Қазақстанның қосмекенділері

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Тақырып:Қазақстанның қосмекенділері. Негізгі түрлері. Тиімді пайдалану, қорғау мәселелері.

ТМД елдерінде қосмекенділердің 33 түрі кездеседі ал Қазақстанда 12 түрі тараған. Жер шарында 4000 түрі бар. Біздің республиканың территориясында құйрықты қосмекенділердің үш түрі мекендейді:1) сибирьбұрыштісті, 2) жетісу бақатісі, 3) кәдімгі тритон. Құйрықсыз қосмекенділердің дүние жүзінде 800-дей түрі кездессе, оның 9-ы біздің республика территориясында таралған. 1) Қызыл бауыр шұбар бақа, 2) кәдімгі тарбақа, 3) жасыл құрбақа, 4) көлбақа, 5) шөпбақа, 6) қызылаяқ бақа, 7) кәдімгі құрбақа, 8) сүйіртұмсық бақа. Сөйтіп Қазақстанда тіршілік ететін 9 түрдің ішінде ең көп тарағандары жасыл құрбақа мен көл бақа. Қос мекенділердің бұл екі түрін Қазақстанның кез келген жерлерінен кездестіруге болады.

Біздің республиканың территориясында құйрықты қосмекенділердің үш түрі мекендейді- сібір бұрыштістісі, жетісу бақатісі, кәдімгі тритон.

Сібір бұрыштістісі - Hynobius keyerlengi Қазақстандағы бұрыштістілер туысының жалғыз өкілі, ал Шығыс Азияда 15 түрі бар. Бұрыштістілер тұқымдасына 31 түрі бар, бұлар тритон мен саламандраға жақын қарапайым, құйрықты қос мекенділер. «Бұрыштіс» деген ет таңдай тістері иілген немесе бұрыш болып орналасқандықтан берілген. Сібір бұрыштістісі Сібір тайга ормандарында кең таралған, типті Поляр шеңбер де кіреді, ал таралу аймағының оңтүстік шекарасы республикамыздың солтүстік шекарасына дейін етеді. Қазақстанда Солтүстік Қазақстан облысының Конюховский ауданында бір рет кездескен. Орынбор облысына шекаралас жерлерден кездесуі мүмкін, Орынбор жерінде сібір бұрыштістері уақытының көбін ылғалды жағалаудағы баспаналары мен суда өткізеді. Суға уылдырығын шашу арқылы көбейеді. Сырттай ұрықтанады. Итбалық кезеңінен кейін, ересекке айналады. Тамыз айында метаморфоз аяқталып, кішкентай бұрыштістінің құрлыққа шығуы жүреді.

Жетісу бақатісі - құйрықты қосмекенді, сламандраның жақын туысы. Үлкен дөңгеленген басы тритонды еске түсіреді, ұзындығы 20 см, жартысынан көбін құйрығы алып жатады.

Жер бетінде бір ғана жерде, теңіз деңгейінен 1700-2500 метр биіктіктегі Жоңғар Алатауының өзендері мен жылғаларында тіршілік етеді. Бақатістер төменгі температураға төзімді, 12-14 градуста көбеюді, 0 градуста да қозғалу қабілетін жоғалтпайды. Судың 20 градустан артық жылығанын және тіке түскен күн сәулелерін көтере алмайды. Ымыртта және түннің алғашқы жартысында белсенді. Қорегін су түбіндегі тас астынан тауып жейді, олар жамбас жүзгіш шаян мен жылғалықтар дернәсілдері, аз мөлшерде жердегі жәндіктер мен өрмекшілер. Қысқы ұйқыдан шыққаннан кейін көбеюі басталады. Бақатістілер су астындағы тасқа уылдырық қапшығы мен аталық ұрығын бекітеді. Осы жерде ұрықтану жүреді. Даму сатысы өте ұзақ, үшінші жылы ересек түріне айналады, бесінші жылы жынысты жетіледі. Бақатісті жер бетіндегі өте сирек кездесетін қосмекенді, біздің елімізден басқа, ол Қытай жеріндегі Жоңғар Алатауында тіршілік етеді. Ол жерде оны дәстүрлі халық медицинасына пайдаланып, аямай жойып отыр. Жетісу бақатістісі Қызыл кітаптың бар түріне енгізілген.

Кәдімгі тритон - Triturus vulgaris. Саламандралар тұқымдасына жатады. Дене пішіндері кесірткелерге ұқсайды. Біздің университетте биология кафедрасында бұл қосмекенділердің 2 данасы ұсталып зерттелуде. Олардың аяқтары жақсы дамыған, ұзын құйрықтары жұмыр, немесе екі бүйірінен қысыңқылау келеді. Личинкалары сыртқы желбезекпен тыныс алады, ал ересектерінде желбезек болмайды, өкпесі және терісі арқылы тыныс алады.

Қызыл бауыр шұбар баұа - Bombina

Қызыл бауыр шұбар бақа - Қазақстандағы құйрықсыз қосмекенділер тұқымдасының жалғыз өкілі. Арқасы жасыл немесе қара дақтары бар сұр түсті, құрсақ жағы қаракөк дақтары бар қызғылт не ашық қызғылт түсті, дене пішіні кішілеу бақа(ұзындығы 3-5 см) . Еуропада кең таралған. Қазақстанда тек Жайық өзенінің аңғарнда кездеседі. Мұнда ол ағынсыз сулар, ұсақ шұңқырлар, бақшалар, тағы басқа жерлерді мекендейді. Су беті өсімдіктері көп, түбі лай жерлерді ұнатады. Бұл бақаның бүкіл өмірі суда өтеді, судан тек түнде және таң сәріде шығады. Ешқашан судан алысқа кеипейді. Ең ұзақ, алыс кететін уақыт - күз. Қызыл бауыр шұбар бақаның судан 0, 5 км-ге қыстайтын шұңқыры болатындығы белгілі. Басқа құйрықсыз қосмекенділерден айырмашылығы - уылдырығын топтамай, жеке жеке не 2-12 уылдырықтан тастайды, уылдырық тастау уақыты - мамырдың басы. Аталықтары осы кезде өздеріне тиіс «уу . . . уу» не «унк . . . унк» деген қатты жыбыстарын шығарады. 3-8 рет қайталайды және 2 км қашықтықтан жақсы естіледі. Аталықтары өте ерте шығатын дернәсілдерінің метаморфозы біткенше, маусымның аяғына дейін дыбыс шығарады. Ересектері су жәндіктерімен, ал итшабақтары балдырлармен қоректенеді. Бұл бақаның ерекшелігі - сүтқоректі жануарлардың сілекей қабығын қатты күйдіретін, терісінен улы шырыш бөліп шығарады. Сүтқоректілер мен құстарды шаққанда, олардың тыныс алуын әлсіретіп, жансыздандырады. Сондықтан оны ешқандай аң, құс, балық жемейді.

Кәдімгі бақа - Bufo-Bufo

Тарбақа - Қазақстандағы Еуропалық қосмекенділердің тағы бір өкілі. Бұл тарбақалар тұқымдасына жататын басқа нағыз бақалармен өзіндік анатомиялық ерекшелігі бар, дене пішіні орташа ( ұзындығы 5-8 см) қосмекенді. Қазақстанда Жайық өзенінің аңғарында және Ырғыз - Торғай су қоймасында мекендейді: Шұбар бақадан айырмашылығы суда тек көбею кезеңінде ғана болады, басқа уақытта құрлықта кеміргіштердің іні, қалың шөптің арасын, ағаш тамырының арасындағы қуыстарды паналайды. Су өсімдіктері қалың өскен, тереңдігі 60-70 см ағынсыз су қоймаларында уылдырықтарын шашады. Көбею кезеңінен басқа кезде, ымырт пен түнде белсенді, ал күндіз баспаналарында отырады. Тарбақаның өзіндік ерекше қасиеті - артқы аяқтарымен жерді қазып тығылады. Осылай 1, 5 м тереңдікке күзден сәуірге дейін тығылып, қыстан шығады. Күйлеу кезінде аталықтары мен аналықтары су маңында жиналып, «тук, тук, тук» деген баяу дыбыстар шығарады. Уылдырық шашу кезінде аталығы алдыңғы аяқтарымен аналығының белінен құшақтап, 1200-2300 уылдырықтан тұратын ұзын бау - бау уылдырықтарды ұрықтандырады. Дернәсілдері 5-7 күннен кейін шығып, су астында тіршілік етеді. Итшабақтардың дамуы 90-100 күнге созылады, осы уақытта олардың ұзындығы 17 см-ге жетеді. Кейде олардың дамуы бір жазда бітпей, итшабақ күйінде қыстап шығады. Ересектері жәндіктер, олардың дернәсілдері, былқылдақденелілермен, алитшабақары балдырлармен және басқа су өсімдіктерімен қоректенеді.

Жасыл құрбақа - Bufo viridis

Қазақстанда кең таралған қосмекенді. Дала, шөл, шөлейттерді мекендейді. Бақадан айырмашылығы уақытының көбін судан тыс жерде өткізеді, суға тек көбею кезінде, яғни уылдырығын шашатын кезде барады. Денесінің ұзындығы 7-14 см. Терісі сұр немесе сұр жасыл түсті. Ымыртта белсенді ұшып жүретін жәндіктерді, әсіресе қатты қанаттыларды ұзын тілімен ұстап қоректенеді. Кеміргіштер інінде, тас астында және басқада баспаналарда қазан - қарашадан наурызға дейін қыстайды. Күйлеу кезінде аталығы құс дауысына ұқсас дыбыс шығарады. Аналығы мамыр - маусымда тоспа суларда 12 мыңға жуық уылдырық шашады. Шыққан итшабақтары балықтар ғана емес, басқада жануарлар үшін қорек. Сондықтан итшабақтардың шамалысы ғана кішкене құрбақаларға айналады, бірақ соның озі, әсіресе шөлдегі құрғап жатқан шалшықтарда көп болады. Құрбақа - өте пайдалы жануарлардың бірі.

Көлбақа - Rana ridibunda

Көлбақа шөпбақаға өте ұқсас, кішілеу (ұзындығы 6-7, 5 см) және тұмсығы сүйір. Түсі де өте өзгермелі. Күйлеу кезеңінде арқасы мен көкірегі көгілдір түсті болады. Қазақстанда барлық орманды далаларда таралған. Ормандар мен бұталы тоғайларды мекендейді. Әдеттегі қоныстанатын жері - ылғал топырақты қайыңды шоғыр ормандар мен томарлы саздар. Суда да, құрлықта да, үстін қалың жапырақпен жапқан шұңқырда қыстайды. Сәуірден қыркүйекке дейін белсенді. Аталықтарының даусын -судан шыққан ауаның бүлкілдеуімен салыстырады. Кішкентай көлбақалар құрлыққа маусымның басында шығады. Жәндіктермен, былқылдақденелілермен, сирек жауын құрттары және көпаяқтарымен қоректенеді. Ересек көлбақалар жазда таңертең мен кеште, ал кішкентай көлбақалар түсте қоректенеді. Ересектеріне қарағанда, кішкентай көлбақалар қыстауға кеш кетеді.

Шөпбақа - temporaria

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.