау пайда болады. Бір нәрсені еске түсіру үшін алдымен оны көру не есту керек.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Баланы дамытуға арналған бағдарламалар өте көп. Бірақ М. Монтессори әдістемесі қазіргі таңда баланың танымдық белсенділігін, сенсорлық эталондарды қалыптастыруда негізгі тиімді әдістері болып табылады. Баланың сенсорлық тәрбиесі- бұл заттардың сыртқы қасиеті туралы көзқарастарын қалыптастыру және қабылдау тәрбиесі, яғни олардың формасы пішіні, түсі, көлемі. Кеңістікте орналасуы, сонымен қатар иіс және дәм сезу т.б. Ерте жас сезім мүшесінің іс-әрекетін жетілдірудің сәтті кезеңі. Қоршаған ортаға деген көзқарасының жиынтығы. Cондықтан сенсорлық тәрбие бұл мектеп жасына дейінгі тәрбиенің аса маңызды жағы[4]. Сенсорлық тәрбие жалпы ақыл-ой дамуының негізін қалайды, ол баланың сәтті оқуының қажеттілігі. Заттарды қабылдау, және қоршаған ортаға деген танымдық айғағы. Мектепке дейінгі ұйымдарда Монтессори әдісін қолдану арқылы баланың небір қасиеттерін ашуға болады. Баланың сөйлеу тілі 6 жасына дейін қарқынды дамиды. Яғни ол тек қана сөйлеп қоймай, заттарды ұстап, сипаттап, көріп, танып, ойланады және де қоршаған ортамен тығыз байланыста болады. Ол үнемі ізденісте, жаңа бір ұғымды танып білуге осы әдіс арқылы құштар болады. Бүгін біз өз жобамызда мектепке дейінгі мекемелерде Марии Монтасрои әдістемесінің қолданылуын ұсынамыз.
Адамның ақыл-ойының дамуына қабылдау мәнді рөл атқарады, әр түрлі іс-әрекетте әрқилы тәжірибелік істердің реттеушісі болады. Көркемдік шығармада заттық ортаның рөлі зор. Мысалы: музыкалық шығармаларды музыкалық есту қабілетінсіз, бейнелеуді нәзік түстерді қабылдаусыз, поэзияны жетілген тіл сенімінсіз түсіну мүмкін емес. Психологиялық дамуда заттық үрдісінің рөлін бағалай отырып, белгілі бір білім мен дағдыны меңгеруде баланың жеке қабілетін ескеру өте маңызды. Ақыл-ой және дене еңбегінің барлық түрлерінде, баланы болашаққа қоғамдық іс-әрекетке даярлауда, оның сезімдік қабілетін дамыту қажет, яғни түстерді, пішіндерді, дыбыстарды дәл және дұрыс айыра білуге үйрету, қоршаған ортадағы құбылыстардың өзіндік қасиеттерін дұрыс қабылдау қажет. Сәбилік шақта айналадағы қоршаған ортаның үдемелі дамуы өте маңызды мәнге ие болады. Дәл осы шақта баланың психологиялық дамуының негізі қаланады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Мектепке дейінгі мекемелерде Марии Монтессори әдістемесінің қолданылу арқылы балаларды дамыту.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
oo М.Монтессоридің педагогикалық жүйесі, әдіс-тәсілі және оның маңызы талдау;
oo Балабақшада Монтессори тобының құрылу маңызын анықтау;
oo М.Монтессори жүйесіндегі сенсорлық дамуды қалыптастыру жолдарын айқындау;
oo М.Монтессори әдістемесінің қолданылу шарттарын жүйелеу;
oo М.Монтессори жасаған жүйе бойынша мектепке дейінгі балаларға арналған монтессори - топтарын анықтау;
oo Баланың сенсорлық сезімдерін дамытуға арналған ойын түрлері және іске асыратын жаттығуларды жүйелеу;
oo Мүмкіншіліктері шектелген балаларды түзете-дамыту жұмыстарында Монтессори әдісін жүйелеу;
Зерттеу жұмысының әдісі: талдау, бақылау, әңгімелесу, сараптау, жүйелеу.
Зерттеу жұмысының нысаны: Мектеп жасына дейінгі мекемелердегі Марии Монтессори.
Зерттеу жұмысының пәні: Мектепке дейінгі мекемелерде Марии Монтессори әдістемесінің қолданылуы.
Курыстық жұмыстың практикалық маңызы: мктепке дейінгі мекемелерде тәрбиешілер осы Марии Монтессори әдісін сабаұ барысында қолдана алады.
1 М.Монтессори өмірі, қағидалары және мазмұны
1.1. М. Монтессоридің педагогикалық жүйесі, әдіс-тәсілі және оның маңызы
Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды. Жас ұрпаққа мән -мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру - бүгінгі күннің басты талабы. Монтессори өз әдісін "өмірдің көмегі" деп атаған. Баланың жеке тұлға ретіндегі дамуы өзіндік көзқарасының қалыптасуы, ой - өрісінің кеңеюі балабақша қабырғасында басталатыны белгілі[5].
Монтессори педагогикасы немесе Монтессори жүйес. XX ғасырдың бірінші жартысында итальяндық педагог, ғалым әрі ойшыл Мария Монтессори тарапынан ұсынылған тәрбиелеу жүйесі. Бұл жүйені осыдан 100 жыл бұрын сол ойлап тапқандықтан, соның атымен аталады. Монтессори әдістемесі әрбір тәрбиеленушіге деген даралы тәсілдемеге негізделген. Мария Мантессори 1870 жылы 31 тамыз айында дүниеге келген. Итальяндық педагок, әрі ғалым. Ол балаларды еркін тәрбилеу идеясын жасап, өмірге енгізді. 1896ж. Рим Университетінің медициналық факультетін бітіргеннен кейін М. Монтессори Италиядағы әйелдерден шыққан бірінші медицина докторы болып табылады. Университеттің емханасында ақыл-ойы артта қалған балаларға бақылау жасап көрді. 1900ж. Марияның өзі дамуында ауытқушылықтар бар балаларға арналған Еуропадағы бірінші оқу орнына басшылық етті. Оның кішкентай емделушілері нашар сөйлегендіктен, ол саусақтарды ңұсақ моторикаларын жаттықтыру арқылы сөйлеуді дамытатын арнайы жаттығулар және балалардың өзіндік сенсорлық тәжірибе негізінде қоршаған ортаны зерттей алатын арнайы құралдар және ойындар әзірледі. Сөйтіп, Монтессори өзінің бірегей дидактикалық құралдарын әзірлей бастады. Бірқатар уақыт өткеннен кейін оның тәрбиеленушілері оқу, жазу және есептеуді кәдімгі мектептегі өздерінің құрдастарынан бұрын үйренді.
1870-1952 жылдар аралығында кішкентай балаларды тәрбиелеп оқытуға байланысты, ерекше әсерлі жүйені жер шарына кеңінен әйгілі еткен. Монтессори педагогикасының феномені: даму жолындағы адамға түсетін кез-келген авторитарлық қысымды жоюға тырысу және де бала табиғатына шексіз сенім арту. Монтессори өзінің әдістемесін қалыпты табиғи жағдайда баланы бақылай отырып құрды.
1909ж. бастап М. Монтессори жүйесі өмірге белсенді түрде енгізіле бастады. Түрлі елдердің педагогтары үшін курстар ашылды. 1910ж. әлемнің көптеген тілдеріне аударылған Монтессори әдісі атты кітап жарық көрді. 1929ж. Мария Монтессори қазіргі кезде де жұмыс істеп жатқан халықаралық Монтессори Ассоциациясының (АМІ) негізін салды. Италиядағы фащистік тәртіп кезеңінде Марияның елден кетуіне тура келді. Ол Еуропаға 76 жасында қайтып келді. Көптеген еңбектерін шығарды, оқу курстарын жүргізді, психологиялық еңбектер жазды. 1950ж. оған Амстердам университетінің профессоры атағы, докторлық құрметті дәрежесі берілді. Бұл әдіс бойынша 3 жастан 6 жасқа дейінгі балалар зейінін, шығармашылық және логикалық ойлау қабілетін, есте сақтауды, сөйлеуді, елестетуді, қимылды дамытады. Алғаш рет өзінің жүйесін ақылы кеміс мектепке дейінгі жастағы балаларға қолдануды 1907 жылы бастады. Ол қиындығы бар кішкентай балаларға ересен еңбек сіңірмей-ақ білім мен дағдыларды сондай жоғары деңгейде меңгеретіні соншалықты, олар, тіпті, дені сау құрдастарымен теңесіп, кейде асып түсетін ерекше дамытатын ортаны жасай алды. Баланың тұлға ерекшеліктері мен дағдыларының қалыптасуына мүмкіншілік туғызу және де интелектуалдық , жеке бас қасиеттерімен физиологиялық дамуын жүзеге асыру. Яғни тәрбие және білім беру процесі үнемі жүзеге асады. Жұмыс жасау барысында баланың жас ерекшелік психологиясын, даму процесінің психофизиологиялық заңдылықтарын ескере отырып, әрбір балаға ерекше көзқараспен қарым - қатынас жасайды. Монтессори педагогика жүйесінде жүргізілетін жұмыстардың барлығы бақылауда жүреді. Бұған сәйкес, балдырғандар мен бүлдіршіндер дидактикалық материалдар мен сабақ ұзақтығын әрдайым өздері таңдай отырып, өзіндік ағым мен жұмыс жасайды. Соңғы жылдардағы тағы бір жетістік - Монтессори әдістемесін енгізілуі. Бағдарлама бойынша қазақ және орыс тілдерінде білім беретін мектептер жұмыс істейді. Жалпы білім беру, қосымша білім беру бойынша және психофизиологиялық дамуы тоқтап қалған балаларға арналған бағдарлама бойынша сабақ оқытылады.
Қазіргі кезде Монтессори жүйесін 146 мемлекет қолданады. Бұл жүйе бойынша 1 жастан 6 жасқа дейінгі балалар зейінін, шығармашылық және логикалық ойлау қабілетін, есте сақтауды, сөйлеуді, елестетуді, қимылды дамытады[6]. Оның негізгі қағидаты - оқы, оқы деп күштеп емес, ойын арқылы оқыту және баламен дербес тіл табысуға негізделген жаттығуларды таңдап алу. Мұнда бала дидактикалық материалдар мен сабақ уақытының ұзақтығын өзі таңдайтын болғандықтан оқытуда ерекшеліктер бар. Сондай-ақ олар өз қателіктерін өздері көріп, соны өздері түзеп отырады. Монтессори әдістемесінің маңызды ерекшелігі - баланың жеке қабілетін көрсете алатын және көрсеткісі келетін арнайы ортаны құру. Бұл Монтессори ортасы деп аталады. Бұл ортада психологиялық жайлылық, таңдау еріктілігі және педагогтің сабырлы адамгершілігі салтанат құрады. Бұл күндері жүйені баяғыдан бері пайдаланып келе жатқан Жапония, Қытай, Сингапур, Германия секілді мемлекеттерде интеллектуалды дамыған адамдардың көптігі осыған байланысты екеніне біртіндеп көз жеткізіп келеміз. Тіпті сол дамыған мемлекеттерде тек жалпылама адамдар емес, ұлттың өзі интеллектуалды ұлт ретінде қалыптасып отырғаны белгілі. Бала жас кезінде жас шыбық сияқты. Қалай исең, солай қарай иіледі. Жақсыға үйретсең, жақсылап үйретсең тез қабылдайды. Бала ата-ананың көз қуанышы, көңіл жұбанышы. Кез келген ата-ана баласы үшін өмір сүреді деп ойлаймын. Халқымыз Балалы үй базар деп тегін айтпаса керек, отбасылық өмірдің мәні мен сәні сәбимен бірге кіреді. Үлкен адамдардың өміріне соншама қуаныш пен шаттық сыйлайтын сәбилер кейде, керісінше, ата-анасының көңіліне уайым мен алаңдаушылық ұялатып жататыны да қоғамымыздағы белгілі жәйт. Туғаннан мүгедектікке душар болған, не есейе келе әртүрлі жағдайдың салдарынан денсаулығына, соның ішінде, жүйке жүйесіне зақым келген балаларды тек ата-анасы емес, мемлекет те бақылауда ұстап, қолынан келген жәрдемін аяп отырған жоқ. Өткен жылғы халық санағының қорытындысы бойынша еліміздегі осындай балалардың саны 58 мыңдай екені анықталды.
Әдістің ұраны: Мұны менің өзімнің орындауыма көмектес, өз бетіммен жұмыс жасауға қолдау көрсет [7].
М. Монтессори қағидалары,
oo антропологиялық қағидасы - Монтессоридің педагогикасы "баладан" басталады, оның ортасында білімі антропология мен психология тұрғысынан құралатын бала тұрады. Бұл педагогикалық жүйеде адамның еркіндігі мен қадір-қасиетіне деген көзқарас бала кезінен маңызды болып келеді,
oo бала дамуы еркіндігінің қағидасы - тәрбие құрылымының өзгеруінің астарында Монтессори тәрбиелеу үрдісіне "еркіндік жағдайларын" жасауды түсінеді. Басты мақсат еркін, өздігінен ойлай алатын, өзін басқара алатын, жауапты жеке тұлғаны тәрбиелеу болып табылады. Осыдан Монтессори бойынша білім берудің девизі пайда болады: "Өзіме істеуіме көмектес".
oo назарды шоғырландыру қағидасы - Ұзақ уақыт алаңдамай бір нәрсеге назарын аударып жұмыс істеу, бастаған ісін аяғына дейін жеткізу, материалмен қалай жұмыс істеуді көрсетіп беретін педагогтың қимылын мұқият бақылау, егер қажет болғанда түсініктемелерді тыңдау, өздігінен жұмыс істеу және өзінің қателерін бақылауда басқаларға бөгет болмау орындалғанда ғана еркін және өздігінен бір іспен айналысуға болады. Монтессори мұны "назардың поляризациясы" деп атады.
oo арнайы дайындалған оқыту орта қағидасы - қоршаған оқыту ортасын жасағанда баланың физикалық мүмкіндіктері міндетті түрде ескеріледі. Оңай қол жететін сөрелерде оқып үйренушіні жан-жақты дамытатын керемет мүмкіндігі егжей-тегжейлі ойластырылған көптеген дидактикалық материал қойылады. Өз еркімен таңдап алынған істің мәнін ақылға салу пайда болады.
oo сензитивтілік қағидасы - Монтессоридің дидактикалық материалы өзінің құрылымы мен заттық логикасы бойынша бала дамуының сензитивті кезеңдеріне сәйкес келеді. Монтессори, мысалы алты жасқа дейінгі баланың дамуын алты сензитивті кезеңдерге бөлді: сөйлеу дамуының сензитивті кезеңі, қабылдау мен тәртіп орнатудың ("ұқыптылықтың сензитивті кезеңі"), ұсақ заттарды үйрену, қимыл мен істі үйрену, әлеуметтік дағдылардың дамуы.
oo шектеу мен тәртіп қағидасы - тәртіпті бұзу мен қайта қалпына келтіру - бала іс-әрекетінің ең күшті мотиві деп санады. Монтессори себебі балаға өзінің айналасындағы заттардың бір орында тұрғаны ұнайды, ол осы тәртіпті бұзған болса, қайтадан өз орнына келтіргісі келеді. Тәртіпті жасағанда және орнатқанда баланың табиғи қажеттіліктерін ескеру керек.
oo әлеуметтік тәрбиелеу мен интеграция қағидасы - жеке жұмыс пен жеке қызығушылықтың болуы жасы мен тәжірибесі гетерогенді (даму кезеңі мен тәжірибесі бойынша әртүрлі және әр жастағы) топтарда жеке жұмыс істеуге арналған оқу құралдарына байланысты болады. Балалардың арасында өзара көмектің табиғи жүйесі дамиды: кіші жастағылар үлкеніректерден көмек сұрайды (сондықтан, кейбір қиналған кездерде педагогтың көмегі керек бола бермейді). Олар үлкендердің ісін қайталайды, тәртіпті үйренеді.
М.Монтессори технологиясын қолданудың әдіс - тәсілдері
ХХІ ғасыр табалдырығын біліммен ғылымды инновациялық технологиялық бағытты дамыту мақсатымен атауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды. Жас ұрпаққа мән - мағыналы, өнегелі тәрбиемен білім беру - бүгінгі күннің басты талабы екені бәрімізге белгілі. Баланың жеке тұлға ретіндегі дамуы[8, 100]. Өзіндік көзқарасының қалыптасуы, ой - өрісінің кеңеюі балабақша қабырғасында басталатыны сөзсіз.Қай кезеңде болмасын балабақшада Монтессори әдісі еш уақытта орнын жоғалтқан емес. Бала табиғатында білуге құмар, тумысынан-ақ өсуге,жетілуге ұмтылысы басым. Сондықтанда қарқынмен дамып бара жатқан мына заманда балабақшадағы педагогтардың ұлттық қалып, ұлттық мінезді сақтай отырып, бала тәрбиесінің әдістерін тынбай ізденіп, жиі жаңартып отыруы заңдылық.
М.Монтессори әдісі балаларға жауапкершілікті сезінуге, өздігінен шешім қабылдауына, топтада, жекеде жұмыс жасай алуына, таңдау жасай алуына, өз уақытын ұйымдастыра білуіне, өзіне сеніммен қарауына мүмкіндіктер береді, қолайлы жағдай туғызады. Бұл әдістің мақсаты - балалардың табиғи мінезін, қабілетін, тәрбиешінің нұсқауымен емес, өз еркімен тәуелсіздік рухында тәрбиелеу. Өзімнің жасауыма мүмкіндік бердейді мұндағы бала. Балаларға дауыстап сөйлеу бұл әдісте мүлдем жоқ. Ұйымдастырушысы балаларға әр сала жайлы қызықтыра мағлұмат береді. Балалардың жас ерекшеліктері әртүрлі, 3 пен 6 жас бірге өз қалауларымен жұмыс жасайды[9, 224]. Бұл жастың қабілетін ашуға, үлкеннің кішіге мейірім, қамқорлығын сезінуге мүмкіндік берері сөзсіз. Қай салада жұмыс жасау бала қалауында: зертханада, жаратылыстану, аспан әлемі, асхана, қолөнер, бейнелеу, сумен, т.б. Еркін жұмыс жасау барысында жетістігін өзі көріп, қатесінде өзі жөндеуі ішкі дүниесін тәртіпке баулып, жеке адамгершілік қасиеттерін дамытады деп ойлаймын. Пайдаланған заттардың ең басында қалай тұрғанын бақылаған бала жұмыс аяғында тап солай жинастырып, тазартып қояды. Мектепке дейінгі оқу тәрбие жүйесін жетілдіру мақсатында шынайы өмірде тиімді ету қабілеттерін дамыту үшін - монтессори әдісін қолдану тиімді. Монтессори материалы арқылы бала затты түсінеді және оны қолдануға тырысады. Монтессори материалы қандайда бір іс-әрекетке итермелейді. Монтессори материалы төрт түрлі жолмен іске асады.
М. Монтессори әдістемесінің маңыздылығы
Балалардың жас ерекшеліктері әр түрлі, өз қалауларымен жұмыс жасайды. Бұл жастың қабілетін ашуға, үлкеннің кішіге мейірім, қамқорлығын сезінуге мүмкіндік береді. Қай салада жұмыс жасау бала қалауында. Еркін жұмыс жасау барысында жетістігін өзі көріп, қатесін де өзі жөндеуі ішкі дүниесін тәртіпке баулып, жеке адамгершілік қасиеттерін дамытады. Пайдаланған заттардың ең басында қалай тұрғанын бақылаған бала жұмыс аяғында тап солай жинастырып, тазартып қояды. Бұл әдіс негізінен таным процестерін, есте сақтау, ойлау, қабылдау, зейін сияқты қабілеттерге бағытталған. Баланың психологиялық дамуына, саусақ бұлшық еттерінің дамуына жақсы әсер етеді. Баланың саусақ бұлшық еттері дамыған кезде баланың тілі дамиды. Құрастырмалық ойындар баланың логикалық ойлауын жақсы дамытады. Танымдық және шығармашылық қабілеттері дамиды. Балалардың қимыл үйлесімділігіне жақсы әсер ету үшін тұрмыстағы пайдаланатын заттармен жаттықтыру жұмыстары жүргізіледі. Көру, есту, сипап сезіну арқылы заттарды бағдарлауға бейімдеу әдісі кеңінен қолданылады. Түйме, шашбау, ілгек, сырма сияқты заттарды пайдалану арқылы балаларды өздігінен киінуге тәрбиелейді. Күріш, дәнек, өзге де бұршақ тектес тағамдардың арасынан жасырылған заттарды іздету арқылы сезімталдық қабілеттері жетіледі. Жауапкершілікті сезінуге, өздігінен шешім қабылдауына, топта да, жеке де жұмыс жасауына, өз уақытын ұйымдастыра білуіне, өзіне сеніммен қарауына мүмкіндіктер береді. Бұл бағытта бала туылғанынан бастап тұлға ретінде қарастырылады. Әр бала, әр адам секілді әмбебап. Оның басқа жүйелерден карағанда айырмашылығы осында жатыр. Балаға өздігінен козғалу, даму мүмкіндігі беріледі, мұның барлығы аяқ астынан болады, бірак кейбір жағдайларда оған ересектің көмегі қажет, сол көмекті алады да. Ересектер бала үшін жағдай жасайды.
Негізгі сабақ түрлері
oo материалдармен жұмыстың жеке көрсетілімі.
oo топтық сабақ
oo жаңа ұғымдар туралы сабақ.
Монтессори әдісі үш негізгі бөліктен тұрады
oo бала
oo қоршаған орта
oo мұғалім
Балабақшада Монтессори тобының құрылуы
Монтессори жүйесінің классикалық варианты 3 жастан бастап оқыту жүргізуді болжайды. Балабакшадағы әр топ -- бұл отбасы, онда 3-12 жасар балалар сабақпен айналысады. Олар бірге оқиды, бірге үйренеді. Марияның байқауынша, балалар баска балаларды ересектерден гөрі жақсы оқытады. Бұл байқауды пайдалана отырып, Мария өз сыныптарын түрлі жастағы балалармен топтастырып, екі топқа бөлді. Бірінші -- 3-6 жасар балалар, екінші топта -- 6-12 жасар балалар болды. Олардың міндеттері әртүрлі. Алты жасқа дейін бала өз санасын жасайды, алты жастан кейін мәдениетті белсенді меңгереді. Егер балалар өз қарқыны бойынша ақыл қосса, ал мәдениетті түрлі формалар мен бағыттарды меңгеруі қажет. Топта балалар саны 15-20 адам болған тиімді болып табылады. Балабақша-мектептегі сабақтар топтық емес. 3-5 жасар балаларға арналған топтағы топтық сабаққа 15 минут жұмсалады.
Өмірдің негізгі тәсілі -- қоршаған ортаның заттарымен еркін жұмыс жасау[10]. Бұл көшеге де, үйге де, балабакшаның барлық бөлмелерін -- асхана, шешіну бөлмесі, т.б. барлығына қатысты. Екінші топқа көмек көрсету күрделірек, сондықтан әлемде 6-12 жасар балаларға арналған сыныптар аз, ал 3-6 жасар балаларға арналған сыныптар саны көп. Әлемнің кейбір елдерінде (АҚШ, Нидерланды) Монтессори мектептері көп. Монтессори-топтағы еркін жұмысқа күніне 1,5-2 сағат бөлінеді (баланың жасы мен кызығушылығына байланысты). Жұмыс үшін материалды таңдау баланың қалауына байланысты болады. Бірақ барлық балаларға ортақ даму кезеңдерін біле отырып, педагогтар үрдісті ынталандыратын болады. Балалар 2,5-3,5 жасында Монтессори тобына түседі. Басында олар сенсорикамен (бұл өте маңызды, барлық салаларда даму үшін база береді), практикалық өмірдегі жаттығулармен айналысады: суды құю, құмды салу, қол жуу, ыдыс жуу, кір жуу, үтіктеу, түйме салу, әлеуметтік дағдылар мен дене жаттығулары және т.б. Бұл практикалық жаттығулардың негізгі мақсаты ірі және ұсақ моториканы, қозғалыс координациясын дамыту, көптеген ұсақ операцияларды бірізді орындауға дағдылану болып табылады.
4 жасқа жакындағанда математикаға, орыс тіліне деген кызығушылығы оянады, тіл дамыту мен фонетикалық ойындармен 2,5-3 жасынан айналыса бастайды. Тағы бір маңызды сәт! Бұл тәртіпті сақтау. М. Монтессори балаларды сыныптағы бірінші күннен бастап койылған тәртіпті сақтауға үйретуді ұсынды. Оны ересектердің қалауы бойынша емес, балаларға ыңғайлы болғандықтан ұсынған. Ол тәртіп бала үшін шектеулі, баланың өзі тәртіпті ұйымдастыра алмайды деп есептейді. Жұмыс пайда әкелуі үшін мұғалім балаға қысқа (2-3 минут) сабақ жүргізеді.
Монтессори-топқа көптеген зоналар кіреді
oo шынайы өмір зонасы: бала өзі суды құю, құмды салу, қол жуу, ыдыс жуу, кір жуу, үтіктеу, түйме салу, әлеуметтік дағдылар мен дене жаттығулары және т.б. ірі жэне ұсақ бүлшық еттерді дамытуды үйренеді;
oo сенсорлық даму зонасы: қоршаған ортаны зерттеу (биіктігі, ұзындығы, салмағы, түсі және заттардың т.б. қасиеттері). Олар заттармен ойнайды, олардың көлемін, формасын, түсін танып-біледі. Мысалы, бала цилиндрлерді үлкенінен бастап кішісіне дейін рет-ретімен қояды. Балалар солдан оңға қарай көзімен қарауға үйренеді;
oo тілдік, географиялық, математикалық, жаратылыс-ғылыми: баланың ақыл-есінің дамуы.
1.2. М.Монтессори жүйесіндегі сенсорлық даму
Монтессори бөлмесі 5 аймаққа бөлінген
oo күнделікті өмір жатығулар аймағы
oo сенсорика аймағы (сезім органдарын дамыту)
oo математика аймағы
oo ана тілі аймағы
oo ғарыштық аймағы
1.Күнделікті өмір жаттығулар аймағы
Күнделікті өмір жаттығулар аймағы кішкентай балалар үшін ерекше маңызды. КӨЖ аймағында бала өзіне және өз заттарына қарауға көмектесетін материалдар орналасқан. Материалдар бала өзі істейтін ісінің мақсатын айқын түсінген жағдайда таңдап алынады. Бала өзі киінуге (түйме, кнопка, сыдырма, жіпшелер, түйрегіштер, баулар, банттар, ілмектер сияқты заттар салынған рамкаларды пайдалана отырып) үйренеді. Ұқыпты бір нәрсені құюға, төгуге, ыдыс жууға, айна сүртуге, киім - кешек жууға, шын үтікпен оны үтіктеуге, салаттар жасауға, көкөністер тазалауға, кесуге, майдалауға, жаңғақ ашуға, аяқ киім тазалауға, бір жерден екінші жерге тасымалдауға өзіне - өзі қызмет етуге үйретеді.
2. Сенсорика аймағы
Бұл аймақта бала қоршаған ортаны зерттеуде өзінің сезімдерін қолдана білуге үйренеді - осындағы материалдар арқылы өзінің көру сезімін (Түрлі түсті кестелер, көлемі мен пішінін ажыратуға арналған материалдар т.б). Сипап сезу сезімін (сипау үшін тақтайшалар,маталардың қиындыларының жиынтығы т.б). Иіс сезу (иістері бар жәшікшелер). Дәм сезу (дәм сезу банкашалары т.б). Есту сезіміне (шуылдайтын қорапшалар, музыкалық аспаптар т.б) жетілдіреді, сол сияқты температураны ажырату, заттардың салмағының айырмашылығын білу және есте сақтау қабілеттерін жаттықтырады[11].
3. Математика аймағы:
Сенсорлық материалмен жұмыс істеп, логикалық ойлауды үйренген соң бала еш қиындықсыз өзіне таныс ұғымдарды математикалық терминдерге айналдыра бастайды. Оның үстіне математиканы үйрену табиғи жүріп отырады: себебі бала жай ғана математикамен ұласатын дайындалған ортада өмір сүреді. Математикалық дамыту аймағы бала санауды, қосу мен азайтуды, көбейту мен бөлуді, түбірге алу, мағыналы сандармен жұмыс істеу үшін барлық керекті материалдардан тұрады.
4. Тіл аймағы
Балаға тілді алып жүруші ретінде тілді дамытуға арналған (онсыз толыққанды интеллектуалды өсу мүмкін емес болғандықтан) тиісті материалдар қажет. Берілген аймақта жазуға моторлық (қимылдық) дайындық, фонетикалық естудің дамуы, жазу мен оқуға үйрету, т.б қарастырылады. Бұл жерде бала өзінің қорын кеңейтуге, әріптермен танысуға, саусағымен қиынырақ әріптерді салуға, манна жармасына сурет салуға, сондай - ақ жылжымалы алфавит арқылы сөздерді қоюға үйрене ді.
5. Ғарыш аймағы
Жұмыс баланы қоршаған ортамен байланыстырады. Ғарыш аймағында балалар жер бедері, жер шары, әлем бойынша елдерді, олардың мәдениеті мен дәстүрін, өлі және тірі табиғатты, табиғат құбылыстарын, жануарлар мен өсімдіктерді, биологиялық, географиялық, физикалық, химиялық түсініктерін толық алады. Бұл аймақта балалар тереңдетіле түсінік алады.
Балалар жұмыс істегісі келетін аймақ пен нақты Монтессори - материалды өзі таңдайды. Ол жалғыз өзі немесе басқа баламен жұмыс істегісі келе ме, оны да өзі таңдайды. Бала өзінің қарқынында жұмыс істейді. Монтессори баланың шынайы заттармен айналысуын жұмыс деп атайды, ал біз ойын деп санағанға үйреніп қалғанбыз.
М.Мантессори жүйесіндегі сенсорлық даму - әр сезім мүшелерін дамытуды ұсынады. Бұл материал арқылы заттардың көлемін, түсін, өлшемін, дыбысын ажырата алады. Жеңілден ауырға көтеру ұғымы қолданылады. Бала моторикасымен сенсорикасын жаттықтыру үшін материалды қайталауға тура келеді. Материалды қолданған соң бала жоспарлау, дайындау, бір тапсырманы соңына дейін орындауға тырысады. Бірақ сабақ кезінде бала сол материалмен жұмыс жасау жолын толығымен таныс болу керек. Мұнда жұмыс барысында балаға сөз беріледі. Тапсырманы орындай алмайтындарға қайтадан тағы бір сабақ өткізу керек. Алған білімін бекітіп, содан кейін жаңа сабақты өтілуі керек[12, 332].
Сабақ 3 құрылымнан тұрады
1. Көлемін анықтауға арналған материалдар;
2. Бір сызықтың бойымен жүру;
3.Тыныштандыру жаттығулары;
2 М. Монтессори әдістемесінің қолданылу шарттары
2.1. М. Монтессори жасаған жүйе бойынша мектепке дейінгі балаларға арналған Монтессори - топтары
Монтесори білім ортасында балалар өмірге қажетті келесі төмендегі дағдыларды бойларына сіңіреді:
oo шыдамдылық;
oo өз бетінше шешім қабылдап оған жауапкершілікпен қарау;
oo талапкерлік;
oo қоршаған ортаны сыйлау;
Сонымен қатар:
oo өзінің таным белсенділігін дамыту;
oo табиғи қабілеттерін дамыту;
oo өзіне деген оң көзқарасын, сенімділігін, өзін-өзі бағалауын арттыру;
oo әлеуметтік белсенділігінің артуы;
oo оқып білуге деген сүйіспеншілігін арттыру сияқты, тұлға қасиеттері қалыптасады[13].
Ал ең бастысы, Монтессори педагогтары, әрбір баланың ерекше дарынды тұлға екендеріне кәміл сенімде! Монтессори жүйесінің тіршілік етуі, төмендегі тұлға ерекшеліктерін дамытуға себеп: өзі-өзіне деген сенімділік, талапкерлік, жауапкершілік, білуге деген құштарлық, өзі-өзін тыңдау және таңдау мүмкіншілігі.
8 айдан 1,5 жасқа дейінгі балаларға арналған монтессори - топтары.
Сабақ аптасына 2 рет өтеді. Бөбектерге арналған даму ортасының ерекшелігі балалардың жасерекшелік психологиясын ескере отырып, көру-моторлық үйлесімділікті қалыптастыруға, көру, есту, сезу түйсіктерін дамытуға арналған материалдарды орталықтағы монтессори- педагогтарымен, психологтарының әзірлегені. 8 айдан 1,5 жасқа дейінгі ортада монтессори педагогының негізгі қызметі кеңес беру. Оқыған тәжірибелі педагог-психологтың міндеті, анасының түрлі материалдарды қолдана отырып, баламен тиімді қарым-қатынас жасауына көмек беру.
1,5 жастан 3 жасқа дейінгі топ.
Түрлі жас аралығындағы балараға арналған сабақ аптасына 2-3 рет өтеді. Балалар анларымен бірге арнайы дайындалған ортада даму материалдарын еркін таңдай отырып , жекеше жұмыс жасайды. Бұл еркін жұмыс жасау тәжірибесінің негізін қалаған дәрігер - педагог, итальяндық оқымысты М.Монтессори. Бала сабақта тек жекеше жұмыс жасап қана қоймай , топпен де жұмыс жасайды, мысалы: монтессори -педагогының жетекшілігімен өтетін қысқа тақырыптық сабақ шеңбер; шеңбер тақырыбымен үйлестіріліген ИЗО аумағындағы шығармашылық жұмыс[14] ; қимыл-қозғалыс аумағындағы спорт және ән - күйге байланысты өтетін сабақтар. Балалар қызығушылығын арттыруға , бала қиялын тебірентуе, қоршаған ортаны жеке сезімі арқылы тануға, сенсорлық дамуын арттыруға мүмкіншілік туғызатын арнайы материалдарды ұсынады. Сабақ қызықты да көңілді өтеді. Жұмыс жасау мақсаты ата-аналарға көп көңіл бөлу, сұрақтарына жауап бере отырып кеңес беру. Осы себептен де кейбір ата-аналар өз балаларының қайталанбас ерекше тұлға екендерін көруге үйрене бастайды.
3 жастан 6 жасқа дейінгі мектепалды даярлық тобы.
Балалардың өмір сырын білуге деген талаптарын, таңқаларлық қабілеттерін, түйсіктерінің ашықтығын, әрбір сәттен әсерлі қуаныш ала білу мүмкіншіліктеріне қолдау көрсету. Табиғаттың бар құпиясы, баланың ішкі дүниесінде! [15, 16]- М.Монтессори. Бұл топта түрлі жас аралығындағы балалар жұмыс жасайды, осының арқасында бүлдіршіндер ересек балаларға талпынып, ал ересек балалар білген тәжірибелерін бүлдіршіндерге беруге тырысады. Осы себептен де балалар өз бетімен жұмыс жасауға ,өз мүмкіншіліктеріне сенімді қарауға, еркін таңдау және шешім қабылдауға қалыптасады. Педагогтар әрбір баланы қадағалап , оған материал таңдауға, онымен әрі қарай жұмыс жасауға көмектеседі. Сонымен қатар педагогтар топтық сабақты да жиі өткізеді, себебі бұл жас аралығындағы балаларға бірге болу ерекше ұнайды.
Дене бұлшық еттерін дамыту. Бағдарламаның негізгі базасы келесі міндеттерді жүзеге асырғанда орындалады: баланың физиологиялық және психологиялық денсаулығын нығайтқанда гигиеналық және қозғалыс мәдениет негіздерін қалыптастырғанда. Бағдарламада мектепке дейінгі даярлық тобындағы балаға салауатты өмір салты, гигиеналық және қозғалыс мәдениеті жайлы түсініктерін жаңғырту қарастырылған.
Би. Би сабағында балалар ән мен би қозғалысы арқылы ішкі дүниетанымын ашуға үйренеді.
2.2.Баланың сенсорлық сезімдерін дамытуға арналған ойын түрлері
Сенсорлы бұрыш, тәрбиелеу-білім беру үрдісінде, қосымша білімнің тәрбиешілері және педагогтарының ұйымдастырушылық сабақтарында, өзіндік ойындарда, балалардың ізденіс-экспериментальды әрекеттерінде қолданылады. [16, 9]. Сенсомоторлы бұрыш балабақшаның топтық мекемесінде бұл - қымбат құралдарсыз жабдықталған сенсорикалық бөлменің бейімделген нұсқасы.
Сенсомоторлы бұрыш, негізі:
oo сенсорлы функциялардың стимуляциясы үшін (көру, сезу, есту т.б.);
oo ұсақ моториканың дамуы, қозғалушы активтілік стимуляциясы;
oo бұлшық ет және психоэмоционалды қауыртпалықты кетіру үшін, балалардың жақсы сезінуі және релаксацияға жетуі үшін;
oo баланың еңбекқорлығын арттырып, жақсы эмоционалды жағдай қалыптастыру;
oo когнитивті үрдістердің белсенділігі (ойлау, көңіл бөлу, қабылдау, ес);
oo мектеп жасына дейінгі балалардың іс әрекетінің экспериментальдылығы және өзіндік жұмысқа уәжділігінің артуы.
Біздің ортаның, топтың моделі екі қарапайым мақсатқа негізделді:
1.Балабақша - балалар үшін екінші үй, сондықтан оның ішінде балаларға қуанышты және жайлы болу керек;
2. Балалардың толық және жан-жақты дамуы үшін, ойнауға, демалуға және оқуға арналған ұйымдастырылған орта болу керек.
Бағдарламаларды талдау нәтижесінде, дидактикалық және ойын материалдарының қандай болу керектігін ойластырып, балаларға олардың жас ерекшелігін ескере отырып, заттық-даму ортасын құру, әсіресе негізгі көңілді, балаларда сенсорикалық қасиеттерінің дамуына бөлу керек. [17, 29] Балабақшаға алғашқы келген балаларды әдемі, ашық түсті, түрлі-түсті көмекші құралдармен, ойыншықтармен қызықтыру керек. Театр ілгіштен басталса, балабақшада шешінетін жерден басталады. Сондықтанда балаларды балабақшада қарсы алған кезде кіреберістен бастап жайлы болуы керек. Балаларға түрлі-түсті полкаларда орналасқан ашық түсті, жұмсақ, сүйікті т.б. түрлі ойыншықтарды ұсынамыз. Үйдің образын балабақшада бөлменің интерьері қалыптастырады. Үйықтайтың бөлмеге кірген кезде балалар сенсорлы-түрлі түсті жолақтан өтіп, оны дене түйсігі арқылы сезінеді. Сенсорлы бұрышты ұйымдастыру барысында біріншіден топтық мекеме ішіндегі орналасу орнын анықтау керек. Ол балаларға ыңғайлы жерде орналасуы керек. Бұрышқа сенсомоторлы объектілерді таңдауда ерекше көңіл бөлінеді. Олар балалардың өміріне және денсаулығына қауіпсіз объектілер болуы тиіс. Бұрыш сабақ тақырыбына және қажеттіліктерге байланысты енгізілетін, негізгі және қосымша объектілерден тұрады. Топтағы сенсорикалық бұрыш келесідей жабдықталу керек: достық ағашы, үй, жануарлар, көбелектер, құстар, шөп, гүл, күннің көзі салынған қабырға. Бала үйін сағынған кезде алақанын анасының салынған алақанына қоюын сұраймыз, осылай анасымен амандасып, оның жылуын және жақын екенін сезінеді. Сонымен қатар сенсорлы тәрбие мәселелерін шешу үшін әр-түрлі тақырыпты қосымшалар алынады. Арнайы дайындалған ойыншық-тасбақалардың көмегімен балалар әр-түрлі қосымшалармен жұмыс жасайды. Табиғат мезгілдері құбылыстарымен таныса отырып, спектр түсін атауда, көңіл көтеріп, жаттығады. Осындай үйдің формасы сияқты Ковралин - ойын арқылы оқыту құралы, осы үйге балалар түрлі-түсті жіптер, геометриялық пішіндер, қыстырмалар, жанында түрлі-түсті вагондары жабыстыра алады. Қолдың ұсақ моторикасын дамытып, заттардың қасиеттері, түстері, өлшемдермен таныстырады.
Сөйлеу қабілеттерін дамыту үшін - қуыршақтарды, қолғап қуыршақтарды қолданып театр ұйымдастырады, туған күндерде, ерекше күндерде ертегілер ойналады. Бала ерекше қызығатын заттар туралы талдау жасау керек, сонымен қатар баланың, сөздерді дұрыс айтуын, сұрақтарға жауап беруін қадағалау, үйрету[18, 17 ].
Көру қасиеттерінің дамуы үшін- түстерді атап, анықтайтын, контрастылы өлшемдерді (үлкен, кіші), формаларды қарастыратын ойындарды ойнау.
Біз келесі дидактикалық ойындарды қолданамыз:
Түске байланысты ойындар: Кесеге сәйкес келетін қасық таңдау, Ауа шарлары, Қуыршақтарға моншақтар мен ойыншықтар таңдау, Сиқырлы қапшық, Әдемі қоршау, Гүлді отырғыз, Қоңыз адасты және т.б.
Формаға байланысты ойындар: Кез келген затты құрастыр, Құрлысшы, Сиқырлы мозайка, Түрлі-түсті пішіндер және т.б.
Өлшемге байланысты ойындар: Сиқырлы көбдиша, Шарлар, Құрлысшы, Затты құрастыр және т.б.
Қолдың ұсақ моторикасының дамуы үшін және заттардың әр-түрлі қасиеттерімен таныстыру үшін келесі дидактикалық ойындарды қолданамыз: Моншақ жаса, Қысқышты сыйла, Жапырақтарды қой, Сиқырлы таяқшалар, Түймелі алаң, Баулар, Баланы ора және т.б.
Құммен, сумен, қармен ойнау барысында балаларды осы материалдардың қасиеттерімен таныстырамыз (құм шашылады, сулы затты жабыстыруға болады, ыдыстағы суды шәшкелерге құямыз).Әр-түрлі жазу құралдары арқылы түрлі-түсті және қасиеті әр-түрлі заттардың бетіне жазу, қамырдан әр-түрлі заттарды жасауды үйрету.
Балалардың қозғалу белсенділігін арттыру үшін топ ішінің әр бұрышында әр түрлі материалдан жасалған ойыншықтар орналасқан. Балалар жұмсақ сырғымадан сырғанауды, әр-түрлі көлемдегі доптармен ойнауды, баспалдақтарға мініп, одан түсуді, гимнастика жасауды, тастармен ойнағанды, суарғанды, арам шөп жұлғанды, ойыншықтарды сүйрегенді жақсы көреді. Балалар бір заттың үстіне отырып жүргенді, сырғанағанды, музыкамен билегенді, қол және аяқ координациясын сақтауды да жақсы көреді.Сонымен қатар әр-түрлі қимылдар жасайтын ойындарды ұнатады: Допты қуып жет, Өзен арқылы, Ұшақтар, Мені қуып жет, Қақпаға, Ақ қоян отыр, Қайда дауыстайды, Пойыз және т.б.
Есту қабілетін дамыту үшін әр-түрлі дауыс шығаратын ойыншықтар алу керек немесе мультфильмдерде айтылатын әндерді салу керек. Музыкалық қабілетін арттыру үшін, музыкалық аспаптарда ойнаймыз, музыкалы-дидактикалық ойындар ойнаймыз: Үйде кім тұрады, Динь-дон, Қай аспапта ойнағанымды тап және т.б.Әр-түрлі дауыстары бас касеталар мен дисктер қолданамыз: үй жануарларының және құстарының дауыстары, табиғаттың әр-түрлі дауыстары, судың дауысы, жаңбырдың даусы, жапрақтардың қозғалған даусы.
Иіскеу сезімдерін дамыту керек. Иістер дене мен сана арасындағы байланыс функциясын атқарады. Бірнеше студенттің ішінде белгі иіс сезу орталығынан, эмоциямен басқарылатын мидың белгілі-бір бөлігіне беріледі.Осыған байланысты баланың көңіл күйіне әсер етуге болады; яғни сергітуге немесе тыныштандыруға болады және т.б.Ойындар: Менің жақсы ұнататын иісім, Гүлдердің жұпар иісі, Иісті таны және т.б.
Ұстап сезіну үшін әр-түрлі фактурадағы материалдар (тері, жібек, қағаз т.б.), қолға білінетін әріптер мен сандар. Балалар формасы әр-түрлі заттармен ойнағанды жақсы көреді. Ойындар: Қолмен ұстап біл, Тауып көрсет, Затты сипатта және т.б. [19, 8].
В.В. Воскобовичтің ойындары дамушы ортаға өте жақсы енеді. Оның ойындары көп функционалдылығымен және әдемі түрімен, ылғи балалардың ойынға деген құштарлығын оятып, көңілін аудартады. Ойынның құндылығы - баланың психикалық ерекшелігін ескеріп, оны қызықтырады, көңілін мобилизациялайды, бала берілген тапсырманы шешу жолын ойлау үрдісіне қатыстырады. Ойынның бірінші кезеңінде тек фигураларды құрастырсақ, кейін жылдан жылға үлкен сарайлар, ракеталар, космонавттар салып, толық оқиғаларды құрастыруға болады. Қолданатын ойындар: Екі түсті квадрат, Мөлдір квадрат, Кавролин, Ғажайып пішіндер [20, 14]. Ойын барысында психологиялық үрдістердің терең әрекеттесуінің (анализдаушы қабылдағышы, ес ойлау, сөйлеу), сонымен қатар тұлға қасиеттерінің (мақсаттылық, тұрақтылық, өзіндік т.б.) дамуы жүреді. Барлық осы ойындар бір күндік емес.Саусақтар, жүйке импульстары орталық жүйке жүйесіне жіберетін үлкен санды рецепторлардан тұрады және ағза жүйесінің жұмысын жақсартады.
Монтессори тобындағы шеңбер
Монтессори педагогикасының ең бір қажетті бөлшегінің бірі - шеңбер болып табылады. "Шеңбер дегеніміз не?"- деген сұрақ Монтессори сабағына келген барша ата- ананы толғандыратыны табиғи құбылыс[21, 10]. Монтессори педагогтарының бірі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік
университеті
Педагогика факультеті
Бастауыш және мектепке дейінгі білім берудің теориясы мен әдістемесі кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕ МАРИИ МОНТЕССОРИ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
5В010100
Күндізгі
МДОТ-14
АВТОР ___________________________________ _ _____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
ЖЕТЕКШІ ___________________________________ _ _____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Петропавл, 2017ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 М. МОНТЕССОРИ ӨМІРІ, ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ
1.1М.Монтессоридің педагогикалық жүйесі, әдіс-тәсілі және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .7
1.2 М.Монтессори жүйесіндегі сенсорлық даму ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2 М.МОНТЕССОРИ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУ ШАРТТАРЫ
2.1 М.Монтессори құрастырған жүйе бойынша мектепке дейінгі балаларға арналған монтессори топтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Баланың сенсорлық сезімдерін дамытуға арналған ойын түрлері және іске асыратын жаттығулар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.3.Мүмкіншіліктері шектелген балаларды түзете-дамыту жұмыстарында Монтессори әдісін қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..29
ҚОСЫМШАЛАР
Кіріспе
Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі білім беру реформасының негізгі мақсаты - баланың жеке басын үйлесімді дамыту, жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтарға баулу арқылы оның мүдделерін қанағаттандыру мен баланың жеке басының құндылықтарын дамыта отырып оқытуға көшу болып табылады. Қазіргі таңда адамзат қоғамына ғылыми жаңалықтар мен инновациялық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі баланы тәрбиелеу мен оқыту саласында заман талабына сай, уақыт сұранысын қанағаттандыратын жаңа бағдарламалармен, технологияларды қамтамасыз ету де соншалықты орын алады. Қоғамда қабылданған адам құқығы мен еркіндігі жүйесіндегі ең маңыздысы - білім алу[1,486]. Дене мүшелерінің немесе ойлау қабілетінің жетіспеушілігіне байланысты баланы бұл құқықтан айыруға жол берілмейді. Барша баланың білім алу құқығы халықаралық құжаттармен бекітілген және Қазақстан Республикасының заңнама актілерінде көрініс тауып, Қазақстан Республикасының Конституциясымен бекітілген[2]. Бала дүниеге келгеннен бастап өзін-өзі дамытуға және жеке адам ретінде қалыптасуға қабілетті. Оның ішкі жан дүниесінде ерекше күш бар, ал үлкендердің міндеті сол энергияның жұмсалуына жағдай жасау. Монтессори технологиясы тек мүмкіндігі шектеулі балаларды ғана емес, сонымен қатар толыққанды балаларды да тәрбиелеуге болады. Ұсынылып отырған Монтессори технологиясы баланың өз мүмкіндіктерін, қабілеттіліктері мен қажеттіліктерін түсінуі арқылы тұлғалық даралануын қамтамасыз ете отырып, балаларды жан - жақты дамытуға, олардың танымдық қызығушылықтарын қанағаттандыруға және потенциалдық мүмкіндіктерін ашуға бағытталған[3, 32].
Баланың дамуына арналған орта ұйымдастыру. Баланың өз бетімен жұмыс жасауына кедергі келтірмеу, тек қана бір жағдайда көмектесу керек, тек қана өзі көмек сұрағанда. Балаға айналаны қоршаған ортаны тануға көмектесу, соған арнайы жағдай туғызу. Баланың қызығушылығын ояту, дамыту: заттық орта баланың көру, есту, тату, сипау, дәм, иіс, сөйлеу сезімдеріне тәрбиелейді. Осы алтауы бізді заттық ортамен таныстырады. Мектепке дейінгі балалардың тұлғасының негізгі құралдарының бірі - орта. Орта бала үшін жаңа білім мен әлеуметтік тәжірибенің көзі. Мектепке дейінгі ұйымның тұтас педагогикалық үрдісінде дамытушы ортаның рөлі. С.Л.Новоселованың пікірінше, дамытушы заттық орта балалардың дербес шығармашылық және ойын әрекеттерін ұйымдастыру үшін қажетті материалдар, ойыншықтар, құралдар, іс-әрекетінің материалдық нысаналардың жүйесі. Оның басты бағыттарының бірі балаларды әлеуметтендіру және оған сәйкес заттық дамытушы орта құру. Заттық ортаны осылайша игерудің баланың тұлғалық жағын дамыту, бұйымдық әлемге шығармашылық көз қарасын ояту үшін зор маңызы бар. Баланы әлеуметтендіруде дамытушы заттық ортаны құрудың педагогикалық талаптарға сәйкестігі болашақтың зерттеу мәселесі деп есептейміз. Педагогикада мектепке дейінгі әсіресе сәбилік жаста ерекше назар аударатын түрі- заттық орта. Заттық орта әр түрлі: ақыл-ой, эстетикалық, елжандық , дене, адамгершілік т.б тәрбие түрлерімен қоса жеке тұлғаның дамуына негіз болады. Соған байланысты заттық ортаны мектепке дейінгі педагогикалық құрамның бір бөлігі деп айтуға болады. Заттық ортаны алдымен қоршаған ортадағы болмысты қабылдау мен түйсікке негізделеді. Айналадағы қоршаған ортаны, заттар мен құбылыстарды көру, есту қабылдау арқылы өзіндік үрдістер: ес, қиял, ойлау пайда болады. Бір нәрсені еске түсіру үшін алдымен оны көру не есту керек.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Баланы дамытуға арналған бағдарламалар өте көп. Бірақ М. Монтессори әдістемесі қазіргі таңда баланың танымдық белсенділігін, сенсорлық эталондарды қалыптастыруда негізгі тиімді әдістері болып табылады. Баланың сенсорлық тәрбиесі- бұл заттардың сыртқы қасиеті туралы көзқарастарын қалыптастыру және қабылдау тәрбиесі, яғни олардың формасы пішіні, түсі, көлемі. Кеңістікте орналасуы, сонымен қатар иіс және дәм сезу т.б. Ерте жас сезім мүшесінің іс-әрекетін жетілдірудің сәтті кезеңі. Қоршаған ортаға деген көзқарасының жиынтығы. Cондықтан сенсорлық тәрбие бұл мектеп жасына дейінгі тәрбиенің аса маңызды жағы[4]. Сенсорлық тәрбие жалпы ақыл-ой дамуының негізін қалайды, ол баланың сәтті оқуының қажеттілігі. Заттарды қабылдау, және қоршаған ортаға деген танымдық айғағы. Мектепке дейінгі ұйымдарда Монтессори әдісін қолдану арқылы баланың небір қасиеттерін ашуға болады. Баланың сөйлеу тілі 6 жасына дейін қарқынды дамиды. Яғни ол тек қана сөйлеп қоймай, заттарды ұстап, сипаттап, көріп, танып, ойланады және де қоршаған ортамен тығыз байланыста болады. Ол үнемі ізденісте, жаңа бір ұғымды танып білуге осы әдіс арқылы құштар болады. Бүгін біз өз жобамызда мектепке дейінгі мекемелерде Марии Монтасрои әдістемесінің қолданылуын ұсынамыз.
Адамның ақыл-ойының дамуына қабылдау мәнді рөл атқарады, әр түрлі іс-әрекетте әрқилы тәжірибелік істердің реттеушісі болады. Көркемдік шығармада заттық ортаның рөлі зор. Мысалы: музыкалық шығармаларды музыкалық есту қабілетінсіз, бейнелеуді нәзік түстерді қабылдаусыз, поэзияны жетілген тіл сенімінсіз түсіну мүмкін емес. Психологиялық дамуда заттық үрдісінің рөлін бағалай отырып, белгілі бір білім мен дағдыны меңгеруде баланың жеке қабілетін ескеру өте маңызды. Ақыл-ой және дене еңбегінің барлық түрлерінде, баланы болашаққа қоғамдық іс-әрекетке даярлауда, оның сезімдік қабілетін дамыту қажет, яғни түстерді, пішіндерді, дыбыстарды дәл және дұрыс айыра білуге үйрету, қоршаған ортадағы құбылыстардың өзіндік қасиеттерін дұрыс қабылдау қажет. Сәбилік шақта айналадағы қоршаған ортаның үдемелі дамуы өте маңызды мәнге ие болады. Дәл осы шақта баланың психологиялық дамуының негізі қаланады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Мектепке дейінгі мекемелерде Марии Монтессори әдістемесінің қолданылу арқылы балаларды дамыту.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
oo М.Монтессоридің педагогикалық жүйесі, әдіс-тәсілі және оның маңызы талдау;
oo Балабақшада Монтессори тобының құрылу маңызын анықтау;
oo М.Монтессори жүйесіндегі сенсорлық дамуды қалыптастыру жолдарын айқындау;
oo М.Монтессори әдістемесінің қолданылу шарттарын жүйелеу;
oo М.Монтессори жасаған жүйе бойынша мектепке дейінгі балаларға арналған монтессори - топтарын анықтау;
oo Баланың сенсорлық сезімдерін дамытуға арналған ойын түрлері және іске асыратын жаттығуларды жүйелеу;
oo Мүмкіншіліктері шектелген балаларды түзете-дамыту жұмыстарында Монтессори әдісін жүйелеу;
Зерттеу жұмысының әдісі: талдау, бақылау, әңгімелесу, сараптау, жүйелеу.
Зерттеу жұмысының нысаны: Мектеп жасына дейінгі мекемелердегі Марии Монтессори.
Зерттеу жұмысының пәні: Мектепке дейінгі мекемелерде Марии Монтессори әдістемесінің қолданылуы.
Курыстық жұмыстың практикалық маңызы: мктепке дейінгі мекемелерде тәрбиешілер осы Марии Монтессори әдісін сабаұ барысында қолдана алады.
1 М.Монтессори өмірі, қағидалары және мазмұны
1.1. М. Монтессоридің педагогикалық жүйесі, әдіс-тәсілі және оның маңызы
Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды. Жас ұрпаққа мән -мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру - бүгінгі күннің басты талабы. Монтессори өз әдісін "өмірдің көмегі" деп атаған. Баланың жеке тұлға ретіндегі дамуы өзіндік көзқарасының қалыптасуы, ой - өрісінің кеңеюі балабақша қабырғасында басталатыны белгілі[5].
Монтессори педагогикасы немесе Монтессори жүйес. XX ғасырдың бірінші жартысында итальяндық педагог, ғалым әрі ойшыл Мария Монтессори тарапынан ұсынылған тәрбиелеу жүйесі. Бұл жүйені осыдан 100 жыл бұрын сол ойлап тапқандықтан, соның атымен аталады. Монтессори әдістемесі әрбір тәрбиеленушіге деген даралы тәсілдемеге негізделген. Мария Мантессори 1870 жылы 31 тамыз айында дүниеге келген. Итальяндық педагок, әрі ғалым. Ол балаларды еркін тәрбилеу идеясын жасап, өмірге енгізді. 1896ж. Рим Университетінің медициналық факультетін бітіргеннен кейін М. Монтессори Италиядағы әйелдерден шыққан бірінші медицина докторы болып табылады. Университеттің емханасында ақыл-ойы артта қалған балаларға бақылау жасап көрді. 1900ж. Марияның өзі дамуында ауытқушылықтар бар балаларға арналған Еуропадағы бірінші оқу орнына басшылық етті. Оның кішкентай емделушілері нашар сөйлегендіктен, ол саусақтарды ңұсақ моторикаларын жаттықтыру арқылы сөйлеуді дамытатын арнайы жаттығулар және балалардың өзіндік сенсорлық тәжірибе негізінде қоршаған ортаны зерттей алатын арнайы құралдар және ойындар әзірледі. Сөйтіп, Монтессори өзінің бірегей дидактикалық құралдарын әзірлей бастады. Бірқатар уақыт өткеннен кейін оның тәрбиеленушілері оқу, жазу және есептеуді кәдімгі мектептегі өздерінің құрдастарынан бұрын үйренді.
1870-1952 жылдар аралығында кішкентай балаларды тәрбиелеп оқытуға байланысты, ерекше әсерлі жүйені жер шарына кеңінен әйгілі еткен. Монтессори педагогикасының феномені: даму жолындағы адамға түсетін кез-келген авторитарлық қысымды жоюға тырысу және де бала табиғатына шексіз сенім арту. Монтессори өзінің әдістемесін қалыпты табиғи жағдайда баланы бақылай отырып құрды.
1909ж. бастап М. Монтессори жүйесі өмірге белсенді түрде енгізіле бастады. Түрлі елдердің педагогтары үшін курстар ашылды. 1910ж. әлемнің көптеген тілдеріне аударылған Монтессори әдісі атты кітап жарық көрді. 1929ж. Мария Монтессори қазіргі кезде де жұмыс істеп жатқан халықаралық Монтессори Ассоциациясының (АМІ) негізін салды. Италиядағы фащистік тәртіп кезеңінде Марияның елден кетуіне тура келді. Ол Еуропаға 76 жасында қайтып келді. Көптеген еңбектерін шығарды, оқу курстарын жүргізді, психологиялық еңбектер жазды. 1950ж. оған Амстердам университетінің профессоры атағы, докторлық құрметті дәрежесі берілді. Бұл әдіс бойынша 3 жастан 6 жасқа дейінгі балалар зейінін, шығармашылық және логикалық ойлау қабілетін, есте сақтауды, сөйлеуді, елестетуді, қимылды дамытады. Алғаш рет өзінің жүйесін ақылы кеміс мектепке дейінгі жастағы балаларға қолдануды 1907 жылы бастады. Ол қиындығы бар кішкентай балаларға ересен еңбек сіңірмей-ақ білім мен дағдыларды сондай жоғары деңгейде меңгеретіні соншалықты, олар, тіпті, дені сау құрдастарымен теңесіп, кейде асып түсетін ерекше дамытатын ортаны жасай алды. Баланың тұлға ерекшеліктері мен дағдыларының қалыптасуына мүмкіншілік туғызу және де интелектуалдық , жеке бас қасиеттерімен физиологиялық дамуын жүзеге асыру. Яғни тәрбие және білім беру процесі үнемі жүзеге асады. Жұмыс жасау барысында баланың жас ерекшелік психологиясын, даму процесінің психофизиологиялық заңдылықтарын ескере отырып, әрбір балаға ерекше көзқараспен қарым - қатынас жасайды. Монтессори педагогика жүйесінде жүргізілетін жұмыстардың барлығы бақылауда жүреді. Бұған сәйкес, балдырғандар мен бүлдіршіндер дидактикалық материалдар мен сабақ ұзақтығын әрдайым өздері таңдай отырып, өзіндік ағым мен жұмыс жасайды. Соңғы жылдардағы тағы бір жетістік - Монтессори әдістемесін енгізілуі. Бағдарлама бойынша қазақ және орыс тілдерінде білім беретін мектептер жұмыс істейді. Жалпы білім беру, қосымша білім беру бойынша және психофизиологиялық дамуы тоқтап қалған балаларға арналған бағдарлама бойынша сабақ оқытылады.
Қазіргі кезде Монтессори жүйесін 146 мемлекет қолданады. Бұл жүйе бойынша 1 жастан 6 жасқа дейінгі балалар зейінін, шығармашылық және логикалық ойлау қабілетін, есте сақтауды, сөйлеуді, елестетуді, қимылды дамытады[6]. Оның негізгі қағидаты - оқы, оқы деп күштеп емес, ойын арқылы оқыту және баламен дербес тіл табысуға негізделген жаттығуларды таңдап алу. Мұнда бала дидактикалық материалдар мен сабақ уақытының ұзақтығын өзі таңдайтын болғандықтан оқытуда ерекшеліктер бар. Сондай-ақ олар өз қателіктерін өздері көріп, соны өздері түзеп отырады. Монтессори әдістемесінің маңызды ерекшелігі - баланың жеке қабілетін көрсете алатын және көрсеткісі келетін арнайы ортаны құру. Бұл Монтессори ортасы деп аталады. Бұл ортада психологиялық жайлылық, таңдау еріктілігі және педагогтің сабырлы адамгершілігі салтанат құрады. Бұл күндері жүйені баяғыдан бері пайдаланып келе жатқан Жапония, Қытай, Сингапур, Германия секілді мемлекеттерде интеллектуалды дамыған адамдардың көптігі осыған байланысты екеніне біртіндеп көз жеткізіп келеміз. Тіпті сол дамыған мемлекеттерде тек жалпылама адамдар емес, ұлттың өзі интеллектуалды ұлт ретінде қалыптасып отырғаны белгілі. Бала жас кезінде жас шыбық сияқты. Қалай исең, солай қарай иіледі. Жақсыға үйретсең, жақсылап үйретсең тез қабылдайды. Бала ата-ананың көз қуанышы, көңіл жұбанышы. Кез келген ата-ана баласы үшін өмір сүреді деп ойлаймын. Халқымыз Балалы үй базар деп тегін айтпаса керек, отбасылық өмірдің мәні мен сәні сәбимен бірге кіреді. Үлкен адамдардың өміріне соншама қуаныш пен шаттық сыйлайтын сәбилер кейде, керісінше, ата-анасының көңіліне уайым мен алаңдаушылық ұялатып жататыны да қоғамымыздағы белгілі жәйт. Туғаннан мүгедектікке душар болған, не есейе келе әртүрлі жағдайдың салдарынан денсаулығына, соның ішінде, жүйке жүйесіне зақым келген балаларды тек ата-анасы емес, мемлекет те бақылауда ұстап, қолынан келген жәрдемін аяп отырған жоқ. Өткен жылғы халық санағының қорытындысы бойынша еліміздегі осындай балалардың саны 58 мыңдай екені анықталды.
Әдістің ұраны: Мұны менің өзімнің орындауыма көмектес, өз бетіммен жұмыс жасауға қолдау көрсет [7].
М. Монтессори қағидалары,
oo антропологиялық қағидасы - Монтессоридің педагогикасы "баладан" басталады, оның ортасында білімі антропология мен психология тұрғысынан құралатын бала тұрады. Бұл педагогикалық жүйеде адамның еркіндігі мен қадір-қасиетіне деген көзқарас бала кезінен маңызды болып келеді,
oo бала дамуы еркіндігінің қағидасы - тәрбие құрылымының өзгеруінің астарында Монтессори тәрбиелеу үрдісіне "еркіндік жағдайларын" жасауды түсінеді. Басты мақсат еркін, өздігінен ойлай алатын, өзін басқара алатын, жауапты жеке тұлғаны тәрбиелеу болып табылады. Осыдан Монтессори бойынша білім берудің девизі пайда болады: "Өзіме істеуіме көмектес".
oo назарды шоғырландыру қағидасы - Ұзақ уақыт алаңдамай бір нәрсеге назарын аударып жұмыс істеу, бастаған ісін аяғына дейін жеткізу, материалмен қалай жұмыс істеуді көрсетіп беретін педагогтың қимылын мұқият бақылау, егер қажет болғанда түсініктемелерді тыңдау, өздігінен жұмыс істеу және өзінің қателерін бақылауда басқаларға бөгет болмау орындалғанда ғана еркін және өздігінен бір іспен айналысуға болады. Монтессори мұны "назардың поляризациясы" деп атады.
oo арнайы дайындалған оқыту орта қағидасы - қоршаған оқыту ортасын жасағанда баланың физикалық мүмкіндіктері міндетті түрде ескеріледі. Оңай қол жететін сөрелерде оқып үйренушіні жан-жақты дамытатын керемет мүмкіндігі егжей-тегжейлі ойластырылған көптеген дидактикалық материал қойылады. Өз еркімен таңдап алынған істің мәнін ақылға салу пайда болады.
oo сензитивтілік қағидасы - Монтессоридің дидактикалық материалы өзінің құрылымы мен заттық логикасы бойынша бала дамуының сензитивті кезеңдеріне сәйкес келеді. Монтессори, мысалы алты жасқа дейінгі баланың дамуын алты сензитивті кезеңдерге бөлді: сөйлеу дамуының сензитивті кезеңі, қабылдау мен тәртіп орнатудың ("ұқыптылықтың сензитивті кезеңі"), ұсақ заттарды үйрену, қимыл мен істі үйрену, әлеуметтік дағдылардың дамуы.
oo шектеу мен тәртіп қағидасы - тәртіпті бұзу мен қайта қалпына келтіру - бала іс-әрекетінің ең күшті мотиві деп санады. Монтессори себебі балаға өзінің айналасындағы заттардың бір орында тұрғаны ұнайды, ол осы тәртіпті бұзған болса, қайтадан өз орнына келтіргісі келеді. Тәртіпті жасағанда және орнатқанда баланың табиғи қажеттіліктерін ескеру керек.
oo әлеуметтік тәрбиелеу мен интеграция қағидасы - жеке жұмыс пен жеке қызығушылықтың болуы жасы мен тәжірибесі гетерогенді (даму кезеңі мен тәжірибесі бойынша әртүрлі және әр жастағы) топтарда жеке жұмыс істеуге арналған оқу құралдарына байланысты болады. Балалардың арасында өзара көмектің табиғи жүйесі дамиды: кіші жастағылар үлкеніректерден көмек сұрайды (сондықтан, кейбір қиналған кездерде педагогтың көмегі керек бола бермейді). Олар үлкендердің ісін қайталайды, тәртіпті үйренеді.
М.Монтессори технологиясын қолданудың әдіс - тәсілдері
ХХІ ғасыр табалдырығын біліммен ғылымды инновациялық технологиялық бағытты дамыту мақсатымен атауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды. Жас ұрпаққа мән - мағыналы, өнегелі тәрбиемен білім беру - бүгінгі күннің басты талабы екені бәрімізге белгілі. Баланың жеке тұлға ретіндегі дамуы[8, 100]. Өзіндік көзқарасының қалыптасуы, ой - өрісінің кеңеюі балабақша қабырғасында басталатыны сөзсіз.Қай кезеңде болмасын балабақшада Монтессори әдісі еш уақытта орнын жоғалтқан емес. Бала табиғатында білуге құмар, тумысынан-ақ өсуге,жетілуге ұмтылысы басым. Сондықтанда қарқынмен дамып бара жатқан мына заманда балабақшадағы педагогтардың ұлттық қалып, ұлттық мінезді сақтай отырып, бала тәрбиесінің әдістерін тынбай ізденіп, жиі жаңартып отыруы заңдылық.
М.Монтессори әдісі балаларға жауапкершілікті сезінуге, өздігінен шешім қабылдауына, топтада, жекеде жұмыс жасай алуына, таңдау жасай алуына, өз уақытын ұйымдастыра білуіне, өзіне сеніммен қарауына мүмкіндіктер береді, қолайлы жағдай туғызады. Бұл әдістің мақсаты - балалардың табиғи мінезін, қабілетін, тәрбиешінің нұсқауымен емес, өз еркімен тәуелсіздік рухында тәрбиелеу. Өзімнің жасауыма мүмкіндік бердейді мұндағы бала. Балаларға дауыстап сөйлеу бұл әдісте мүлдем жоқ. Ұйымдастырушысы балаларға әр сала жайлы қызықтыра мағлұмат береді. Балалардың жас ерекшеліктері әртүрлі, 3 пен 6 жас бірге өз қалауларымен жұмыс жасайды[9, 224]. Бұл жастың қабілетін ашуға, үлкеннің кішіге мейірім, қамқорлығын сезінуге мүмкіндік берері сөзсіз. Қай салада жұмыс жасау бала қалауында: зертханада, жаратылыстану, аспан әлемі, асхана, қолөнер, бейнелеу, сумен, т.б. Еркін жұмыс жасау барысында жетістігін өзі көріп, қатесінде өзі жөндеуі ішкі дүниесін тәртіпке баулып, жеке адамгершілік қасиеттерін дамытады деп ойлаймын. Пайдаланған заттардың ең басында қалай тұрғанын бақылаған бала жұмыс аяғында тап солай жинастырып, тазартып қояды. Мектепке дейінгі оқу тәрбие жүйесін жетілдіру мақсатында шынайы өмірде тиімді ету қабілеттерін дамыту үшін - монтессори әдісін қолдану тиімді. Монтессори материалы арқылы бала затты түсінеді және оны қолдануға тырысады. Монтессори материалы қандайда бір іс-әрекетке итермелейді. Монтессори материалы төрт түрлі жолмен іске асады.
М. Монтессори әдістемесінің маңыздылығы
Балалардың жас ерекшеліктері әр түрлі, өз қалауларымен жұмыс жасайды. Бұл жастың қабілетін ашуға, үлкеннің кішіге мейірім, қамқорлығын сезінуге мүмкіндік береді. Қай салада жұмыс жасау бала қалауында. Еркін жұмыс жасау барысында жетістігін өзі көріп, қатесін де өзі жөндеуі ішкі дүниесін тәртіпке баулып, жеке адамгершілік қасиеттерін дамытады. Пайдаланған заттардың ең басында қалай тұрғанын бақылаған бала жұмыс аяғында тап солай жинастырып, тазартып қояды. Бұл әдіс негізінен таным процестерін, есте сақтау, ойлау, қабылдау, зейін сияқты қабілеттерге бағытталған. Баланың психологиялық дамуына, саусақ бұлшық еттерінің дамуына жақсы әсер етеді. Баланың саусақ бұлшық еттері дамыған кезде баланың тілі дамиды. Құрастырмалық ойындар баланың логикалық ойлауын жақсы дамытады. Танымдық және шығармашылық қабілеттері дамиды. Балалардың қимыл үйлесімділігіне жақсы әсер ету үшін тұрмыстағы пайдаланатын заттармен жаттықтыру жұмыстары жүргізіледі. Көру, есту, сипап сезіну арқылы заттарды бағдарлауға бейімдеу әдісі кеңінен қолданылады. Түйме, шашбау, ілгек, сырма сияқты заттарды пайдалану арқылы балаларды өздігінен киінуге тәрбиелейді. Күріш, дәнек, өзге де бұршақ тектес тағамдардың арасынан жасырылған заттарды іздету арқылы сезімталдық қабілеттері жетіледі. Жауапкершілікті сезінуге, өздігінен шешім қабылдауына, топта да, жеке де жұмыс жасауына, өз уақытын ұйымдастыра білуіне, өзіне сеніммен қарауына мүмкіндіктер береді. Бұл бағытта бала туылғанынан бастап тұлға ретінде қарастырылады. Әр бала, әр адам секілді әмбебап. Оның басқа жүйелерден карағанда айырмашылығы осында жатыр. Балаға өздігінен козғалу, даму мүмкіндігі беріледі, мұның барлығы аяқ астынан болады, бірак кейбір жағдайларда оған ересектің көмегі қажет, сол көмекті алады да. Ересектер бала үшін жағдай жасайды.
Негізгі сабақ түрлері
oo материалдармен жұмыстың жеке көрсетілімі.
oo топтық сабақ
oo жаңа ұғымдар туралы сабақ.
Монтессори әдісі үш негізгі бөліктен тұрады
oo бала
oo қоршаған орта
oo мұғалім
Балабақшада Монтессори тобының құрылуы
Монтессори жүйесінің классикалық варианты 3 жастан бастап оқыту жүргізуді болжайды. Балабакшадағы әр топ -- бұл отбасы, онда 3-12 жасар балалар сабақпен айналысады. Олар бірге оқиды, бірге үйренеді. Марияның байқауынша, балалар баска балаларды ересектерден гөрі жақсы оқытады. Бұл байқауды пайдалана отырып, Мария өз сыныптарын түрлі жастағы балалармен топтастырып, екі топқа бөлді. Бірінші -- 3-6 жасар балалар, екінші топта -- 6-12 жасар балалар болды. Олардың міндеттері әртүрлі. Алты жасқа дейін бала өз санасын жасайды, алты жастан кейін мәдениетті белсенді меңгереді. Егер балалар өз қарқыны бойынша ақыл қосса, ал мәдениетті түрлі формалар мен бағыттарды меңгеруі қажет. Топта балалар саны 15-20 адам болған тиімді болып табылады. Балабақша-мектептегі сабақтар топтық емес. 3-5 жасар балаларға арналған топтағы топтық сабаққа 15 минут жұмсалады.
Өмірдің негізгі тәсілі -- қоршаған ортаның заттарымен еркін жұмыс жасау[10]. Бұл көшеге де, үйге де, балабакшаның барлық бөлмелерін -- асхана, шешіну бөлмесі, т.б. барлығына қатысты. Екінші топқа көмек көрсету күрделірек, сондықтан әлемде 6-12 жасар балаларға арналған сыныптар аз, ал 3-6 жасар балаларға арналған сыныптар саны көп. Әлемнің кейбір елдерінде (АҚШ, Нидерланды) Монтессори мектептері көп. Монтессори-топтағы еркін жұмысқа күніне 1,5-2 сағат бөлінеді (баланың жасы мен кызығушылығына байланысты). Жұмыс үшін материалды таңдау баланың қалауына байланысты болады. Бірақ барлық балаларға ортақ даму кезеңдерін біле отырып, педагогтар үрдісті ынталандыратын болады. Балалар 2,5-3,5 жасында Монтессори тобына түседі. Басында олар сенсорикамен (бұл өте маңызды, барлық салаларда даму үшін база береді), практикалық өмірдегі жаттығулармен айналысады: суды құю, құмды салу, қол жуу, ыдыс жуу, кір жуу, үтіктеу, түйме салу, әлеуметтік дағдылар мен дене жаттығулары және т.б. Бұл практикалық жаттығулардың негізгі мақсаты ірі және ұсақ моториканы, қозғалыс координациясын дамыту, көптеген ұсақ операцияларды бірізді орындауға дағдылану болып табылады.
4 жасқа жакындағанда математикаға, орыс тіліне деген кызығушылығы оянады, тіл дамыту мен фонетикалық ойындармен 2,5-3 жасынан айналыса бастайды. Тағы бір маңызды сәт! Бұл тәртіпті сақтау. М. Монтессори балаларды сыныптағы бірінші күннен бастап койылған тәртіпті сақтауға үйретуді ұсынды. Оны ересектердің қалауы бойынша емес, балаларға ыңғайлы болғандықтан ұсынған. Ол тәртіп бала үшін шектеулі, баланың өзі тәртіпті ұйымдастыра алмайды деп есептейді. Жұмыс пайда әкелуі үшін мұғалім балаға қысқа (2-3 минут) сабақ жүргізеді.
Монтессори-топқа көптеген зоналар кіреді
oo шынайы өмір зонасы: бала өзі суды құю, құмды салу, қол жуу, ыдыс жуу, кір жуу, үтіктеу, түйме салу, әлеуметтік дағдылар мен дене жаттығулары және т.б. ірі жэне ұсақ бүлшық еттерді дамытуды үйренеді;
oo сенсорлық даму зонасы: қоршаған ортаны зерттеу (биіктігі, ұзындығы, салмағы, түсі және заттардың т.б. қасиеттері). Олар заттармен ойнайды, олардың көлемін, формасын, түсін танып-біледі. Мысалы, бала цилиндрлерді үлкенінен бастап кішісіне дейін рет-ретімен қояды. Балалар солдан оңға қарай көзімен қарауға үйренеді;
oo тілдік, географиялық, математикалық, жаратылыс-ғылыми: баланың ақыл-есінің дамуы.
1.2. М.Монтессори жүйесіндегі сенсорлық даму
Монтессори бөлмесі 5 аймаққа бөлінген
oo күнделікті өмір жатығулар аймағы
oo сенсорика аймағы (сезім органдарын дамыту)
oo математика аймағы
oo ана тілі аймағы
oo ғарыштық аймағы
1.Күнделікті өмір жаттығулар аймағы
Күнделікті өмір жаттығулар аймағы кішкентай балалар үшін ерекше маңызды. КӨЖ аймағында бала өзіне және өз заттарына қарауға көмектесетін материалдар орналасқан. Материалдар бала өзі істейтін ісінің мақсатын айқын түсінген жағдайда таңдап алынады. Бала өзі киінуге (түйме, кнопка, сыдырма, жіпшелер, түйрегіштер, баулар, банттар, ілмектер сияқты заттар салынған рамкаларды пайдалана отырып) үйренеді. Ұқыпты бір нәрсені құюға, төгуге, ыдыс жууға, айна сүртуге, киім - кешек жууға, шын үтікпен оны үтіктеуге, салаттар жасауға, көкөністер тазалауға, кесуге, майдалауға, жаңғақ ашуға, аяқ киім тазалауға, бір жерден екінші жерге тасымалдауға өзіне - өзі қызмет етуге үйретеді.
2. Сенсорика аймағы
Бұл аймақта бала қоршаған ортаны зерттеуде өзінің сезімдерін қолдана білуге үйренеді - осындағы материалдар арқылы өзінің көру сезімін (Түрлі түсті кестелер, көлемі мен пішінін ажыратуға арналған материалдар т.б). Сипап сезу сезімін (сипау үшін тақтайшалар,маталардың қиындыларының жиынтығы т.б). Иіс сезу (иістері бар жәшікшелер). Дәм сезу (дәм сезу банкашалары т.б). Есту сезіміне (шуылдайтын қорапшалар, музыкалық аспаптар т.б) жетілдіреді, сол сияқты температураны ажырату, заттардың салмағының айырмашылығын білу және есте сақтау қабілеттерін жаттықтырады[11].
3. Математика аймағы:
Сенсорлық материалмен жұмыс істеп, логикалық ойлауды үйренген соң бала еш қиындықсыз өзіне таныс ұғымдарды математикалық терминдерге айналдыра бастайды. Оның үстіне математиканы үйрену табиғи жүріп отырады: себебі бала жай ғана математикамен ұласатын дайындалған ортада өмір сүреді. Математикалық дамыту аймағы бала санауды, қосу мен азайтуды, көбейту мен бөлуді, түбірге алу, мағыналы сандармен жұмыс істеу үшін барлық керекті материалдардан тұрады.
4. Тіл аймағы
Балаға тілді алып жүруші ретінде тілді дамытуға арналған (онсыз толыққанды интеллектуалды өсу мүмкін емес болғандықтан) тиісті материалдар қажет. Берілген аймақта жазуға моторлық (қимылдық) дайындық, фонетикалық естудің дамуы, жазу мен оқуға үйрету, т.б қарастырылады. Бұл жерде бала өзінің қорын кеңейтуге, әріптермен танысуға, саусағымен қиынырақ әріптерді салуға, манна жармасына сурет салуға, сондай - ақ жылжымалы алфавит арқылы сөздерді қоюға үйрене ді.
5. Ғарыш аймағы
Жұмыс баланы қоршаған ортамен байланыстырады. Ғарыш аймағында балалар жер бедері, жер шары, әлем бойынша елдерді, олардың мәдениеті мен дәстүрін, өлі және тірі табиғатты, табиғат құбылыстарын, жануарлар мен өсімдіктерді, биологиялық, географиялық, физикалық, химиялық түсініктерін толық алады. Бұл аймақта балалар тереңдетіле түсінік алады.
Балалар жұмыс істегісі келетін аймақ пен нақты Монтессори - материалды өзі таңдайды. Ол жалғыз өзі немесе басқа баламен жұмыс істегісі келе ме, оны да өзі таңдайды. Бала өзінің қарқынында жұмыс істейді. Монтессори баланың шынайы заттармен айналысуын жұмыс деп атайды, ал біз ойын деп санағанға үйреніп қалғанбыз.
М.Мантессори жүйесіндегі сенсорлық даму - әр сезім мүшелерін дамытуды ұсынады. Бұл материал арқылы заттардың көлемін, түсін, өлшемін, дыбысын ажырата алады. Жеңілден ауырға көтеру ұғымы қолданылады. Бала моторикасымен сенсорикасын жаттықтыру үшін материалды қайталауға тура келеді. Материалды қолданған соң бала жоспарлау, дайындау, бір тапсырманы соңына дейін орындауға тырысады. Бірақ сабақ кезінде бала сол материалмен жұмыс жасау жолын толығымен таныс болу керек. Мұнда жұмыс барысында балаға сөз беріледі. Тапсырманы орындай алмайтындарға қайтадан тағы бір сабақ өткізу керек. Алған білімін бекітіп, содан кейін жаңа сабақты өтілуі керек[12, 332].
Сабақ 3 құрылымнан тұрады
1. Көлемін анықтауға арналған материалдар;
2. Бір сызықтың бойымен жүру;
3.Тыныштандыру жаттығулары;
2 М. Монтессори әдістемесінің қолданылу шарттары
2.1. М. Монтессори жасаған жүйе бойынша мектепке дейінгі балаларға арналған Монтессори - топтары
Монтесори білім ортасында балалар өмірге қажетті келесі төмендегі дағдыларды бойларына сіңіреді:
oo шыдамдылық;
oo өз бетінше шешім қабылдап оған жауапкершілікпен қарау;
oo талапкерлік;
oo қоршаған ортаны сыйлау;
Сонымен қатар:
oo өзінің таным белсенділігін дамыту;
oo табиғи қабілеттерін дамыту;
oo өзіне деген оң көзқарасын, сенімділігін, өзін-өзі бағалауын арттыру;
oo әлеуметтік белсенділігінің артуы;
oo оқып білуге деген сүйіспеншілігін арттыру сияқты, тұлға қасиеттері қалыптасады[13].
Ал ең бастысы, Монтессори педагогтары, әрбір баланың ерекше дарынды тұлға екендеріне кәміл сенімде! Монтессори жүйесінің тіршілік етуі, төмендегі тұлға ерекшеліктерін дамытуға себеп: өзі-өзіне деген сенімділік, талапкерлік, жауапкершілік, білуге деген құштарлық, өзі-өзін тыңдау және таңдау мүмкіншілігі.
8 айдан 1,5 жасқа дейінгі балаларға арналған монтессори - топтары.
Сабақ аптасына 2 рет өтеді. Бөбектерге арналған даму ортасының ерекшелігі балалардың жасерекшелік психологиясын ескере отырып, көру-моторлық үйлесімділікті қалыптастыруға, көру, есту, сезу түйсіктерін дамытуға арналған материалдарды орталықтағы монтессори- педагогтарымен, психологтарының әзірлегені. 8 айдан 1,5 жасқа дейінгі ортада монтессори педагогының негізгі қызметі кеңес беру. Оқыған тәжірибелі педагог-психологтың міндеті, анасының түрлі материалдарды қолдана отырып, баламен тиімді қарым-қатынас жасауына көмек беру.
1,5 жастан 3 жасқа дейінгі топ.
Түрлі жас аралығындағы балараға арналған сабақ аптасына 2-3 рет өтеді. Балалар анларымен бірге арнайы дайындалған ортада даму материалдарын еркін таңдай отырып , жекеше жұмыс жасайды. Бұл еркін жұмыс жасау тәжірибесінің негізін қалаған дәрігер - педагог, итальяндық оқымысты М.Монтессори. Бала сабақта тек жекеше жұмыс жасап қана қоймай , топпен де жұмыс жасайды, мысалы: монтессори -педагогының жетекшілігімен өтетін қысқа тақырыптық сабақ шеңбер; шеңбер тақырыбымен үйлестіріліген ИЗО аумағындағы шығармашылық жұмыс[14] ; қимыл-қозғалыс аумағындағы спорт және ән - күйге байланысты өтетін сабақтар. Балалар қызығушылығын арттыруға , бала қиялын тебірентуе, қоршаған ортаны жеке сезімі арқылы тануға, сенсорлық дамуын арттыруға мүмкіншілік туғызатын арнайы материалдарды ұсынады. Сабақ қызықты да көңілді өтеді. Жұмыс жасау мақсаты ата-аналарға көп көңіл бөлу, сұрақтарына жауап бере отырып кеңес беру. Осы себептен де кейбір ата-аналар өз балаларының қайталанбас ерекше тұлға екендерін көруге үйрене бастайды.
3 жастан 6 жасқа дейінгі мектепалды даярлық тобы.
Балалардың өмір сырын білуге деген талаптарын, таңқаларлық қабілеттерін, түйсіктерінің ашықтығын, әрбір сәттен әсерлі қуаныш ала білу мүмкіншіліктеріне қолдау көрсету. Табиғаттың бар құпиясы, баланың ішкі дүниесінде! [15, 16]- М.Монтессори. Бұл топта түрлі жас аралығындағы балалар жұмыс жасайды, осының арқасында бүлдіршіндер ересек балаларға талпынып, ал ересек балалар білген тәжірибелерін бүлдіршіндерге беруге тырысады. Осы себептен де балалар өз бетімен жұмыс жасауға ,өз мүмкіншіліктеріне сенімді қарауға, еркін таңдау және шешім қабылдауға қалыптасады. Педагогтар әрбір баланы қадағалап , оған материал таңдауға, онымен әрі қарай жұмыс жасауға көмектеседі. Сонымен қатар педагогтар топтық сабақты да жиі өткізеді, себебі бұл жас аралығындағы балаларға бірге болу ерекше ұнайды.
Дене бұлшық еттерін дамыту. Бағдарламаның негізгі базасы келесі міндеттерді жүзеге асырғанда орындалады: баланың физиологиялық және психологиялық денсаулығын нығайтқанда гигиеналық және қозғалыс мәдениет негіздерін қалыптастырғанда. Бағдарламада мектепке дейінгі даярлық тобындағы балаға салауатты өмір салты, гигиеналық және қозғалыс мәдениеті жайлы түсініктерін жаңғырту қарастырылған.
Би. Би сабағында балалар ән мен би қозғалысы арқылы ішкі дүниетанымын ашуға үйренеді.
2.2.Баланың сенсорлық сезімдерін дамытуға арналған ойын түрлері
Сенсорлы бұрыш, тәрбиелеу-білім беру үрдісінде, қосымша білімнің тәрбиешілері және педагогтарының ұйымдастырушылық сабақтарында, өзіндік ойындарда, балалардың ізденіс-экспериментальды әрекеттерінде қолданылады. [16, 9]. Сенсомоторлы бұрыш балабақшаның топтық мекемесінде бұл - қымбат құралдарсыз жабдықталған сенсорикалық бөлменің бейімделген нұсқасы.
Сенсомоторлы бұрыш, негізі:
oo сенсорлы функциялардың стимуляциясы үшін (көру, сезу, есту т.б.);
oo ұсақ моториканың дамуы, қозғалушы активтілік стимуляциясы;
oo бұлшық ет және психоэмоционалды қауыртпалықты кетіру үшін, балалардың жақсы сезінуі және релаксацияға жетуі үшін;
oo баланың еңбекқорлығын арттырып, жақсы эмоционалды жағдай қалыптастыру;
oo когнитивті үрдістердің белсенділігі (ойлау, көңіл бөлу, қабылдау, ес);
oo мектеп жасына дейінгі балалардың іс әрекетінің экспериментальдылығы және өзіндік жұмысқа уәжділігінің артуы.
Біздің ортаның, топтың моделі екі қарапайым мақсатқа негізделді:
1.Балабақша - балалар үшін екінші үй, сондықтан оның ішінде балаларға қуанышты және жайлы болу керек;
2. Балалардың толық және жан-жақты дамуы үшін, ойнауға, демалуға және оқуға арналған ұйымдастырылған орта болу керек.
Бағдарламаларды талдау нәтижесінде, дидактикалық және ойын материалдарының қандай болу керектігін ойластырып, балаларға олардың жас ерекшелігін ескере отырып, заттық-даму ортасын құру, әсіресе негізгі көңілді, балаларда сенсорикалық қасиеттерінің дамуына бөлу керек. [17, 29] Балабақшаға алғашқы келген балаларды әдемі, ашық түсті, түрлі-түсті көмекші құралдармен, ойыншықтармен қызықтыру керек. Театр ілгіштен басталса, балабақшада шешінетін жерден басталады. Сондықтанда балаларды балабақшада қарсы алған кезде кіреберістен бастап жайлы болуы керек. Балаларға түрлі-түсті полкаларда орналасқан ашық түсті, жұмсақ, сүйікті т.б. түрлі ойыншықтарды ұсынамыз. Үйдің образын балабақшада бөлменің интерьері қалыптастырады. Үйықтайтың бөлмеге кірген кезде балалар сенсорлы-түрлі түсті жолақтан өтіп, оны дене түйсігі арқылы сезінеді. Сенсорлы бұрышты ұйымдастыру барысында біріншіден топтық мекеме ішіндегі орналасу орнын анықтау керек. Ол балаларға ыңғайлы жерде орналасуы керек. Бұрышқа сенсомоторлы объектілерді таңдауда ерекше көңіл бөлінеді. Олар балалардың өміріне және денсаулығына қауіпсіз объектілер болуы тиіс. Бұрыш сабақ тақырыбына және қажеттіліктерге байланысты енгізілетін, негізгі және қосымша объектілерден тұрады. Топтағы сенсорикалық бұрыш келесідей жабдықталу керек: достық ағашы, үй, жануарлар, көбелектер, құстар, шөп, гүл, күннің көзі салынған қабырға. Бала үйін сағынған кезде алақанын анасының салынған алақанына қоюын сұраймыз, осылай анасымен амандасып, оның жылуын және жақын екенін сезінеді. Сонымен қатар сенсорлы тәрбие мәселелерін шешу үшін әр-түрлі тақырыпты қосымшалар алынады. Арнайы дайындалған ойыншық-тасбақалардың көмегімен балалар әр-түрлі қосымшалармен жұмыс жасайды. Табиғат мезгілдері құбылыстарымен таныса отырып, спектр түсін атауда, көңіл көтеріп, жаттығады. Осындай үйдің формасы сияқты Ковралин - ойын арқылы оқыту құралы, осы үйге балалар түрлі-түсті жіптер, геометриялық пішіндер, қыстырмалар, жанында түрлі-түсті вагондары жабыстыра алады. Қолдың ұсақ моторикасын дамытып, заттардың қасиеттері, түстері, өлшемдермен таныстырады.
Сөйлеу қабілеттерін дамыту үшін - қуыршақтарды, қолғап қуыршақтарды қолданып театр ұйымдастырады, туған күндерде, ерекше күндерде ертегілер ойналады. Бала ерекше қызығатын заттар туралы талдау жасау керек, сонымен қатар баланың, сөздерді дұрыс айтуын, сұрақтарға жауап беруін қадағалау, үйрету[18, 17 ].
Көру қасиеттерінің дамуы үшін- түстерді атап, анықтайтын, контрастылы өлшемдерді (үлкен, кіші), формаларды қарастыратын ойындарды ойнау.
Біз келесі дидактикалық ойындарды қолданамыз:
Түске байланысты ойындар: Кесеге сәйкес келетін қасық таңдау, Ауа шарлары, Қуыршақтарға моншақтар мен ойыншықтар таңдау, Сиқырлы қапшық, Әдемі қоршау, Гүлді отырғыз, Қоңыз адасты және т.б.
Формаға байланысты ойындар: Кез келген затты құрастыр, Құрлысшы, Сиқырлы мозайка, Түрлі-түсті пішіндер және т.б.
Өлшемге байланысты ойындар: Сиқырлы көбдиша, Шарлар, Құрлысшы, Затты құрастыр және т.б.
Қолдың ұсақ моторикасының дамуы үшін және заттардың әр-түрлі қасиеттерімен таныстыру үшін келесі дидактикалық ойындарды қолданамыз: Моншақ жаса, Қысқышты сыйла, Жапырақтарды қой, Сиқырлы таяқшалар, Түймелі алаң, Баулар, Баланы ора және т.б.
Құммен, сумен, қармен ойнау барысында балаларды осы материалдардың қасиеттерімен таныстырамыз (құм шашылады, сулы затты жабыстыруға болады, ыдыстағы суды шәшкелерге құямыз).Әр-түрлі жазу құралдары арқылы түрлі-түсті және қасиеті әр-түрлі заттардың бетіне жазу, қамырдан әр-түрлі заттарды жасауды үйрету.
Балалардың қозғалу белсенділігін арттыру үшін топ ішінің әр бұрышында әр түрлі материалдан жасалған ойыншықтар орналасқан. Балалар жұмсақ сырғымадан сырғанауды, әр-түрлі көлемдегі доптармен ойнауды, баспалдақтарға мініп, одан түсуді, гимнастика жасауды, тастармен ойнағанды, суарғанды, арам шөп жұлғанды, ойыншықтарды сүйрегенді жақсы көреді. Балалар бір заттың үстіне отырып жүргенді, сырғанағанды, музыкамен билегенді, қол және аяқ координациясын сақтауды да жақсы көреді.Сонымен қатар әр-түрлі қимылдар жасайтын ойындарды ұнатады: Допты қуып жет, Өзен арқылы, Ұшақтар, Мені қуып жет, Қақпаға, Ақ қоян отыр, Қайда дауыстайды, Пойыз және т.б.
Есту қабілетін дамыту үшін әр-түрлі дауыс шығаратын ойыншықтар алу керек немесе мультфильмдерде айтылатын әндерді салу керек. Музыкалық қабілетін арттыру үшін, музыкалық аспаптарда ойнаймыз, музыкалы-дидактикалық ойындар ойнаймыз: Үйде кім тұрады, Динь-дон, Қай аспапта ойнағанымды тап және т.б.Әр-түрлі дауыстары бас касеталар мен дисктер қолданамыз: үй жануарларының және құстарының дауыстары, табиғаттың әр-түрлі дауыстары, судың дауысы, жаңбырдың даусы, жапрақтардың қозғалған даусы.
Иіскеу сезімдерін дамыту керек. Иістер дене мен сана арасындағы байланыс функциясын атқарады. Бірнеше студенттің ішінде белгі иіс сезу орталығынан, эмоциямен басқарылатын мидың белгілі-бір бөлігіне беріледі.Осыған байланысты баланың көңіл күйіне әсер етуге болады; яғни сергітуге немесе тыныштандыруға болады және т.б.Ойындар: Менің жақсы ұнататын иісім, Гүлдердің жұпар иісі, Иісті таны және т.б.
Ұстап сезіну үшін әр-түрлі фактурадағы материалдар (тері, жібек, қағаз т.б.), қолға білінетін әріптер мен сандар. Балалар формасы әр-түрлі заттармен ойнағанды жақсы көреді. Ойындар: Қолмен ұстап біл, Тауып көрсет, Затты сипатта және т.б. [19, 8].
В.В. Воскобовичтің ойындары дамушы ортаға өте жақсы енеді. Оның ойындары көп функционалдылығымен және әдемі түрімен, ылғи балалардың ойынға деген құштарлығын оятып, көңілін аудартады. Ойынның құндылығы - баланың психикалық ерекшелігін ескеріп, оны қызықтырады, көңілін мобилизациялайды, бала берілген тапсырманы шешу жолын ойлау үрдісіне қатыстырады. Ойынның бірінші кезеңінде тек фигураларды құрастырсақ, кейін жылдан жылға үлкен сарайлар, ракеталар, космонавттар салып, толық оқиғаларды құрастыруға болады. Қолданатын ойындар: Екі түсті квадрат, Мөлдір квадрат, Кавролин, Ғажайып пішіндер [20, 14]. Ойын барысында психологиялық үрдістердің терең әрекеттесуінің (анализдаушы қабылдағышы, ес ойлау, сөйлеу), сонымен қатар тұлға қасиеттерінің (мақсаттылық, тұрақтылық, өзіндік т.б.) дамуы жүреді. Барлық осы ойындар бір күндік емес.Саусақтар, жүйке импульстары орталық жүйке жүйесіне жіберетін үлкен санды рецепторлардан тұрады және ағза жүйесінің жұмысын жақсартады.
Монтессори тобындағы шеңбер
Монтессори педагогикасының ең бір қажетті бөлшегінің бірі - шеңбер болып табылады. "Шеңбер дегеніміз не?"- деген сұрақ Монтессори сабағына келген барша ата- ананы толғандыратыны табиғи құбылыс[21, 10]. Монтессори педагогтарының бірі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz