Шығыс Қазақстан облысының білім беру жүйесін дамытудың негізгі бағыттары және бағдарламаны іске асыру тетігі
5. Шығыс Қазақстан облысының білім беру жүйесін дамытудың негізгі бағыттары және бағдарламаны іске асыру тетігі
5.1. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Мектепке дейін тәрбиелеу мен оқыту сапасын жоғарылатудың негізгі бағыттары мыналар болып табылады:
oo мектепте оқыту үшін қажетті практикалық дағдыларды, жеке тұлға мәдениетінің негіздерін қалыптастыру үшін жағдай жасау;
oo мемлекеттік тілді оқу, олардың физикалық және психикалық денсаулығын сақтау және нығайту;
oo мектепке дейінгі білім беру бағдарламасымен қамтуды біртіндеп көбейту арқылы балалардың білім алуына бастапқы тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету;
oo мектепке дейінгі әр түрлі білім беру мекемелер жүйесін сақтау және дамыту (оның ішінде мемлекеттік емес) (1 сурет);
oo жалпы дамыту, түзету, мектепке дейінгі құрастырылған ұйымдар, барлық түрлі және әр типті жалпы білім беретін және арнайы (тузету) мектептер; әр түрлі психологиялық-педагогикалық, әлеуметтік және оңалту орталықтар, мектептен тыс ұжымдар жанында нашар қамтылған отбасылар балалары үшін мектепке дейінгі мини-орталықтардың жұмысын ұйымдастыру;
oo мектепке дейінгі мекемелерде және жалпы білім беретін мектептерде балалардың мектепалды дайындығын қамтамасыз ету, бұл міндеттерді шешу үшін педагогтардың біліктілігін арттыру (2 сурет);
oo балалардың, оның ішінде соматикалық және психикалық дамуында кемістігі бар балалардың өзін-өзі іс жүзінде көрсету үшін даму ортаны құру және жеке тұлғаны қалыптастыруға жеке бағытталған мектепке дейінгі мекеме моделін іске асыру үшін жағдай жасау;
oo мектепке дейінгі және мектепте білім алудың сабақтастығын қамтамасыз ету;
oo мектепке дейінгі білім беруде инновациялық процестерді қарқындату;
oo облыстағы мектепке дейінгі білім беру ахуалының мониторинг жүйесін құру.
1 сурет. Шығыс Қазақстан облысындағы балабақшалар жүйесі мен құрамының серпіні (2005-2010 ж.ж.)
2 сурет. Мектептер мен бала бақшалалар топтарындағы балалар санының серпіні (2005-2010 ж.ж.)
5.2 Жалпы орта білім беру
Жалпы орта білім беру үш сатыны көздейтін 12 жылдық оқытуға көшуді жүзеге асыратын болады.
І-саты - жалпы бастауыш білім беру, оқыту ұзақтығы - 4 жыл, 1-4 сыныптар. Оқу 6 жастан басталады. Білім мазмұны ерте жастан (2- сыныптан бастап) шетел тілін және информатика негіздерін оқытумен толықтырылатын болады. І-сатыдағы оқыту мен тәрбиелеу негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын одан әрі игеру үшін балалардың оқу, жазу, есептеу практикалық дағдыларын, қарапайым тілдік қарым-қатынас тәжірибесін, жеке гигиена және салауатты өмір салты негіздерін қалыптастыруды көздейді.
ІІ-саты - жалпы негізгі білім беру, оқыту ұзақтығы - 6 жыл, 5-10 сыныптар. Білім беру процесі оқушылардың ғылым жүйесінің базистік негіздерін игеруге, оларда тұлғааралық және этносаралық қарым-қатынастағы мәдениеттілікті, өзін-өзі анықтауды және кәсіби бағдарды қалыптастыруға бағытталады. Таңдауы бойынша оқу пәндерін игеру, бейіналды даярлық енгізу үшін оқу жоспарының вариативті бөлімі кеңейтіледі.
ІІІ- сатының бағдарламалары білім берудің мазмұнын саралап жіктеу, интеграциялау және кәсібилендіру негізінде әзірленетін болады. Оқушылардың кәсіптікке дейінгі тереңдетілген даярлануын жүзеге асыру үшін әлеуметтік-гуманитарлық, жаратылыстану, технологиялық және басқа да бағыттар бойынша бейінді оқытуды енгізу ІІІ- сатының түбегейлі жаңашылдығы болып табылады.
12 жылдық білім беруге көшу кезең-кезеңмен жүзеге асырылатын болады. 2008-2009 оқу жылы бірінші сынып оқушылары жаңа бағдарламалар бойынша оқи бастайды. 2009-2010 жылдан бастап 5-ші және 11-ші сыныптар 12-жылдық білім беруге көшеді.
Сондай-ақ, мыналар көзделеді:
- Мұғалімдер, мектеп және білім беруді басқару органдары басшыларының білім беру мазмұнына негізгі құзыреттер мен өмірдің әр түрлі салаларындағы құзыреттер ретінде енгізілген құзыретті ұстанымдарының теориясы мен практикасын игеру.
- Білім берудің жаңа мазмұнына сәйкес келетін, мектеп оқулықтарын әзірлеу бойынша өткізілетін конкурстарға мектептің таңдаулы мұғалімдерін тарту, оның ішінде, өңірлік компонентті ескеріп, құрылатын Оқулық ғылыми-әдістемелік орталығымен тығыз әрекеттестік жасау.
- Оқушылардың ағымдағы сыртқы және қорытынды аттестациялау жүйесін жетілдіру, оқушылар мен мұғалімдердің Ұлттық бірыңғай тестілеуге (ҰБТ) нәтижелі қатысуын қамтамасыз ететін, мектептегі білім беру сапасының менеджмент жүйесін құру.
- Ауылдық балаларды мектептегі оқуға дайындау мәселесін шешуге көмектесетін ауылдық жерлерде "мектеп - балабақша" жаңа кешендердің құрылысы.
- Ақпараттық технологияларды, қашықтықтан оқытуды толық енгізуге қол жеткізуге мүмкіншілік беретін жаңа буынды қазіргі заманның компьютер техникасымен мектептерді қамтамасыз ету.
- Мектепте білім берудің материалдық-техникалық базасын жақсартуды қамтамасыз ету, осы заманғы жиһаздармен, оқу-көрнекі құралдармен жабдықтау.
- Ауыл өмірінің мәдениетін қалыптастыратын орталықтар - шағын кешенді мектептер жүйесін сақтау және кеңейту. Шағын кешенді мектептерде, осы үлгідегі мектептердегі білім сапасын арттырудың негізгі бір жолы ретінде, біріктірілген сыныптарды барынша қысқартып, біртіндеп жою.
5.3. Арнайы білім беру ұйымдары
- мемлекет тарапынан ерекше қамқорлыққа мұқтаж балаларды орталықтандырылған электронды есепке алатын жүйені құру;
- ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды уақтылы анықтау, орналастыру және әлеуметтік қолдау бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық органдар жұмысын жетілдіру;
- балалар үйіне және интернат мекемелеріне басқару және педагогикалық білікті кадрларды іріктеуге бақылауды күшейту;
- дамуында мүмкіншіліктері шектеулі балалардың арнайы және медициналық-педагогикалық қолдауын қамтамасыз ететін мекемелердің материалдық-техникалық базасын жетілдіру.
5.4. Бастауыш және орта кәсіптік білім беру (БжОКБ)
- бастауыш және орта кәсіптік білім берудің (БжОКБ) мемлекеттік және мемлекетті емес оқу орындар жүйесін кеңейту;
- техникалық, кәсіптік және орта кәсіптік білімнен кейінгі білім жүйесіне көшу;
- бір қатар кәсіптік мектептерді кәсіптік лицейлерге қайта ұйымдастыру;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру мекемелерінің білім беру қызметтерінің спектірін кеңейту;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру мекемелерінің оқу-тәрбие процесін және оқу шеберханаларының материалдық-техникалық жабдықталуын жетілдіру;
- оқу жоспарларының өңірлік құрамдас бөлігін, оқу бағдарламаларын, кәсіптік-біліктілік сипаттамаларын жаңарту;
- арнайы пәндер бойынша оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерін, электронды құралдарын мақұлдау бойынша педагогтар мен эксперименталдық алаңдардың шығармашылық бастамасын дамыту;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру мекемелерінің штаттық кестелеріне директорлардың ғылыми-эксперименталдық жұмысы жөніндегі орынбасарлары, әдіскерлер лауазымдарын енгізу;
- үш жақты шарт бойынша жұмысшы кадрлар мен мамандарды даярлауға көшу;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру мекемелерінің бітірушілеріне біліктілік беру бойынша тәуелсіз орталық құру;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру ұйымдары мен оқу орындары жетекшілерінің жыл сайынғы рейтингісін енгізу.
2.5. Білім беру жүйесін ақпараттандыру
Білім беруді ақпараттандырудың өзекті мәселелері:
oo облыс мектептерінің және білім берудің басқа да мекемелерінің қазіргі заманғы компьютер техникасымен жеткіліксіз жабдықталуы;
oo электрондық оқу бағдарламалары және құралдарымен жеткіліксіз қамтамасыз етілуі;
oo оқу-тәрбие процесінде оқушылардың компьютерлік технологияларды пайдаланып іздену, зерттеу сипатындағы өз бетімен жұмысының жеткіліксіз қолданылуы;
oo білім беру мекемелерінің қызметінде оқушылардың қызығушылығын, бейімділігін және қабілеттерін, олардың даму деңгейін, кәсіби шеберлігінің компьютерлік диагностикасын құру жүйесінің жоқтығы;
oo білім беру мекемелерінің жаһанданған ақпараттық ресурстарына, бірінші кезекте Интернет желісіне кіру құралдарымен жеткіліксіз жабдықталуы.
Перспективалар:
- салалық ақпараттық жүйені құру;
- барлық білім беру ұйымдары мен мекемелерін қазіргі заманғы компьютерлік техникамен және телекоммуникациялық құралдармен, лицензияландырылған бағдарламалармен қамтамасыз ету;
oo оқушылардың өз бетімен, жеке, топтық жұмыстарын, компьютерді пайдаланып іздену және зерттеу сипатындағы практикалық және зертханалық жұмыстар көлемін көбейту мақсатында оқыту жұмысының дәстүрлі формасын қайта қарау;
oo оқушылардың жеке ерекшеліктер, бейімділіктер, қызығушылықтар және мұғалімдердің педагогикалық шеберліктері деңгейінің компьютерлік диагностикасын өткізу;
oo білім беру жүйесінде инновациялық процестерді ақпараттық және бағдарламалық қамтамасыз етуді құру жұмыстарын ұйымдастыру;
oo оқу процесіне интернеттегі дидактикалық материалдар қорын тарту;
oo компьютерлік тестілерді, білім беру сапасын бақылау және мониторингтің диагностикалық әдістемелерін құру және қолдану;
oo мемлекеттік, орыс және шетел тілдерін үйренуде компьютерлік қолдауды қамтамасыз ету;
oo жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану және енгізу саласында педагогикалық және басқару кадрларды даярлау және қайта даярлау;
oo басқару ақпаратын жедел жинау, сақтау және талдау үшін компьютерлік жүйені құру;
oo электрондық оқу басылымдарын әзірлеу және енгізу процестерін жетілдіру, облыс өңірлерінде ақпараттық ресурстық білім беру орталықтарын құру.
2.6. Білім беру мекемелеріндегі тәрбие процесі
- Қазақстан Республикасының білім беру мекемелерінде оқушы-жастардың Кешенді тәрбие бағдарламасы және Шығыс Қазақстан облысы жалпы білім беру ұйымдарының тәрбие бағдарламасы іс-шараларын толық іске асыру үшін барабар жағдайлар жасау;
- қазақстандық отан сүйгіштікті, төзімділікті, жоғары мәдениеттілікті, адам құқықтары мен бостандығын құрметтеуге тәрбиелеу;
- оқушыларды жалпы адамзаттық құндылыққа, адамгершілік тұрғыдан өзін-өзі дамытуға бағытталған еркін, ізетті тұлға ретінде тәрбиелеу;
- білім алушылардан білім мен санатшылыққа табынуды, оқу қажеттілігін, табысты танымдық қызмет тәжірибесін қалыптастыру;
- балаларды адамдар арасындағы ізгілікті қарым-қатынас орната білуге бағытталған зорлықсыз рухында тәрбиелеу;
- балаларға өмірде өз орнын анықтай білетін қабілеттер мен бейімдерін, олардың жеке тұлғалығын, шығармашылық әлеуетін дамытуда пәрменді қолдау көрсету;
- адамға тұрмыста қажетті, көшеде, қоғамдық жерлерде, өндірісте қажетті мінез-құлқы нормаларын қалыптастыру;
- білім беру мекемелерінде тіршілік әрекетінің демократиялық салтын қалыптастыру, жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту процесін педагогикалық қолдау құралдары мен формаларын эксперименталдық іздестіруді жалғастыру;
- балалар ұйымдары мен бірлестіктері қызметін жетілдіру және олардың өркенденуіне тиісті жағдай жасау;
- әлеуметтік ортамен, мектептен тыс мекемелермен байланысты қамтамасыз ету.
2.7. Қосымша білім беру
Қосымша білім беру мекемелер жүйесін дамыту және олардағы оқушылар құрамын көбейту(3- сурет);
oo көрсетілетін қызметтер номенклатурасын кеңейту;
oo мемлекеттік емес бос уақытты ұйымдастыру мекемелерін құруға және әрі қарай дамуына жәрдемдесу;
oo әр деңгейлік пен жылжымалық принципі негізінде қосымша білім берудің мазмұнын жаңарту, қабілеттері ерте дамыған балаларды оқыту және тәрбиелеу үшін жағдай жасау;
oo қосымша білім беру мекемелеріндегі педагогтарды қайта даярлауды қамтамасыз ету.
3-сурет. Қосымша білім беру мекемелері жүйесінің дамуы (2005-2010 ж.ж)
2.8. Педагог кадрларының біліктілігін арттыру
Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру саласында:
- орта мектептің 12-жылдық білім беруге көшу жағдайында мұғалімдерді қайта даярлауды жүзеге асыру;
- педагогтар мен жетекшілердің аттестаттау және қайта аттестаттау жаңа жүйесін, мұғалімнің педагогикалық қызметін сертификаттауды енгізу;
- еңбекті ынталандыру және педагогтарды жер-жерлерде тұрақтандыру тетіктерін жетілдіру;
- білім берудің жаңа мазмұнын, оқыту технологиялары мен оқыту әдістемелерінің өзгергенін ескере отырып, білім беру ұйымдарының мұғалімдері мен басшыларын қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды жүзеге асыру;
- Өзін-өзі тану курсын көпшілікке енгізу үшін мұғалімдерді даярлау жүйесін құру;
- білім берудегі менеджмент бағдарламасы бойынша білім беру ұйымдарының жетекшілерін даярлауды жүзеге асыру көзделеді.
Білім беру бағдарламалары инновациялық педагогикалық технологияларды, іздену, зерттеу және шығармашылық қызмет дағдыларын, оқытудың ақпараттық және қашықтықтан оқыту технологияларын меңгерген көп тілді мұғалімдер даярлауға бағытталатын болады.
5.9. Балалардың дарындылығын дамыту
oo әртүрлі әдістердің кең спектрі негізінде балалар дарындылығын анықтау мен диагностикалаудың кешенді ұстанымдарын іске асыру;
oo дарынды балаларды оқытуды ұйымдастыруда үш түрлі нұсқаны кеңінен қолдану:
oo жекелей оқыту - дарынды балаларды оқытатын арнайы білім мекемелерін құру;
oo дәстүрлі оқу орындарында (балабақшада немесе мектепте) дарынды балалар үшін арнайы қоса-жекеше оқыту топтары (сыныптар);
oo қоса оқыту - дарынды балаларды табиғи ортада, яғни өз құрдастарынан оқшауламай бірге оқыту;
oo жеделдетілген оқыту қарқынына бағытталған арнайы топтар мен сыныптар құру арқылы ақыл-ой, әлеуметтік және дене дамуының деңгейі жоғары балалар үшін нақты білім беру мекемелерінің мүмкіндіктерін есекеріп жеделдету стратегиясын қолдану;
oo дарынды балаларды дамыту проблемаларын шешуге бағытталған, дәстүрлі оқу жоспарын арнайы біріккен курстармен толықтыратын көлденеңінен кеңейту шаралар жүйесін енгізу;
oo дарынды балаларды оқытуда оқу процесін дараландыру, проблемалық оқыту, танымдық әрекетін ұйымдастыруда оқушылардың бастамасын қалыптастыру мақсатында зерттеу ұстанымдары принципін іске асыру;
oo пәндер бойынша олимиадалар, интеллектаулдық-шығармашылық ойындар, конкурстар, зерттеу жобалар, фестивальдар мен жарыстардың рәсімі мен мазмұнын жетілдіру;
oo балабақша-мектеп-колледж-жоғары оқу орны дарынды балаларды оқыту жүйесінде үздіксіздікті жүзеге асыру;
oo Дарынды балалар облыстық ақпараттық деректер банкін қалыптастыру;
oo Дарын тәжірибелік алаңдарымен жұмыс түрлерін жандандыру мен жетілдіру және облыста олардың санын көбейту;
oo облыста дарынды балаларды анықтау, дамыту және қолдау проблемаларын шешу аясында халықаралық ынтымақтастықты кеңейту;
oo Дарын Шығыс Қазақстан аймақтық ғылыми-практикалық орталығы психологиялық қызметін және Шығыс Қазақстан облысы білім беру мекемелерінің қызметін үйлестіру.
Мазмұны:
Кіріспе
І-ТАРАУ. ҚР-дағы білім беру жүйесі
1.1 Қазақстандағы жастар мәселесін әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан қарастыру.
1.2 Білім беру деңгейін көтеру үшін қабылданған мемлекеттік бағдарламалар мен шаралар.
1.3 Білім беру саласындағы әлеуметтік-экономикалық кемшіліктерді жою мен шара қолдану.
1.4 Білімді жастардың болашағы - жоғарыға өрлететін жол.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасын әлемдік қоғамдастық нарықтық экономикалы мемлекет ретінде таныды. Тәуелсіздігінің қысқа тарихи кезеңінде еліміз әлемдік қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада айтарлықтай өсуге қол жеткізді.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты мен ұлттық қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру жүйесінің, адам ресурстарының рөлі мен маңызы арта түседі. Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі өзгерістер білім беруге, одан ұтқырлықты, жаңа тарихи кезеңнің болмысына барабар әрекет етуді және экономиканың даму қажеттіліктеріне сай болуды талап ете отырып әсерін тигізеді.
Жедел өзгеріп отыратын әлем мен ақпарат легінің ұлғаюы жағдайында іргелі пәндік білім міндетті, бірақ ол білім берудің жеткілікті нысанасы болып табылмайды. Қазақстандық білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснамалық базасы, құрылымы мен мазмұны жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр және оқитындарды қоғам өміріне құзіретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қарастыра отырып даярлауға бағдарланбаған. Өңірлік деңгейде білім беруді басқарудың біріздендірілген жүйесінің болуы, білім беру бөлімдерінде мамандардың штат санының жетіспеушілігі білім беруді басқарудың тиімділігіне кері әсер етеді.
І-ТАРАУ. ҚР-дағы білім беру жүйесі
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Көптеген дамыған елдер мектепке дейінгі білім беруге тең қол жеткізу үшін мүмкіндіктер жасайды. Ал, Қазақстанда 2000 жылмен салыстырғанда мектепке дейінгі ұйымдардың саны 12 бірлікке (1%), ал олардағы балалардың контингенті 25 421 балаға (18,7%) өсті, бұл мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту сұранысының өсуі мен осы сұраныстарды қанағаттандыру мүмкіндіктері арасындағы теңсіздікті айғақтайды (1 кесте). Нәтижесінде мектепке дейінгі ұйымдардағы 100 орынға 105-тен 130-ға дейін баладан келді. Тұтастай алғанда, республика бойынша 22 мыңға жуық бала мектепке дейінгі ұйымға орналасу үшін кезекте тұр, бес-алты жастағы 127 мың бала мектеп алды бағдарламамен қамтылуға тиіс.
1 кесте. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Жылдар
Желі
Контингент
2000
1144
135287
2001
1167
146375
2002
1162
153965
2003
1156
160708
Мектепке дейінгі тәрбие жүйесінде 16,3 мың педагог қызметкер еңбек етуде, олардың 38,7%-ының жоғары білімі, 52,8%-ының арнаулы орта педакогикалық білімі, 6,4%-ының аяқталмаған жоғарғы педагогикалық білімі бар. Мектепке дейінгі ұйымдар педагогтерінің 40%-ының ғана жоғары және бірінші санаттары бар, ал 31,2%-ының санаты жоқ.
1999 жылы Қазақстанда балалардың міндетті мектепалды дайындығы еңгізілді, бұл балаларды мектепалды дайындық бағдарламасын қамтуға әсер етеді (1 диаграмма).
1 диаграмма. Балалардың мектепалды дайындықпен және мектепке дейінгі оқытумен қамту көрсеткіштері
Жалпы орта білім беру. Жалпы білім беретін мектептегі реформалардың шетелдік тәжірибесі оқытудың мерзімін 12-13 жылға дейін ұзартуды, жоғарғы сатыдағы оқушылардың оқудағы жетістіктері мен кәсіби оқытуды сыртқы бағалау жүйесін еңгізуді көздейді.
Қазақстанның жалпы орта білімі жалпы білім беретін мектептер санының көбеюімен әрі демографиялық және көші-қон процестеріне орай жекелеген өңірлерде шағын жинақталған мектептердің өсуіне ықпал еткен оқушылар контингенттінің азаюымен сипатталды (2 кесте).
2 кесте.Жалпы орта білім беру
Оқу жылы
Мектептер саны
Оқитындар контингенті
20002001
8109
3043,3
20012002
8171
3019,5
20022003
8164
3095,6
20032004
8260
3026,2
Бастауыш және орта кәсіптік білім беру. Дамыған елдердегі кәсіптік білім беру жағдайына жасалған талдау кадрларды даярлау процессіне қатысу үшін жұмыс берушілерді көтермелеу тетіктерінің, сондай-ақ кәсіптік білім берудің сапасын реттеудің институтционалдық негізінің бар екенін және кәсіптік бағдарламалардың аса ұтқырлығы мен кірігуін айғақтайды. Қазақстан Республикасының бастауыш және орта кәсіптік білім беру жүйесі 722 оқу орнынан, оның ішінде жалпы оқушылар контингенті 341,3 мың адам 307 кәсіптік мектеп пен 415 колледжден тұрады.
Кәсіптік бастауыш білім беретін оқу орындарында оқитындардың контингенті 2000 жылдан бастап 2004 жылға дейін 10,3 мың адамға ұлғайды.
4 кесте. Бастауыш пен орта кәсіптік білім беру
Оқу жылы
КМ (КЛ) саны
Оқитындардың контингенті
Мембюджет қаражаты есебінен оқитындардың саны
20002001
306
88,3
75,4
20012002
312
88,1
72,1
20022003
312
89,6
82,3
20032004
307
98,7
91,3
Жоғарғы оқу орнындарының 41 мың адамды құрайтын профессор-оқытушы құрамының 2520-сы ғылым докторы және 11610-ы ғылым кандидаты. 10000 тұрғынға шаққандағы студенттердің саны 2000-2001 оқу жылындағы 257 адамнан 2003-2004 оқу жылында 439 адамға артқан (5 кесте).
5 кесте. Жоғарғы оқу орнында білім беру
Оқу жылы
Жоғарғы оқу орындар саны
Оқитындардың контингенті
Мемлекеттік тапсырыс
20002001
181
440715
21970
20012002
182
514738
25265
20022003
173
590982
25465
20032004
180
655661
26465
2000 жылы қабылданған Білім мемлекеттік бағдарламасын іске асыру барысында жоғарғы білім беру мамандықтарының жіктеуіші жетілдірілген. Оқу процесінің технологиялы болуын қамтамасыз еткен бастауыш курстардың біріздендірілген білім беру бағдарламалары мен қоса жоғарғы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары әзірленді. Жоғарғы білімге даярлық мамандықтары мен бағыттарының пәндері 7000 үлгі оқу бағдарламаларымен қамтамасыз етілді.
Педагок кадрларды даярлау, кайта даярлау және біліктілігін арттыру.
Педагог мамандықтары бойынша базалық даярлықты оқитындар контингенті 167 мың адамнан астам және жылына 22 мыңнан астам мұғалім шығаратын 34 жоғарғы оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргізді. Педагогтерді даярлауға арналған мектепттік білім беру тапсырысы: 2001 жылғы 5655 грант пен кредиттен 2004 жылы 6075-ке дейін өсті.
2.1 Қазақстандағы жастар мәселесін әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан қарастыру.
Жақында ғана еліміз алғашқы мүше жасын атап өтті. Бірнеше жылдар бойы аңсаған егемендікке қолымыз жетіп, бүгінгі ұрпаққа оның қиындығы мен қуанышын көру бұйырған. Сонымен қатар мемлекетіміздің жеке отау болып, іргетасын қалап, алаулаған жалауын көтеру мен бірге, сол туды құлатпай, бүкіл әлемге паш етіп, дамыған елдер алдында бас имей, ғасырлар бойы әрбір шаршы метр жерін шоқпарымен қорғаған ата-бабалар аруағына кір келтірмей, елімізді алға апарар ұрпақ өсіріп, тәрбиелеу міндеті қоса жүктеліп отыр.
Атам қазақ ел болам десең, бесігіңді түзе деген екен. Ендеше сол келешегіміз, егемендігіміздің болашақ қорғаны, халқымыздың көш бастар серкелі - жастарымыздың бүгінгі күніне бір үңіліп көрейікші. Бұл жағдай сұрасаң, мен оны айтсам, сен де жылайсың, мен де жылаймын дегендей. Ауруын жасырған өледі демекші, ащы да болса шындыққа бойлап, ой салып сараптап көрелік, біздің елде білім беру дәрежесі төмен десек те қателеспейміз. Оған бізде бірнеше себептер бар соның бірі қаржыландыру мәселесі. Әрине, қаражат мәселесін министірлік ұсынысымен Үкімет шешуі тиіс. Менің жеке ойым, сол министрлікте тиісті бағдарлама жасалынып есептеп, талдау жасап отырған мамандар жоқ сияқты. Себебі, қарапайым есеппен, Үкімет басшысына, Мәжіліске мәселе қойып шықса, сол жердегі жауапты басшылар мен депутатардың барлығының отбасы, балалары бар, ешқайсысы қарсы болмас деп ойлаймын.
Сонымен қатар, нарықтық жағдайда кез келген өндірістік, әлеуметтік қарым-қатынастардың шешуін табатын алуан алуан әдістер мен амалдар бар. Тек жауаптық қызметте отырған белсенділердің жауапкершілік пен шешім қабылдау батылдығы керек. Мысалы, заманның ауыр кезеңінде кейбір облыстар қысқарып жатқанда, қазіргі Алматы қаласының әкімі Иманғали Тасмағанбетов Атырау облысын екі-үш жыл ішінде, өткен Одақтың бірінші хатшылары мен өзіне деген әкімдерін халық ісін істемеген қыруар шаруаларын шешіп еліне деген махаббаттың нарықтық істер мен дәлелдеп жергілікті тұрғындар кеңесіне кенелді. Ал министр болғанда, айлап-жылдап, күндіз-түні отырып жазған қол жазбаларын баспаға бере алмай қаражатсыз қиналып жүрген жүздеген ақын, жазушыларға қолұшын беріп бүкіл қазақ еліне керекті, заманымыздың әдеби мұра болатын кітаптарын шығарып берді. Бұл не көрсетеді? Демек, елім-халқым деген басшылар болса тап біздің Қазақстанның байлығы, мүмкіндігі азынаулақ, 15 миллионнан сәл асқан халқына дамыған басқадай мемлекеттер сияқты толықтай жағдай жасап, еңбек етіп, білім алуына мүмкіндік туғызуға болады.
Өкінішке орай, кейбір шенеуніктер ел жағдайын өзінің отырған жайлы орнымен және бала шағасының қарыны тоқтығымен өлшейтін сияқты. Осыдан келіп, Президент айтқандай, тегіс жерден күрделі мәселе тудырып, қарапайым халықтың жанын қинап, басын ауыртар адам естімеген, естісе сенбейтін жағдайлар туады.
Бұл мәселенің шешуін басқа деңгейде, жергілікті жағдайда қарастырып көрелік. Алматы қаласына жан-жақтан тіпті басқа мемлекеттерден келіп еңбек етіп отбасыларын асырап, жағдайларын жөңдеп жүрген адамдар көп, ол баршаға аян. Ауылдан келген студенттер де Сейфуллин, Рысқұлов даңғылдарына шығып біреудің ауласын тазалап , үйін жөндеп, үй-мүлкін көшіріп немесе күзетшілік, даяшылық, тағы сол сияқты жұмыстарды өз беттерімен тауып, күнделікті тамағына, азын-аулақ киім-кешегіне қаражат тауып, жоғарғы оқу орындағы оқуларын жалғастырып келеді. Олай болса, қалада жұмыс күшіне сұраныс жеткілікті, яғни, оны сол жоғарғы оқу орнының әкімшілігі жергілікті мемлекеттік атқару органдары мен бірлесе отырып сол жастардың көмегімен белгілі бір жүйеге келтіріп, ретке салуға болатын сияқты. Ондай жүйеде салған, біріншіден, студентердің жұмыс іздеуге кетер уақытын үнемдеп, екінші жағынан олардың еңбегін алдамай, ақысының дұрыс төленуіне бақылау жасау үшін керек. Нарықта осы жобаны іске асыру үшін төмендегідей жүйенің жобасын қарастыруға болады.
Қалалық әкімшілік жанындағы Орта және шағын кәсіпкершілікті қолдайтын департамент жанында қала бойынша күндіз-түні істейтін диспетчерлік орын құрылып, ол қала ішіндегі уақытша және тұрақты тапсырыстар қабылдап, олармен істелетін жұмыс көлемін уақытын, оның керекті құрал-саймандарымен жабдықталуын, материалдармен қамтамасыз етілуін және төлейтін еңбекақысымен келісіп, жоғарғы оқу орындарында құрылған өздерінің филиалдары арқылы, студенттерден құрылған еңбек күштері мен атқарып отырса болар еді.
Бұл жобаны, тапсырыс берушілер үшін де артықшылығы бар. Өйткені, баршаға аян өз отбасының хал-жағдайын, мүмкіндігін сырт адамдардың білмегенін қалайсың, себебі көптеген үй тонау, отбасына шапқыншылық жасау мүмкіндігі көп мезгілде өзінің бұрын білмейтін, сырттан келген адамдарды жұмысқа алу өте қауіпті. Ал әлгіндей жүйе болса, кез келген қала тұрғыны өз үйінде отырып орталық диспетчерге телефон соғып, тапсырыс берер еді.
Тағы бір артықшылығы, бүкіл дүниеде үрей туғызып отырған бізден бетін аулақ қылсын, әр түрлі бағыттардағы ұйымдар мүшелерінің қарапайым жұмысшы ретінде қалаға еніп, лаң салу мүмкіндігін азайтады. Осы тұрғыда сол жоғарғы оқу орындарында да өздерінің студенттеріне жағдай жасауына бірнеше мүмкіндіктер бар.
1. Әсіресе, ұлттық және мемлекеттік жоғарғы оқу орындарында білім алу үшін төленіп отырған қаражат қалай пайдаланылып отыр, бұл осы уақытқа дейін шешуін таппаған және өте мұқият тексеріспен талдау жасауды керек етіп отырған мәселе.
2. Сол оқу орындарының көптеген алаңдар мен бөлмелерін, шеберханалары мен жатаханалары оқу бағдарламасына үш қайнаса сорпасы қосылмайын жеке тұлғаларға, іскерлерге жалға беріліп отыр. Ал одан соң жерде еңбек етіп отырған мұғалімдер мен студенттер нендей пайда көріп келеді, егер жылма жыл оқу бөлмелерін сол мұғалімдер өз есебімен, өз күштерімен жөндеуден өткізіп, тіпті керекті оқу құралдарын да айлығына сатып алып отырса.
Сол себепті осындай жоғарғы оқу орындарын басқару және қаржыландыру жүйелері қайта құрылып ашық айқын бір тәртіпке келтіріп тез арада шешім табуы керек ететін үлкен бір мәселе. Сонымен қатар министрлік арқылы әрбір оқу орындарын сол жердегі оқытушылар мен студенттерге сабақтан тыс уақыттарында, қосымша халық тұтынатын әр түрлі құрал-саймандар, күнделікті үй тапсырмасына керекті жабдықтар жасап қарапайым тұтынушылардан тапсырыс алып, пайда табуын ұйымдастыру керек.
Ол үшін сол жоғарғы оқу орындарындағы барлық мүмкіндіктер соларға жасалынып қолдау берілуі тиіс және сырттан ешбір адамға, заңды тұлғаларға жалға беруді немесе сатуды қатаң түрде қысқартқан дұрыс. Жалпы, қандайда болмасын оқу орындары болашақта өздерінің қаражатын тек қана студенттер есебінен ғана емес сондай кәсіптікпен және әр түрлі ғылыми жаңалықтар жасап еліміз жылма-жыл бірнеше миллиардтаған қаржы бөліп отырған инновациялық жобаларға қатынасып, сол жерде дәріс алып жүрген студенттердің, мұғалімдердің толықтай жағдайын жасауға бет бұрыс алуы керек.
Егерде осындай талап қойылып оның атқарылуы қатаң бақылауға алынса онда студенттерде іскерлікке, жауапкершілікке үйреніп киыннан жол табар көш бастаушысына айналар еді. Ендеше, еліміздің болашағына жауапты бүгінгі студенттер жағдай тек қана олардың мәселесі емес ол бүкіл халықтық болып қала берді, үлкен саяси мәні бар үлкен де, күрделі мәселе.
2.2 Білім беру деңгейін көтеру үшін қабылданған мемлекеттік бағдарламарлар мен шаралар
Нұрсылтан Әбішұлы халыққа арнаған биылғы үндеуінде әлемдік білім кеңестігінің көш басында жүрген академиялық институттар мен ғылыми орталықтырды Қзақстанғы тарту үшін алғы шарттар жасау қажеттілігіне айрықша тоқталды. Бұл талап еліміздегі білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлкеттік бағдарламасы мен үндес. Осыдан - ақ Президент саясатының білім беру жүйесін ілгерілетудегі бірізділігін аңғару қиын емес. Өйткені ол былтырғы жолдауында да осы мәселеге айрықша көңіл бөлген еді. Жаңа сапаға жетелеген талап үдесінен шығу үшін Қорқыт-Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіндегі кең ауқымды ізденіс жұмыстарын жүргізіп келеді.
Айталық білім берудегі сапа деңгейін айтарлықтай көтеру үшін Канада, Оңтүстік Корея, Австрия, сол сияқты Ресейдің бірнеше ЖОО және ғылыми орталықтары мен әріптестік байланыстар орнатылды. Сонымен бірге ұжымымыздың Еуразия - Тынық мұхит университеттерінің ассоцациясына қабылдануы жаңа сапаға көтерілгендігіміздің айқын айғағы. Біз үшін 2005 жылдың 16 қыркүйегінде Болон университетінде (Италия) Университеттердің Ұлы Хартиясына қосылуымыз білім беру сапасын Еуропалық стандарттарға сәйкестендіруге бағытталған, нәтижелі қадам болып отыр.
Нақты дәлел ретінде айтар болсақ, ұжымның ғылыми әлеуетінің жаңа сапалық деңгейге көтерілуінің көрсеткіші 7 профессор-оқытушымыз ҚР жоғарғы оқу орынының үздік оқытушысы мемлекеттік грантының иегері атанды. Облыс ғалымдарының ғылыми әулетің өндіріспен ұштастыруда технопарк қызметінің орны ерекше. Ғылыми жобаларды жинақтап, оларды қаржыландыру, осы технопарктің негізгі қызметтерінің бірі болып табылады. Бұл бағытта университет ғылымдарының 6 жобасы ұлттық инновациялық орталықтың коталоігіне ендіріліп, өңдіріске енгізілуге әзір, бұған қосымша түрлі қаржы көздерін пайдалану арқылы талантты жастардың элитарлық жоғарғы білім алуына мүмкіндіктер жолдары қарастырылды.
Петро Қазақстан Құм көл Ресорсиз компаниясы мен облыс әкімшілігі арасында жасалған екі жақты келісім шарт негізінде коорпоративтік Демеу қоры бөлінген қаржы көмегімен қоршаған ортаны қорғау және өндіріс шығындарын азайтуға бағытталған ғылыми ізденіс жұмыстарын жүйелі жүргізуге және бірнеше білімді жастарымыздың алыс-жақын шет елдерде білім алуына мүмкіндіктер туды.
Болашақ орта класс өкілдерін қоғам қажетіне сай тәрбиелеу ісіне түрлі деңгейде білім беретін барлық мекемелер де жауапты екені белгілі, осыған сәйкес университет ұжымы бірқатар ауқымды шаралар атқаруды жедел қолға алды. Соның ішінде қысқартылған бағдарлама негізінде облыс көлемінде балық және күріш кластерлерін дамыту қажетті мамандар даярлаудың икемді жүйесі қалыптасып келеді.
Бұл жағымды жаңа әдіс арқылы студент жастарды университет қабырғасында шағын және орта бизнеспен айналысуға бейімді оқыту республикамыздың дүние жүзілік сауда ұйымына қабылданары алдында біздің экономикалық мүлдемізге сай келетіні анық.
Биылғы Жолдаудың ерекшелігі - Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуын әлемдік экономикада интеграциялық процестердің ағымына ұштастыруда болып отыр.
Қазақстанның Орталық Азияда ұлтаралық келісім ұйытқысы ретінде танылып, кейбір ғаламдық мәселелерді шешу барысында саясат сахынасында салмағы артқаны әлемге әйгіленді.
Елбасы Жолдауы отаншылық рухқа толы оптимизімге шақыратын терең толғаныс. Жолдау - мемлекет басшысының өз халқына кемел келешек пен жақын болашаққа бастайтын саяси-экономикалық бағдарламасы.
Қазіргі кездегі білім беру саласындағы қатынастарды реттейтін құқықтық нормативтік база 1991 жылдың 28 маусымындағы Қазақ КСР-інің Қазақ КСР-індегі мемлкеттік жастар саясаты туралы заңының Қазақастан Республикасының Президенттінің 1999 жылының 28 тамызындағы ҚР-ның мемлекеттік жастар саясатының тұжырымдамасы туралы үкімінен, осы үкімге сәйкес шығарылған республикалық және аймақтық бағдарламалар дан т.б. құқықтық актілерден тұрады.
1991 жылы қабылданған Қазақ КСР-і заңының кейбір нормаларының қазіргі уақытта заман талаптарына сай келмей модерндендіру процесін талап етуде екені айрықша көзге түсуде. Соңдықтан да Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министірлігі жаңа Мемлекеттік жастар саясаты туралы заңның жобасын әзірлеу үстінде.
Ендігі кезекте ҚР президентінің үкімімен бекітілген мемлекеттік жастар саясаты тұжырымдамасына көз жүгіртсек, бұл тұжырымдаманың көптеген халықаралық құқықтық нормалары мен қатар, ішкі нормативтік құқықтық актілердің Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасының басшылыққа алынып әзрленгенін көреміз. Сондай - ақ бұл тұжырымдама да мемлекеттік жастар саясатының негізгі мақсаты мен басымдылықтары, негізгі принциптерінен бағыттары сияқты қоғамды толықтыратын мәселелер толық қанды баяндалған.
Осы тұжырымдаманың төртінші бөлімінде жастардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қамтамасыз ету мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асырудың кезеңдік сипаттағы іс қимылдарының негізгі бағыттарының бірі ретінде қарастырылған.
Ал жастардың әлеуметтік-экономикалық, саяси, жеке құқықтарын қамтамасыз ету мехенизімі жайлы толыққанды айтылмағаны өкінішті-ақ. Жастардың құқықтары мен бостандықтарын тұжырымдамаға сәйкес ювеналдық әділет жүйесін қалыптастыру, құқықтық мәдениетті көтеру және т.б. арқылы қамтамасыз ететіні туралы мәселе толық шешімін таппай отырған сыңайлы.
Жастар ретінде ҚР-да жаңа заңның жобасы бойынша 14-пен 29 жас аралығындағы азаматтар танылатынын ескерсек кәмелетке толмағандардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Кәмелетке толмағандардың құқықтары мен мүдделерін барынша тиімді қорғау мақсатында дамыған елдерде қолданылып жүрген ювеналдық әділет жүйесін, оның ішінде мамандандырылған соттар жасөспірімдерге арналған жазасын өтеу орындарын т.б. қалыптастыру қажеттілігі тұжырымдаманың аталған бөлімшесінде баяндалған. Ювеналдық әділет жүйесін қалыптастыру 1991 жылы қабылданған заңда да көзделген.
Ол заңның қабылданғанына он жылдың жүзі болыпты. Тәуелсіздігіміздің он жылдық мерей тойына ювеналдық сотты ең болмағанда сыйлық ретінде құру керек еді, бірақ ол да болмады.
2.3 Білім беру саласындағы әлеуметтік-экономикалық кемшіліктерді жою мен шара қолдану.
Нарықтық экономика заңдылықтары елімізде терең тамырланған кезінде қазақстандық жастар алдында сапалы білім алу мәселесі өткір тұр. ҚР жас азаматтарының кәсіби оқу процесін 2000 жылғы деректерге қарағанда 722 оқу орны жүзеге асырылып отыр.
Жоғарғы оқу орны 1995-2000 жыл арасындағы салыстырмалы өзгеріс саны 51-ге көбейді. Ал тек мемлекеттік ЖОО-да дәріс алатындар саны 99535 адамды құрайды. Статистика мәліметтері жоғарғы білімді адамдардың анағұрлым көбейгендігін көрсетеді. 1999-2000 оқу жылының өзінде ақ ҚР жоғарғы білім инфрақұрылымы 55445 маманды даярлап, олардың саны алдыңғы оқу жылымен салыстарғанды 3675 адамға өскенін байқатты, бірақта, саны да сапасы жоқ деп айтпақшы, жылдан жылға жоғарғы білімге ие адамдар санының өсуі сол адамдардың жоғарғы білім ұяларында алған білім сапасына күмән тудырады.
Жастардың алдындағы аса маңызды сын таңдау еді. Сондықтан да мемлекетіміздің жастары келешегін ойлап, қандай мамандыққа артықшылығын беретінін Қазақстан жастары 2000: жағдай, тенденсиялары , болашағы атты ҚР-ның Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі мен Статистика жөніндегі Қазақстан Республикасы агенттігінің мемлкеттік баяндамасында айтылған. Әлеуметтік сауалнама нәтижесінен көруге болады.
Жастардың заңгер мамандығын 20,2%, экономистер мамандығы 14,2%, банк қызметкерлері 9,6%, шетел салық инспекторлығын 4,5% иеленгісі келетіндігі мәлімденді. Бұл мамандықтарды таңдау жастардың кедонистік және шығармашылық альтуристік бағыттарындағы материалдық жағдайды жақсарту қамтамасыз етілген өмір сүру, қоғамға пайдалы болу, өзін өзі тұрақты жетілдіру мүмкіндігінің болуы, т.с.с. факторлары әсер етеді (2 диаграмма).
Сонымен жоғарыда аталған көптеген шешілмеген мәселелер жас азамттардың білім алуға конституциялық құқығының толық қамтамасыз етілуіне тежеу жасап тосқауыл қойып отыр. Ал тіпті жетім балалар денсаулығы, мүмкіндігі шектеулі балалар, тұрмыс деңгейі төмен отбасылар, деңгейі төмен отбасылар балаларының білім алуға құқығын жүзеге асыруы күрделі мәселеге айналғандығына біршама адамдардың көзі жеткені сөзсіз.
Бұл жайттар қанша уақытқа дейін жалғаспақ бұндай мәселелерді шешуге, олардың алдын алу шаралары неге өзінің оң нәтижелерін бермеуде? Осы сияқты риторикалық сұрақтар әлі біраз уақыт бойы өз өзектілігін сақтап қалатын секілді.
2 диаграмма. Жастардың мамандық таңдау деңгейі (сұраққа жауап бергендердің саны % көлемінде)
1 - заңгер 2 - экономист
3 - банк қызметкері 4 - аудармашы
5 - ЭВМ операторы 6 - салық инспекторы
7 - дәрігер 8 - инжинер
9 - мұғалім 10 - психолог
Білім беру салаларындағы бағдарламалаларда білім беруді ақпараттандыру және қаржыландыру мәселелеріне де көп көңіл бөлінуде, сол айтылған мәселелерге тоқталатын болсақ, мысалы, орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлектеттік бағдарламасына сәйкес жалпы білім беретін мектептердің 100% компьютерлендірілуі аяқталды. Орталық комуникациялық торап құрылып оған білім және ғылым министрлігінің орталық ақпараттарының торабы және облыстық білім беру департаменттерінің телекомуникациялық тораптары қосылған. Жалпы орта білім беретін ұйымдарға арналған электрондық оқулықтар баслымдары мектеп пәндерінің 225%-ін қамтиды.
Қашықтан оқыту спутниктік арнасына республиканың алты облысының 717 мектебі қосылған.
Сонымен қатар, ақпараттық және комуникациялық технологияларды дамыту және оларды білім беру саласында қолдану қажеттіліктен әлде қайда артта қалуда.
Қазақстанда әр компьютерге жалпы білім беретін мектептердегі 54 оқушыдан келеді, бұл ЮНЕСКО-ның деректері бойынша ТМД елдерінің арасындағы ең жоғарғы көрсеткіштерінің бірі. Сонымен қатар 2002 жылы экономикалық ынтымақтастық және даму ұйым елдері бойынша бұл көрсеткіш 13-ке теңеледі, Литвияда, Венгрияда және Чех Республикасында бұл тиісінше 5, 9 және 15 құрады.
2004 жылдың басында Ұлыбританияның орта мектептерінде бір компьютерге 5 оқушыдан келген, АҚШ-та төрт.
Қазіргі таңда интернет желісіне қосылуға Қазақстан мемлекетінің 24%-ғана қол жеткізген. Финляндияда 1999 жылы 90%-дан мектеп, 2000 жылы Эстония мемлекеттерінің 100%, Австраля, Канада, Исландия мектептерінің 80%, Венгрияда 58%, экономикалық-ынтымақтастықтың және даму ұйымы елдері бойынша мектептердің орташа есеппен 52% интернет желісіне шығу мүмкіндігіне қол жеткізген.
Кәсіптік мектептер мен колледждерде бір компютерге тиісінше 30-35 оқушыдан келеді. Интернет желісінде кәсіптік мектептердің 39% және колледждердің 51% қосылған.
Жоғарғы білім беру деңгейінде ақпараттық жүйемен келісілген интерфейсі жоқ оқу процесін басқаратын жеке оқшау жүйе жұмыс істейді.
Жекеленген жоғарғы оқу орындары оқудың технологиясын еңгізгенде кейбірінде талдау жасалған технология экспериментік режимде іске асырылуда.
3 диаграмма. Интернет жүйесіне қол жеткізген мектептер саны, облыстар бөлінісінде
1 - Ақмола; 2 - Ақтөбе;
3 - Алматы; 4 - Атырау;
5 - Шығыс Қазақстан 6 - Жамбыл;
7 - Батыс Қазақстан; 8 - Қарағанды ;
9 - Қызылорда; 10 - Қостанай;
11 - Маңғыстау; 12 - Павлодар;
13 - Солтүстік Қазақстан; 14 - Оңтүстік Қазақстан;
15 - Алматы қаласы; 16 - Астана қаласы.
Білім беруді қаржыландыру. Еліміздегі экономикалық жағдайдың тұрақтылығы білім беруге арналған мемлекеттік бюджет шығыстарын едәуір арттыруға мүмкіндік береді ( 6 кесте).
Білім беруге арналған мемлекеттің шығыстары абсолютті артып қана қоймай, оның өсуінің едәуір қарқынына қарамастан ІЖӨ-ге пайыздық қатынасы да өседі.
Оқу жетістіктерін тәуелсіз сыртқы бағалау жүйесі: ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰТБ), мемлекет аралық бақылау (МАБ) енгізілді.
Дегенмен білім берудің барлық деңгейлерінің сапасын бақылаудың және бағалаудың қолданыстағы тетігі білім берудің қазіргі нақты жай-күйін толыққанды көрсете алмайды және басқару үшін кері байланыстың обьективті құралы бола алмайды.
Білім беру ұйымдары қызметінің сапасын бағалау көрсеткіштері мен өлшемдері жетілмеген, оьективті мониторинг жоқ.
6 кесте. Білім беруді қаржыландыру
2000
2001
2002
2003
2004
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
2975
3322
3880
4553
5742
Жалпы орта білім
60007
67224
81744
98906
124979
Кәсіптік бастауыш білім беру
2693
3018
3910
5299
6540
Кәсіптік орта білім беру
2662
2528
2989
3595
5001
Жоғарғы және жоғарғы оқу орнынан кейін білім беру
8120
9344
11783
12763
15506
Басқада бағдарламалар
4959
17640
14671
24505
33547
Жиынтығы
81416
103076
118977
149521
191315
ІЖӨ-ге %
3,1
3,1
3,2
3,4
3,8
Білім беру сапасын басқару компаненттері бытыраңқы жұмыс істейді. Оқитындардың жетістіктерін сыртқы бағалаудың мазмұны, мақсаты және міндеттері қазіргі заманғы білім сапасына деген талаптарға сай емес. Оқитындардың білім деңгейін салыстырмалы зерттеулер жөніндегі халықаралық бағдарламаға Қазақстан қатыспайды.
Білім және ғылым министрлігінің қолданыстағы статистикалық жүйесі қазіргі заман талабына мағыналық та, технологиялық аспектілері жағынан да сәйкес келмейді. Мазмұны әрі оралымды емес, халықаралық стандарттарға сай келетін, кешенділігі мен толықтығы жағынан қажетті бірізді статистикалық ақпараттық ағын әзірленбеген. Білім беру көрсеткіштерінің жүйесі әр түрлі негіздемелерден жиналған деректер жиынымен алмастырылады, олар пысықталғаннан кейін әкімшілік есептілік терминдерінде түсіндіріледі.
Жаңа жүз жылдықтың басында елдегі экономикалық ахуалдың жақсаруы, сондай-ақ Білім бағдарламасын іске асыру жөнінде қабылданған шаралар, тұтас алғанда, білім беру жүйесінің нарықтық экономиканың және ашық азаматтық қоғамның қажеттіліктеріне сәйкессіздігін жою үшін жеткіліксіз.
Келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
5.1. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Мектепке дейін тәрбиелеу мен оқыту сапасын жоғарылатудың негізгі бағыттары мыналар болып табылады:
oo мектепте оқыту үшін қажетті практикалық дағдыларды, жеке тұлға мәдениетінің негіздерін қалыптастыру үшін жағдай жасау;
oo мемлекеттік тілді оқу, олардың физикалық және психикалық денсаулығын сақтау және нығайту;
oo мектепке дейінгі білім беру бағдарламасымен қамтуды біртіндеп көбейту арқылы балалардың білім алуына бастапқы тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету;
oo мектепке дейінгі әр түрлі білім беру мекемелер жүйесін сақтау және дамыту (оның ішінде мемлекеттік емес) (1 сурет);
oo жалпы дамыту, түзету, мектепке дейінгі құрастырылған ұйымдар, барлық түрлі және әр типті жалпы білім беретін және арнайы (тузету) мектептер; әр түрлі психологиялық-педагогикалық, әлеуметтік және оңалту орталықтар, мектептен тыс ұжымдар жанында нашар қамтылған отбасылар балалары үшін мектепке дейінгі мини-орталықтардың жұмысын ұйымдастыру;
oo мектепке дейінгі мекемелерде және жалпы білім беретін мектептерде балалардың мектепалды дайындығын қамтамасыз ету, бұл міндеттерді шешу үшін педагогтардың біліктілігін арттыру (2 сурет);
oo балалардың, оның ішінде соматикалық және психикалық дамуында кемістігі бар балалардың өзін-өзі іс жүзінде көрсету үшін даму ортаны құру және жеке тұлғаны қалыптастыруға жеке бағытталған мектепке дейінгі мекеме моделін іске асыру үшін жағдай жасау;
oo мектепке дейінгі және мектепте білім алудың сабақтастығын қамтамасыз ету;
oo мектепке дейінгі білім беруде инновациялық процестерді қарқындату;
oo облыстағы мектепке дейінгі білім беру ахуалының мониторинг жүйесін құру.
1 сурет. Шығыс Қазақстан облысындағы балабақшалар жүйесі мен құрамының серпіні (2005-2010 ж.ж.)
2 сурет. Мектептер мен бала бақшалалар топтарындағы балалар санының серпіні (2005-2010 ж.ж.)
5.2 Жалпы орта білім беру
Жалпы орта білім беру үш сатыны көздейтін 12 жылдық оқытуға көшуді жүзеге асыратын болады.
І-саты - жалпы бастауыш білім беру, оқыту ұзақтығы - 4 жыл, 1-4 сыныптар. Оқу 6 жастан басталады. Білім мазмұны ерте жастан (2- сыныптан бастап) шетел тілін және информатика негіздерін оқытумен толықтырылатын болады. І-сатыдағы оқыту мен тәрбиелеу негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын одан әрі игеру үшін балалардың оқу, жазу, есептеу практикалық дағдыларын, қарапайым тілдік қарым-қатынас тәжірибесін, жеке гигиена және салауатты өмір салты негіздерін қалыптастыруды көздейді.
ІІ-саты - жалпы негізгі білім беру, оқыту ұзақтығы - 6 жыл, 5-10 сыныптар. Білім беру процесі оқушылардың ғылым жүйесінің базистік негіздерін игеруге, оларда тұлғааралық және этносаралық қарым-қатынастағы мәдениеттілікті, өзін-өзі анықтауды және кәсіби бағдарды қалыптастыруға бағытталады. Таңдауы бойынша оқу пәндерін игеру, бейіналды даярлық енгізу үшін оқу жоспарының вариативті бөлімі кеңейтіледі.
ІІІ- сатының бағдарламалары білім берудің мазмұнын саралап жіктеу, интеграциялау және кәсібилендіру негізінде әзірленетін болады. Оқушылардың кәсіптікке дейінгі тереңдетілген даярлануын жүзеге асыру үшін әлеуметтік-гуманитарлық, жаратылыстану, технологиялық және басқа да бағыттар бойынша бейінді оқытуды енгізу ІІІ- сатының түбегейлі жаңашылдығы болып табылады.
12 жылдық білім беруге көшу кезең-кезеңмен жүзеге асырылатын болады. 2008-2009 оқу жылы бірінші сынып оқушылары жаңа бағдарламалар бойынша оқи бастайды. 2009-2010 жылдан бастап 5-ші және 11-ші сыныптар 12-жылдық білім беруге көшеді.
Сондай-ақ, мыналар көзделеді:
- Мұғалімдер, мектеп және білім беруді басқару органдары басшыларының білім беру мазмұнына негізгі құзыреттер мен өмірдің әр түрлі салаларындағы құзыреттер ретінде енгізілген құзыретті ұстанымдарының теориясы мен практикасын игеру.
- Білім берудің жаңа мазмұнына сәйкес келетін, мектеп оқулықтарын әзірлеу бойынша өткізілетін конкурстарға мектептің таңдаулы мұғалімдерін тарту, оның ішінде, өңірлік компонентті ескеріп, құрылатын Оқулық ғылыми-әдістемелік орталығымен тығыз әрекеттестік жасау.
- Оқушылардың ағымдағы сыртқы және қорытынды аттестациялау жүйесін жетілдіру, оқушылар мен мұғалімдердің Ұлттық бірыңғай тестілеуге (ҰБТ) нәтижелі қатысуын қамтамасыз ететін, мектептегі білім беру сапасының менеджмент жүйесін құру.
- Ауылдық балаларды мектептегі оқуға дайындау мәселесін шешуге көмектесетін ауылдық жерлерде "мектеп - балабақша" жаңа кешендердің құрылысы.
- Ақпараттық технологияларды, қашықтықтан оқытуды толық енгізуге қол жеткізуге мүмкіншілік беретін жаңа буынды қазіргі заманның компьютер техникасымен мектептерді қамтамасыз ету.
- Мектепте білім берудің материалдық-техникалық базасын жақсартуды қамтамасыз ету, осы заманғы жиһаздармен, оқу-көрнекі құралдармен жабдықтау.
- Ауыл өмірінің мәдениетін қалыптастыратын орталықтар - шағын кешенді мектептер жүйесін сақтау және кеңейту. Шағын кешенді мектептерде, осы үлгідегі мектептердегі білім сапасын арттырудың негізгі бір жолы ретінде, біріктірілген сыныптарды барынша қысқартып, біртіндеп жою.
5.3. Арнайы білім беру ұйымдары
- мемлекет тарапынан ерекше қамқорлыққа мұқтаж балаларды орталықтандырылған электронды есепке алатын жүйені құру;
- ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды уақтылы анықтау, орналастыру және әлеуметтік қолдау бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық органдар жұмысын жетілдіру;
- балалар үйіне және интернат мекемелеріне басқару және педагогикалық білікті кадрларды іріктеуге бақылауды күшейту;
- дамуында мүмкіншіліктері шектеулі балалардың арнайы және медициналық-педагогикалық қолдауын қамтамасыз ететін мекемелердің материалдық-техникалық базасын жетілдіру.
5.4. Бастауыш және орта кәсіптік білім беру (БжОКБ)
- бастауыш және орта кәсіптік білім берудің (БжОКБ) мемлекеттік және мемлекетті емес оқу орындар жүйесін кеңейту;
- техникалық, кәсіптік және орта кәсіптік білімнен кейінгі білім жүйесіне көшу;
- бір қатар кәсіптік мектептерді кәсіптік лицейлерге қайта ұйымдастыру;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру мекемелерінің білім беру қызметтерінің спектірін кеңейту;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру мекемелерінің оқу-тәрбие процесін және оқу шеберханаларының материалдық-техникалық жабдықталуын жетілдіру;
- оқу жоспарларының өңірлік құрамдас бөлігін, оқу бағдарламаларын, кәсіптік-біліктілік сипаттамаларын жаңарту;
- арнайы пәндер бойынша оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерін, электронды құралдарын мақұлдау бойынша педагогтар мен эксперименталдық алаңдардың шығармашылық бастамасын дамыту;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру мекемелерінің штаттық кестелеріне директорлардың ғылыми-эксперименталдық жұмысы жөніндегі орынбасарлары, әдіскерлер лауазымдарын енгізу;
- үш жақты шарт бойынша жұмысшы кадрлар мен мамандарды даярлауға көшу;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру мекемелерінің бітірушілеріне біліктілік беру бойынша тәуелсіз орталық құру;
- бастауыш және орта кәсіптік білім беру ұйымдары мен оқу орындары жетекшілерінің жыл сайынғы рейтингісін енгізу.
2.5. Білім беру жүйесін ақпараттандыру
Білім беруді ақпараттандырудың өзекті мәселелері:
oo облыс мектептерінің және білім берудің басқа да мекемелерінің қазіргі заманғы компьютер техникасымен жеткіліксіз жабдықталуы;
oo электрондық оқу бағдарламалары және құралдарымен жеткіліксіз қамтамасыз етілуі;
oo оқу-тәрбие процесінде оқушылардың компьютерлік технологияларды пайдаланып іздену, зерттеу сипатындағы өз бетімен жұмысының жеткіліксіз қолданылуы;
oo білім беру мекемелерінің қызметінде оқушылардың қызығушылығын, бейімділігін және қабілеттерін, олардың даму деңгейін, кәсіби шеберлігінің компьютерлік диагностикасын құру жүйесінің жоқтығы;
oo білім беру мекемелерінің жаһанданған ақпараттық ресурстарына, бірінші кезекте Интернет желісіне кіру құралдарымен жеткіліксіз жабдықталуы.
Перспективалар:
- салалық ақпараттық жүйені құру;
- барлық білім беру ұйымдары мен мекемелерін қазіргі заманғы компьютерлік техникамен және телекоммуникациялық құралдармен, лицензияландырылған бағдарламалармен қамтамасыз ету;
oo оқушылардың өз бетімен, жеке, топтық жұмыстарын, компьютерді пайдаланып іздену және зерттеу сипатындағы практикалық және зертханалық жұмыстар көлемін көбейту мақсатында оқыту жұмысының дәстүрлі формасын қайта қарау;
oo оқушылардың жеке ерекшеліктер, бейімділіктер, қызығушылықтар және мұғалімдердің педагогикалық шеберліктері деңгейінің компьютерлік диагностикасын өткізу;
oo білім беру жүйесінде инновациялық процестерді ақпараттық және бағдарламалық қамтамасыз етуді құру жұмыстарын ұйымдастыру;
oo оқу процесіне интернеттегі дидактикалық материалдар қорын тарту;
oo компьютерлік тестілерді, білім беру сапасын бақылау және мониторингтің диагностикалық әдістемелерін құру және қолдану;
oo мемлекеттік, орыс және шетел тілдерін үйренуде компьютерлік қолдауды қамтамасыз ету;
oo жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану және енгізу саласында педагогикалық және басқару кадрларды даярлау және қайта даярлау;
oo басқару ақпаратын жедел жинау, сақтау және талдау үшін компьютерлік жүйені құру;
oo электрондық оқу басылымдарын әзірлеу және енгізу процестерін жетілдіру, облыс өңірлерінде ақпараттық ресурстық білім беру орталықтарын құру.
2.6. Білім беру мекемелеріндегі тәрбие процесі
- Қазақстан Республикасының білім беру мекемелерінде оқушы-жастардың Кешенді тәрбие бағдарламасы және Шығыс Қазақстан облысы жалпы білім беру ұйымдарының тәрбие бағдарламасы іс-шараларын толық іске асыру үшін барабар жағдайлар жасау;
- қазақстандық отан сүйгіштікті, төзімділікті, жоғары мәдениеттілікті, адам құқықтары мен бостандығын құрметтеуге тәрбиелеу;
- оқушыларды жалпы адамзаттық құндылыққа, адамгершілік тұрғыдан өзін-өзі дамытуға бағытталған еркін, ізетті тұлға ретінде тәрбиелеу;
- білім алушылардан білім мен санатшылыққа табынуды, оқу қажеттілігін, табысты танымдық қызмет тәжірибесін қалыптастыру;
- балаларды адамдар арасындағы ізгілікті қарым-қатынас орната білуге бағытталған зорлықсыз рухында тәрбиелеу;
- балаларға өмірде өз орнын анықтай білетін қабілеттер мен бейімдерін, олардың жеке тұлғалығын, шығармашылық әлеуетін дамытуда пәрменді қолдау көрсету;
- адамға тұрмыста қажетті, көшеде, қоғамдық жерлерде, өндірісте қажетті мінез-құлқы нормаларын қалыптастыру;
- білім беру мекемелерінде тіршілік әрекетінің демократиялық салтын қалыптастыру, жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту процесін педагогикалық қолдау құралдары мен формаларын эксперименталдық іздестіруді жалғастыру;
- балалар ұйымдары мен бірлестіктері қызметін жетілдіру және олардың өркенденуіне тиісті жағдай жасау;
- әлеуметтік ортамен, мектептен тыс мекемелермен байланысты қамтамасыз ету.
2.7. Қосымша білім беру
Қосымша білім беру мекемелер жүйесін дамыту және олардағы оқушылар құрамын көбейту(3- сурет);
oo көрсетілетін қызметтер номенклатурасын кеңейту;
oo мемлекеттік емес бос уақытты ұйымдастыру мекемелерін құруға және әрі қарай дамуына жәрдемдесу;
oo әр деңгейлік пен жылжымалық принципі негізінде қосымша білім берудің мазмұнын жаңарту, қабілеттері ерте дамыған балаларды оқыту және тәрбиелеу үшін жағдай жасау;
oo қосымша білім беру мекемелеріндегі педагогтарды қайта даярлауды қамтамасыз ету.
3-сурет. Қосымша білім беру мекемелері жүйесінің дамуы (2005-2010 ж.ж)
2.8. Педагог кадрларының біліктілігін арттыру
Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру саласында:
- орта мектептің 12-жылдық білім беруге көшу жағдайында мұғалімдерді қайта даярлауды жүзеге асыру;
- педагогтар мен жетекшілердің аттестаттау және қайта аттестаттау жаңа жүйесін, мұғалімнің педагогикалық қызметін сертификаттауды енгізу;
- еңбекті ынталандыру және педагогтарды жер-жерлерде тұрақтандыру тетіктерін жетілдіру;
- білім берудің жаңа мазмұнын, оқыту технологиялары мен оқыту әдістемелерінің өзгергенін ескере отырып, білім беру ұйымдарының мұғалімдері мен басшыларын қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды жүзеге асыру;
- Өзін-өзі тану курсын көпшілікке енгізу үшін мұғалімдерді даярлау жүйесін құру;
- білім берудегі менеджмент бағдарламасы бойынша білім беру ұйымдарының жетекшілерін даярлауды жүзеге асыру көзделеді.
Білім беру бағдарламалары инновациялық педагогикалық технологияларды, іздену, зерттеу және шығармашылық қызмет дағдыларын, оқытудың ақпараттық және қашықтықтан оқыту технологияларын меңгерген көп тілді мұғалімдер даярлауға бағытталатын болады.
5.9. Балалардың дарындылығын дамыту
oo әртүрлі әдістердің кең спектрі негізінде балалар дарындылығын анықтау мен диагностикалаудың кешенді ұстанымдарын іске асыру;
oo дарынды балаларды оқытуды ұйымдастыруда үш түрлі нұсқаны кеңінен қолдану:
oo жекелей оқыту - дарынды балаларды оқытатын арнайы білім мекемелерін құру;
oo дәстүрлі оқу орындарында (балабақшада немесе мектепте) дарынды балалар үшін арнайы қоса-жекеше оқыту топтары (сыныптар);
oo қоса оқыту - дарынды балаларды табиғи ортада, яғни өз құрдастарынан оқшауламай бірге оқыту;
oo жеделдетілген оқыту қарқынына бағытталған арнайы топтар мен сыныптар құру арқылы ақыл-ой, әлеуметтік және дене дамуының деңгейі жоғары балалар үшін нақты білім беру мекемелерінің мүмкіндіктерін есекеріп жеделдету стратегиясын қолдану;
oo дарынды балаларды дамыту проблемаларын шешуге бағытталған, дәстүрлі оқу жоспарын арнайы біріккен курстармен толықтыратын көлденеңінен кеңейту шаралар жүйесін енгізу;
oo дарынды балаларды оқытуда оқу процесін дараландыру, проблемалық оқыту, танымдық әрекетін ұйымдастыруда оқушылардың бастамасын қалыптастыру мақсатында зерттеу ұстанымдары принципін іске асыру;
oo пәндер бойынша олимиадалар, интеллектаулдық-шығармашылық ойындар, конкурстар, зерттеу жобалар, фестивальдар мен жарыстардың рәсімі мен мазмұнын жетілдіру;
oo балабақша-мектеп-колледж-жоғары оқу орны дарынды балаларды оқыту жүйесінде үздіксіздікті жүзеге асыру;
oo Дарынды балалар облыстық ақпараттық деректер банкін қалыптастыру;
oo Дарын тәжірибелік алаңдарымен жұмыс түрлерін жандандыру мен жетілдіру және облыста олардың санын көбейту;
oo облыста дарынды балаларды анықтау, дамыту және қолдау проблемаларын шешу аясында халықаралық ынтымақтастықты кеңейту;
oo Дарын Шығыс Қазақстан аймақтық ғылыми-практикалық орталығы психологиялық қызметін және Шығыс Қазақстан облысы білім беру мекемелерінің қызметін үйлестіру.
Мазмұны:
Кіріспе
І-ТАРАУ. ҚР-дағы білім беру жүйесі
1.1 Қазақстандағы жастар мәселесін әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан қарастыру.
1.2 Білім беру деңгейін көтеру үшін қабылданған мемлекеттік бағдарламалар мен шаралар.
1.3 Білім беру саласындағы әлеуметтік-экономикалық кемшіліктерді жою мен шара қолдану.
1.4 Білімді жастардың болашағы - жоғарыға өрлететін жол.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасын әлемдік қоғамдастық нарықтық экономикалы мемлекет ретінде таныды. Тәуелсіздігінің қысқа тарихи кезеңінде еліміз әлемдік қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада айтарлықтай өсуге қол жеткізді.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты мен ұлттық қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру жүйесінің, адам ресурстарының рөлі мен маңызы арта түседі. Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі өзгерістер білім беруге, одан ұтқырлықты, жаңа тарихи кезеңнің болмысына барабар әрекет етуді және экономиканың даму қажеттіліктеріне сай болуды талап ете отырып әсерін тигізеді.
Жедел өзгеріп отыратын әлем мен ақпарат легінің ұлғаюы жағдайында іргелі пәндік білім міндетті, бірақ ол білім берудің жеткілікті нысанасы болып табылмайды. Қазақстандық білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснамалық базасы, құрылымы мен мазмұны жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр және оқитындарды қоғам өміріне құзіретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қарастыра отырып даярлауға бағдарланбаған. Өңірлік деңгейде білім беруді басқарудың біріздендірілген жүйесінің болуы, білім беру бөлімдерінде мамандардың штат санының жетіспеушілігі білім беруді басқарудың тиімділігіне кері әсер етеді.
І-ТАРАУ. ҚР-дағы білім беру жүйесі
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Көптеген дамыған елдер мектепке дейінгі білім беруге тең қол жеткізу үшін мүмкіндіктер жасайды. Ал, Қазақстанда 2000 жылмен салыстырғанда мектепке дейінгі ұйымдардың саны 12 бірлікке (1%), ал олардағы балалардың контингенті 25 421 балаға (18,7%) өсті, бұл мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту сұранысының өсуі мен осы сұраныстарды қанағаттандыру мүмкіндіктері арасындағы теңсіздікті айғақтайды (1 кесте). Нәтижесінде мектепке дейінгі ұйымдардағы 100 орынға 105-тен 130-ға дейін баладан келді. Тұтастай алғанда, республика бойынша 22 мыңға жуық бала мектепке дейінгі ұйымға орналасу үшін кезекте тұр, бес-алты жастағы 127 мың бала мектеп алды бағдарламамен қамтылуға тиіс.
1 кесте. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Жылдар
Желі
Контингент
2000
1144
135287
2001
1167
146375
2002
1162
153965
2003
1156
160708
Мектепке дейінгі тәрбие жүйесінде 16,3 мың педагог қызметкер еңбек етуде, олардың 38,7%-ының жоғары білімі, 52,8%-ының арнаулы орта педакогикалық білімі, 6,4%-ының аяқталмаған жоғарғы педагогикалық білімі бар. Мектепке дейінгі ұйымдар педагогтерінің 40%-ының ғана жоғары және бірінші санаттары бар, ал 31,2%-ының санаты жоқ.
1999 жылы Қазақстанда балалардың міндетті мектепалды дайындығы еңгізілді, бұл балаларды мектепалды дайындық бағдарламасын қамтуға әсер етеді (1 диаграмма).
1 диаграмма. Балалардың мектепалды дайындықпен және мектепке дейінгі оқытумен қамту көрсеткіштері
Жалпы орта білім беру. Жалпы білім беретін мектептегі реформалардың шетелдік тәжірибесі оқытудың мерзімін 12-13 жылға дейін ұзартуды, жоғарғы сатыдағы оқушылардың оқудағы жетістіктері мен кәсіби оқытуды сыртқы бағалау жүйесін еңгізуді көздейді.
Қазақстанның жалпы орта білімі жалпы білім беретін мектептер санының көбеюімен әрі демографиялық және көші-қон процестеріне орай жекелеген өңірлерде шағын жинақталған мектептердің өсуіне ықпал еткен оқушылар контингенттінің азаюымен сипатталды (2 кесте).
2 кесте.Жалпы орта білім беру
Оқу жылы
Мектептер саны
Оқитындар контингенті
20002001
8109
3043,3
20012002
8171
3019,5
20022003
8164
3095,6
20032004
8260
3026,2
Бастауыш және орта кәсіптік білім беру. Дамыған елдердегі кәсіптік білім беру жағдайына жасалған талдау кадрларды даярлау процессіне қатысу үшін жұмыс берушілерді көтермелеу тетіктерінің, сондай-ақ кәсіптік білім берудің сапасын реттеудің институтционалдық негізінің бар екенін және кәсіптік бағдарламалардың аса ұтқырлығы мен кірігуін айғақтайды. Қазақстан Республикасының бастауыш және орта кәсіптік білім беру жүйесі 722 оқу орнынан, оның ішінде жалпы оқушылар контингенті 341,3 мың адам 307 кәсіптік мектеп пен 415 колледжден тұрады.
Кәсіптік бастауыш білім беретін оқу орындарында оқитындардың контингенті 2000 жылдан бастап 2004 жылға дейін 10,3 мың адамға ұлғайды.
4 кесте. Бастауыш пен орта кәсіптік білім беру
Оқу жылы
КМ (КЛ) саны
Оқитындардың контингенті
Мембюджет қаражаты есебінен оқитындардың саны
20002001
306
88,3
75,4
20012002
312
88,1
72,1
20022003
312
89,6
82,3
20032004
307
98,7
91,3
Жоғарғы оқу орнындарының 41 мың адамды құрайтын профессор-оқытушы құрамының 2520-сы ғылым докторы және 11610-ы ғылым кандидаты. 10000 тұрғынға шаққандағы студенттердің саны 2000-2001 оқу жылындағы 257 адамнан 2003-2004 оқу жылында 439 адамға артқан (5 кесте).
5 кесте. Жоғарғы оқу орнында білім беру
Оқу жылы
Жоғарғы оқу орындар саны
Оқитындардың контингенті
Мемлекеттік тапсырыс
20002001
181
440715
21970
20012002
182
514738
25265
20022003
173
590982
25465
20032004
180
655661
26465
2000 жылы қабылданған Білім мемлекеттік бағдарламасын іске асыру барысында жоғарғы білім беру мамандықтарының жіктеуіші жетілдірілген. Оқу процесінің технологиялы болуын қамтамасыз еткен бастауыш курстардың біріздендірілген білім беру бағдарламалары мен қоса жоғарғы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары әзірленді. Жоғарғы білімге даярлық мамандықтары мен бағыттарының пәндері 7000 үлгі оқу бағдарламаларымен қамтамасыз етілді.
Педагок кадрларды даярлау, кайта даярлау және біліктілігін арттыру.
Педагог мамандықтары бойынша базалық даярлықты оқитындар контингенті 167 мың адамнан астам және жылына 22 мыңнан астам мұғалім шығаратын 34 жоғарғы оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргізді. Педагогтерді даярлауға арналған мектепттік білім беру тапсырысы: 2001 жылғы 5655 грант пен кредиттен 2004 жылы 6075-ке дейін өсті.
2.1 Қазақстандағы жастар мәселесін әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан қарастыру.
Жақында ғана еліміз алғашқы мүше жасын атап өтті. Бірнеше жылдар бойы аңсаған егемендікке қолымыз жетіп, бүгінгі ұрпаққа оның қиындығы мен қуанышын көру бұйырған. Сонымен қатар мемлекетіміздің жеке отау болып, іргетасын қалап, алаулаған жалауын көтеру мен бірге, сол туды құлатпай, бүкіл әлемге паш етіп, дамыған елдер алдында бас имей, ғасырлар бойы әрбір шаршы метр жерін шоқпарымен қорғаған ата-бабалар аруағына кір келтірмей, елімізді алға апарар ұрпақ өсіріп, тәрбиелеу міндеті қоса жүктеліп отыр.
Атам қазақ ел болам десең, бесігіңді түзе деген екен. Ендеше сол келешегіміз, егемендігіміздің болашақ қорғаны, халқымыздың көш бастар серкелі - жастарымыздың бүгінгі күніне бір үңіліп көрейікші. Бұл жағдай сұрасаң, мен оны айтсам, сен де жылайсың, мен де жылаймын дегендей. Ауруын жасырған өледі демекші, ащы да болса шындыққа бойлап, ой салып сараптап көрелік, біздің елде білім беру дәрежесі төмен десек те қателеспейміз. Оған бізде бірнеше себептер бар соның бірі қаржыландыру мәселесі. Әрине, қаражат мәселесін министірлік ұсынысымен Үкімет шешуі тиіс. Менің жеке ойым, сол министрлікте тиісті бағдарлама жасалынып есептеп, талдау жасап отырған мамандар жоқ сияқты. Себебі, қарапайым есеппен, Үкімет басшысына, Мәжіліске мәселе қойып шықса, сол жердегі жауапты басшылар мен депутатардың барлығының отбасы, балалары бар, ешқайсысы қарсы болмас деп ойлаймын.
Сонымен қатар, нарықтық жағдайда кез келген өндірістік, әлеуметтік қарым-қатынастардың шешуін табатын алуан алуан әдістер мен амалдар бар. Тек жауаптық қызметте отырған белсенділердің жауапкершілік пен шешім қабылдау батылдығы керек. Мысалы, заманның ауыр кезеңінде кейбір облыстар қысқарып жатқанда, қазіргі Алматы қаласының әкімі Иманғали Тасмағанбетов Атырау облысын екі-үш жыл ішінде, өткен Одақтың бірінші хатшылары мен өзіне деген әкімдерін халық ісін істемеген қыруар шаруаларын шешіп еліне деген махаббаттың нарықтық істер мен дәлелдеп жергілікті тұрғындар кеңесіне кенелді. Ал министр болғанда, айлап-жылдап, күндіз-түні отырып жазған қол жазбаларын баспаға бере алмай қаражатсыз қиналып жүрген жүздеген ақын, жазушыларға қолұшын беріп бүкіл қазақ еліне керекті, заманымыздың әдеби мұра болатын кітаптарын шығарып берді. Бұл не көрсетеді? Демек, елім-халқым деген басшылар болса тап біздің Қазақстанның байлығы, мүмкіндігі азынаулақ, 15 миллионнан сәл асқан халқына дамыған басқадай мемлекеттер сияқты толықтай жағдай жасап, еңбек етіп, білім алуына мүмкіндік туғызуға болады.
Өкінішке орай, кейбір шенеуніктер ел жағдайын өзінің отырған жайлы орнымен және бала шағасының қарыны тоқтығымен өлшейтін сияқты. Осыдан келіп, Президент айтқандай, тегіс жерден күрделі мәселе тудырып, қарапайым халықтың жанын қинап, басын ауыртар адам естімеген, естісе сенбейтін жағдайлар туады.
Бұл мәселенің шешуін басқа деңгейде, жергілікті жағдайда қарастырып көрелік. Алматы қаласына жан-жақтан тіпті басқа мемлекеттерден келіп еңбек етіп отбасыларын асырап, жағдайларын жөңдеп жүрген адамдар көп, ол баршаға аян. Ауылдан келген студенттер де Сейфуллин, Рысқұлов даңғылдарына шығып біреудің ауласын тазалап , үйін жөндеп, үй-мүлкін көшіріп немесе күзетшілік, даяшылық, тағы сол сияқты жұмыстарды өз беттерімен тауып, күнделікті тамағына, азын-аулақ киім-кешегіне қаражат тауып, жоғарғы оқу орындағы оқуларын жалғастырып келеді. Олай болса, қалада жұмыс күшіне сұраныс жеткілікті, яғни, оны сол жоғарғы оқу орнының әкімшілігі жергілікті мемлекеттік атқару органдары мен бірлесе отырып сол жастардың көмегімен белгілі бір жүйеге келтіріп, ретке салуға болатын сияқты. Ондай жүйеде салған, біріншіден, студентердің жұмыс іздеуге кетер уақытын үнемдеп, екінші жағынан олардың еңбегін алдамай, ақысының дұрыс төленуіне бақылау жасау үшін керек. Нарықта осы жобаны іске асыру үшін төмендегідей жүйенің жобасын қарастыруға болады.
Қалалық әкімшілік жанындағы Орта және шағын кәсіпкершілікті қолдайтын департамент жанында қала бойынша күндіз-түні істейтін диспетчерлік орын құрылып, ол қала ішіндегі уақытша және тұрақты тапсырыстар қабылдап, олармен істелетін жұмыс көлемін уақытын, оның керекті құрал-саймандарымен жабдықталуын, материалдармен қамтамасыз етілуін және төлейтін еңбекақысымен келісіп, жоғарғы оқу орындарында құрылған өздерінің филиалдары арқылы, студенттерден құрылған еңбек күштері мен атқарып отырса болар еді.
Бұл жобаны, тапсырыс берушілер үшін де артықшылығы бар. Өйткені, баршаға аян өз отбасының хал-жағдайын, мүмкіндігін сырт адамдардың білмегенін қалайсың, себебі көптеген үй тонау, отбасына шапқыншылық жасау мүмкіндігі көп мезгілде өзінің бұрын білмейтін, сырттан келген адамдарды жұмысқа алу өте қауіпті. Ал әлгіндей жүйе болса, кез келген қала тұрғыны өз үйінде отырып орталық диспетчерге телефон соғып, тапсырыс берер еді.
Тағы бір артықшылығы, бүкіл дүниеде үрей туғызып отырған бізден бетін аулақ қылсын, әр түрлі бағыттардағы ұйымдар мүшелерінің қарапайым жұмысшы ретінде қалаға еніп, лаң салу мүмкіндігін азайтады. Осы тұрғыда сол жоғарғы оқу орындарында да өздерінің студенттеріне жағдай жасауына бірнеше мүмкіндіктер бар.
1. Әсіресе, ұлттық және мемлекеттік жоғарғы оқу орындарында білім алу үшін төленіп отырған қаражат қалай пайдаланылып отыр, бұл осы уақытқа дейін шешуін таппаған және өте мұқият тексеріспен талдау жасауды керек етіп отырған мәселе.
2. Сол оқу орындарының көптеген алаңдар мен бөлмелерін, шеберханалары мен жатаханалары оқу бағдарламасына үш қайнаса сорпасы қосылмайын жеке тұлғаларға, іскерлерге жалға беріліп отыр. Ал одан соң жерде еңбек етіп отырған мұғалімдер мен студенттер нендей пайда көріп келеді, егер жылма жыл оқу бөлмелерін сол мұғалімдер өз есебімен, өз күштерімен жөндеуден өткізіп, тіпті керекті оқу құралдарын да айлығына сатып алып отырса.
Сол себепті осындай жоғарғы оқу орындарын басқару және қаржыландыру жүйелері қайта құрылып ашық айқын бір тәртіпке келтіріп тез арада шешім табуы керек ететін үлкен бір мәселе. Сонымен қатар министрлік арқылы әрбір оқу орындарын сол жердегі оқытушылар мен студенттерге сабақтан тыс уақыттарында, қосымша халық тұтынатын әр түрлі құрал-саймандар, күнделікті үй тапсырмасына керекті жабдықтар жасап қарапайым тұтынушылардан тапсырыс алып, пайда табуын ұйымдастыру керек.
Ол үшін сол жоғарғы оқу орындарындағы барлық мүмкіндіктер соларға жасалынып қолдау берілуі тиіс және сырттан ешбір адамға, заңды тұлғаларға жалға беруді немесе сатуды қатаң түрде қысқартқан дұрыс. Жалпы, қандайда болмасын оқу орындары болашақта өздерінің қаражатын тек қана студенттер есебінен ғана емес сондай кәсіптікпен және әр түрлі ғылыми жаңалықтар жасап еліміз жылма-жыл бірнеше миллиардтаған қаржы бөліп отырған инновациялық жобаларға қатынасып, сол жерде дәріс алып жүрген студенттердің, мұғалімдердің толықтай жағдайын жасауға бет бұрыс алуы керек.
Егерде осындай талап қойылып оның атқарылуы қатаң бақылауға алынса онда студенттерде іскерлікке, жауапкершілікке үйреніп киыннан жол табар көш бастаушысына айналар еді. Ендеше, еліміздің болашағына жауапты бүгінгі студенттер жағдай тек қана олардың мәселесі емес ол бүкіл халықтық болып қала берді, үлкен саяси мәні бар үлкен де, күрделі мәселе.
2.2 Білім беру деңгейін көтеру үшін қабылданған мемлекеттік бағдарламарлар мен шаралар
Нұрсылтан Әбішұлы халыққа арнаған биылғы үндеуінде әлемдік білім кеңестігінің көш басында жүрген академиялық институттар мен ғылыми орталықтырды Қзақстанғы тарту үшін алғы шарттар жасау қажеттілігіне айрықша тоқталды. Бұл талап еліміздегі білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлкеттік бағдарламасы мен үндес. Осыдан - ақ Президент саясатының білім беру жүйесін ілгерілетудегі бірізділігін аңғару қиын емес. Өйткені ол былтырғы жолдауында да осы мәселеге айрықша көңіл бөлген еді. Жаңа сапаға жетелеген талап үдесінен шығу үшін Қорқыт-Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетіндегі кең ауқымды ізденіс жұмыстарын жүргізіп келеді.
Айталық білім берудегі сапа деңгейін айтарлықтай көтеру үшін Канада, Оңтүстік Корея, Австрия, сол сияқты Ресейдің бірнеше ЖОО және ғылыми орталықтары мен әріптестік байланыстар орнатылды. Сонымен бірге ұжымымыздың Еуразия - Тынық мұхит университеттерінің ассоцациясына қабылдануы жаңа сапаға көтерілгендігіміздің айқын айғағы. Біз үшін 2005 жылдың 16 қыркүйегінде Болон университетінде (Италия) Университеттердің Ұлы Хартиясына қосылуымыз білім беру сапасын Еуропалық стандарттарға сәйкестендіруге бағытталған, нәтижелі қадам болып отыр.
Нақты дәлел ретінде айтар болсақ, ұжымның ғылыми әлеуетінің жаңа сапалық деңгейге көтерілуінің көрсеткіші 7 профессор-оқытушымыз ҚР жоғарғы оқу орынының үздік оқытушысы мемлекеттік грантының иегері атанды. Облыс ғалымдарының ғылыми әулетің өндіріспен ұштастыруда технопарк қызметінің орны ерекше. Ғылыми жобаларды жинақтап, оларды қаржыландыру, осы технопарктің негізгі қызметтерінің бірі болып табылады. Бұл бағытта университет ғылымдарының 6 жобасы ұлттық инновациялық орталықтың коталоігіне ендіріліп, өңдіріске енгізілуге әзір, бұған қосымша түрлі қаржы көздерін пайдалану арқылы талантты жастардың элитарлық жоғарғы білім алуына мүмкіндіктер жолдары қарастырылды.
Петро Қазақстан Құм көл Ресорсиз компаниясы мен облыс әкімшілігі арасында жасалған екі жақты келісім шарт негізінде коорпоративтік Демеу қоры бөлінген қаржы көмегімен қоршаған ортаны қорғау және өндіріс шығындарын азайтуға бағытталған ғылыми ізденіс жұмыстарын жүйелі жүргізуге және бірнеше білімді жастарымыздың алыс-жақын шет елдерде білім алуына мүмкіндіктер туды.
Болашақ орта класс өкілдерін қоғам қажетіне сай тәрбиелеу ісіне түрлі деңгейде білім беретін барлық мекемелер де жауапты екені белгілі, осыған сәйкес университет ұжымы бірқатар ауқымды шаралар атқаруды жедел қолға алды. Соның ішінде қысқартылған бағдарлама негізінде облыс көлемінде балық және күріш кластерлерін дамыту қажетті мамандар даярлаудың икемді жүйесі қалыптасып келеді.
Бұл жағымды жаңа әдіс арқылы студент жастарды университет қабырғасында шағын және орта бизнеспен айналысуға бейімді оқыту республикамыздың дүние жүзілік сауда ұйымына қабылданары алдында біздің экономикалық мүлдемізге сай келетіні анық.
Биылғы Жолдаудың ерекшелігі - Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуын әлемдік экономикада интеграциялық процестердің ағымына ұштастыруда болып отыр.
Қазақстанның Орталық Азияда ұлтаралық келісім ұйытқысы ретінде танылып, кейбір ғаламдық мәселелерді шешу барысында саясат сахынасында салмағы артқаны әлемге әйгіленді.
Елбасы Жолдауы отаншылық рухқа толы оптимизімге шақыратын терең толғаныс. Жолдау - мемлекет басшысының өз халқына кемел келешек пен жақын болашаққа бастайтын саяси-экономикалық бағдарламасы.
Қазіргі кездегі білім беру саласындағы қатынастарды реттейтін құқықтық нормативтік база 1991 жылдың 28 маусымындағы Қазақ КСР-інің Қазақ КСР-індегі мемлкеттік жастар саясаты туралы заңының Қазақастан Республикасының Президенттінің 1999 жылының 28 тамызындағы ҚР-ның мемлекеттік жастар саясатының тұжырымдамасы туралы үкімінен, осы үкімге сәйкес шығарылған республикалық және аймақтық бағдарламалар дан т.б. құқықтық актілерден тұрады.
1991 жылы қабылданған Қазақ КСР-і заңының кейбір нормаларының қазіргі уақытта заман талаптарына сай келмей модерндендіру процесін талап етуде екені айрықша көзге түсуде. Соңдықтан да Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министірлігі жаңа Мемлекеттік жастар саясаты туралы заңның жобасын әзірлеу үстінде.
Ендігі кезекте ҚР президентінің үкімімен бекітілген мемлекеттік жастар саясаты тұжырымдамасына көз жүгіртсек, бұл тұжырымдаманың көптеген халықаралық құқықтық нормалары мен қатар, ішкі нормативтік құқықтық актілердің Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасының басшылыққа алынып әзрленгенін көреміз. Сондай - ақ бұл тұжырымдама да мемлекеттік жастар саясатының негізгі мақсаты мен басымдылықтары, негізгі принциптерінен бағыттары сияқты қоғамды толықтыратын мәселелер толық қанды баяндалған.
Осы тұжырымдаманың төртінші бөлімінде жастардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қамтамасыз ету мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асырудың кезеңдік сипаттағы іс қимылдарының негізгі бағыттарының бірі ретінде қарастырылған.
Ал жастардың әлеуметтік-экономикалық, саяси, жеке құқықтарын қамтамасыз ету мехенизімі жайлы толыққанды айтылмағаны өкінішті-ақ. Жастардың құқықтары мен бостандықтарын тұжырымдамаға сәйкес ювеналдық әділет жүйесін қалыптастыру, құқықтық мәдениетті көтеру және т.б. арқылы қамтамасыз ететіні туралы мәселе толық шешімін таппай отырған сыңайлы.
Жастар ретінде ҚР-да жаңа заңның жобасы бойынша 14-пен 29 жас аралығындағы азаматтар танылатынын ескерсек кәмелетке толмағандардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Кәмелетке толмағандардың құқықтары мен мүдделерін барынша тиімді қорғау мақсатында дамыған елдерде қолданылып жүрген ювеналдық әділет жүйесін, оның ішінде мамандандырылған соттар жасөспірімдерге арналған жазасын өтеу орындарын т.б. қалыптастыру қажеттілігі тұжырымдаманың аталған бөлімшесінде баяндалған. Ювеналдық әділет жүйесін қалыптастыру 1991 жылы қабылданған заңда да көзделген.
Ол заңның қабылданғанына он жылдың жүзі болыпты. Тәуелсіздігіміздің он жылдық мерей тойына ювеналдық сотты ең болмағанда сыйлық ретінде құру керек еді, бірақ ол да болмады.
2.3 Білім беру саласындағы әлеуметтік-экономикалық кемшіліктерді жою мен шара қолдану.
Нарықтық экономика заңдылықтары елімізде терең тамырланған кезінде қазақстандық жастар алдында сапалы білім алу мәселесі өткір тұр. ҚР жас азаматтарының кәсіби оқу процесін 2000 жылғы деректерге қарағанда 722 оқу орны жүзеге асырылып отыр.
Жоғарғы оқу орны 1995-2000 жыл арасындағы салыстырмалы өзгеріс саны 51-ге көбейді. Ал тек мемлекеттік ЖОО-да дәріс алатындар саны 99535 адамды құрайды. Статистика мәліметтері жоғарғы білімді адамдардың анағұрлым көбейгендігін көрсетеді. 1999-2000 оқу жылының өзінде ақ ҚР жоғарғы білім инфрақұрылымы 55445 маманды даярлап, олардың саны алдыңғы оқу жылымен салыстарғанды 3675 адамға өскенін байқатты, бірақта, саны да сапасы жоқ деп айтпақшы, жылдан жылға жоғарғы білімге ие адамдар санының өсуі сол адамдардың жоғарғы білім ұяларында алған білім сапасына күмән тудырады.
Жастардың алдындағы аса маңызды сын таңдау еді. Сондықтан да мемлекетіміздің жастары келешегін ойлап, қандай мамандыққа артықшылығын беретінін Қазақстан жастары 2000: жағдай, тенденсиялары , болашағы атты ҚР-ның Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі мен Статистика жөніндегі Қазақстан Республикасы агенттігінің мемлкеттік баяндамасында айтылған. Әлеуметтік сауалнама нәтижесінен көруге болады.
Жастардың заңгер мамандығын 20,2%, экономистер мамандығы 14,2%, банк қызметкерлері 9,6%, шетел салық инспекторлығын 4,5% иеленгісі келетіндігі мәлімденді. Бұл мамандықтарды таңдау жастардың кедонистік және шығармашылық альтуристік бағыттарындағы материалдық жағдайды жақсарту қамтамасыз етілген өмір сүру, қоғамға пайдалы болу, өзін өзі тұрақты жетілдіру мүмкіндігінің болуы, т.с.с. факторлары әсер етеді (2 диаграмма).
Сонымен жоғарыда аталған көптеген шешілмеген мәселелер жас азамттардың білім алуға конституциялық құқығының толық қамтамасыз етілуіне тежеу жасап тосқауыл қойып отыр. Ал тіпті жетім балалар денсаулығы, мүмкіндігі шектеулі балалар, тұрмыс деңгейі төмен отбасылар, деңгейі төмен отбасылар балаларының білім алуға құқығын жүзеге асыруы күрделі мәселеге айналғандығына біршама адамдардың көзі жеткені сөзсіз.
Бұл жайттар қанша уақытқа дейін жалғаспақ бұндай мәселелерді шешуге, олардың алдын алу шаралары неге өзінің оң нәтижелерін бермеуде? Осы сияқты риторикалық сұрақтар әлі біраз уақыт бойы өз өзектілігін сақтап қалатын секілді.
2 диаграмма. Жастардың мамандық таңдау деңгейі (сұраққа жауап бергендердің саны % көлемінде)
1 - заңгер 2 - экономист
3 - банк қызметкері 4 - аудармашы
5 - ЭВМ операторы 6 - салық инспекторы
7 - дәрігер 8 - инжинер
9 - мұғалім 10 - психолог
Білім беру салаларындағы бағдарламалаларда білім беруді ақпараттандыру және қаржыландыру мәселелеріне де көп көңіл бөлінуде, сол айтылған мәселелерге тоқталатын болсақ, мысалы, орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлектеттік бағдарламасына сәйкес жалпы білім беретін мектептердің 100% компьютерлендірілуі аяқталды. Орталық комуникациялық торап құрылып оған білім және ғылым министрлігінің орталық ақпараттарының торабы және облыстық білім беру департаменттерінің телекомуникациялық тораптары қосылған. Жалпы орта білім беретін ұйымдарға арналған электрондық оқулықтар баслымдары мектеп пәндерінің 225%-ін қамтиды.
Қашықтан оқыту спутниктік арнасына республиканың алты облысының 717 мектебі қосылған.
Сонымен қатар, ақпараттық және комуникациялық технологияларды дамыту және оларды білім беру саласында қолдану қажеттіліктен әлде қайда артта қалуда.
Қазақстанда әр компьютерге жалпы білім беретін мектептердегі 54 оқушыдан келеді, бұл ЮНЕСКО-ның деректері бойынша ТМД елдерінің арасындағы ең жоғарғы көрсеткіштерінің бірі. Сонымен қатар 2002 жылы экономикалық ынтымақтастық және даму ұйым елдері бойынша бұл көрсеткіш 13-ке теңеледі, Литвияда, Венгрияда және Чех Республикасында бұл тиісінше 5, 9 және 15 құрады.
2004 жылдың басында Ұлыбританияның орта мектептерінде бір компьютерге 5 оқушыдан келген, АҚШ-та төрт.
Қазіргі таңда интернет желісіне қосылуға Қазақстан мемлекетінің 24%-ғана қол жеткізген. Финляндияда 1999 жылы 90%-дан мектеп, 2000 жылы Эстония мемлекеттерінің 100%, Австраля, Канада, Исландия мектептерінің 80%, Венгрияда 58%, экономикалық-ынтымақтастықтың және даму ұйымы елдері бойынша мектептердің орташа есеппен 52% интернет желісіне шығу мүмкіндігіне қол жеткізген.
Кәсіптік мектептер мен колледждерде бір компютерге тиісінше 30-35 оқушыдан келеді. Интернет желісінде кәсіптік мектептердің 39% және колледждердің 51% қосылған.
Жоғарғы білім беру деңгейінде ақпараттық жүйемен келісілген интерфейсі жоқ оқу процесін басқаратын жеке оқшау жүйе жұмыс істейді.
Жекеленген жоғарғы оқу орындары оқудың технологиясын еңгізгенде кейбірінде талдау жасалған технология экспериментік режимде іске асырылуда.
3 диаграмма. Интернет жүйесіне қол жеткізген мектептер саны, облыстар бөлінісінде
1 - Ақмола; 2 - Ақтөбе;
3 - Алматы; 4 - Атырау;
5 - Шығыс Қазақстан 6 - Жамбыл;
7 - Батыс Қазақстан; 8 - Қарағанды ;
9 - Қызылорда; 10 - Қостанай;
11 - Маңғыстау; 12 - Павлодар;
13 - Солтүстік Қазақстан; 14 - Оңтүстік Қазақстан;
15 - Алматы қаласы; 16 - Астана қаласы.
Білім беруді қаржыландыру. Еліміздегі экономикалық жағдайдың тұрақтылығы білім беруге арналған мемлекеттік бюджет шығыстарын едәуір арттыруға мүмкіндік береді ( 6 кесте).
Білім беруге арналған мемлекеттің шығыстары абсолютті артып қана қоймай, оның өсуінің едәуір қарқынына қарамастан ІЖӨ-ге пайыздық қатынасы да өседі.
Оқу жетістіктерін тәуелсіз сыртқы бағалау жүйесі: ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰТБ), мемлекет аралық бақылау (МАБ) енгізілді.
Дегенмен білім берудің барлық деңгейлерінің сапасын бақылаудың және бағалаудың қолданыстағы тетігі білім берудің қазіргі нақты жай-күйін толыққанды көрсете алмайды және басқару үшін кері байланыстың обьективті құралы бола алмайды.
Білім беру ұйымдары қызметінің сапасын бағалау көрсеткіштері мен өлшемдері жетілмеген, оьективті мониторинг жоқ.
6 кесте. Білім беруді қаржыландыру
2000
2001
2002
2003
2004
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
2975
3322
3880
4553
5742
Жалпы орта білім
60007
67224
81744
98906
124979
Кәсіптік бастауыш білім беру
2693
3018
3910
5299
6540
Кәсіптік орта білім беру
2662
2528
2989
3595
5001
Жоғарғы және жоғарғы оқу орнынан кейін білім беру
8120
9344
11783
12763
15506
Басқада бағдарламалар
4959
17640
14671
24505
33547
Жиынтығы
81416
103076
118977
149521
191315
ІЖӨ-ге %
3,1
3,1
3,2
3,4
3,8
Білім беру сапасын басқару компаненттері бытыраңқы жұмыс істейді. Оқитындардың жетістіктерін сыртқы бағалаудың мазмұны, мақсаты және міндеттері қазіргі заманғы білім сапасына деген талаптарға сай емес. Оқитындардың білім деңгейін салыстырмалы зерттеулер жөніндегі халықаралық бағдарламаға Қазақстан қатыспайды.
Білім және ғылым министрлігінің қолданыстағы статистикалық жүйесі қазіргі заман талабына мағыналық та, технологиялық аспектілері жағынан да сәйкес келмейді. Мазмұны әрі оралымды емес, халықаралық стандарттарға сай келетін, кешенділігі мен толықтығы жағынан қажетті бірізді статистикалық ақпараттық ағын әзірленбеген. Білім беру көрсеткіштерінің жүйесі әр түрлі негіздемелерден жиналған деректер жиынымен алмастырылады, олар пысықталғаннан кейін әкімшілік есептілік терминдерінде түсіндіріледі.
Жаңа жүз жылдықтың басында елдегі экономикалық ахуалдың жақсаруы, сондай-ақ Білім бағдарламасын іске асыру жөнінде қабылданған шаралар, тұтас алғанда, білім беру жүйесінің нарықтық экономиканың және ашық азаматтық қоғамның қажеттіліктеріне сәйкессіздігін жою үшін жеткіліксіз.
Келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz