Қазақстандағы христиан діні

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандағы христиан діні
Христиандық - ірі әлемдік дін. Қазіргі уақытта христиандықтың бастаушылары бүкіл әлемде 2 млрд. астам, олардың ішінде Еуропада - 400-ден 550 млн.дейін, Латын Америкада - 380 млн.жуық, Солтүстік Америкада - 180-250 млн. (АҚШ - 160-225 млн, Канада - 25 млн), Азияда - 300 млн.жуық, Африкада - 300-400 млн, Австралияда - 14 млн.
Түрлі христиандық конфессиялардың бастаушыларының жуықтап алынған саны: католиктер - 1,15 млрд.жуық, оның ішінде 17 млн.таман шығыс католиктері. Протестанттар - 426 млн.жуық (оның ішінде 105 млн пятидесятниктер, 70 млн.методисттер, 70 млн баптисттер, 64 млн лютеран, 16 млн жетінші күнгі Адвентисттер, 75 млн жуығы пресвитериандар мен оларға жақындар), 88 млн жуығы англикан.
Автокефалды православты шіркеу бастаушылары 240-тан 300 млн.дейін.
Баяғы шығыс шіркеулері (халкидондық емес шіркеулер және Шығыстың Ассириялық шіркеуі) - 70-80 млн.жуық, оныңы ішінде Армян апостолдық шіркеуін жалғастырушылары - 9 млн.жуық.
Христиандықтың Қазақ жерінде пайда болу тарихы. Христиандықтың Орта Азияда Мерві қаласында пайда болуы туралы мәліметтер ортағасырлық тарихшы Бируни еңбектерінде б.з. ІІІ ғ. деп беріледі. Тарихи деректерде III - IV ғғ. Христиандық культ жоралғыларын өткізу үшін ғимараттар салынғандығын айтады. IV ғ. басында Соғды, Самарқанд қалаларында христиандықтың несториандық бағытының (ерте христиандық бағыттарының бірі) митрополиясы құрыла бастағандығы туралы деректер бар. Византия мен Сирияда қуғын көрген несториандықтар Орта Азия территорияларына көше бастады. Патриарх Тимофей тұсында (VIII-IX ғғ.) түркілердің христиандықты қабылдады деген деректер бар.
Несториандықтармен қатар, Орта Азия жеріне, Иса Мәсіх тек құдайылық табиғатқа ие (христиандықтың басым бағыттары құдайылық пен адами болмыстар бөлінбейтін, Иса Мәсіхтің құдай-адам табиғатын) деген пікірдегі яковиттер - сириялық монофизиттер ене бастады. Сонымен қатар, осы аймақтарда Антиохтық патриархқа бағынатын көне сириялық православиелікті ұстанатын - мелькиттердің де болғандығы белгілі.
Алайда, түркілердің исламды қабылдауымен христиандық ықпалы әлсіреп қалды, XII-XIII ғғ. таман Орталық Азияда христиан қауымдастығы қалмады десе де болады. Қазақ халқына христиан дінінің бөтен емес екендігіне тарихи деректер куәлендіреді, өйткені көне ғасырлардан бері жергілікті тұрғындар мен біздің ата-бабаларымыз Иисус Христосты өздерінің Құтқарушысы ретінде қадір тұта білді. Бұның бәрі көптеген археологиялық табыстар мен жазба куәліктермен құпталады.
Оңтүстік Қазақстан және Жетісу тұсындағы қалаларға әуел VII-VIII ғғ. (Христос Туылғаннан кейін) Мерв қаласындағы несториан Шіркеуі миссионерлерінің еңбегі арқылы христиан діні таралды.
VII ғ. орта кезінде Мерв қаласының митрополиті Илия кейбір түрік тайпаларын және түрік қағанын, оның бүкіл әскерімен христиан дініне кіргізді. 800-ші жылы маңында несториан патриархы Тимофей I христиан дінін қабыл алған түрік тайпасын атап өтеді, мүмкін бұл қарлұқ тайпасы болуы тиіс. 1009-ші жылы христиан дінін (ең) мәдиниетті және күшті керей тайпасы қабыл алды. Шөл далада адасып қалған керей ханына, шындық үшін қанын төккен әулие Сергий келіп көрініп, оған жол көрсетіпті. Бұл оқиға оның Марғұз (Марк) атымен шомылдырылып, христиан дінін қабыл алуына себепкер болды. Ол өзінің төржүз мың халқын сенімге әкелді. Ал XII ғасырда христиан дінін найман тайпасы және басқада түрік ру-тайпалары, олардың ішінде онгуз, гуз, чигил тайпалары қабыл алды. Іли алқабындағы, өздерінің Қаялық қаласында Шіркеуі бар христиандары жайында, ол жерге 1253 жылы барып көрген франсуз елшісі Вильгелм Рубрук хабарлады.
Орта Азия христиандары қабірлеу тәсілдерін оссуариаларға салып жерледі, бірақ бұрынғы пұтқа табунышылық символдарының орнына Құдай Ие кресінің бейнесімен әшекеледі. Крест бейнесімен әшекеленген оссуариалар Соғды, Афрасиб, Хорезим қалаларында және ежелгі Маздахан некропілінде табылды.
Орта Азия христиандарының көрнекті діни өнер туындыларына христиан жазбалары және символдары бар кабір тастары - қайрақтары жатады.
Христиан дінінің Қазақстан территориясындағы жергілікті тұрғындардың тұрмысына терең кіріп, толықты болғанына археологиялық табындылар көрсетеді.
Мысалы, Ақ-Бешім қаласында VII ғ. шамасында салынған шіркеу және христиан салтымен жерленген некропілі табылды. Христиан салтымен жерленген орындар Тараз қаласында да табылды. Ол жерде Петр және Гавриил жазбасы бар керамикалық саптыаяқ және сирия, соғды тілдерінде жазылған христиан жазбалары бар ыдыс сауыт қалдықтары табылды. Оларды VII-VIII ғасырлар шамасында тұрғылықты халықтар тұрмыстық ісіне қолданғаны көрінеді. Археологтар Камо өзенінің жағасында Жетісу христиандары қолданған IX ғасырға жататын екі күміс табақ тапты. Біреусінде Ізгі хабар көрінісі, ал екінші табақта Ескі өсиеттегі Иисус Навин кітабіндегі көрініс бейлеленген.
Джамуха, Навакент қалаларының қазба жұмыстары кезінде, жергілікті тұрғындар мойнына таққан күміс және қола металдарынан жасалған крестер, ал Қызыл Өзен қаласында нефриттен жасалған крест табылды. Төрткөлтөбе қаласында крест (Иисус Христостың өлімді жеңуінің белгісі) және көгершін (Киелі Тынның символы) бейнесі бейнеленген көне заманның тас түйесі табылды.
Христиан дінінің Қазақстан территориясында XIV ғасырға дейін болғанына деректі куәліктер көрсетеді, бірақ одан кейінгі ғасырларда бұл аймақта христиан дінінің маңызы төмен түскені көрінеді. Оған қарамастан жеке ру тайпалар өздерінің христиандық өткен шақтарын ұмытпады. Құдай Иеміздің игілігімен шындық жарығы қазақ еліне өзінің нұрын қайта шашты, бұл жолы Орыс Православия Шіркеуінің көмегімен орындалды.
XVIII ғасырдың соңында, қазақ халқы Екатерина II патшаханымынан, елші жіберіп өздеріне жаңа дінге шомылдырып кіргізетін дін қызметкерлерін жіберуді сұрағаны белгілі, бірақ жауапты істер (олардың сұраған өтініштеріне) лезде орындала қоймады.
1820-шы жылдар аралығында Орыс Шіркеуінің (Святейший) Синодында Кырғыз миссиясын (қазақтарды ол кезде қызғыздар деп атады) құру жайында сұрақтары қойылды, ол кез қолайлы уақыт деп саналды. Өйткені көптеген қазақ ауылдары, өздерінің православия дінін қабыл алуына ықыласын білдірді. Атақты Алтай миссионері әулие Макарии (Глухарев) Алтай төңірегіндегі тұрғылықты халықтарға православия дінін танып білуіне көптеген еңбегін сіңірді.
XIX ғ. екінші жартысында Қырғыз миссиясы құрылды. Миссионерлердің басты мақсаты, ауылдар арасында қазақ тілінде Ізгі Хабарды уағыздап, үздіксіз миссионерлік саяхат жүргүзуден, ғибатханалар тұрғұзудан және жаңадан шомылдырылған қазақ балаларына миссионерлік мектеп ашып, оларды жаңа ілімге үйретуден тұрды. Бұл мектептерде сабақ қазақ және орыс тілдерінде берілді. Шіркеулерде Құдайға қызметшілік қазақ тілінде орындалды, клиростарда қазақ тілінде жаңа шомылдырылғандардың балалары ән айтты. Жаңа Өсиеттің, киелілердің өмірі жайында және әр-түрлі Құдайдың қызметіне арналған әндердің аудармалары болды.
Көптеген қазақтар Ізгі Хабар уағызына көзқарасын білдіріп, христиан дінін қабыл алу мүмкіндіктерін жібермеді. Олар шын нанымды, өздерінің ата-бабаларының нанымын қабылдады. 1917 жылғы болшевистік революция белсенді миссионерлік жұмыстарының жалғысына кедергісін тигізді, бірақ оның жемістері жоғалмады. Мысалы, Алтай аймағында революциядан кейін сақталып қалған қазақ ауылы бар, оның тұрғындары түгелдей Православия дінін құп тұтады.
Құдайсыз СССР билігі өткеннен кейін де көптеген қазақтар православия нанымын көріп білуіне мүмкіндік алды, ал көріп біліп оны қабыл алды. Сондықтан христиан діні көне ғасырлардан бері біздің заманымызға дейін көптеген Қазақстан тұрғындарына жақын наным болып табылады.
Қазақстандағы Православие
Қазақстандағы православие тарихы. Православие - Қазақстан Республикасындағы ислам дінінен кейінгі екінші орындағы діни конфессия. Елімізде православты христиандықтардың жалпы саны 5 млн адамға жуық.
Православие христиандықтьың жеке тармағы болып ІVғ. бастап келе жатыр, ал ресми шіркеулік қозғалыс ретінде 1054 жылы басталды. Православты шіркеу - православие бастаушыларының діни мекемесі. Православтық шіркеу католикалыққа қарағанда византиялық императордың басқаруымен алдымен мемлекеттік мекеме рөлін атқарды. Византиядағы орталықтандырылған басқаруды әлсіреуімен (ХІІІғ.бастап) александрлық, охиялық емес және иерусалимдық патриархтары шіркеулік тәуелсіздікке ие болды, ал Византия империясының (1453) құлдырауынан кейін өздігінен басқарылатын (автокефалды) православты шіркеулердің басшылары болды. Одан кейін (ХІХ және ХХғғ.) басқа православты шіркеулер пайда болды: Орыс, Грузиндік, Сербтік, Румындық, Болгарлық, Кипрлік, Элладтық (Греция), Албандық, Поляндық, Чехтік және Американдық. Финдік және Япондық православты шіркеулердің автономды мәртебесі болды. Қазақстан Мәскеулік Патриархаттың Орыс православты шіркеуінің территориясы болып табылады.
Христиандық православиенің ену тарихы Қазақстанның Ресеге қосылуына байланысты. 1871 жылы Түркістандық епархия пайда болды. 1872 жылы Вернендік және Жетісулік епархия кафедрасына архиепископ Софония (С.В.Скольский) тағайындалды, ол епархияны 1877 жылға дейін басқарды.
Ең қиын кезедрді 1917 жылы болған октябрлік революциядан кейін православты шіркеу басынан өткізді. ХХ ғ. 30 жылдары Қазақстанда қызметтегі ғибадатханалардың бірнешеуі ғана қалды, көптеген шіркеулік ғимараттар снып қалды. Республика территориясында шіркеулік өмірдің қалпына келуі 1945 жылы Қазақстандық епархияның пайда болуымен және архиепископ Николайдың (Могилевский) (1945-1955) тағайындалуымен басталды. 1956 жылы Қазақстанда 55 приходшылар қызмет етті.
1991 жылдан бастап, РПШ-ң Қадірлі Синоды Қазақстандағы приходшыларды үш епархиалды басқармаларға бөлді. Тәуелсіз Қазақстанда Тұңғыш рухани басқарушы Архиепископ Алексий (А.Н.Кутенов) болды. 1995 жылы ұлтаралық және конфессияаралық келісімді күшейткені үшін оған Бейбітшілік және рухани келісім Президенттік премия берілді, 1999 жылы - Астана медалімен марапатталды, 2001 жылы - Қазақстан Республикасының Тәуелсізідігінің 10-жылдық мерейтойы медалі берілді, 2002 жылы - Парасат ордені берілді.
2003 жылдың 07 мамырында Синод Қазақстанда Митрополиттік округ құру туралы шешім қабылдады, оның құрамына Астаналық, Оралдық және Шымкенттік епархия енді. Астана қаласында орталықпен округты митрополит Медофий - (Н.Ф.Немцов) басқарды.
2008 жылдың 01 қаңтарына РПШ республика территориясында 281 діни бірлестіктері болды, оларға 257 мәдени құрылымдар жатады.
1991 жылдан бастап, Алматылық епархиялды басқаруында 4-жылдық рухани училище жұмыс істеуде. 1997 жылдың наурыз айынан бастап, Қарағандыда Свято-Тихонов Діни институтының филиалы қызмет етеді. 1998 жылдың қыркүйек айында Алматы қаласында 4-жылдық діни-миссионерлік колледж ашылды. Жалпы алғанда, барлық шіркеулер мен ғибадатханаларда православиелік негіздерді оқыту бойынша шіркеу-приходтық мектептер ашылды. Жексенбілік мектептер қызмет етеді.
Кейінгі жылдарда Алматы қаласында Азаткер Христ ғибадатханасы, Қарағанды қаласында Введен соборы, Павлодар қаласында Благовещен соборы, Екібастұз қаласында Серафимо-Ивер соборы, Талдықорған қаласында Иоанно-Богослов соборы, Өскемен қаласы Мирный кентінде Свято-Покров ғибадатханасы, Қостанай қаласында Константино-Еленин ғибадатханасы және Сатпаев қаласында Свято-Николь ғибадатханасы салынды.
Қадірлі Синодтың шешімі бойынша 2010 жылдың 6 қазанынан Қазақстан территориясында тағы 3 епархия пайда болды: Қарағандылық, Қостанайлық және Павлодарлық.
2011 жылдың 5-6 қазанында алты епархияның ішінен тағы үшеуі ерекшеленді - Көкшетаулық, Петропавлдық және Өскемендік.
Астаналық және Қазақстандық Митрополит Александр өзінің сөзінде 2012 жылда Қазақстанда жаңа ғибадатханалардың құрылуы жалғасуы туралы айтып өтті: Кіші-Тимоффевка кентінде Никольский ғибадатханасын, Ақмола облысындағы Воздвиженка кентіндегі Воздвижения честнаго Креста Господня шіркеуінің, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.