Қазақстанның сақтандыру компаниялары инвестициялық қызметінің басымдықтары және жетілдіру механизмі

Пән: Сақтандыру
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ: 368.01:330.322 (574) Қолжазба құқығында
БАЗАРБАЕВ АСЫЛБЕК ОРИНШАИХОВИЧ
Қазақстанның сақтандыру компаниялары: инвестициялық қызметінің басымдықтары және жетілдіру механизмі
08.00.10 - Қаржы, ақша айналысы және несие
Экономика ғылымдарының кандидаты ғылыми
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның
АВТОРЕФЕРАТЫ
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2008
Жұмыс Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университетінде орындалған
Ғылыми жетекшісі
экономика ғылымдарының докторы
С.Ж.Интыкбаева
Ресми оппоненттер
экономика ғылымдарының докторы
К.Ш.Дюсембаев
экономика ғылымдарының кандидаты
Р.У.Смагулова
Жетекші ұйым
Тұран Университеті

Қорғау 2008 жылдың ________________күні 14.00 сағатта Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университетіндегі экономика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін іздену жөніндегі Д 14.02.01 диссертациялық кеңесінің мәжілісінде өткізіледі, мекен-жайы: 050035, Алматы қаласы, Жандосов көшесі, 55, 144 бөлме.
Диссертациямен Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университетінің кітап ханасында танысуға болады.
Автореферат _________________ 2008 жылы таратылды.
Диссертациялық кеңестің
ғылыми хатшысы, э.ғ.д. А.Б. Темирбекова
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Сақтандыру резервтерін және меншік капиталын инвестициялау - сақтандыру компанияларының қаржы-шаруашылық қызметінің маңызды бағыты, жинақтаушы сақтандырудан жиналған сақтандыру сыйақысының бөлігін инвестициялау - сақтандыру шарттарын орындаудың қажетті элементі және сақтандырудың тәуекел түрлері бойынша сақтандыру сыйақысының бөлігін инвестициялау, әсіресе мүліктік тәуекелдерді сақтандыру табыстың қосымша және ауқымды көзі болып табылады.
Сақтандыру операцияларынан кейінгі табыстың екінші басым көзі болып табылатын сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметі әлі күнге дейін дамып-жетілмей келеді. Соған қарамастан, Қазақстандағы сақтандыру қызметі саласындағы күшейіп келе жатқан бәсекелестік және соның салдарынан сақтандыру тарифтерінің төмендеуі, әлуетті сақтанушылардың тәуекелден сақтанудың баламалы тәсілін таңдауы, сақтандырушының инвестициялық белесенділігінің даму мәселесі ең өзекті мәселелер қатарына жатқызады.
Сақтандырудың инвестициялық қызметінің толыққанды дамымауын бірнеше негізгі себептермен түсіндіруге болады.
Біріншіден, Қазақстанда қор рыногы әлі де дамымай отыр, ал сенімді қор құралдарының саны шектеулі. Кепілдемелік табыстылық пен өтімділікті тек ғана мемлекеттің борышқорлық міндеттемесі, табиғи монополиялар мен қаржылық институттардың бағалы қағаздары ғана қамтамасыз етеді.
Екіншіден, еліміздегі тұрақсыз инвестициялық жағдай туғызып отырған инвестициялық үдерістерді мемлекеттік реттеудің жеткіліксіздігі көзге айқын көрініп отыр.
Үшіншіден, шетелдік сақтандыру компанияларымен салыстырсақ, қазақстандық сақтандыру ұйымдарында әлі күнге дейін инвестициялық қызмет саласында қажетті қомақты қаражат көлемі жоқ. Өмірді ұзақ мерзімге сақтандыру және зейнетақыны сақтандырудың аз көлемі инвестициялық қызметтің жоғарылауына септігін тигізбей отыр.
Төртіншіден, осы салада білікті мамандар мен сақтандырудың инвестициялық қызметінің тиімділігін арттыру мәселелері бойынша ғылыми зерттеулер жоқтың қасы. Мысалы, сақтандыру бизнесінің инвестициялық моделінің, инвестициялардың тиімділігін бағалау әдісінің болмауы, сондай-ақ сақтандыру компанияларының инвестициялық саясатын ашу механизміне қатысты ғылыми әдебиеттерде зерттеулердің аздығын және т.б. айтуға болады.
Сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметінің дамуына кері әсер ететін факторлар қатарына инвестициялаудың әлуетті объектілері жөнінде ашық ақпараттың жетіспеушілігін жатқызуға болады, мұның өзі салымдардың тиімділігінің болжамдарынының дұрыс болмауына әкеп соғады. Сонымен қатар, бұл факторларға қор рыногы субъектілерінің қызметінде мемлекеттік бақылаудың жетіспеушілігін, сақтандырудың қажетті де әлеуметтік маңызды түрлерінің аздығын да жатқызуға болады.
Қазіргі сақтандырудың инвестициялық рыногында қалыптасқан жағдай сақтандырудың жаңа міндетті түрлерін енгізудің тиімділігіне және өмірді ұзақ мерзімді сақтандыру үдерісінің дамуына да кері әсерін тигізуі мүмкін. Халықты әлеуметтік қорғау тиімділігіне қол жеткізіледі, бірақ бұл жаңа сақтандыру қызметінің түрлерін енгізуден келетін экономикалық тиімділігін күткен нәтижеден әлде қайда төмен болуы мүмкін. Басты себеп - ішкі және сыртқы факторлардың жағымсыз әсерлерін төмендету механизмінің жоқтығымен сипатталатын сақтандыру компанияларының тиімсіз инвестициялық саясаты.
Сақтандырушылардың инвестициялық қызметін жеделдету мүмкіндігінің төмендігі сақтандыру маркетингінде сұранымның дамуы және өмірді ұзақ мерзімге сақтандыруды қанағаттандырудағы негізгі кедергі болып табылады. Көпшілікке мәлім, өмірді ұзақ мерзімге сақтандыру үдерісіндегі келісімшарт жасау кезінде сақтандыру компаниясы төленетін сақтандыру сыйақысына анықталған пайыздық есептеуді өз міндетіне алады. Инвестиция рыногындағы тұрақсыз жағдай өз міндеттемелерін орындамауға, қаржылық тұрақтылықтың төмендеуіне, тіпті сақтандыру компанияларының өтімділігінің жоғалуына әкеп соғады.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі таңда сақтандыру рыногының Қазақстанда дамуы барысында сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметін жақсарту өте маңызды болып табылады. Соңғы жылдарда институционалдық инвесторлардың (бұған сақтандыру компаниялары да жатады) активтерін басқарудың портфельді әдістерін қолдану және теория, практикалық негіздеу саласында үлкен өзгерістер болып жатыр.
Сақтандыру резервтерін портфельді басқару мәселесіне ғана қатысты емес, сонымен қатар бүкіл қор рыногына қатысты, оның ішінде инвестициялық менеджмент, портфельді инвестиция, пайыздық мөлшерлеме және келтірінді құн теориясы туралы Ч.Доудың, Б.Грэхэмнің, Д.Доддтың, И.Фишердің, Р.Элиоттың, Г.Марковицтің, Д.Тобиннің, У.Шарптың, Ф.Розенфельдтің, Р.Эдвардстың, Ю.Фаманың, Дж.Линтнердің, Р.Претчердің және Дж.Мейджидің қомақты, терең еңбектерін жатқызуға болады.
Жалпы инвестициялық қызметтер және портфельді инвестициялар теориясына қатысты үлкен үлес қосқан қазақстандық экономист-ғалымдар: О.Баймуратов, М.Кенжегузин, Ч.Атаниязов, Л.Жексебаева, Г. Абдрахманова, Б.Жұманова, А.Кәрімжанов және т.б.
Сақтандыру резервтерін инвестициялық басқару мәселесіне тікелей қатысты жұмыс жазған авторлар - У.Искаков, В.Мельников, В.Ли, К.Жүйріков, В.Додонов, Н.Нурланова, Ж.Құрманов, А.Назина, А.Құрманғалиева, Н.Батыргожин, Г.Маянлаева.
Дегенмен, Қазақстандық экономика мектебінде инвестициялық портфельдің тәуекелін бағалау және Қазақстанда сақтандыру компанияларының инвестициялық портфельдер жүйесіндегі кейбір инструменттерді бағалауға арналған зерттеулер жоқтың қасы. Сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелінің тиімділігін бағалаудың математикалық әдістері нашар дамыған. Сондықтан, бұл бағытта әлі де болса кешенді талдау жүргізу қажеттігін және зерттеу аясының кеңдігін көрсетеді. Осыған байланысты бұл мәселе бойынша тоериялық, практикалық және әдістемелік тұрғыдан кешенді талдау мен саралау қажеттігі зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттерін анықтауға түрткі болды.
Диссертациялық зерттеудің мақсаты және міндеттері. Диссертациялық зерттеудің мақсаты - сақтандыру компанияларының инвестициялық погртфелін талдау, сақтандыру компанияларының инвестициясын оңтайландыру әдістерін және осылардың негізінде сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелін жетілдіру бойынша қорытындылар мен ұсыныстар жасау болып табылады.
Аталған мақсатқа жету үшін зерттеудің логикалық тұтастығын қамтамасыз ететін келесі міндеттерді шешу арқылы жүзеге асырылады:
oo Қазақстанның экономикалық мектептерінде портфельдік талдауды құру мен даму кезеңдерін қадағалау;
oo қазіргі порфельдік теория негізінде сақтандыру компаниясының инвестициялық портфелінің қалыптасуын талдау;
oo шетелдердегі инвестициялық ағымдардағы сақтандыру резервтерінің мағынасы мен рөлін нығайту кезеңдерін айқындау;
oo Қазақстанның сақтандыру және қор рыноктарының қазіргі кездегі жай-күйі мен даму перспективаларын талдау;
oo Қазақстанның сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелінің инструменталдық құрылымына баға беру;
oo Қазақстанның сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметінің негізгі бағытын зерттеу, институционалды инвесторлардың портфельдік инвестицияларының көлемін бағалау;
oo Қазақстанның сақтандыру компаниясының инвестициялық портфелінің құрылымының перспективалық моделін жасау.
Зерттеу пәні - сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметінің үдерісінде туындайтын қатынастар.
Зерттеу объектісі - Қазақстанның сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметі болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі - отандық және шетелдік сақтандыру рыногының дамуының теориялық және практикалық аспектілерімен айналысатын отандық және шетелдік экономистер мен қаржыгерлердің классикалық және қазіргі таңдағы еңбектерінде ұсынылған және дәлелденген теориялар мен гипотезалар, тұжырымдамалар, қазақстандық ғалымдардың қор рыногының дамуы мен портфельді талдау мәселелері бойынша зерттеу жұмыстары жатады.
Осы зерттеулерде монографиялық зерттеу әдісі, ғылыми-абстрактілік әдісі, байқаулар, зерттеулер, салыстырмалар, жүйелі және факторлық талдау, негіздеу, салыстырмалы көрсеткіштер, баланстық әдіс қолданылды. Жұмыста, сонымен қатар, қаржы рыногына қолданбалы және техникалық талдау жүргізілді.
Зерттеудің ақпаратттық базасы ретінде статистикалық мәліметтер, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісінің мәліметтері, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің, Қазақстан Республикасының Заңнамалық актілері, Қаржы рыногы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша Агенттік, Қазақстан Республикасында қаржы рыногының жекелеген агенттерін реттейтін құқықтық және нормативтік құжаттар, осы проблемалар бойынша басылымдар мен монографиялар болып табылады.
Жұмыста Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісінің есептері, Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар рыногының даму бағдарламасының жүзеге асуы туралы есептер, Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар рыногы мен сақтандыру рыногын дамыту бағдарламасын жүзеге асыру бойынша іс-шаралар жоспары кеңінен пайдаланылды.
Диссертациялық зерттеудің ғылыми жаңалығы. Сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметінің концептуалдық жай-күйін әзірлеу және маңызды бағыттарын негіздеу болып табылады. Ғылыми жаңалықтың негізгі элементтері мыналардын тұрады:
oo теориялық аспектілерді ғылыми жүйелендіру мен зерттеудің негізінде инвестициялық портфель ұғымына авторлық анықтама берілген, яғни ол сақтандыру компанияларына тән қаржылық инструменттердің жиынтығы деп түсіндіріледі;
oo сақтандыру компаниялары қызметінің ерекше түрі ретіндегі портфельдік инвестициялаудың концептуалдық және ұйымдастырушылық негіздері зерттелген;
oo сақтандыру компанияларының қаржылық ресурстарын қалыптастыру жүйесіндегі қаржылық қорғау институты ретінде сақтандыру резервтерін инвестициялық басқару жүйесінің қызмет ету ерекшелігі анықталған;
oo сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелінің тәуекелдерін төмендету әдісі ретіндегі сыни сызығы әдісіне ғылыми баға берілді және іс жүзінде мақұлданды;
oo сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығын бағалау параметрлері, олардың ЕуроОдақ стандартына бейімделуінің қажеттігі айқындалды;
oo автормен әзірленген сақтандыру резервтерін орналастырудың экономика-математикалық моделін қолдануда халықтың жинақтарының ағындарын көбейтуге мүмкіндік туғызатын механизмдер ұсынылған.
Қорғауға ұсынылатын негізгі нәтижелер. Ғылыми-практикалық әзірлемелерді енгізетін сақтандыру компанияларының портфельдік инвестициялау бойынша теориялық жағдайларын, оның тиімділігін арттыру бойынша практикалық тұжырымдамалар қорғауға ұсынылады. Тақырыпты зерттеу барысында жаңа көзқарастар, ұсыныстар мен тұжырымдар жасалған, соның ішінде маңыздылары мыналар:
1)сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелін қалыптастырудың теориялық-әдістемелік жағынан қарастырылуы;
2)тәуекелді басқарудағы талаптарды, тәуекелді бағалаудың кезеңдері мен әдістерін қосатын тәуекел-менеджменттің көпвекторлы жүйесі;
3)Қазақстанның сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелін қалыптастыру механизмін оңтайландырудың экономика-математикалық моделі;
4)Сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметінің тиімділігін арттыру бойынша заңнамалық, нормативтік, ұйымдастырушылық сипаттағы бірқатар ұсыныстар.
Зеріттеу нәтижесінің практикалық маңыздылығы диссертациядағы теориялық жағдайлар мен практикалық ұсыныстарды сақтандыру ұйымдары мен брокерлік компаниялар қызметтерінде, сақтандыру резервтерін басқарушылар кеңінен пайдалануы мүмкін. Ғылыми зерттеудің материалдары Сақтандыру курсы бойынша лекцияда және семинарлық сабақ жүргізуде пайдаланылуы мүмкін.
Зерттеу нәтижелерінің сыналуы. Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен нәтижелері халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалған: Стратегия экономической стабилизации Казахстана: взгляд в 21 век (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, сәуір 2000 ж.), 10 лет независимости Казахстана: итоги и перспективы развития (Университет "Қайнар". 22-24 ақпан 2001 ж.), Казахстан на пути к новой модели развития: тенденции, потенциал и императивы роста (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, 2001ж.), Социально-экономические и правовые аспекты индустриально- инновационного развития Казахстана (Казахская Академия труда и социальных отношений, 12.05.2006 ж.), Бірінші Рысқұлов оқулары (Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ. 16-19 мамыр 2006 ж.), Финансы и учет: региональные аспекты (Алматинский филиал Московской академии труда и социальных отношений, 06.06.2006 ж.), Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына (Алматы экономика және статистика академиясы. 17 -- 18 қазан 2006 ж.), Екінші Рысқұлов оқулары (Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ. 21-26 мамыр 2007 ж.).
Зерттеу нәтижелерінің жарияланымдары. Зерттеу тақырыбы бойынша 5,34 баспа беттен тұратын 13 мақала жарық көрді. Бұл еңбектер жұмыстың мазмұнын тегіс қамтиды. Оның ішінде төрт мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласында қадағалау мен аттестаттау комитетінің нұсқауындағы экономикалық басылымдарда жарияланған.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертацияның құрылымы зерттеудің мақсатымен және міндеттерімен анықталып, тақырыпты ашуға негізделген. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады, 34 кесте, 19 сурет қосымшалары қамтиды.
ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ МАЗМҰНЫ
Сақтандыру компанияларының инвестициялары ішкі инвестициялық ресурстардың маңызды құрамдас бөлігі бола отырып, өз елдерінің экономикалық дамуында инвестициялық мәні өте зор болып келеді. Сақтандыру резервтері әр түрлі қаржылық құралдар мен инвестициялық жобаларға ұзақ мерзімге инвестициялау мақсатында орналастырылатындықтан сақтандыру компанияларының инвестицияларының бос ақша ресурстары сақтандыру резерві түрінде жұмыс капиталы ағынына трансформацияланып, капитал рыногында спекулятивтік ойынға жиі қатыспайды. Сондықтан, сақтандыру компанияларындағы портфельдік инвестициялаудың әдістемелік аспектілерін зерттеу көкейкесті болып табылады.
Зерттеу нәтижесінде сақтандырудың инвестициялық қызметінің тиімділігін дамыту проблемалары екі бағытта қарастырылған. Бірінші жағынан, экономиканың инвестициялық және сақтандыру секторындағы мемлекеттің реттеуші рөлін нығайту бойынша шаралар. Екінші жағынан, сақтандыру ұйымдарының қаржылық менеджментін жетілдіру сақтандыруды инвестициялау тиімділігін дамытудың маңызды рөлін арттырады және сақтандырушылардың маркетингтік саясатын жаңғырту бағытында ұзақ мерзімді сақтық зейнетақы аннуитеттері сияқты, сақтандыру практикасына жаңа ұзақмерзімді сақтандыру қызметінің түрлерін әзірлеу және енгізу.
Сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметінің теориялық - әдістемелік проблемаларын оқып үйрене отырып, отандық және шет елдердің сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметінің перспективалары мен проблемалары қарастырылды. Зерттеудің бағыты сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметінің теориялық аспектілерін талдау, сақтандыру компанияларының инвестициялық қызметінің халықаралық тәжірибесін зерделеу, Қазақстанның қаржы рыногындағы институционалдық инвесторы ретіндегі сақтандыру компанияларының маңызы мен рөлін көрсету болып табылды.
Зерттеу үдерісінде, оңтайлы портфель - бұл бағалы қағаздар портфелінің табыстылығы мен тәуекелінің үйлесуі деп дәлелденді. Ұлттық қаржы рыноктарының дамуымен және жергілікті қаржылық институттардың сыртқы қаржы рыноктарында рыноктық инструменттермен белсенді сауда операцияларын жүргізуге дайындығы әр түрлі рыноктық инструменттердегі позициялармен байланысты рыноктық тәуекелді өлшеу мәселесі өзекті болып табылады.
Портфель - бұл жалпы мақсатқа жетудегі инвестициялық инструменттер жиынтығы. Инвестициялық портфель ретінде жеке және заңды тұлғалардың иелігіндегі бағалы қағаздар жиынтығы түсінеді. Кез келген портфель өздігінен белгілі бір акциялар жиынтығынан, әр түрлі тәуекелден қорғалған және қамтамасыз етілген облигациялардан, сондай-ақ табысы тұрақты кепілдендірілген (яғни, негізгі қарыз сомасы бойынша немесе ағымдағы пайыздарды төлемеу бойынша тәуекел қаупі) бағалы қағаздардан тұрады.
Портфель - корпоративтік облигациялар , әр түрлі қамтамасыз ету мен тәуекел дәрежесіне байланысты облигациялар, сондай-ақ тұрақты табыспен кепілдендірілген, яғни негізгі сома және ағымдық түсімдер бойынша ең аз тәуекел қаупі бар қағаздар жиынтығы. Портфельдік инвестициялау қор рыногының әр түрлі секторларында инвестициялық қызметті жоспарлауға, бағалауға және қорытынды нәтижелерді бақылауға мүмкіндік береді.
Осыған байланысты, түрі, қызмет ету мерзімі және өтімділігі әр түрлі бағалы қағаздарға жүргізілетін және біртұтас ретінде басқарылатын салымдары бағалы қағаздар потфелін қалыптастырады. Қор рыногының қалыптасқан практикасында инвестициялық портфель ретінде жеке немесе заңды тұлғаларға тиесілі бағалы қағаздардың басқарудың біртұтас объектісі ретінде көрініс табатын белгілі бір жиынтығы түсіндіріледі
Көбінесе әдебиеттерде "инвестициялық портфель" түсінігі "бағалы қағаздар портфелі" түсінігіне сай келеді делінген. Инвестициялар жалпы тура (нақты) және портфельді болып бөлінетіндігі белгілі. Портфельдік инвестициялар - бұл бағалы қағаздарға салымдар. Яғни, портфельдік инвестициялар және инвестициялық портфель түсініктері арасында өзіндік байланыс бар. Алайда, біздің ойымызша, бұл категориялардың шынайы мазмұнын ескерсек, инвестициялық портфель - бағалы қағаздар портфеліне қарағанда кеңірек ұғым. Инвестициялық портфель - бағалы қағаздардың, депозиттік салымдардың және инвестициялық жобаларды қаржыландыру қаражаттарының белгілі бір жиынтығы. Портфельді басқару өтімділік пен табыстылықтың арасындағы тепе-теңдікті қолдауды қарастырады.
Біздің ойымызша, портфельдің өтеу мерзімдері бойынша құрылымы - жоспар бойынша өтеу мерзімі болашақта болатын бағалы қағаздардың жиынтығы. Негізгі төрт құрылым бар - қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді, балансталған және гантелтектес. Қысқа мерзімді портфельде өтеу мерзімі жақын арада болатын бағалы қағаздар ғана болады.
Сақтандыру компанияларының активтерін инвестициялық басқару тиімділігі тек қана жұмысқа қабілетті модельдердің іске асуымен мүмкін болады. Портфельдік инвестициялау инвесторларға бірнеше қосымша басымдықтар беретін активтерді әртараптандыруды көздейді
Біріншіден, ұлттық рыноктағы мөлшермен салыстырғанда әлуетті мүмкін болатын инвестициялық инструменттердің саны ұлғаяды. Екіншіден, портфельдің әртараптандырылуы, есебінен тәуекел-табыс ара қатынасының тиімдірек болуына мүмкіндік береді, бұл бір елден көбірек эмитенттердің бағалы қағаздар портфеліне қосылу мүмкіндігін туғызады және бұл тек бір ғана елдің эмитенттерінің бағалы қағаздарын инвестициялаудан гөрі тиімдірек. Сондықтан да, инвестициялау кезінде портфельге қосу үшін әлуетті активтер спектрін кеңейту, берілген тәуекел үшін жоғарырақ табыстылыққа немесе берілген табыстылық үшін төменірек тәуекелге әкеледі.
Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру - бұл әр түрлі қаржылық инструменттер жиыны арасында нақты бір мерзімнің аяқталуымен олардың кері айырбастау және белгілі бір табыс (немесе шығын) алу мақсатында ақша қаражаттарының инвестицияланған сомасын үлестіру. Жұмыста бағалы қағаздар портфелін қалыптасыру үдерісі келтірілген. Бұл портфельдің қалыптасуына инвестордың мақсаттары және сол мақсаттар негізінде жасалынатын инвестициялық стратегия негіз болады.
Портфельдік инвестициялаудың негізгі мақсаты бағалы қағаздар жиынтығына жеке бағалы қағаз тарапынан алғанда мүмкін болмайтын және тек бағалы қағаздардың құрамдастыруы кезінде мүмкін болатын инвестициялық сипаттамалар беру арқылы инвестициялау жағдайларын жақсарту болып табылады.
Осы зерттеудің нәтижесі көрсеткендей, инвестициялық портфель жеткілікті түрде басқаруды қажет етеді. Оны басқару үшін қазіргі кездегі портфельді жаңартуға бағытталған шараларды жүзеге асыру қажет. Бұл - менеджерден (инвестордан) тек бағалы қағаз рыногын білуді, инвестициялық портфельге кіретін жеке бағалы қағаздардың табыстылығын, тәуекелін, өтімділігін есептеу бойынша белгілі бір біліктілікті ғана емес, сондай-ақ бүкіл портфельді басқара білуді талап ететін өте күрделі міндет. Сондай-ақ, менеджердің түйсігі, болжай алу, портфель үшін инвестициялардың қажетті жиынтығын таңдай білу сияқты қабілеті болу тиіс.
Біз портфельдік менеджментті күнделікті статистикалық, портфельдік және техникалық талдауды қажет ететін үзіліссіз өзгеріп отыратын көрсеткіштер жүйесі ретінде қарастыратын ғалымдардың пікірімен де келісеміз. Сонымен қатар, қаржы рыногының қазіргі кезеңінің дамуындағы тәуекел-менеджмент - басқару компанияларының бизнесінің дамуының қажетті негізі деген тұжырымға да қосыламыз.
Сонымен қатар, портфельдік менеджменттің психологиялық теориясының дамуын қарастыратын кейбір авторлармен келіу қиын. Өйткені авторлар қор рыногындағы бар құбылыстарды шешім қабылдаудың психологиялық аспектілерімен түсіндіреді. Дегенмен, төмендегі пікірлермен келісуге болады: басқарушының психологиясы инвестициялық портфельдің пайда болуы мен оның жағдайына елеулі түрде әсер ете алады. Негізгі әсер қор рыногы мен негізгі эмитеттердің макроэкономикалық қоршаған ортасы болып табылады.
Шетелдік ғалымдардың жұмысын зерделей отырып, біз мынадай қорытындыға келдік: инвестор көптеген портфельдердің ішінен өзіне қолайлы портфельді таңдап алады, өйткені портфельдер бір жағынан ең жоғарғы табыстылықты білдірсе, екінші жағынан болжамды табыстылық ең төменгі тәуекелді қамтамасыз етеді.
Қазақстандық портфельдік менеджмент мектебінің осал жері туралы біздің ойымыз мынадай: Қазақстанда инвестициялық портфельдердің тәуекелін бағалауға қатысты және сақтандыру компанияларының инвестициялық портфельдерінің кейбір инструменттеріне қатысты зерттеулер жоқтың қасы. Қазақстанда инвестициялық портфельдерді басқару тиімділігін математикалық талдау әдісі нашар дамыған.
Сақтандыру компаниялары дүниежүзілік практикада негізгі институциалдық инвесторлар болып табылады. Олар қаржылық инструменттерге қомақты сомалар салады. Қазақстандағы сақтандыру компаниялары жөнінде бұлай деу қиын. Егер 2000 жылы сақтандыру компанияларының саны 42 болса, 2006 жылы 38 компания болды. Сақтандыру компанияларының активтері абсолютті шамамен де, салыстырмалы шамамен де Қазақстанның қаржы қорында және экономикада елеулі рөл атқармайды. Сақтандыру компанияларының активтері 2000 жылы 8,3 млрд теңгеден 2006 жылы 135,5 млрд теңгеге дейін көбейді (өсім 1532,5%). ЖІӨ қатысты сақтандыру компанияларының активтері онша өсе қойған жоқ: 0,3%-дан 1,4%-ға дейін ғана өсті. Сақтандыру компанияларының меншікті капиталы 2000 жылы 4,6 млрд теңгеден 2006 жылы 80,2 млрд теңгеге өсті (өсім 1643,5%), көрсеткіш ЖІӨ-ге қатысты 0,2%-дан 0,8%-ға көбейді.
Кесте 1 - Қазақстан Республикасы сақтандыру компанияларының даму үрдісі
Көрсеткіштер
Нақты
Болжам
2000 жыл
2001 жыл
2002
жыл
2003 жыл
2004 жыл
2005 жыл
2006 жыл
2007 жыл
2008 жыл
2009 жыл
Сақтандыру компаниялары-ның саны
42
39
33
32
36
37
38
40
42
44
Сақтандыру компаниялары-ның меншік
капиталы,
( млрд. тенге)
4,6
5,3
6,1
9,0
24,1
35,9
80,2
142,6
224,6
330,8
ЖІӨ-ге %
0,2
0,2
0,2
0,2
0,4
0,5
0,8
1,2
1,6
2,0
Сақтандыру компаниялары-ның меншік
капиталы,
( млн. долл.)
32,3
36,0
39,7
60,5
178,9
269,2
631,5
1 171,4
1 879,4
2 812,4
ЖІӨ-ге %
0,2
0,2
0,2
0,2
0,4
0,5
0,8
1,2
1,6
2,0
Сақтандыру компаниялары-ның активтері,
( млрд. тенге)
8,3
8,8
22,4
20,7
44,0
73,3
135,5
368,3
729,9
1 124,7
ЖІӨ-ге %
0,3
0,3
0,6
0,5
0,8
1,0
1,4
3,1
5,2
6,8
Сақтандыру компаниялары-ның активтері,
( млн. долл.)
58,2
59,8
145,7
139,1
327,2
549,9
1 066,9
3 026,1
6 108,0
9 562,2
ЖІӨ-ге %
0,3
0,3
0,6
0,5
0,8
1,0
1,4
3,1
5,2
6,8
Ескерту: ҚР қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Агенттіктің мәліметтері негізінде автормен есептелінді.
Соңғы жеті жылда сақтандыру компаниялары активтерінің ең жоғарғы өсімі - 154,5% 2002 жылы болды. 2006 жылдың нәтижесі бойынша сақтандыру компанияларының активтерінің өсімі 84,7% болды. Қорыта айтқанда сақтандыру рыногының өсуі өте қарқынды, оны 3 бөлікке бөлуге болады: міндетті сақтандыру, нақты ерікті-мәжбүрлі сақтандыру және ерікті сақтандыру. Алдыңғы екі бөліктердің арқасында қарқынды өсу пайда болды. Жұмыс берушінің міндетті сақтандыруы жөніндегі Заң күшіне енді. Оған бөлінетін сыйақылардың мөлшері 9-10 млрд. теңгені құрайды. Халыққа және ұйымдарға кредиттер беру өсіп отыр, бұл ерікті-мәжбүрлі сақтандыру рыногының өсуіне үлкен көмегін тигізеді. Ерікті сақтандыру рыногына келсек, біздің бағалауымызша, мұндағы өсу 10%-дан аспайды.
Егер де, біз сақтандыру рыногының институционалды құрылымын алсақ, активтер мөлшері бойынша 1-3 орындарды Евразия СК АҚ, АМСГ СК АҚ, БТА Сақтандыру АҚ, ал сақтандыру резервтерінің мөлшері бойынша 1-3 орындарды Евразия СК АҚ, БТА Сақтандыру АҚ, Альянс-Полис СК АҚ алады.
Сақтандыру сыйақысы мөлшері бойынша 1-3 орындарда Евразия СК АҚ, АМСГ СК АҚ, Казахинстрах КИС АҚ келеді.
Бүгінгі таңда Қазақстанның қор рыногы еліміздің экономикасының дамуының негізгі үрдісін көрсетеді және олардың шамалы ғана өзгерістерін байқап отырады.
Сақтандыру рыногында соңғы екі жылда жақсы үрдістер сақталды, оны сақтандыру сыйақылары көлемінің тез өсуінен байқауға болады. Былтырғы жылдағы жиналған сыйақы көлемі 79,1%-ға өсіп 120,2 млрд теңгені құрады.
Бұл жағдайда сақтандыру сыйақысының көлемі (міндетті, жеке өз еркімен және мүлікті өз еркімен сақтандыру) 17,8 - 12,9 және 89,5 млрд теңгені құрап, тиісінше 36,9-65,4 және 93,3% болды.
Өмірді сақтандырудың перспективалық түрі бойынша сыйақының өсуі өте маңызды. Қаржыны қадағалау агенттігінің мәліметі бойынша 2006 жылдың сол кезеңімен салыстырғанда "өмірді сақтандыру" саласы бойынша сыйақысының көлемі 2005 жылы 2,6 есеге немесе 3,7 млрд теңгеге өскен, өмірді сақтандырудың жыйынтық сақтандыру сыйақысындағы үлесі 1 қаңтар 2006 жылы 2,1% қарсы, 3,1%-ға жеткен. Бірақ, сақтандыру сыйақысындағы үлесі аз мөлшер болса да, соңғы үш жылда озық өсудің тұрақты үрдісі байқалуда.
Сақтандыру ұйымдарындағы жиынтық активтер мен есепті меншікті капиталы тиісінше 84,9 млрд теңге немесе 77,0% және 135,5 млрд теңге немесе 80,2%-ға ұлғайған. Тағы оң көріністердің бірі бейрезиденттерге қайта сақтандыруға берілетін сақтандыру сыйақысының кемуі болып табылады. Олардың мөлшері жиынтық сыйақы көлемінен 43,8 млрд теңге немесе 36,4%-ды құрады. Сонымен қатар, бейрезиденттерге қайта сақтандыруға былтырғы жылдың 1 қаңтарындағы 35,2%, осы сомаға қарсы 30,9% берілген. Бұл қазіргі сақтандыру рыногының даму деңгейіне қолайлы көрсеткіш.
Қаржы инструменттері мен ұйымдастырылған рыноктың даму деңгейін көрсеткіштерден көруге болады. Егер де 1993 жылы операциялар көлемі 3,7 млн.доллар болса, 1998 жылдың қазан айында AFINEX-те биржа тарихында алғашқы рет АҚШ долларын сатудың жиынтық көлемі жыл басынан бері бір млрд. доллардан асып кетті. Соңғы бес жылда Қазақстанның қор биржасында жасалған операциялар көлемі Қазақстанның ЖІӨ-н өсірді.
2006 жылы Қазақстанның қор биржасында жасалған операциялардың жиынтық көлемі барлық секторларда 169,3 млн.доларға ( 220,8 % ЖІӨ) жетті және 1999 жылмен салыстырғанда 3228,0% жетті. Бұл Қазақстанда қор рыногының дамымағаны жөніндегі сөздердің шындыққа жанаспайтындығын дәлелдейді.
1999 жылы Қазақстандағы қор рыногын капиталдандыру ЖІӨ-ге шаққанда 23,1%-дан 2006 жылы 62,8%-ға өсті. 2006 жылы Қазақстан қор рыногын жиынтық капиталдандыру 48,1% млн.долларға жетті. Бұл жағдайда дамыған елдерде осындай көрсеткіш 150-200% екендігін айта кеткен жөн.
Мемлекеттік емес бағалы қағаздар институционалды инвестициялық портфельдерінің негізгі бөлігі болып табылады. Соңғы сегіз жылда мемлекеттік емес бағалы қағаздардың биржалық айналымы 127808,8%-ға өсті. Мемлекеттік емес бағалы қағаздардың биржалық айналым құрылымындағы мәміле үлесі 1999 жылда 09%-дан 2006 жылы 4,2%-ға өсті. ЖІӨ-ге шаққанда бұл үлес 02%-дан 9,2%-ға өсті. 2006 жылдың қорытындысын бойынша мемлекеттік емес бағалы қағаздардың мәміле көлемі 7,04 млрд.доллар болды.
Мемлекеттік емес бағалы қағаздардың биржа қорының капиталдандыруы ЖІӨ-ге қатысы 1999 жылы 4%-дан 51,3%-ға өсті. 2006 жылы мемлекеттік емес бағалы қағаздардың биржалық рыноктағы капиталдандыру 39,3 млрд. долларды құрады. 2006 жылы корпоративтік облигациялармен және акциялармен мәміле көлемі 2,6 есе өсті және баламасы 7,04 млрд.доллар болды. Репо секторындағы корпоративтік қағаздарды сату-сатып алу операциясының жалпы көлемі биржаның бар айналымының 1\5 бөлігінен асып 20,1%-ды құрады.
Биржалық айналымды ұлғайту репо операциясының көлемінің өсуі арқылы және шетел валюталарымен мәмілеге отыру арқылы жасалады. Мемлекеттік емес бағалы қағаздармен жасалған мәмілердің көлемінің өсуі ерекшелік болып табылады. Акциялар мен облигациялардың рыногын капиталдандырудың тез өсуі байқалады. Бірақ бұл көбіне акциялардың бағасының өзгеруі және борышқорлық қарыз алу рыногының кеңеюінің арқысында жүзеге асырылады.
Сақтандыру компанияларының жиынтық инвестициялық портфелінің құрамында 2006 жылы бағалы қағаздар инвестициясы 44,6%, бұл бағалы қағаздар 51,5 млрд. теңге құрайды. 2005 жылы бұл көрсеткіш 92,1% болды. Бұл сомаға мемлекеттік бағалы қағаздар (Қаржы Министрлігі мен Ұлттық Банк) инвестициялары кіреді.
Бағалы қағаздарға инвестицияның мұндай қомақты сомасының салынуын сақтандыру компанияларының клиенттер алдындағы міндеттемелерін, сақтандыру жағдайларын өтеу үшін керектігімен түсіндіруге болады.
Инвестициялар мөлшері бойынша 2-орынды салымдар алады (негізінен коммерциялық банктердегі депозиттер). 2006 жылдың нәтижесі бойынша бұл инвестициялардың үлесі 22,1%-ды (25,5 млрд. теңге), 2005 жылмен салыстырғанда 98,0%-ға өсті.
Үшінші орында инвестиция мөлшері бойынша кері репо операциясы тұр. 2006 жылы бұл инвестициялардың үлесі 11,6%-ды (13,3 млрд. теңге) құрады және 2005 жылмен салыстырғанда 98,0%-ға өсті.
Төртінші орында инвестиция мөлшері бойынша саудаға арналған бағалы қағаздар тұр. 2006 жылы бұл инвестициялардың үлесі 10,7% (12,3 млрд. теңге) болды және 2005 жылмен салыстырғанда 89,0%-ға өсті.
2006 жылы Қазақстанның сақтандыру компаниялары 12,8 млрд.теңге жиынтық табыс алды, бұл 2005 жылмен салыстырғанда 213,1%-ға көп. Сақтандыру компанияларының жиынтық табыстар құрамына инвестициялық портфельді басқару табысы 9,3% (1,2 млрд.теңге) құрайды.
2005 жылы бұл көрсеткіштер 13,1% (539,9 млн. теңге) құрады. 2006 жылғы инвестициялық портфельді басқару табыстың абсолютті өсуіне қарай жиынтық табыс құрылымындағы салыстырмалы үлес төмендеп кетті. Бұл бағалы қағаздар рыногындағы жүргізілген операциялардағы үлкен шығындардың болуына байланысты. Мысалы, 2006 жылы кейбір инструменттердің асыра бағалануынан шағындар пайда болды: бағалы қағаздардың құнының өзгеруінен және саудаға арналған мемлекеттік құнды қағаздар 157,3 млн. теңге құрады. Басқа құрылымдағы позициялар бойынша ең ірі позицияда инвестициялық қызметтен түскен табыстар (602,6 млн. теңге) және сыйақы алумен байланысты табыстар (606,7 млн. теңге), қаржы активтерімен операциясындағы табыстар (106,5 млн. теңге) оған РЕПО операциясындағы бағалы қағаздарды сатып алу - сатудан түскен табыстар кіреді.
Жалпы алғанда, 2003-2006 жылдар аралығындағы сақтандыру компанияларының портфельдік инвестициялары көбіне мемлекеттік бағалы қағаздар арқылы жүзеге асырылды. Мемлекеттік емес бағалы қағаздарға инвестициялар портфельдік инвестициялардың аз ғана бөлігін құрайды. Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды шығаруға болады: біздің елімізде әзірге сақтандыру рыногы инвестициялық климаттың дамуының қозғаушы күші болмай отыр. Алайда, соңғы жылдардағы Қазақстандағы сақтандыру секторының сандық әрі сапалық көрсеткіштерінің өсуіне байланысты еліміздегі қор рыногының шоғырлануы жайында да айтуға болады.
Нақты қаржылық инструменттерге сақтандыру резервтерін инвестициялау үдерісін талдай келе, біз сақтандыру компанияларының инвестициялық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.