Мұнай өңдейтін кәсіпорындар дамуының ерекшеліктері

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

8-тақырып.Мұнай өңдейтін кәсіпорындар дамуының ерекшеліктері.

Мұнай өндірісі ҚР-сы экономикасының негізгі және белсенді дамып келе жатқан саласы болып табылады.Мұнайшылар елге түсетін валюталық түсімдердің, бюджеттік табыстардың және ЖҰӨ-нің едәуір бөлігін қамтамасыз етеді. Мұнайгаз жобалары Қазақстандағы инвестициялық белсенділіктің катализаторына айналды.
Мұнай және газ конденсатының дәлелденген қоры бойынша 12-орынды иелене отырып, Қазақстан жетекші мұнай өндіруші алпауыт елдердің рейтингінде 23-орынды иеленеді. Бұл айырмашылықты жою мемлекеттің өзіндік мақсаты болып табылмайды. Республика үшін бұл жемісті әлеуметтік-экономикалық дамудың бағыты. 2002 жылы 45 млн. тонна мұнай өндіріп, Қазақстан 2005 жылы бұл көрсеткішті 60 млн. тонаға дейін, ал 2010 жылы 100 млн. тоннаға жеткізуді жоснарлап отыр.
Қазақстандағы алғашқы кеніш, яғни Қарашүнгүл кеніші 1899 жылы ашылған болатын. Осы оқиғадан ұлттық мұнай өндірісінің тарихы басталды. 100 жыл өткеннен кейін ҚР-ның Президенті Н.Ә.Назарбаев: "Мұнай отандық өнеркәсіптің маңызды саласы ғана емес, мемлекеттің тәуелсіз статусының символы, жарқын болашақтың сенімінге айналды" деген болатын.
Сондай-ақ, мұнай саласындағы үлкен табыстарға тәуелсіз жылдары ғана жеткенін ерекше атап өту қажет. Саланың табыстылығы Казақстан үкіметінің ақылды, белсенді қимылдарымен қамтамасыз етілгені айқын.
Қазақстан көмірсутегі шикізатының үлкен қорына ие болып табылатын 15 елдің қатарында. Теңіз кеніштеріндегі ресурстарды есепке алмағанда, ел территориясындағы мұнай мен газ конденцатының дәлелденген қоры - 2,9 млрд. тонаны кұрайды, Қазақстанның қойнауында әлемдегі дәлелденген көмірсутегі шикізатының 2% жатыр. Қазақстандағы қайрандағы және құрғақ жердегі болжамдалған мұнай ресурстары 12-13 млрд. тонна деңгейінде бағаланады.
Шамамен 210 көмірсутегі кеніштері (оның ішіңде, 100 астам мұнай және 70 жуык мұнайгаз кеніштері) орналасқан республиканың мұнай газ аудандары елдің 1,7 млн. км (Қазақстан территориясының шамамен 62%) аумағын алып жатыр. Оның үстіне, 5 кеніштің үлесіне елде өндірілетін мұнайдың 23 келеді (жартысынан көбі- Теңіздің қорлары", қалғаны құрғақ жердегі мұнайгазды аудандардағы 4 ірі мұнай кеніштеріне тиесілі - Өзен және Қарашығанақ кеніштері, Жаңажол және Құмкөл кеніш топтары).
Кеніштер Қазакстанның 14 облысының 6-ның территориясында орналасқан. Бұл Атырау. Ақтөбе,Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қызылорда және Маңғыстау облыстары. Сонымен бірге көмірсутегі қорларының 70% жуыгы Қазақстанның батысында орналасқан.
Дәлелденген мұнай қорларының үлкен бөлігіне Атырау облысы ие, оның үлесіне Қазақстандағы дәлелденген сұйық көмірсутегілердің үштен бірі келеді. Бұл облыстағы ірі кеніш - Теңіз кеніші. Облыстағы қалған 74 кеніштің үлесіне 150 млн. тоннаға жуық, немесе Атырау облысының бастапкы өндірілетін мұнай қорының 13%. Осы қорлардың жартысынан астамы Патшалық (55,1 млн. тонна) және Кебайлық кеніштерге (30,9 млн. тонна) тиесілі.
Маңғыстау облысының территориясында елде өндірілетін мұнай қорларының төрттен бірі шоғырланған. Ол жерде 70 жуық кеніштер ашылған, олардың жартысынан азы игеріліп жатыр. Кеніштердің көпшілігі өндеудің соңғы сатысында қалдық қорлардың басым бөлігі (ілдірілуі қиын санатқа жатады. Ірі кеніштер - Өзен, Жетібай, Қаламқас, Қаражанбас. Мұндағы Өзен кеніші республикада маңыздылығы бойынша екінші орынды иеленеді, оның үлесіне. Қазақстанның құрғақ жерінде өндірілетін мұнай қорының 10% тиесілі.
Көмірсутегі кеніштерінің 15-ке жуығы Батыс Қазақстан облысында орналасқан. Олардың ішіндегі жетекші орынды иелентіні - елдегі ірі 3 кеніштің бірі болып табылатын Қарашығанақ кеніші.
Мұнайгаз әлеуетінен алып қарағанда тағы бір перепективті аймақ Ақтөбе облысы болып табылады. Бұл жерде 25-ке жуық көмірсутегі кеніш ашылған. Бұл аймақтағы анағұрлым маңызды геологиялық жаңалық 170 млн. тоннаға жуық мұнай және конденсат қоры бар Жаңажол кеніші болып саналады.
Қызылорда және Қарағанды облыстарының мұнай өндіруші саласының негізі маңызы бойынша Қазақстандағы бесінші мұнайгаз провинсиясы болып табылатын Құмкөл кеніштер тобы.
Қазақстанның мұнайгаз саласының ресурстық әлеуетінің одан әрі қарай ұлғаюына республика тарапынан жүргізілетін Каспий және Арал теңіздерінің акваториясындағы жерасты аймақтарын толық масштабты зерттеу жұмыстары жағдай жасайды.
2000 жылғы көрсеткіш бойынша Қазақстанның мұнай және мұнай өнімдерінің экспорты 29,3 млн. тоннаны құраған, оның ішіндегі ТМД елдерінің үлесі 8,04 млн. тонна құраған. Көбінесе ТМД тұтынушыларын Ресей Федерациясы мен Украина ұсынған. Қазақстан мұнайын импортаушы қалған 15 мемлекеттердің ішінде тұтынуының үлес салмағының көрсеткіші мынадай: Бермуд аралдары- 7,2 млн тонна; Виргиния аралдары - 6,2 млн тонна: Германия - 1,2 млн.тонна; Ұлыбритания - 0,8млн.тонна ; Қытай мен Швейцария әрқайсысы 0,7 млн, тоннадан тұтынады.Шикі мұнайдан басқа әлемдік нарыққа өнделген" мұнай өнімдері шығарылып жеткізіліп беріледі.Оның ішінде Тәжікстан, Қырғызстан, Ресей, сондай-ақ Ауғанстанға жеткізіліп берілетін бензин. Дизель отындарының негізгі бөлігі (78,5%) алыс шетелдерге Италияға және Ұлыбританияға жеткізіліп беріледі. Алыс шетел мемлекеттерден мазуттың басым белігін тұтынушылар Италия, Литва және Иран болып табылады, ал отындық мазутты жеткізіп беруде ТМД елдерінің үлесі небәрі 4%-ті құрайды.
2001ж. ішінде Қазақстан Республикасына мұнай өнімдері импорттау жағдайлары біршама өзгерді. Қазақстанға көп импорттайтын ел баяғысынша Ресей Федерациясы болып отыр, оның жеткізілімдерінің көлемі 2001 жылы желтоқсан айына дейінгі кезенде 62 мың тоннаны құрады. Дизельді отын бойынша жағдай келесідей жеткізілімінің 87,6 % ТМД елдеріне, оның ішінде 57,7 % Өзбекстанға және 39,7 % Рессейге келеді. Алыс шет мемлекетінің ішіндегі ең ірі дизельді отын импорттаушы Финляндия болып табылады, оның үлесі 99,3 % кұрайды. ТМД елдері ішінде ірі импорттаушы елдер Қырғызстан (12,1%) мен Ресей (2%). Алыс шетелдерден мұнай өнімдері импорты Финляндиядан - 2.7 % Қытайдан -1,5 % құрады. (64 с 109-111). Каспий маңындағы шығыс Қашағанда мұнайдың ірі қорының табылуымен, сондай-ақ Қазақстандағы мұнай өндірісінің болашақта дамуын есепке алғанда қазақстандық мұнайды экспорттау проблемасы стратегиялық сипатқа ие бола бастады. Қазіргі болжамдарға сәйкес Каспий маңындағы мемлекеттерден мұнай экспорты 2010 жылға қарай 80 млн. тоннаға дейін өседі. Қазіргі уақытта Қара теңіз бұғаздары арқылы мұнайдың тасымалдау көлемі шамамен жылына 75 млн. тоннаны құрайды. Эксперттік бағалауларға сәйкес олар арқылы жылына 10-15 млн. тонна мұнай өткізуге болады, Сондықтан да Каспий аймағындағы мұнай өндірісін өсіру перспективалары жаңа мұнай тасымалдау маршруттарын, бағыттарын құру қажеттілігін тудыруда.Қазіргі уақытта түрлі елдердің сарапшы тасушыларды Ресей арқылы айдау; Жерорта теңізінен қытайлық Синьцзян провинциясына дейінгі доғаны қамтитын тасымалдау бағыты қандай да бір ортақ шешім.Бүгінгі күні қолда бар құбырлық жобалардың әрбірі құбырлардың бірнеше елдердің территориясымен өтуін шамалайды және әрбірінің өз тәуекелдігі бар. Қазіргі уақытта ұсынылған жобалардың ішінен тек Каспий құбыр консорциумы (КТК) іс жүзіне асырылды. Бізге белгілі болғандай, оның алғашқы кездегі өткізу қабілеті жылына 28 млн. тонна. Максималды өткізу қабілеті - жылына 67 млн. тонна (оның 45 млн. тоннасы-қазақстандық мұнай өндірушілер үшін) мұнай көлеміне жету үшін, 4 сатыда жүргізілуі жоспарланып отырған пасосты станциялардың мүмкіндіктерін ұлғайтса болғаны. Қарашығанақты, ал келешекте - 11 млн. тоннаға дейін айдауға мүмкіндік беретін, Атырауға дейінгі құбырдың құрылысы жүріп жатыр. Сонымен бірге, 2005 жылға дейін КТК мұнай жүктелуі дүдәмал болуы мүмкін. Жақын болашакта Қазақстан өзінің шикізатын (5 млн. тонна) Балтық құбыр жүйесі арқылы да экспорттай алады.
Батыс Қазақстан - Қытай маршруты каспий мұнайына Қытай нарығына және Азия Тынық мұхиты аймағына шығу мүмкіндігін береді. Алайда, орта мерзімді перспективада Қытайдың бұл кұбырдың кұрылысына кірісетін жағдайда еместігін атап өту қажет. Аталмыш жоба, мұнайдың бағасы жоғары болған жағдайда ғана салынуы мүмкін, сонымен бірге 3 мың километрге созылатын және қомақты капитал салымын қажет ететін (3 млрд. доллардан астам) құбырдың орны жылына 40 млн. тонна мұнай тасымалдаған кезде ғана толады. Қазақстанның нақты мүмкіндіктері қажет мөлшердің үштен бірін ғана құрайды. Жеткілікті мұнай қоры табылған жағдайда, Каспийдің қайраңдық кеніштерін игеру біршама алыс перспектива болып табылады.
Сонымен қатар, миллиардтаған шығындарды қажет ететін өзіміздің ішкі мұнай газ инфрақұрылымын дамыту қажеттілігі, Қытайдың көз жетерлік болашақта Батыс Қазақстан - Қытайдың жобасын қаржыландыруды жүзеге асыра адмайтынын көрсетіп отыр. Бұдан басқа Пекин Мәскеумен Сібірден Қытайға мұнай кұбырлары, жүргізу бойынша белсенді келіссөздер жүргізуде. Сонымен бірге, Қазақстандағы қытай жағының ниетін Пекиннің Таяу және Орта Шығыстағы мұнай стратегиясынан бөліп қарауға болмайды. Оның ішінде Қытай Иракпен және Иран мен әріптестігін дамыта отырып өзінің Орта Шығысқа әсерін белсенді түрде күшейтуде. Мысалы: Нека Тегеран мұнай құбырының құрылысы бойынша иран-швейцар-қытай консорциумы құрылған, бұл құбыр жақын уақытта каспий мұнайының, оның ішінде Қазақстаннан СВОП-ты ұлғайтуға мүмкіндік береді. Батыс Қазақстан - Қытайдың жобасы көмірстутегі ресурстарына бай Каспий теңізінен жеткізілімдерден басқа, Иранға және ол арқылы Иракқа кіру мүмкіндігін қамтамасыз етеді, бұл Таяу Шығысқа қарама-қарсы үшінші мұнай полюсін құруға мүмкіндік береді. Сонымен, Оңтүстік - Шығыс Азия елдерінің, оның ішінде Қытайдың Таяу Шығыстан келетін жеткізілімдерден теуелділігі жағдайында Пекин Батыс Қазақстанды жоба ретінде қарастырады. Аталмыш құбырлық бағыттың елеулі тәуекелі жалғыз сатып алушыға бағытталған экспорт болып табылады. Сонымен бірге, саяси, экологиялық және экономикалық тәуекелдіктердің төмен деңгейі бұл жобаны перспективті жоба ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта Кеніштерді игеру және мұнай құбырларың салу жобалары туралы Бас келісімге сәйкес Қазтрансойл мен Қытайдың мұнай және газды барлау және игеру бойынша ұлттық корпорациясының арасында мұнай құбыры құрылысының техникалық-экономикалық негізін бірлесіп игеру, пайдалану туралы келісімге қол қойылды.
Аравия теңізіне шығатын, шамаланған қуаттылығы жылына 50 млн. тонна мұнайды құрайтын Қазақстан - Түркменистан - Ауғанстан -Пакистан мұнай құбыры жобасының жүзеге асырылуы Ауғанстанда толық саяси тұрақтылық орнағанға дейін мүмкін емес.
Орталық Азия аймағындағы елдер үшін ауған-пакистандық мұнай құбыры бағытының артықшылықтары негізінен саяси сипатқа ие (оңтүстік қауіптін алып тастау). Сондай-ақ, КТК-ның қосылуы жақын 5 жылға каспий мұнайы үшін альтернативті мұнай құбырларына деген қажеттіліктерін төмендетті.
Қазақстан-Түркменистан-Иран трассасы тартымды экономи-калық көрсеткіштерге ие. Өткізу қабілеті жылына 15-25 млн. тонна, жобаның құны 51,5-2 млрд, қазақстандык мұнайды Парсы шығанағының термииалдарына тасымалдау үшін ең қысқа қашықтық (1650 км, оның ішінде 200 км Қазақстан территориясы бойынша).Құрылысты қаржыландыруға Франция, Германия, Жапония қатыса алады.
Алайда, құбырдың Иранның бүкіл территориясын кесіп өтетіні немесе Түркменистанмен шекаралас аудандарда аяқталатыны белгісіз. Соңғы жағдайда қазақстандық мұнайды ирандық мұнайға айырбастау жөнінде сөз болуда. Былайша айтқанда, қазақстандық мұнайды сатушылар әлемдік нарықта аз сұранысқа ие Urals қоспасын емес, Парсы шығанағы аймағындағы жоғары сапалы мұнайды сата алады.
Бірақ та, жоба Ресей мен АҚШ-тың алаңдаушылығын тудырды. Өйткені ол жүзеге асқан жағдайда , бұл елдер қазақстандық мұнай экспортын бақылай алмайды, керісінше өздерінің мұнай кұбырларын жүктеуді қамтамасыз етуді сұрауға мәжбүр болады. Ал бұл, тарифтер Қазақстан және мұнай өндіруші компаниялар тарапынан белгіленеді деген сөз. Сәйкесінше, бұл Ресейдің қазақстандық мұнай экспортын бақылау мүмкіндігін және тасымалдауға монопольды бағалар орнату мүмкіндігін біршама төмендетеді.
Сондай-ақ мұнайды тасымалдаудың бұл маршруты ең үнемді және Қазақстан үшін анағүрлым тиімдісі болмақ.
Тенгиз және Өзен мұнайын жеткізуді қарастыратын бұл жоба 2-3 сатыда жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл жобаның негізгі техникалық және ұйымдастырушылық жақтары қазақстандық мұнайдың өнделуіне икемдеу үшін ирандық мұнай өндеу зауыттарын технологиялық қайта құру мәселелері болып табылады. Бұл бағытты жүзеге асырудағы маңызды кедергі американдық компанияларға Иранмен бизнес жүргізуге тыйым салатын , АҚШ конгресінің жазалау шаралары болып табылады.
Сонымен бірге, Иранды Каспийдегі құбыр жобаларына тарту үшін келесідей мақсатқа сай негіздемелер бар : Иранның Каспий аймағындағы және Парсы шығанағындағы басты ойыншылардың бірі ететін географиялық және демографиялық әлеуеті; Иран позициясының араб-израиль дауын реттеудегі маңызды ролі, өйткені Тегеран Израильге қарсы күресте араб әлемінің мүдделерін басты білдіруші ретінде шыға бастады.
Мұның барлығы американдық-ирандық қатынастардың үлкен әлеуетке ие екендігін көрсетіп отыр.
Сонымен бірге, Каспий аймағындағы шетелдік мұнай газ компанияларының әрекетін талдау, ОПЕК елдерінің бағалық келісімдер тәжірибесін үйреніп алған Батыс елдері, алғашқы кезекте баға түзілуге әсер ететін тұтқа табуды көздеп отыр.(Бұл жағдайда Каспий аймағының кейбір елдері Колумбияның тағдырын қайталауы мүмкін. АҚШ 70-жылдары Колумбияның мұнайын мұнайдың әлемдік бағаларын түсіру үшін пайдаланған болатын. Мақсатқа қол жеткізілді , бірақ Колумбия мұнайы өзін-өзі өтеуді тоқтатты,ал оның өндірістік салалары өмір сүруін тоқтатты.) Мүмкін, АҚШ-тың мұнай құбырларын Ресей немесе Иран арқылы емес, бақылау астындағы сателлит-елдер аркылы өткізуді қалайтынын осымен түсіндіруге болар. Бүған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.