Оқыту процесінде оқушылардың білімін тексеру және бағалау
Аннотация
Жалпы Оқыту процесінде оқушылардың білімін тексеру және бағалау туралы курстық жұмыс 33 беттен тұрады. Курстық жұмыстың жобасы кіріспеден, І,ІІ тараудан, қорытындыдан тұрады Курстық жұмыста 3 кесте және 3 сурет көрсетілген жазылған. Соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі келтірілген.
Кіріспе бөлімінде оқушылардың оқыту процесінде білімін анықтау, тексеру, бағалау, оқушылардың білімін бағалау және тексеру әдістеріне қысқаша тоқталған
Оқыту процесінде білім сапасын қамтамасыз ету жолдары тарауында
білім беретін оқу орындарының әлеуметтік институт ретіндегі міндеттері мен құқықтарын жетілдіру, білім беру саласын қаржыландыру жүйесін жетілдіру,жалпы білім беру жүйесінің қалыптасып қалған дәстүрлі құрылымы мен мазмұнын жетілдіру және жаңарту жолдарын ашып көрсетілген.
ІІ тарауда оқыту процесінде оқушылардың білімін анықтаудағы педагогикалық бағалау түрлері мен оқушылардың білімін тексеру мен бағалаудың маңызы айқын жазылған.
ІІІ тарауда тестілеу арқылы оқушылардың білімін тексеру және оқушылардың білімін бағалау әдістері толық көрсетілген.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 30.
Оқыту процесінде оқушылардың білімін тексеру және бағалау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Тарау. Оқыту процесінде білім сапасын қамтамасыз ету жолдары
1.1. Жалпы білімді сапалық деңгейге көтеру мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... .4
1.2.Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері ... ...8
1.3. Білімді есепке алу және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ Тарау. Оқушылардың білімін, дағдысын бағалаудың ПЕДАГОГИкАЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
2.1.Оқыту процесінде оқушылардың білімін анықтаудағы педагогикалық бағалау түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2. Оқушылардың білімін тексеру мен бағалаудың маңызы ... ... ... ... ... ... ..21
ІІІ Тарау.Оқушылардың білімін тексеру мен бағалаудың маңызы
3.1. Тестілеу арқылы оқушылардың білімін тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
3.2. Оқушылардың білімін бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың қазақстандықтарға Жолдауында Ғасырдағы экономикалық және әлеуметтік ұмтылыстағы негізгі жетекші күш - адамдар, олардың еркі, жігері, табандылығы, білімі делінген, олай болса, алға қойылған мақсаттарды орындау үшін еліміздегі оқушы жастарымыздың шығармашылық әлеуетін жан-жақты өсіруге ден қою қажеттілігі туындайды.
Қазақстанның орта білім жүйесінің алдына бүкіл адамзаттық құндылықтар, ұлттық рухани мұралар, адамгершілік пен ізгілік, елжандылық тұғырнамасында қалыптасқан, тәні және жаны сұлу, өзіне өзі сенімді, ғылыми-теориялық білімділігі мен тәжірибелік қабілеттері арқылы күрделі әлемдік, өмірлік әрі әлеуметтік кеңістікке еркін ене алатын қасиеттерге ие дарында тұлға тәрбиелеу міндеті қойылып отыр.
Әрбір оқушының еркін дамып, оның ішкі даралық және дарындылық мүмкіндіктерінің ашылуын және педагогтарының шығармашылықпен нәтижелі жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мектепті басқару жүйесінің демократиялық пен ізгілік негізде құрылуының маңызы зор.
Білім беру жүйесінде мектептің оқыту мен тәрбиелеу тұжырымдамаларын бұрынғыдай адамнын күні адаммен емес, адамның күші адамзатпен және табиғатпен деген анықтамаға лайықтап құрып, оны төменедегідей бағыттарын анықтадық:
- оқушыларды бүкіладамзаттық даму үрдісінің, білім мен ғылымның, технологияның даму бағыттарына бағдарлап, соларға лайықтатуына:
- нарықтық экономиканың жағдайында интеллектуалдық, экономикалық және әлеуметтік бәсекеде қажетті іскерлік қабілеттері мен қасиеттерін қалыптастыру, ақпараттық технология, халықаралық экономикалық, құқықтық қатынастар және әртүрлі білім-ғылым салалары бойынша энциклопедиялық білім мен тәжірибелік қабілеттер қалыптастыруға;
Қазіргі кезеңде көптеген рухани құндылықтар теріске шығарылып, оқушылардың сана-сезімі мен моральдық бейнесіне, жан-дүниесіне қатыгездік пен азғындаушылық көріністерін насихаттаушы ақпараттық қысым көрсетіліп отырған жағдайда оқушылардың санасына, ой-өрісінде жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құндылықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін таңдап дұрыс бағытқа дамыту, әр түрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда қолдау көрсету көкейкесті мәселеге айналып отыр.
Курстық жұмыстың мақсаты: Оқушылардың оқыту процесінде білімін анықтау, тексеру, бағалау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: Оқушылардың білімін бағалау және тексеру әдістері.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І Тарау. Оқыту процесінде білім сапасын қамтамасыз ету жолдары.
1.1. Жалпы білімді сапалық деңгейге көтеру мүмкіндіктері
Әрбір тарихи кезеңде қоғамда туындаған талаптарға сай жасөспірім ұрпаққа берілетін білімнің мәніне жаңа сипат беріліп, жаңа ұстанымдар негізінде ұйымдастырылады. Әдетте бұл жеке мемлекеттің білім жүйесіндегі реформалармен жалғасады. Жүргізілетін реформалар тереңдігі, ауқымы сол қоғамның білім мәні бойынша алған ұстанымына байланысты. Осы тұрғыдан еліміздің білім беру жүйесі XXI ғасырдың жаңа талаптарына сай болу мақсатында үлкен бетбұрыс алдында тұр. Жаңа талаптар дегеніміз не?
Өткен XX ғасырда білім беруді ұйымдастыру "ғылым -- өндіріс -- білім" мәдени макромодель аясында жүрді (А.Чучин-Русов). Ат жаңа XXI ғасырда білімді ұйымдастыру "мәдениет - білім - тарих" макромодель аясында болатындықтан білімге деген жаңа көзқарас туды. Білім мәдениеттің бөлігі ретінде төрт жақты сипатта болатындығы ескерілуде. Дәлірек айтсақ, білім -- құндылық, білім -- жүйе, білім -- үрдіс, білім -- нәтиже.
құндылық
БІЛІМ
жүйе әр тарихи кезеңдегі
үрдіс білім мәні
нәтиже
білім сапасы
Осы төрт қырын біртұтас қарастырғанда ғана бүгінгі тарихи кезеңге сай білім мәні шығады. Сонда ғалымдардың ХХІ ғасырдың - ақпарат ғасыры, адам ғасыры деген сипаттамасына жүгінсек, білім адам және ақпарат капиталын қалыптастырудағы негізгі фактор болып табылады. Сондықтан білімнің жаңа ғасырдағы мәні оның жеке тұлға тағдырындағы мәнділігімен, жеке мемлекеттің қауіпсіздігін әлеуметтік, рухани, мәдени өрлеуі арқылы қамтамасыз етумен және жалпы адамзаттың өркендеуіне ықпал етуімен сипатталады.
Білім - өркендеу факторы
БІЛІМ
адами капитал
ақпараттық капитал
адамзаттың өркендеуі
жеке тұлға тағдырындағы мәні
жеке мемлекет қауіпсіздігі
Білімге деген жаңа көзқарас тұрғысынан оның сапасы да жаңаша пайымдалуда. Бұл, негізінен, білімнің төрт сипатын біртұтас қарастырып, оның ішінде білімнің құндылық ретіндегі және білімнің нәтиже ретіндегі қырларына аса мән берумен байланысты. Осыған орай бітім жүйесінің соңғы нәтижесі оқушының жеке пәндер бойынша алынған білім дағдылары емес, оларды пайдалану арқылы қалыптасып дамытылатын өмірлік дағдылар, құзырлықтар болып табылады. Әрине, егемендік алғаннан бері білім беру жүйесінде, оның ішінде жалпы білім беруде оң өзгерістер болып жатқаны көпшілікке мәлім. Жүйелі түрде жүргізілген кешенді іс-шараларды төмендегідей топтауға болады:
-- білім беретін оқу орындарының әлеуметтік институт ретіндегі міндеттері мен құқықтарын жетілдіру (заңдар, ережелер, нормативтік құжаттар);
-- білім беру саласын қаржыландыру жүйесін жетілдіру (оқу орындарын қаржыландырудың көп арналылығы, қаржыландырудағы дербестік, ішінара шаруашылық дербестігі, мұқтаж оқушыларға қаржылай демеушілік);
-- жалпы білім беру жүйесінің қалыптасып қалған дәстүрлі құрылымы мен мазмұнын жетілдіру және жаңарту (стандарттар, оқу-әдістеме);
-- әр түрлі оқу орындарын (меншігіне, ұйымдастыру ерешелігіне, бағытына қарай) құруга және әр түрлі технологиялар арқылы оқу үрдісін шығармашылықпен ұйымдастыруға еркіндік беру арқылы педагогикалық қауымның белсенділігін арттыру.
Алайда, бұл істер бүгінгі таңдағы білімге қойылып отырған жаңа талаптар тұрғысынан жеткіліксіз болып отыр. Неге? Өйткені, білім саласындағы жүргізіліп жатқан іс-шаралардың нәтижелілігіне кедергі болып отырған факторлар бар. Мысалы, жалпы білім беру жүйесінде толық мағынада шешуі болмай жүрген мәселелерді бірнеше топқа жинақтауға болады. Олардың біріншісіне бітімді демократияландыру ұстанымын толық іске асыру механизмінің жоқтығын айтуға болады. Дәлірек айтсақ, білімді басқарудағы орталық пен жергілікті ұйымдардың атқаратын міндеттерінің арақатынасын айқындаудың аяқталмай қалғандығы, мектептердің педагогикалық ұжымдарының білім мазмұнының жылжымалы бөлігін айқындаудағы еркіндігінің болмауы. Екінші бір ойландыратын мәселе: бүгінгі таңда жалпы білім беру жүйесінде, жасөспірімге берілетін білім құрамы мен көлемі. Себебі пәндік ұстанымда құрылған білім мазмұнының көлемі бастауыш буында 9 -- 11, жоғары буында 17 -- 20 міндетті пәндерді (инварианттық жүктемедегісі ғана) оқытуға бөлінген уақыт негізінде анықталып, баланың танымдық мүмкіндігінен асып кетті. Ал құрылымы жағынан жеке ғылым салалары бойынша нақтыланған оқу пәндер жиынтығымен айқындалып, пәндік білім, білік, дағды арқылы сипатталуы бүгінгі сұранысқа сай келмей тұр. Келесі өзекті меселе -- білім сапасын қадағалау жүйесінің жоқтығы. Қолданыстағы бес балдық жүйенің, негізінен, төртеуі пайдаланылады. Сонымен қатар оқушының алған біліміне қойылатын бағаның мұғалімнің субъективтігінің әсері бар екенін ескерсе, оның объективтігі де ойландыратын мәселе. Осы тұста оқушы жетістіктерін ағымдағы бағалаумен қоса тәуелсіз ұйымдарын аралық, қорытынды бағалаудың жеткіліксіздігін де айтқан жөн.
Қарастырып отырған кемшіліктер астарындағы үлкенді-кішілі мәселелерге тереңірек үңілсек, онда білім жүйесінің беретін нәтижесі еліміздін әлеуметтес, экономикалық, мәдени өркендеуіне тигізер ықпалы қаншалыкты жеткілікті екендігін түсіну қажеттігі туады. Демек, білім сапасын көтеру тек сол жүйе аясындағы мазмұндық құрылымдық, ұйымдастырушылық өзгерістермен шешу мүмкін емес. Мәселе білім философиясын, білімді беру ұстанымын әдіснамалық деңгейде қайта қарау қажеттігі туып отырғандығында.
Аталған кемшіліктердің келесі кезеңдегі істерге түрткі болуының арқасында бүгінде қоғамда білім жүйесінің жаңа сапалық деңгейге көшірудің стратегиялық міндеттері айқындалып отыр. Ол "Қазақстан Республикасының білім жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасында" белгіленді. Жалпы кез келген тұжырымдама сияқты бұл құжатта білім жүйесін дамытудағы басты ұстанымдар, мақсат пен міндеттер, ендірілетін өзгерістердің басты идеяларын сипаттау арқылы даму бағыттарын нақтылап отыр. Солардың бастысын айтатын болсақ, олар төмендегілер:
- білім жүйесінің құрылымын оның жеке буындарындағы (деңгейлеріндегі) құрылымдық өзгерістер арқылы жетілдіру:
- білім сапасын арттыру мақсатында оқу нәтижелерін қадағалау жүйесін жасау;
- білім саласын ашық жүйе ретінде дамыту.
Сонымен еліміздегі жалпы білім беруде жаңа бетбұрыстың болу қажеттігін тудырып отырған фактор: білім жүйесінде орын алып тұрған кемшіліктермен қоса әлемдік білім кеңістігінде қалыптасып қалған жаңа үрдістер. Бұл жаңа үрдістердің мән-жайын түсініп, оның біз үшін қаншалықты қажет екенін анықтаған жөн. Әлемдік білім кеңістігінде жалпы білім беру бойынша қалыптасып қалған оң үрдістерді бөліп қарасақ, оның бүгінгі таңда мектеп өмірінде болып жатқан үрдістерден айырмашылығы неде? Бұл айырмашылықты түсіну-үшін білім сапасын қамтамасыз етудің өзімізге таныс (тәжірибе жинақталған) және өркениетті елдерде іске асып жүрген жолдарын салыстырып көрелік.
Елімізде бүгінгі жалпы білім беруді бастауы кеңес дәуірінің 30-жылдары басталған. Сол жылдары мектепте берілетін білім мазмұны пәндік ұстанымда жүйеленуі ғылымдар классификациясына сүйеніп, жеке пәндер оқытыла бастады. Нәтижесінде "Нені оқыту'деген сұрақ аясында жеке пәндер бойынша берілетін білімнің құрамы мен құрылымы анықталып, көлемі белгіленді. Бұл үрдіс тарихи кезеңдерден өтіп, бүгінде дәстүрлі болған оқу пәндер жиынтығы қалыптасты. Әр пән аясындағы білім жылдар бойы толықтырылып, жетілдіріліп бүгінгі таңдағы көлемі айқындалды. Осы білім мазмұнын оқушыға жүйелеп, өңдеп дайын күйінде жеткізетін мұғалім болғандықтан, "Қалай оқытамыз?" деген сұрақ аясында әдістемелік ізденістер болды. Осы бағытта ұйымдастырылған білім беру жүйесінің соңғы нәтижесі жеке пәндер бойынша алынатын ББД болып табылады. Білім беруді ұйымдастырудың бұндай жолын шартты түрде жүйеге "кіруді" реттеу делінеді.
Әлемдік білім беру кеңістігінде өркениетті елдерде білім беруді ұйымдастыруда екінші жолы орын алған. Оны шартты түрде жүйеден "шығуды" реттеу дейді. Бұл жолдың ерекшелігі неде? Мәселе "Не үшін оқытамыз?"деген сұраққа жауап алудан басталады. Бұл сұраққа жауап ретінде алынатын соңғы нәтижелер нақтыланады. Бұл нәтижелерге жеке пәндер бойынша меңгерген ББД емес, өмірлік дағдылар жатады. Бұдан кейін шешілетін мәселе "оқушыны оқуға қалай үйрету? деген сұрақпен байланысты. Демек, мұғалім, негізінен, оқушыларға жүйеленіп өңделген оқу материалды дайын күйінде ұсынбайды, баланы өз бетімен ізденуге, өзіне қажет білімді іздестіруге керекті қасиеттермен (білік, тәсіл, т.б.) қаруландырады. Осындай ұстанымда ұйымдастырған оқу үрдісінің нәтижесінде оқушылар өмірге қажетті кең ауқымды дағдыларды, құзырлықтарды меңгеріп шығады. Сонымен білім беруді ұйымдастырып оның сапасын қамтамасыз етудің екі жолының өзара айырмашылығы құндылық, жүйе, үрдіс, нәтиже деңгейіндегі өзгешеліктермен байланысты. Бұндай әдіснамалық деңгейдегі айырмашылық жалпы білім берудің мазмұндық және процессуалдық негізін реттеудегі өзіндік ерекшеліктерге әкеледі.
1.2.Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері.
Педагогика ғылыми мектеп пен жоғары оқу орындарының алдына жеке тұлғаны қалыптастыру міндетін әлдеқашан-ақ қойғанымен, шын мәнінде оның жүзеге асуында әлі де толық шешімін таба алмай отырған мәселелер жеткілікті. Қоғамның даму деңгейі мен әлеуметтік сұраным талаптарына үндес жүйеленген білім көлемі оқыту мен тәрбиелеудің басты ұстанымдарына сәйкес іріктеліп, оны меңгерту үрдісі педагогикалык психологияның жаңа бағыттарын басшылыққа ала отырып ұйымдастырылған жағдайда көзделген мақсатқа қол жететіні аян. Ол үшін оқушылардың даму деңгейіне сай білім беріп қана қоймай, сонымен бірге олардың белгілі ғылым саласына қызығуын, қабілетін дамытуға, өз ортасындағы өзгерістерге сай сабақтан тыс уақытта өз бетінше дамыту жолдарын қолдана білуге дағдыландыру қажет.
Оқыту, білім беру деген сөзден нені қалай оқыту керек? деген сұрақ туады. Осы сұраққа алдымен Абай тілімен жауап беріп көрейік. Абай білімді меңгерту, қабылдау, тану жайында педагогикалық теорияға үйлесімді даналық пікірлерді дәл ұсынған: қабылдау, ұғыну, ойлану, пайымдау, игеру, бекіту, жүзеге асыру, қолдану, іздену.
Халқымыздың ұлы ойшылы, ақын Абай он бесінші қара сөзінде: Әуелі - пенде адам болып жаратылған соң дүниеде ешбір нәрсені қызық көрмей жүре алмайды екен, сол қызықты нәрсесін іздеген кезі өмірінің ең қызықты уақыты болып ойында қалады, Сонда есті адам орынды іске қызығып, құмарланып, іздейді екендағы, күнінде айтсақ құлақ, ойласа көңіл сүйгендей болады екен... деп, орынды іске қызығу құмарлану адамның қалаған мақсатына жетуіне негіз болатынына арнайы тоқталады.
Сонымен қатар қызығу мәселенің өнер-білімді жаңғыртуда жетекші мәнге ие екендігі Ж.Аймауытов, А. Байтұрсынов, М.Жумабаев еңбектерінде де қарастырылады.
Ж. Баширова өз еңбегінде мектеп пен арнайы оқу орындарындағы байланыстың болуы бірден-бір маңызды жағдай екенін, еңбекке деген белсенділік көзқарастарын дамыту мәселесін қарастырған. Олай болса, адам бойында қажеттілі, түрткі ниет, тілек, ынта, ықылас. т б қаситтер танымдық қызығуды құрайды. Танымдық қызығушылық шығармашылық белсенділіктің бастамасы. Шығармашылық белсенділік оқушыны білімге, кәсіпке, іскерлікке, әрекеттілікке, т.б. итермелейді. Танымдық қызығушылықтың туындау көрсеткіштері төмендегідей бөліктерге бөлінеді:
- мотивациялық құндылықтары;
- оқу объектісіне бағыттау;
- технологиялық;
- шығармашылық.
Соның ішіндегі шығармашылық - шығармашылық ептілікті, шығармашылық белсенділікті, оқушының шығармашылық-ізденушілік бағыттылығын дамыту.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда шығармашылық жұмыстарды ұйымдастырудың маңызы зор. Шығармашылық жұмыстар арқылы оқушылардың бойында еңбекқорлық, шыншылдық, қанағатшылдық, қамқорлық, өтірік айтып алдамау, әдептілік пен сыпайылықты бейнелеуі көрінеді.
Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық белсенділікті, болашақ маманның шығармашылық -ізденушілік бағыттылығын дамыту кіреді. Оған болашақ маманның ғылыми-зерттеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы, өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдануға өзіндік (авторлық) жаңалықтар, өзгерістер енгізумен және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады.
Оқушыларда жаңа педагогикалық технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді қамтиды: мотивациялық құндылықтар, мазмұндық, бейімділік, танымдық, іс-әрекеттілік, технологиялық, шығармашылық. Осы аталған көрсеткіштердің әсерінен білім, кәсіп, іскерлік, іс-әрекет, жігер, нәтиже құралады.
Оқушылардың шығармашылық белсенділігін, іздемпаздығын қалыптастыруда сыныптан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық ой, пәндік апталықтар мен ғылыми-шығармашылық апталық, жобалар, пәндік үйірмелер мен факультативтік сабақтардың маңызы зор. Барлық жұмыстарда оқушылардың қалауы, таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет. Оқушылардың танымдық ізденімпаздығы мен белсенділігін, шығармашылық бағыттылығына негізделген жұмыс түрлерін пайдалану олардың танымдық қажетгіліктерін қанағаттандыра алады. Сондай-ақ, мектептегі пәндік олимпиадалар, сайыстар, көркемөнер және техникалық көрмелер, түрлі шығармашылық кештер оқушылардың ізденіс қабілетін ұштап, дербес оң нәтижеге жетуге ықпал етеді.
Сонымен қатар, оқушылардың шығармашылық белсенділігін және ізденімпаздығын қалыптастыруда мұғалімнің педагогикалық шеберлігі қажет.
Мұғалім оқушыларға шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру мақсатында түрлі танымдық тапсырмалар дайындауда мынадай талаптар қойылады:
- шығармашылық тапсырмалар дайындауда оқылатын пәннің жеке сипатын, мазмұнын ескеру;
- шығармашылық тапсырмалар түрлі деңгейде болуы:
- кезекті тапсырма бұрын берілген тапсырмамен байланыста және бір жүйеде берілуі;
- білімі мен біліктерін жетілдіретіндей болуы;
- тапсырмалардың қарапайымнан күрделіге өзгеруі;
-оқушының жеке қабілеттерін ашатындай болуы және шығармашылық белсенділігін дамытатындай дәрежеде болуы керек.
Сонымен, оқушылардың дербес, шығармашылықпен жұмыс істей алу әрекеті мейлінше белсенділікті, ынталықты, ізденімпаздылықты, өз еркімен жүйелі жұмыс істеуді талап етеді, оны оңтайландыру, оқушының күнделікті рухани қажетіне айналдыру орта мектептің қазіргі кезеңдегі маңызды міндеті.
Шығармашылық - оқушының танымдық қабілеттеріне мотивациялық тұрғыда басшылық жасау нәтижесінде туындайды.
Шығармашылық белсенділік әртүрлі сапада көрінуі мүмкін. Оның күрделі табиғатының өзі оның жеке адам дамуының түрткісі, қозғаушы күші екендігін көрсетеді. Оқушының шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың мәні мынада деген тұжырымға келуге болады.
- қоғамда болып жатқан өзгерістерді танып білуге, ғылым жаңалықтарына тұрақты қызғушылықтың пайда болуына;
- оқу-танымдық міндеттер мен мақсаттарын орындауға талпыну;
- білім алуға, шығармашылық жұмыстарға тұрақты қызығушылық:
- оқушының танымдық ойлау белсенділігінің дамуы;
- жеке тұлғалық сапалық көрсеткіші ретінде көрінетін қабілеті мен қасиеттердің дамуына;
- тұрақты ізденімпаздық шығармашылық іс-әрекетінің нәтижелі дамуына әсер етеді.
Мектеп пен университет көлемінде әдеби-шығармашылық, тарихи-тағлымдық кездесу кештері оқушыларды әбден қызықтырады. Мұндай жағдайларда мәдени шаралардың өскелең жастардың халқымыздың тарихы мен салт-дәстүрлерін, тарихи тұлғаларды, яғни, өнер мен әдебиет, мемлекет және мәдениет қайраткерлерін, ғылым мен білім ғұламаларын танып білуде болатын өмірге, әдемілікке, әсемділікке, ұқыптылыққа баулумен қатар рухани байлық пен танымдық қызығу қорын бойына сіңіруіне үлесі мол. Оқушылар жас ерекшеліктеріне қарай іс-шараларды ұйымдастырып, тән тазалығын дарытып, ақыл-ойын дамытып, танымдық қызғуын арттыру үшін мектеп пен университет арасындағы сабақтастық мәселесін жетілдіру қажет.
Еліміздің мектептерінде барлық оқушыларды жоғары оқу орындарына түсуі үшін болашақ мамандық иесі баулу жұмыстары жүргізіледі. Оқушыларға өздерінің қабілеттері мен мүмкіндіктеріне байланысты икемделелінеді. Оқушыларға бағыт-бағдар беруде келеңсіздіктерге жол бермеу үшін орта білім беретін және жоғары оқу орындарының бірлесіп атқаратын жұмыстары көп-ақ. Сондықтан оқушылар мен олардың ата-аналарымен өндірістік бағдар беру мұқтаждығын анықтап, мектеп бітірушілер, өз орнын осы мамандықтардың шешімін іздеуге бағыттау керек. Содан кейін барып кәсіптік бағдар жұмысын жүргізген абзал. Кәсіптік бағалау кезінде оқушылырдың мүмкінліктерін, қабілетін ескерген дұрыс.
1.3. Білімді есепке алу және бағалау.
Оқушылар білімін тексеруге және оны есепке алуға қатысты маңызды мәселелер әлі толық шешімін таппай, жүйелі және жаппай бақылау мен оқушылардың білімін есепке алуды жақсартуға бағытталған шаралар толық пайдаланылмай жүр.
Оқушылардың білімін тексерудің қазіргі кездегі дәстүрлі формалары оқу үрдісінің әбден жетілген ең жақсы жолдарын және оқушылардың бағдарламалық материалды берік әрі терең ұғынуын қамтамасыз ете алмайды, өйткені елеуді кемшіліктері бар.
Қазіргі оқыту тәсілдері бойынша материалды баяу меңгереді, өйткені мұғалім оқу уақытының аздығынан әр бір оқушыдан тақырып бойынша алған білімін жүйелі және толық бақылауды, яғни кері байланысты (ішкі және сыртқы) жете жүргізе алмайды. Бағаның сирек жинақталуы салдарынан мұғалім екі үш (кейде бір ғана) бағамен тоқсанық баға шығаруға мәжбүр болады, бұ әрине оқушылардың шын білімін көрсетпейді.
Оқушылардың білімін есепке алу және бағалаудың қалыптасқан түрлері негізгі кемшіліктерінің бірі оқушылардың бақылау жұмыстары күнделікті тексеру кезінде мұғалім өнімсіз еңбек пен шұғылданады. Білім тексеру мен бағалауда біраз уақытын жеке оқушыға бөліп, не болмаса жазбаша бақылау жұмыстарын кешенді талдау арқылы бағаламақ болып көп уақытын ысырап етеді. Тексеру мен бағалаудың озық технологиялық әдіс амалдарын ойластырып жатпайды. Бұның соңы білім бағалаудағы субъективизмге соғады: баға оқушы мен мұғалімнің өзара қатынасына негізделеді, өзге оқушылардың білім дейгейімен салыстырыла қойылады. Мұғалімдердің арасында бағаны оқушыға қысым көрсетудің қорқытып тәрбиелеудің құралына айналдырушылар да кездеседі. Ондайлар сабақта тыныш отырмаған оқушыларға да екілік қояды. Кейбір ұстаздар бағаны қалтасынан беретіндей тым сараңдық жасайды. Керісінше жақсы атты болуға, оқушы тілін табуға тырысып жомарт ағай, апай атануға ұмтылатын ұстаздар да жоқ емес.
Бұл - жекелеген мұғалімдердің өз мамандығы бойынша теориялық білімі таяз, әдістемелік шеберлігі төмен, педагогика мен психологиядан білім деңгейі әлсіз, дидактикалық озық тәжірибелерді күнделікті жұмысына шығармашылықпен пайдалана алмайды деген сөз.
Оқушы білімін есепке алу мен бағалаудың бір жүйеге түсірілген, ғылыми негізделген критерийлері жасалмағандығын есепке ала отырып, мектепте қазақ тілін оқытуда жинақталған біраз тәжірибелер мен зерттеу - сараптау жұмыстары жайлы ой бөліспекпін.
Бағалаудың бұлжымас төрт ұстанымы бар:
Біріншіден, бағалау және баға - оқу үрдісінің құрамдас бөлігі. Бұл үш дәйектемеден тұрады: бағалау - ынталандыру әдісі меп құралы, оқыту мен оқудың қозғаушы құралы; бағалау емтихан не сынақ алу білім сапасын жетілдірудің, оқушының басқа да қасиеттерін дамытудың, ұштаудың кепілі: бағалау мұғалім мен оқушының жан-жақты ынтымақтастық қарым-қатынасын қалыптастырады, жағымды ықпал етеді.
Екіншіден, бағалау және баға оқушыларды өмірге үйретеді, дайындайды, бейімдейді. Бұл ұстаным да өзара сабақтас үш дәйектемеден тұрады - үлгерімді жоғарылату ісіне ықпал етеді; тәрбиенің маңызды құралы оқушылардың белсенділігі мен ынтасын арттырудың құралы.
Үшіншіден, бағалау мен баға барлық оқушылардың дамуына ықпал етеді.
Төртіншіден, бағалау әрқашан әділетті сипатта болуы керек, сон оның ғылыми-практикалық тұрғыдан нәтижелігі қамтамасыз етіледі. Оқушылардан тиісті жауап алып, олардын білімін тексеруде фронтальды (жаппай) сұрақ және оған жауап алу өтілген материалды пысықтауда өткен тақырыпты еске түсіруде қолданылады. Қазақ тілі сабақтарында 5-6 сыныптарда көрсеткіш карточкалар арқылы фронтальды жауап алып, білімдерін тексерулі жиі жүргіземін. Бұны 5-сыныпта фонетиканы оқытуда қолданамын. Дыбыстар мен әріптерді, дауысты, дауыссыз әріптер емлесін өткенде осы сигналдық карточкаларды қолданамыз.
Оқушыларға 1-ден 7-ге дейінгі цифрлар жазылған, карточкалар таратылады. Белгілі бір сөзді (қоян, сиез, ағалар, т.б.) айтқанында, оқушылар бұл сөздерде қанша дыбыс, қанша әріп бар екенін ойланады. Егер дыбыс туралы сұралса, дыбыс санына сәйкес цифр жазылған ақ карточканы көтереді, әріп туралы сұралса, сәйкес цифр жазылған көк карточканы көтереді. Осы тәсілмен оқушылардың сөз таптарын меңгеру дәрежесін де азғантай уақыттың ішінде тексеруге болады. Бұл білімді тексерудің тиімді әдісі.
Оқушы білімін тексеру мен бағалаудың бір тиімді әдісі "Оқушы білімін тақырыптық есепке алу" әдісі.
Оқушы білімін тақырыптық есепке алудың мынадай қолайлы жақтары бар:
1. Мұғалім жыл бойы өтілген материал бойынша әр оқушының қай тақырыпты қаншалықты меңгергенін біледі.
2. Өзіндегі есепке алу дәптеріне қарап мұғалім оқушы тап нені сұрау керектігін тез табады.
3. Оқу жылы бойы сұралмаған тақырып қалмайды.
4. Сұралмаған не білмеген тақырыпты мұғалімнің түбінде сұрамай қоймайтынына көзі жеткен оқушы жыл бойы өтілген материалдан бір тақырып қалдырмай оқып, сабаққа мұқият әзірленуге дағдыланады.
5. Уақытша оқытқан не жаңадан келген мұғалім есеп жүргізу дәптеріне қарап, оқушы білімін байқауына болады.
6. Ең негізгісі өткен материалды қайталау арқылы оқушы білімінің олқы жері жан-жақты толығады.
Ежелден ақ ұлы ойшылдарымыз Жүсіп Баласағұн, Әл-Фараби, ұлы Абайды ерекше толғандырған. Сондықтан ұлы ойшылар өз еңбектерінде адамның жеке басын, қаблеттерін үнемі дамытуды көтеріп отырған.
Шығармашылық - бүкіл тіршілік көзі. Мектепте білім беру ісіндегі басты бағдар-оқушылардың тек шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту және оларды шынайы өмірдегі дара тұлға етіп әзірлеу. Ол үшін ең біріншіден, өз таңдаулары бойынша оқытудың ұстанымын жүзеге асыру, яғни денсаулығын, дамуын, қызығуын ескеріп мүмкіндіктерін ашу. Екіншіден, оқыту үрдісінің сапасын арттырудың басты құрамды бөлігі-жақсы түсінікті тілмен жазылған оқулық. Бұрынғы әдіске арналған оқу үрдісінде мүғалімге басымдылық рөл берілсе, ал қазір оқу үрдісінде оқушы белсенділігі көрсетілуі тиіс. Ол өздігінен оқуы тиіс, ал мүғалімнің негізгі көңіл аударатын жайы; әрбір оқушының жеке қызығуы мен мумкіндіктерін ашу. Әрбір оқушы басқа оқушымен салыстырылмайды, керісінше, дамуына қарай өзімен-өзі салыстырылады. Мектептерде шығармашылық сабақтарды жиі өткізу оң нәтижеге бастайтыны тәжірибе жүзінде дәлелденіп отыр. Мүғалімнің кез келген сабағы шығармашылық сипатта өткізіліп отырса, оқушы дербестігінің қалыптасуы жоғары деңгейге көтерілері сөзсіз.
Қазақстан республикасының Білім туралы заңының білім беру жүйесінің міндеттері туралы бабында жеке адамның шығармашылық рухани және дене мумкіндіктерін дамыту, адамгершілікпен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интелектін байыту деп көрсетілгендей, қазіргі қоғамымыз шығармашылық қабілеті бар, талантты іскер адамдарға мұқтаж болып отыр.
Қазақстан республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы бойынша жоғары оқу орындарында білім беру үрдісін оқу-әдістемелік және ғылыми жұмыстармен қамтамасыз етуді жетілдіру, білім беру жүйесінің материалдық-техникалық базасын нығайту және білім беру жүйесін қаржымен, білікті де білімді кадрлармен қамтамасыз етуді жетілдіру міндеттері қойылған. Осы бағдарламаны іске асырудың нәтижесінде кәсіби міндеттерін дербес әрі шығармашылық тұрғыдан шешу үшін бәсекеге қабілетті маманды даярлауды қамтамасыз ететін білім беруді басқарудың тиімді жүйесі құрылатын және білім беру саласындағы ғылыми және инновациялық қызмет жандандырылатын болады деп күтілуде. Соның негізінде жоғары оқу орындарындағы әрбір оқу пәні оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыруға әсерін тигізбек.
Шығармашылық белсенділікті біз адамның жете түсінудегі талпынысынан туындайтын белгілі зерттеушілік және қоғамдық қоғамдық пайдалы маңызы бар міндеттерді шешуге жетудегі әрекетшіліктің жоғары сапалы деңгейі деп анықтай аламыз.
Оқушыларды оқу ордасында білім алуға белсендіру жолдарының әрі - жаңа технологиялар жүйесі мен жаңа оқыту әдістерін қолдану. Жаңа оқыту әдістеріне қазіргі кезде көп қолданылып жүрген активті және интерактивті әдістерді айтуға болады.
Активті және интерактивті әдістерге ойын түрінде өткізілетін сабақтар (іскерлік ойындар, рөлдерді ойнау және т.б.), пікірталас, саяхат, психологиялық тренинг, нақты жағдайларды талдау, өзекті мәселелерді шешу.
Интерактивті әдістердің тағы бір түрі - дәрістік, зертханалық, тәжірибелік сабақтарда компьютерлік мультимедияны қолданып жүргізу, яғнм компьютерді немесе жаңа техника мен технологияларды қолданып білім беру әдістерін айтамыз.
Қазіргі кезде тәжірибе көрсетіп отырғандай, жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдерін даярлау деңгейі психологиялық-педагогикалық, дидактикалық -әдістемелік тұрғыда әлі де болса төменгі деңгейде қалуда. Сондықтан әрбір оқытушы пәнді қалай оқыту, нені оқыту қажеттігіне көз жіберіп, өздерінің жұмыс бағдарламасы мен өмірлік қолданысының сапасына баса назар аударуы керек. Жоғары оқу орындарындағы тәжірибелік-зертханалық дәрістерді ескі жүйе бойынша емес, қазіргі жаңа ақпараттық технологияны қолданып байланыстыра отырып баянды түсіндіру жолдарын іздестірген жөн. Ал студенттер оқытушының берген білімдерімен шектеліп қана қоймай, оны әрі қарай өз бетінше белсенді, танымдық және шығармашылық іс әрекеттердің арқасында дамытуы қажет.
Оқытудың дамытушылық мақсаты оқушының шығармашылық жеке тұлғасын қалыптастыруға және ақыл-ойын, ойлау қабілетін , ынтасын дамытуға, яғни оны қызмет субъектісі ретінде қалыптастыруға бағытталған, Тәжірибелік мақсаты оқушының қызметке, еңбекке, басқа пәндерді оқыту үрдісінде тәжірибелік есептер шешу және оны ақпараттық қоғамдық өмірге дайындау көзделсе, ал тәрбиелік мақсаты оқушыны азаматтыққа, адамгершілік қасиетке, жоғары салалылыққа және ақпараттық мәдениеттілікке баулуға негізделген.
Бүгінгі таңда оқушылардың үздіксіз білім алу міндеттерін жетілдіруіне сай оқытушылардан олардың ойлау қабілеттерін дамыту, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту, сонымен қатар өзіндік жұмыстарына қатысты іскерліктерімен дағдысын тәрбиелеу талап етіледі. Ол үшін өзіндік жұмыс оқушылардың тек үй жұмысын орындау барысында ғана емес, оқу үрдісінің өн бойында өз орнын табуы тиіс. Оқушылардың әр түрлі өзіндік жұмыстары негізінде сабақтың нәтижесін және таным қабілеттерінің белсенділігін арттыруға болады.
Оқушылардың таным белсенділігі дегеніміз - оқуға қажетті білім мен дағдыны меңгеру және оларды өмірде пайдалана білуге, үйренуге деген саналы әрекеті.
Оқыту үрдісінде оқушылардың белсенділігі, негізінен, екі түрлі сипатта болады: сыртқы және ішкі белсенділік. Сыртқы белсенділік дегеніміз - оқушы әрекетінің сыртқы көріністері ( белсенді қимыл қозғалыстары, тәжирибелік әрекеттері, оқытушыға зейін қойып қарауы, мимикасы, т. б.). Ал ішкі белсенділігіне оның белсенді түрде ойлау әрекеті жатады. Белсенділік жеке басқа тән маңызды қасиет болып саналады. Ал қасиетсіз адамның жұмысы нәтижелі болуы мумкін емес.
Оқушы белсенділігі қандай болғанда да ой дербестігіне сүйенеді. Оқыту үрдісінде оқушылардың белсенділігін арттыру ұстанымын жүзеге асыруды мақсат еткен оқытушы сабақтың барлық кезеңінде олардың ой дербестігін дамытуға тырысады. Оқушыда белсенділік бір қалыпта болмайды, оның қарапайым ( еліктеушілікке, жай қайталауға, біреудің айтқанын бұлжытпай орындауға негізделген белсенділік) түрлері болады.
Шығармашылық белсенділік оқушының жоғары саналығы мен дербестігін керек етеді. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне және психикалық даму дәрежесіне қарай белсенділіктің бірнеше түрі қалыптасып дамиды: қимыл және сойлеу, ойын және оқу ( таным), өзін өзі тәрбиелеу, т.б. белсенділіктер.
Оқушылардың шығармашылық белсенділіктеріне өз бетінше орындалатын баяндама, реферат, шығармалар, пікір жазуы мен көрнекі құралдар, моделдер, конструкциялық, т.б. жұмыс түрлерін жатқызуға болады.
Професор Р.Лембергтің пікірінше, оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мына шарттарға болмақ:
oo оқушының істейтін жұмысының мақсатын айқын түсінуі;
oo жұмыстың жемісті аяқталуына, оның алдағы нәтижесіне қызығуы;
oo жұмысты оқушылардың өз еркімен, қалауымен орындауы.
Өзіндік жұмысты ұйымдастыруға қойылатын талаптар мыналар:
oo оқушылардың жұмысын оқу жұмысының басқа түрлері мен дұрыс ұштастыра білуі;
oo оқушылардың дербестігін арттырып, өзіндік білім алу қабілетін жүйелі түрде дамыту;
oo өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған материалдарды, хабарларды енгізу;
oo оқушылардың өзіндік жұмысына шығармашылық тұрғыдан қарауға әр уақытта дербес және белсенді әрекет жасауға баулу.
ІІ Тарау. Оқушылардың білімін, дағдысын бағалаудың теориялық негіздері.
2.1.Оқыту процесінде оқушылардың білімін анықтаудағы педагогикалық бағалау түрлері
Қазақстан Республикасының үздіксіз білім беру жүйесі саясатының басты мақсаттарының бірі - жан-жақты, жоғары білімді, шығармашылық қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Білім туралы Заңда (8-бап) білім беру жүйесінің басты міндеті ... ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен тәжірибе жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау делінген, Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында оқу бітіруші түлектердің біліміне қойылатын талаптар темендегідей:
- әлеуметтік-гуманитарлық ғылым саласында негізгі оқу мазмұнын білу, әлеуметтік жағынан қажетті білгірліктер мен үрдістерді ғылыми тұрғыдан талдай білу, ғылыми әдістерді кәсіптік және әлеуметтік қызметтің әр алуан саласында қолдана білу;
- адамның адамға, қоршаған ортаға қарым-қатынасын реттейтін этикалық және құқықтық нормаларды білу, оларды экологиялық және әлеуметтік іс жобаларын әзірлеуде ескере білу;
- өзініә алдына кәсіптік міндеттерін жүзеге асыруға байланысты мақсат қойып, оларды шешу үшін өзі оқып-үйренген ғылымның әдіс-тәсілдерін пайдалана білу;
- өз еңбегін ғылыми негізде ұйымдастыра білу, кәсіптік қызметі саласында қажет ақпаратты жинау, сақтау мен сұрыптаудың компьютерлік әдістерін меңгеру;
- өзінің кәсіптік қызметінің түрі мен сипатының өзгеруіне пәнаралық жобалармен жұмыс істеуге әдістік және психологиялық жағынан дайын болу.
Бұл талаптар - маман даярлығына қойылатын жалпы талаптар. Педагогикалық қызмет-қоғамдық құбылыс. Қоғамдық қарым-қатынастарының, өзгеруі, жаңа білімнің жинақталуы, өндірістің жетілдірілуі, әлеуметтік прогресс педагог қызметінің мазмұндық сипатын өзгертуді талап етеді. Себебі ол қоғамның әлеуметтік сұранысын қанағаттандыруы тиіс. Қазіргі кезеңде мектептегі жас ұрпақ тәрбиесі, оның жеке тұлғасының жаңаша қалыптасуы, әлеуметтік дүниеге көзқарасы, жалпы болмысы, ең алдымен, мұғалімге байланысты.
Мұгалімнің негізгі әлеуметтік қызметі-жас ұрпаққа қоғам міндеттеп отырған талаптарға жауап беретіндей тәрбие, білім беру. Осы талаптарға сәйкес орта білім беретін мектептер мен жаңа типті мектептердің (лицей, гимназия, колледж, атаулы, арнайы мамандандырылған мектептер) саны да көбейе түсуде.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында тәрбие процесінің тиімділігін одан әрі жетілдіру ерекше маңызға ие болып отыр. Бұл, әсіресе бүгінгі ғылыми-техникалық өрлеу кезеңінде айқын басымдылыққа ие. Осы бағытта педагогика ғылымы тұлғаның барлық жағынан жарасымды болып дамуын қамтамасыз етуді өзінің басты мәселесі деп қарастырады. Ол халыққа білім беру мен кәсіптік даярлық жүйесін үздіксіз жетілдіруді, теориялық білімді өнімді еңбекпен, қоғамдық өмірмен үнемі байланыстырып отыруды міндеттейді. Мұндағы мақсат-өскелең жас ұрпақты қоғам жұмысына белсене қатысуға әзірлеу. Ендеше тұлғаның адами қасиеттерін барлық жағына дамыту, онын тек жеке басының қажеттілігін ғана қамтамасыз етуді көздемейді, соны мен бірге өзі өмір сүріп отырған қоғамның мүддесін де қорғайды.
Жеке тұлғаның жан-жақты дамуына қалыптастыру:
- отанына берілгендікті, оның бостандығы мен тәуелсіздігін қорғауға дайындаған, бейбітшілік үшін, халықтардың достығы мен ынтымағы үшін, еңбекшілердің бақыты үшін арнаулы даярлықта тәрбиелеу;
- ғылым, мәдениет, техника сласындағы білімдер жүйесін және өндірісті ұйымдастырудың даму жағдайларын игере білуін тәрбиелеу;
- адамгершілік қасиетттерді барынша құрметтеушілік, адамдарға деген қамқорлық жасау және оларға ілтипатпен қараушылық, жолдастық пен адалдық, шыншылдық, жауапкершілік сезімдерге тәрбиелеу;
- еңбекте адал қарым-қатынасын, қоғам игілігі үшін материалдық өндіріс саласында еңбек етуге даяр болуы, еңбек ету қажеттілігін түсінуге, еңбек адамын құрмет етуге тәрбиелеу;
- әсемдікті барынша сезіне білуді, шын көріктілікті жасандықтан ажырата білуді, музыкаға, өнерге, әдебиетке ынтасын үнемі жетілдіруге талпынысын, құштарлығын, табиғатты сүюге тәрбиешілерді тәрбиелеу;
- денсаулығы мықты және дене құрылысы жақсы дамыған, дене шынықтырумен (спортпен) үнемі шұғылданатын адамды тәрбиелеу;
- табиғатты қорғау, оның байлығын көздің қарашығындай сақтау, адам өмірінің бастауы - жер, су, ауа, аң, өсімдіктерді бағалау, қастерлеу, сақтау рухында тәрбиелеу. т.с.с.
Әрбір мектеп мұғалімінің алдында, міне осындай оқушы тұлғасын тәрбиелеп шығару міндеті тұр. Бұл міндеттерді шешу әсіресе тұлғаның балалық, жастық және жасөспірім шақтарында жүзеге асырудың маңызы ерекше.
Тұлғаны барлық жағынан дамытып тәрбиелеу, жас ұрпақты қоғам құрылысына белсене қатысуға әзірлеу міндеттері мектеп арқылы жүзеге асырылады. Мектепте білім және тәрбие алу барысында жас түлектердің ақыл-ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой еңбегіне төселеді, рухани өмір байлығын меңгереді, эстетикалық сезім, талғамы артады... Соған сәйкес мектеп тәрбие беру ісін бірыңғай мақсатты, жүйелі түрде ұйымдастырылуын қамтамасыз етеді.
Мұғалім еңбегі басқа қызметтермен салыстырғанда, өзіндік ерекшелігі мол шығармашылықты сүйеді. Өйткені жеткіншек ұрпақты өмірге, еңбек пен әлеуметтік іс-әрекетіне дайындау мұғалімдерді көп іздендіріп, ойландыратын жұмыстың ең басты түрі. Олай болса, әрбір мұғалім орта немесе жоғарғы дәрежелі педагогтық білім алумен қанағаттанып қоймай, ол тәрбие мен оқытудың тиімді жолдарын үнемі іздестіріп, өз жұмысында пайдаланып отыруы тиіс. Сонда ғана мұғалім жаңашыл, оқушыларға тәрбие және білім берудің теориясы мен практикасын дамытудың қозғаушы күші және асқан шебері бола алады.
Мұғалім еңбегінің ғылымға негізделе отырып, белгілі жүйелілікпен жүзеге асырылатыны айқын. Мысалы, оңайдан қиынға, жеңілден ауырға, нақтылы түсініктен абстрактылы ұғымға біртіндеп ауысу ережелерін және оқушылардың жасы мен дербес ерекшеліктерін еске алмайынша оқу және тәрбие жұмысында белгілі нәтижеге жету қиын. Сондықтан мұғалімнің алдындағы басты міндет - оқушыларды біліммен қаруландыра отырып, ойлауға, сөз шеберлігіне, еңбек ете білуге үйрету және тәрбиелеу.
Ұстаз бүгінге ғана емес, ертеңге, болашаққа қызмет істейді. Ол заман дамуынан артта қалмастан, өзін-өзі жан-жақты дамыту үшін саяси-идеялық дәрежесін, ғылыми-теориялық білімін және педагогтық мамандығын күнбе-күн жетілдіріп отыруға талаптанады.
Мұғалім өз мамандығына байланысты ғылыми-теориялық мәселелерді, жоғары оқу орындарына қойылатын талаптарға сәйкес меңгеруі тиіс. Егер ол өзінің теориялық білімін өмір талабына сай жетілдіріп отырмаса, онда жастарды жан-жақты дамытып, тәрбиелеуге шамасы келмейді. Социологтардың зерттеу мәліметі бойынша институтты бітірген инженерлердің білімі 6-8 жылдардан кейін ескіреді. Ал мұндай жағдайды болдырмау үшін мұғалім үнемі ізденіп жұмыс істейді. Сондықтан оның шығармашылық іс-әрекеттері, мысалы, арнаулы әдебиеттер мен пәндік журналдарда жарияланатын тың мәселелермен таныс болуы, ғылыми семинарлармен конференцияларға белсене қатысып үлес қосуы ой-өрісін кеңітеді.
Педагогикалық ғылым жетістіктері мен озат педагогикалық тәжірибені заман ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жалпы Оқыту процесінде оқушылардың білімін тексеру және бағалау туралы курстық жұмыс 33 беттен тұрады. Курстық жұмыстың жобасы кіріспеден, І,ІІ тараудан, қорытындыдан тұрады Курстық жұмыста 3 кесте және 3 сурет көрсетілген жазылған. Соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі келтірілген.
Кіріспе бөлімінде оқушылардың оқыту процесінде білімін анықтау, тексеру, бағалау, оқушылардың білімін бағалау және тексеру әдістеріне қысқаша тоқталған
Оқыту процесінде білім сапасын қамтамасыз ету жолдары тарауында
білім беретін оқу орындарының әлеуметтік институт ретіндегі міндеттері мен құқықтарын жетілдіру, білім беру саласын қаржыландыру жүйесін жетілдіру,жалпы білім беру жүйесінің қалыптасып қалған дәстүрлі құрылымы мен мазмұнын жетілдіру және жаңарту жолдарын ашып көрсетілген.
ІІ тарауда оқыту процесінде оқушылардың білімін анықтаудағы педагогикалық бағалау түрлері мен оқушылардың білімін тексеру мен бағалаудың маңызы айқын жазылған.
ІІІ тарауда тестілеу арқылы оқушылардың білімін тексеру және оқушылардың білімін бағалау әдістері толық көрсетілген.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 30.
Оқыту процесінде оқушылардың білімін тексеру және бағалау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Тарау. Оқыту процесінде білім сапасын қамтамасыз ету жолдары
1.1. Жалпы білімді сапалық деңгейге көтеру мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... .4
1.2.Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері ... ...8
1.3. Білімді есепке алу және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ Тарау. Оқушылардың білімін, дағдысын бағалаудың ПЕДАГОГИкАЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
2.1.Оқыту процесінде оқушылардың білімін анықтаудағы педагогикалық бағалау түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2. Оқушылардың білімін тексеру мен бағалаудың маңызы ... ... ... ... ... ... ..21
ІІІ Тарау.Оқушылардың білімін тексеру мен бағалаудың маңызы
3.1. Тестілеу арқылы оқушылардың білімін тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
3.2. Оқушылардың білімін бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың қазақстандықтарға Жолдауында Ғасырдағы экономикалық және әлеуметтік ұмтылыстағы негізгі жетекші күш - адамдар, олардың еркі, жігері, табандылығы, білімі делінген, олай болса, алға қойылған мақсаттарды орындау үшін еліміздегі оқушы жастарымыздың шығармашылық әлеуетін жан-жақты өсіруге ден қою қажеттілігі туындайды.
Қазақстанның орта білім жүйесінің алдына бүкіл адамзаттық құндылықтар, ұлттық рухани мұралар, адамгершілік пен ізгілік, елжандылық тұғырнамасында қалыптасқан, тәні және жаны сұлу, өзіне өзі сенімді, ғылыми-теориялық білімділігі мен тәжірибелік қабілеттері арқылы күрделі әлемдік, өмірлік әрі әлеуметтік кеңістікке еркін ене алатын қасиеттерге ие дарында тұлға тәрбиелеу міндеті қойылып отыр.
Әрбір оқушының еркін дамып, оның ішкі даралық және дарындылық мүмкіндіктерінің ашылуын және педагогтарының шығармашылықпен нәтижелі жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мектепті басқару жүйесінің демократиялық пен ізгілік негізде құрылуының маңызы зор.
Білім беру жүйесінде мектептің оқыту мен тәрбиелеу тұжырымдамаларын бұрынғыдай адамнын күні адаммен емес, адамның күші адамзатпен және табиғатпен деген анықтамаға лайықтап құрып, оны төменедегідей бағыттарын анықтадық:
- оқушыларды бүкіладамзаттық даму үрдісінің, білім мен ғылымның, технологияның даму бағыттарына бағдарлап, соларға лайықтатуына:
- нарықтық экономиканың жағдайында интеллектуалдық, экономикалық және әлеуметтік бәсекеде қажетті іскерлік қабілеттері мен қасиеттерін қалыптастыру, ақпараттық технология, халықаралық экономикалық, құқықтық қатынастар және әртүрлі білім-ғылым салалары бойынша энциклопедиялық білім мен тәжірибелік қабілеттер қалыптастыруға;
Қазіргі кезеңде көптеген рухани құндылықтар теріске шығарылып, оқушылардың сана-сезімі мен моральдық бейнесіне, жан-дүниесіне қатыгездік пен азғындаушылық көріністерін насихаттаушы ақпараттық қысым көрсетіліп отырған жағдайда оқушылардың санасына, ой-өрісінде жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құндылықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін таңдап дұрыс бағытқа дамыту, әр түрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда қолдау көрсету көкейкесті мәселеге айналып отыр.
Курстық жұмыстың мақсаты: Оқушылардың оқыту процесінде білімін анықтау, тексеру, бағалау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: Оқушылардың білімін бағалау және тексеру әдістері.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І Тарау. Оқыту процесінде білім сапасын қамтамасыз ету жолдары.
1.1. Жалпы білімді сапалық деңгейге көтеру мүмкіндіктері
Әрбір тарихи кезеңде қоғамда туындаған талаптарға сай жасөспірім ұрпаққа берілетін білімнің мәніне жаңа сипат беріліп, жаңа ұстанымдар негізінде ұйымдастырылады. Әдетте бұл жеке мемлекеттің білім жүйесіндегі реформалармен жалғасады. Жүргізілетін реформалар тереңдігі, ауқымы сол қоғамның білім мәні бойынша алған ұстанымына байланысты. Осы тұрғыдан еліміздің білім беру жүйесі XXI ғасырдың жаңа талаптарына сай болу мақсатында үлкен бетбұрыс алдында тұр. Жаңа талаптар дегеніміз не?
Өткен XX ғасырда білім беруді ұйымдастыру "ғылым -- өндіріс -- білім" мәдени макромодель аясында жүрді (А.Чучин-Русов). Ат жаңа XXI ғасырда білімді ұйымдастыру "мәдениет - білім - тарих" макромодель аясында болатындықтан білімге деген жаңа көзқарас туды. Білім мәдениеттің бөлігі ретінде төрт жақты сипатта болатындығы ескерілуде. Дәлірек айтсақ, білім -- құндылық, білім -- жүйе, білім -- үрдіс, білім -- нәтиже.
құндылық
БІЛІМ
жүйе әр тарихи кезеңдегі
үрдіс білім мәні
нәтиже
білім сапасы
Осы төрт қырын біртұтас қарастырғанда ғана бүгінгі тарихи кезеңге сай білім мәні шығады. Сонда ғалымдардың ХХІ ғасырдың - ақпарат ғасыры, адам ғасыры деген сипаттамасына жүгінсек, білім адам және ақпарат капиталын қалыптастырудағы негізгі фактор болып табылады. Сондықтан білімнің жаңа ғасырдағы мәні оның жеке тұлға тағдырындағы мәнділігімен, жеке мемлекеттің қауіпсіздігін әлеуметтік, рухани, мәдени өрлеуі арқылы қамтамасыз етумен және жалпы адамзаттың өркендеуіне ықпал етуімен сипатталады.
Білім - өркендеу факторы
БІЛІМ
адами капитал
ақпараттық капитал
адамзаттың өркендеуі
жеке тұлға тағдырындағы мәні
жеке мемлекет қауіпсіздігі
Білімге деген жаңа көзқарас тұрғысынан оның сапасы да жаңаша пайымдалуда. Бұл, негізінен, білімнің төрт сипатын біртұтас қарастырып, оның ішінде білімнің құндылық ретіндегі және білімнің нәтиже ретіндегі қырларына аса мән берумен байланысты. Осыған орай бітім жүйесінің соңғы нәтижесі оқушының жеке пәндер бойынша алынған білім дағдылары емес, оларды пайдалану арқылы қалыптасып дамытылатын өмірлік дағдылар, құзырлықтар болып табылады. Әрине, егемендік алғаннан бері білім беру жүйесінде, оның ішінде жалпы білім беруде оң өзгерістер болып жатқаны көпшілікке мәлім. Жүйелі түрде жүргізілген кешенді іс-шараларды төмендегідей топтауға болады:
-- білім беретін оқу орындарының әлеуметтік институт ретіндегі міндеттері мен құқықтарын жетілдіру (заңдар, ережелер, нормативтік құжаттар);
-- білім беру саласын қаржыландыру жүйесін жетілдіру (оқу орындарын қаржыландырудың көп арналылығы, қаржыландырудағы дербестік, ішінара шаруашылық дербестігі, мұқтаж оқушыларға қаржылай демеушілік);
-- жалпы білім беру жүйесінің қалыптасып қалған дәстүрлі құрылымы мен мазмұнын жетілдіру және жаңарту (стандарттар, оқу-әдістеме);
-- әр түрлі оқу орындарын (меншігіне, ұйымдастыру ерешелігіне, бағытына қарай) құруга және әр түрлі технологиялар арқылы оқу үрдісін шығармашылықпен ұйымдастыруға еркіндік беру арқылы педагогикалық қауымның белсенділігін арттыру.
Алайда, бұл істер бүгінгі таңдағы білімге қойылып отырған жаңа талаптар тұрғысынан жеткіліксіз болып отыр. Неге? Өйткені, білім саласындағы жүргізіліп жатқан іс-шаралардың нәтижелілігіне кедергі болып отырған факторлар бар. Мысалы, жалпы білім беру жүйесінде толық мағынада шешуі болмай жүрген мәселелерді бірнеше топқа жинақтауға болады. Олардың біріншісіне бітімді демократияландыру ұстанымын толық іске асыру механизмінің жоқтығын айтуға болады. Дәлірек айтсақ, білімді басқарудағы орталық пен жергілікті ұйымдардың атқаратын міндеттерінің арақатынасын айқындаудың аяқталмай қалғандығы, мектептердің педагогикалық ұжымдарының білім мазмұнының жылжымалы бөлігін айқындаудағы еркіндігінің болмауы. Екінші бір ойландыратын мәселе: бүгінгі таңда жалпы білім беру жүйесінде, жасөспірімге берілетін білім құрамы мен көлемі. Себебі пәндік ұстанымда құрылған білім мазмұнының көлемі бастауыш буында 9 -- 11, жоғары буында 17 -- 20 міндетті пәндерді (инварианттық жүктемедегісі ғана) оқытуға бөлінген уақыт негізінде анықталып, баланың танымдық мүмкіндігінен асып кетті. Ал құрылымы жағынан жеке ғылым салалары бойынша нақтыланған оқу пәндер жиынтығымен айқындалып, пәндік білім, білік, дағды арқылы сипатталуы бүгінгі сұранысқа сай келмей тұр. Келесі өзекті меселе -- білім сапасын қадағалау жүйесінің жоқтығы. Қолданыстағы бес балдық жүйенің, негізінен, төртеуі пайдаланылады. Сонымен қатар оқушының алған біліміне қойылатын бағаның мұғалімнің субъективтігінің әсері бар екенін ескерсе, оның объективтігі де ойландыратын мәселе. Осы тұста оқушы жетістіктерін ағымдағы бағалаумен қоса тәуелсіз ұйымдарын аралық, қорытынды бағалаудың жеткіліксіздігін де айтқан жөн.
Қарастырып отырған кемшіліктер астарындағы үлкенді-кішілі мәселелерге тереңірек үңілсек, онда білім жүйесінің беретін нәтижесі еліміздін әлеуметтес, экономикалық, мәдени өркендеуіне тигізер ықпалы қаншалыкты жеткілікті екендігін түсіну қажеттігі туады. Демек, білім сапасын көтеру тек сол жүйе аясындағы мазмұндық құрылымдық, ұйымдастырушылық өзгерістермен шешу мүмкін емес. Мәселе білім философиясын, білімді беру ұстанымын әдіснамалық деңгейде қайта қарау қажеттігі туып отырғандығында.
Аталған кемшіліктердің келесі кезеңдегі істерге түрткі болуының арқасында бүгінде қоғамда білім жүйесінің жаңа сапалық деңгейге көшірудің стратегиялық міндеттері айқындалып отыр. Ол "Қазақстан Республикасының білім жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасында" белгіленді. Жалпы кез келген тұжырымдама сияқты бұл құжатта білім жүйесін дамытудағы басты ұстанымдар, мақсат пен міндеттер, ендірілетін өзгерістердің басты идеяларын сипаттау арқылы даму бағыттарын нақтылап отыр. Солардың бастысын айтатын болсақ, олар төмендегілер:
- білім жүйесінің құрылымын оның жеке буындарындағы (деңгейлеріндегі) құрылымдық өзгерістер арқылы жетілдіру:
- білім сапасын арттыру мақсатында оқу нәтижелерін қадағалау жүйесін жасау;
- білім саласын ашық жүйе ретінде дамыту.
Сонымен еліміздегі жалпы білім беруде жаңа бетбұрыстың болу қажеттігін тудырып отырған фактор: білім жүйесінде орын алып тұрған кемшіліктермен қоса әлемдік білім кеңістігінде қалыптасып қалған жаңа үрдістер. Бұл жаңа үрдістердің мән-жайын түсініп, оның біз үшін қаншалықты қажет екенін анықтаған жөн. Әлемдік білім кеңістігінде жалпы білім беру бойынша қалыптасып қалған оң үрдістерді бөліп қарасақ, оның бүгінгі таңда мектеп өмірінде болып жатқан үрдістерден айырмашылығы неде? Бұл айырмашылықты түсіну-үшін білім сапасын қамтамасыз етудің өзімізге таныс (тәжірибе жинақталған) және өркениетті елдерде іске асып жүрген жолдарын салыстырып көрелік.
Елімізде бүгінгі жалпы білім беруді бастауы кеңес дәуірінің 30-жылдары басталған. Сол жылдары мектепте берілетін білім мазмұны пәндік ұстанымда жүйеленуі ғылымдар классификациясына сүйеніп, жеке пәндер оқытыла бастады. Нәтижесінде "Нені оқыту'деген сұрақ аясында жеке пәндер бойынша берілетін білімнің құрамы мен құрылымы анықталып, көлемі белгіленді. Бұл үрдіс тарихи кезеңдерден өтіп, бүгінде дәстүрлі болған оқу пәндер жиынтығы қалыптасты. Әр пән аясындағы білім жылдар бойы толықтырылып, жетілдіріліп бүгінгі таңдағы көлемі айқындалды. Осы білім мазмұнын оқушыға жүйелеп, өңдеп дайын күйінде жеткізетін мұғалім болғандықтан, "Қалай оқытамыз?" деген сұрақ аясында әдістемелік ізденістер болды. Осы бағытта ұйымдастырылған білім беру жүйесінің соңғы нәтижесі жеке пәндер бойынша алынатын ББД болып табылады. Білім беруді ұйымдастырудың бұндай жолын шартты түрде жүйеге "кіруді" реттеу делінеді.
Әлемдік білім беру кеңістігінде өркениетті елдерде білім беруді ұйымдастыруда екінші жолы орын алған. Оны шартты түрде жүйеден "шығуды" реттеу дейді. Бұл жолдың ерекшелігі неде? Мәселе "Не үшін оқытамыз?"деген сұраққа жауап алудан басталады. Бұл сұраққа жауап ретінде алынатын соңғы нәтижелер нақтыланады. Бұл нәтижелерге жеке пәндер бойынша меңгерген ББД емес, өмірлік дағдылар жатады. Бұдан кейін шешілетін мәселе "оқушыны оқуға қалай үйрету? деген сұрақпен байланысты. Демек, мұғалім, негізінен, оқушыларға жүйеленіп өңделген оқу материалды дайын күйінде ұсынбайды, баланы өз бетімен ізденуге, өзіне қажет білімді іздестіруге керекті қасиеттермен (білік, тәсіл, т.б.) қаруландырады. Осындай ұстанымда ұйымдастырған оқу үрдісінің нәтижесінде оқушылар өмірге қажетті кең ауқымды дағдыларды, құзырлықтарды меңгеріп шығады. Сонымен білім беруді ұйымдастырып оның сапасын қамтамасыз етудің екі жолының өзара айырмашылығы құндылық, жүйе, үрдіс, нәтиже деңгейіндегі өзгешеліктермен байланысты. Бұндай әдіснамалық деңгейдегі айырмашылық жалпы білім берудің мазмұндық және процессуалдық негізін реттеудегі өзіндік ерекшеліктерге әкеледі.
1.2.Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктері.
Педагогика ғылыми мектеп пен жоғары оқу орындарының алдына жеке тұлғаны қалыптастыру міндетін әлдеқашан-ақ қойғанымен, шын мәнінде оның жүзеге асуында әлі де толық шешімін таба алмай отырған мәселелер жеткілікті. Қоғамның даму деңгейі мен әлеуметтік сұраным талаптарына үндес жүйеленген білім көлемі оқыту мен тәрбиелеудің басты ұстанымдарына сәйкес іріктеліп, оны меңгерту үрдісі педагогикалык психологияның жаңа бағыттарын басшылыққа ала отырып ұйымдастырылған жағдайда көзделген мақсатқа қол жететіні аян. Ол үшін оқушылардың даму деңгейіне сай білім беріп қана қоймай, сонымен бірге олардың белгілі ғылым саласына қызығуын, қабілетін дамытуға, өз ортасындағы өзгерістерге сай сабақтан тыс уақытта өз бетінше дамыту жолдарын қолдана білуге дағдыландыру қажет.
Оқыту, білім беру деген сөзден нені қалай оқыту керек? деген сұрақ туады. Осы сұраққа алдымен Абай тілімен жауап беріп көрейік. Абай білімді меңгерту, қабылдау, тану жайында педагогикалық теорияға үйлесімді даналық пікірлерді дәл ұсынған: қабылдау, ұғыну, ойлану, пайымдау, игеру, бекіту, жүзеге асыру, қолдану, іздену.
Халқымыздың ұлы ойшылы, ақын Абай он бесінші қара сөзінде: Әуелі - пенде адам болып жаратылған соң дүниеде ешбір нәрсені қызық көрмей жүре алмайды екен, сол қызықты нәрсесін іздеген кезі өмірінің ең қызықты уақыты болып ойында қалады, Сонда есті адам орынды іске қызығып, құмарланып, іздейді екендағы, күнінде айтсақ құлақ, ойласа көңіл сүйгендей болады екен... деп, орынды іске қызығу құмарлану адамның қалаған мақсатына жетуіне негіз болатынына арнайы тоқталады.
Сонымен қатар қызығу мәселенің өнер-білімді жаңғыртуда жетекші мәнге ие екендігі Ж.Аймауытов, А. Байтұрсынов, М.Жумабаев еңбектерінде де қарастырылады.
Ж. Баширова өз еңбегінде мектеп пен арнайы оқу орындарындағы байланыстың болуы бірден-бір маңызды жағдай екенін, еңбекке деген белсенділік көзқарастарын дамыту мәселесін қарастырған. Олай болса, адам бойында қажеттілі, түрткі ниет, тілек, ынта, ықылас. т б қаситтер танымдық қызығуды құрайды. Танымдық қызығушылық шығармашылық белсенділіктің бастамасы. Шығармашылық белсенділік оқушыны білімге, кәсіпке, іскерлікке, әрекеттілікке, т.б. итермелейді. Танымдық қызығушылықтың туындау көрсеткіштері төмендегідей бөліктерге бөлінеді:
- мотивациялық құндылықтары;
- оқу объектісіне бағыттау;
- технологиялық;
- шығармашылық.
Соның ішіндегі шығармашылық - шығармашылық ептілікті, шығармашылық белсенділікті, оқушының шығармашылық-ізденушілік бағыттылығын дамыту.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда шығармашылық жұмыстарды ұйымдастырудың маңызы зор. Шығармашылық жұмыстар арқылы оқушылардың бойында еңбекқорлық, шыншылдық, қанағатшылдық, қамқорлық, өтірік айтып алдамау, әдептілік пен сыпайылықты бейнелеуі көрінеді.
Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық белсенділікті, болашақ маманның шығармашылық -ізденушілік бағыттылығын дамыту кіреді. Оған болашақ маманның ғылыми-зерттеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы, өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдануға өзіндік (авторлық) жаңалықтар, өзгерістер енгізумен және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады.
Оқушыларда жаңа педагогикалық технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді қамтиды: мотивациялық құндылықтар, мазмұндық, бейімділік, танымдық, іс-әрекеттілік, технологиялық, шығармашылық. Осы аталған көрсеткіштердің әсерінен білім, кәсіп, іскерлік, іс-әрекет, жігер, нәтиже құралады.
Оқушылардың шығармашылық белсенділігін, іздемпаздығын қалыптастыруда сыныптан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық ой, пәндік апталықтар мен ғылыми-шығармашылық апталық, жобалар, пәндік үйірмелер мен факультативтік сабақтардың маңызы зор. Барлық жұмыстарда оқушылардың қалауы, таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет. Оқушылардың танымдық ізденімпаздығы мен белсенділігін, шығармашылық бағыттылығына негізделген жұмыс түрлерін пайдалану олардың танымдық қажетгіліктерін қанағаттандыра алады. Сондай-ақ, мектептегі пәндік олимпиадалар, сайыстар, көркемөнер және техникалық көрмелер, түрлі шығармашылық кештер оқушылардың ізденіс қабілетін ұштап, дербес оң нәтижеге жетуге ықпал етеді.
Сонымен қатар, оқушылардың шығармашылық белсенділігін және ізденімпаздығын қалыптастыруда мұғалімнің педагогикалық шеберлігі қажет.
Мұғалім оқушыларға шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру мақсатында түрлі танымдық тапсырмалар дайындауда мынадай талаптар қойылады:
- шығармашылық тапсырмалар дайындауда оқылатын пәннің жеке сипатын, мазмұнын ескеру;
- шығармашылық тапсырмалар түрлі деңгейде болуы:
- кезекті тапсырма бұрын берілген тапсырмамен байланыста және бір жүйеде берілуі;
- білімі мен біліктерін жетілдіретіндей болуы;
- тапсырмалардың қарапайымнан күрделіге өзгеруі;
-оқушының жеке қабілеттерін ашатындай болуы және шығармашылық белсенділігін дамытатындай дәрежеде болуы керек.
Сонымен, оқушылардың дербес, шығармашылықпен жұмыс істей алу әрекеті мейлінше белсенділікті, ынталықты, ізденімпаздылықты, өз еркімен жүйелі жұмыс істеуді талап етеді, оны оңтайландыру, оқушының күнделікті рухани қажетіне айналдыру орта мектептің қазіргі кезеңдегі маңызды міндеті.
Шығармашылық - оқушының танымдық қабілеттеріне мотивациялық тұрғыда басшылық жасау нәтижесінде туындайды.
Шығармашылық белсенділік әртүрлі сапада көрінуі мүмкін. Оның күрделі табиғатының өзі оның жеке адам дамуының түрткісі, қозғаушы күші екендігін көрсетеді. Оқушының шығармашылық белсенділігін қалыптастырудың мәні мынада деген тұжырымға келуге болады.
- қоғамда болып жатқан өзгерістерді танып білуге, ғылым жаңалықтарына тұрақты қызғушылықтың пайда болуына;
- оқу-танымдық міндеттер мен мақсаттарын орындауға талпыну;
- білім алуға, шығармашылық жұмыстарға тұрақты қызығушылық:
- оқушының танымдық ойлау белсенділігінің дамуы;
- жеке тұлғалық сапалық көрсеткіші ретінде көрінетін қабілеті мен қасиеттердің дамуына;
- тұрақты ізденімпаздық шығармашылық іс-әрекетінің нәтижелі дамуына әсер етеді.
Мектеп пен университет көлемінде әдеби-шығармашылық, тарихи-тағлымдық кездесу кештері оқушыларды әбден қызықтырады. Мұндай жағдайларда мәдени шаралардың өскелең жастардың халқымыздың тарихы мен салт-дәстүрлерін, тарихи тұлғаларды, яғни, өнер мен әдебиет, мемлекет және мәдениет қайраткерлерін, ғылым мен білім ғұламаларын танып білуде болатын өмірге, әдемілікке, әсемділікке, ұқыптылыққа баулумен қатар рухани байлық пен танымдық қызығу қорын бойына сіңіруіне үлесі мол. Оқушылар жас ерекшеліктеріне қарай іс-шараларды ұйымдастырып, тән тазалығын дарытып, ақыл-ойын дамытып, танымдық қызғуын арттыру үшін мектеп пен университет арасындағы сабақтастық мәселесін жетілдіру қажет.
Еліміздің мектептерінде барлық оқушыларды жоғары оқу орындарына түсуі үшін болашақ мамандық иесі баулу жұмыстары жүргізіледі. Оқушыларға өздерінің қабілеттері мен мүмкіндіктеріне байланысты икемделелінеді. Оқушыларға бағыт-бағдар беруде келеңсіздіктерге жол бермеу үшін орта білім беретін және жоғары оқу орындарының бірлесіп атқаратын жұмыстары көп-ақ. Сондықтан оқушылар мен олардың ата-аналарымен өндірістік бағдар беру мұқтаждығын анықтап, мектеп бітірушілер, өз орнын осы мамандықтардың шешімін іздеуге бағыттау керек. Содан кейін барып кәсіптік бағдар жұмысын жүргізген абзал. Кәсіптік бағалау кезінде оқушылырдың мүмкінліктерін, қабілетін ескерген дұрыс.
1.3. Білімді есепке алу және бағалау.
Оқушылар білімін тексеруге және оны есепке алуға қатысты маңызды мәселелер әлі толық шешімін таппай, жүйелі және жаппай бақылау мен оқушылардың білімін есепке алуды жақсартуға бағытталған шаралар толық пайдаланылмай жүр.
Оқушылардың білімін тексерудің қазіргі кездегі дәстүрлі формалары оқу үрдісінің әбден жетілген ең жақсы жолдарын және оқушылардың бағдарламалық материалды берік әрі терең ұғынуын қамтамасыз ете алмайды, өйткені елеуді кемшіліктері бар.
Қазіргі оқыту тәсілдері бойынша материалды баяу меңгереді, өйткені мұғалім оқу уақытының аздығынан әр бір оқушыдан тақырып бойынша алған білімін жүйелі және толық бақылауды, яғни кері байланысты (ішкі және сыртқы) жете жүргізе алмайды. Бағаның сирек жинақталуы салдарынан мұғалім екі үш (кейде бір ғана) бағамен тоқсанық баға шығаруға мәжбүр болады, бұ әрине оқушылардың шын білімін көрсетпейді.
Оқушылардың білімін есепке алу және бағалаудың қалыптасқан түрлері негізгі кемшіліктерінің бірі оқушылардың бақылау жұмыстары күнделікті тексеру кезінде мұғалім өнімсіз еңбек пен шұғылданады. Білім тексеру мен бағалауда біраз уақытын жеке оқушыға бөліп, не болмаса жазбаша бақылау жұмыстарын кешенді талдау арқылы бағаламақ болып көп уақытын ысырап етеді. Тексеру мен бағалаудың озық технологиялық әдіс амалдарын ойластырып жатпайды. Бұның соңы білім бағалаудағы субъективизмге соғады: баға оқушы мен мұғалімнің өзара қатынасына негізделеді, өзге оқушылардың білім дейгейімен салыстырыла қойылады. Мұғалімдердің арасында бағаны оқушыға қысым көрсетудің қорқытып тәрбиелеудің құралына айналдырушылар да кездеседі. Ондайлар сабақта тыныш отырмаған оқушыларға да екілік қояды. Кейбір ұстаздар бағаны қалтасынан беретіндей тым сараңдық жасайды. Керісінше жақсы атты болуға, оқушы тілін табуға тырысып жомарт ағай, апай атануға ұмтылатын ұстаздар да жоқ емес.
Бұл - жекелеген мұғалімдердің өз мамандығы бойынша теориялық білімі таяз, әдістемелік шеберлігі төмен, педагогика мен психологиядан білім деңгейі әлсіз, дидактикалық озық тәжірибелерді күнделікті жұмысына шығармашылықпен пайдалана алмайды деген сөз.
Оқушы білімін есепке алу мен бағалаудың бір жүйеге түсірілген, ғылыми негізделген критерийлері жасалмағандығын есепке ала отырып, мектепте қазақ тілін оқытуда жинақталған біраз тәжірибелер мен зерттеу - сараптау жұмыстары жайлы ой бөліспекпін.
Бағалаудың бұлжымас төрт ұстанымы бар:
Біріншіден, бағалау және баға - оқу үрдісінің құрамдас бөлігі. Бұл үш дәйектемеден тұрады: бағалау - ынталандыру әдісі меп құралы, оқыту мен оқудың қозғаушы құралы; бағалау емтихан не сынақ алу білім сапасын жетілдірудің, оқушының басқа да қасиеттерін дамытудың, ұштаудың кепілі: бағалау мұғалім мен оқушының жан-жақты ынтымақтастық қарым-қатынасын қалыптастырады, жағымды ықпал етеді.
Екіншіден, бағалау және баға оқушыларды өмірге үйретеді, дайындайды, бейімдейді. Бұл ұстаным да өзара сабақтас үш дәйектемеден тұрады - үлгерімді жоғарылату ісіне ықпал етеді; тәрбиенің маңызды құралы оқушылардың белсенділігі мен ынтасын арттырудың құралы.
Үшіншіден, бағалау мен баға барлық оқушылардың дамуына ықпал етеді.
Төртіншіден, бағалау әрқашан әділетті сипатта болуы керек, сон оның ғылыми-практикалық тұрғыдан нәтижелігі қамтамасыз етіледі. Оқушылардан тиісті жауап алып, олардын білімін тексеруде фронтальды (жаппай) сұрақ және оған жауап алу өтілген материалды пысықтауда өткен тақырыпты еске түсіруде қолданылады. Қазақ тілі сабақтарында 5-6 сыныптарда көрсеткіш карточкалар арқылы фронтальды жауап алып, білімдерін тексерулі жиі жүргіземін. Бұны 5-сыныпта фонетиканы оқытуда қолданамын. Дыбыстар мен әріптерді, дауысты, дауыссыз әріптер емлесін өткенде осы сигналдық карточкаларды қолданамыз.
Оқушыларға 1-ден 7-ге дейінгі цифрлар жазылған, карточкалар таратылады. Белгілі бір сөзді (қоян, сиез, ағалар, т.б.) айтқанында, оқушылар бұл сөздерде қанша дыбыс, қанша әріп бар екенін ойланады. Егер дыбыс туралы сұралса, дыбыс санына сәйкес цифр жазылған ақ карточканы көтереді, әріп туралы сұралса, сәйкес цифр жазылған көк карточканы көтереді. Осы тәсілмен оқушылардың сөз таптарын меңгеру дәрежесін де азғантай уақыттың ішінде тексеруге болады. Бұл білімді тексерудің тиімді әдісі.
Оқушы білімін тексеру мен бағалаудың бір тиімді әдісі "Оқушы білімін тақырыптық есепке алу" әдісі.
Оқушы білімін тақырыптық есепке алудың мынадай қолайлы жақтары бар:
1. Мұғалім жыл бойы өтілген материал бойынша әр оқушының қай тақырыпты қаншалықты меңгергенін біледі.
2. Өзіндегі есепке алу дәптеріне қарап мұғалім оқушы тап нені сұрау керектігін тез табады.
3. Оқу жылы бойы сұралмаған тақырып қалмайды.
4. Сұралмаған не білмеген тақырыпты мұғалімнің түбінде сұрамай қоймайтынына көзі жеткен оқушы жыл бойы өтілген материалдан бір тақырып қалдырмай оқып, сабаққа мұқият әзірленуге дағдыланады.
5. Уақытша оқытқан не жаңадан келген мұғалім есеп жүргізу дәптеріне қарап, оқушы білімін байқауына болады.
6. Ең негізгісі өткен материалды қайталау арқылы оқушы білімінің олқы жері жан-жақты толығады.
Ежелден ақ ұлы ойшылдарымыз Жүсіп Баласағұн, Әл-Фараби, ұлы Абайды ерекше толғандырған. Сондықтан ұлы ойшылар өз еңбектерінде адамның жеке басын, қаблеттерін үнемі дамытуды көтеріп отырған.
Шығармашылық - бүкіл тіршілік көзі. Мектепте білім беру ісіндегі басты бағдар-оқушылардың тек шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту және оларды шынайы өмірдегі дара тұлға етіп әзірлеу. Ол үшін ең біріншіден, өз таңдаулары бойынша оқытудың ұстанымын жүзеге асыру, яғни денсаулығын, дамуын, қызығуын ескеріп мүмкіндіктерін ашу. Екіншіден, оқыту үрдісінің сапасын арттырудың басты құрамды бөлігі-жақсы түсінікті тілмен жазылған оқулық. Бұрынғы әдіске арналған оқу үрдісінде мүғалімге басымдылық рөл берілсе, ал қазір оқу үрдісінде оқушы белсенділігі көрсетілуі тиіс. Ол өздігінен оқуы тиіс, ал мүғалімнің негізгі көңіл аударатын жайы; әрбір оқушының жеке қызығуы мен мумкіндіктерін ашу. Әрбір оқушы басқа оқушымен салыстырылмайды, керісінше, дамуына қарай өзімен-өзі салыстырылады. Мектептерде шығармашылық сабақтарды жиі өткізу оң нәтижеге бастайтыны тәжірибе жүзінде дәлелденіп отыр. Мүғалімнің кез келген сабағы шығармашылық сипатта өткізіліп отырса, оқушы дербестігінің қалыптасуы жоғары деңгейге көтерілері сөзсіз.
Қазақстан республикасының Білім туралы заңының білім беру жүйесінің міндеттері туралы бабында жеке адамның шығармашылық рухани және дене мумкіндіктерін дамыту, адамгершілікпен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интелектін байыту деп көрсетілгендей, қазіргі қоғамымыз шығармашылық қабілеті бар, талантты іскер адамдарға мұқтаж болып отыр.
Қазақстан республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы бойынша жоғары оқу орындарында білім беру үрдісін оқу-әдістемелік және ғылыми жұмыстармен қамтамасыз етуді жетілдіру, білім беру жүйесінің материалдық-техникалық базасын нығайту және білім беру жүйесін қаржымен, білікті де білімді кадрлармен қамтамасыз етуді жетілдіру міндеттері қойылған. Осы бағдарламаны іске асырудың нәтижесінде кәсіби міндеттерін дербес әрі шығармашылық тұрғыдан шешу үшін бәсекеге қабілетті маманды даярлауды қамтамасыз ететін білім беруді басқарудың тиімді жүйесі құрылатын және білім беру саласындағы ғылыми және инновациялық қызмет жандандырылатын болады деп күтілуде. Соның негізінде жоғары оқу орындарындағы әрбір оқу пәні оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыруға әсерін тигізбек.
Шығармашылық белсенділікті біз адамның жете түсінудегі талпынысынан туындайтын белгілі зерттеушілік және қоғамдық қоғамдық пайдалы маңызы бар міндеттерді шешуге жетудегі әрекетшіліктің жоғары сапалы деңгейі деп анықтай аламыз.
Оқушыларды оқу ордасында білім алуға белсендіру жолдарының әрі - жаңа технологиялар жүйесі мен жаңа оқыту әдістерін қолдану. Жаңа оқыту әдістеріне қазіргі кезде көп қолданылып жүрген активті және интерактивті әдістерді айтуға болады.
Активті және интерактивті әдістерге ойын түрінде өткізілетін сабақтар (іскерлік ойындар, рөлдерді ойнау және т.б.), пікірталас, саяхат, психологиялық тренинг, нақты жағдайларды талдау, өзекті мәселелерді шешу.
Интерактивті әдістердің тағы бір түрі - дәрістік, зертханалық, тәжірибелік сабақтарда компьютерлік мультимедияны қолданып жүргізу, яғнм компьютерді немесе жаңа техника мен технологияларды қолданып білім беру әдістерін айтамыз.
Қазіргі кезде тәжірибе көрсетіп отырғандай, жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдерін даярлау деңгейі психологиялық-педагогикалық, дидактикалық -әдістемелік тұрғыда әлі де болса төменгі деңгейде қалуда. Сондықтан әрбір оқытушы пәнді қалай оқыту, нені оқыту қажеттігіне көз жіберіп, өздерінің жұмыс бағдарламасы мен өмірлік қолданысының сапасына баса назар аударуы керек. Жоғары оқу орындарындағы тәжірибелік-зертханалық дәрістерді ескі жүйе бойынша емес, қазіргі жаңа ақпараттық технологияны қолданып байланыстыра отырып баянды түсіндіру жолдарын іздестірген жөн. Ал студенттер оқытушының берген білімдерімен шектеліп қана қоймай, оны әрі қарай өз бетінше белсенді, танымдық және шығармашылық іс әрекеттердің арқасында дамытуы қажет.
Оқытудың дамытушылық мақсаты оқушының шығармашылық жеке тұлғасын қалыптастыруға және ақыл-ойын, ойлау қабілетін , ынтасын дамытуға, яғни оны қызмет субъектісі ретінде қалыптастыруға бағытталған, Тәжірибелік мақсаты оқушының қызметке, еңбекке, басқа пәндерді оқыту үрдісінде тәжірибелік есептер шешу және оны ақпараттық қоғамдық өмірге дайындау көзделсе, ал тәрбиелік мақсаты оқушыны азаматтыққа, адамгершілік қасиетке, жоғары салалылыққа және ақпараттық мәдениеттілікке баулуға негізделген.
Бүгінгі таңда оқушылардың үздіксіз білім алу міндеттерін жетілдіруіне сай оқытушылардан олардың ойлау қабілеттерін дамыту, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту, сонымен қатар өзіндік жұмыстарына қатысты іскерліктерімен дағдысын тәрбиелеу талап етіледі. Ол үшін өзіндік жұмыс оқушылардың тек үй жұмысын орындау барысында ғана емес, оқу үрдісінің өн бойында өз орнын табуы тиіс. Оқушылардың әр түрлі өзіндік жұмыстары негізінде сабақтың нәтижесін және таным қабілеттерінің белсенділігін арттыруға болады.
Оқушылардың таным белсенділігі дегеніміз - оқуға қажетті білім мен дағдыны меңгеру және оларды өмірде пайдалана білуге, үйренуге деген саналы әрекеті.
Оқыту үрдісінде оқушылардың белсенділігі, негізінен, екі түрлі сипатта болады: сыртқы және ішкі белсенділік. Сыртқы белсенділік дегеніміз - оқушы әрекетінің сыртқы көріністері ( белсенді қимыл қозғалыстары, тәжирибелік әрекеттері, оқытушыға зейін қойып қарауы, мимикасы, т. б.). Ал ішкі белсенділігіне оның белсенді түрде ойлау әрекеті жатады. Белсенділік жеке басқа тән маңызды қасиет болып саналады. Ал қасиетсіз адамның жұмысы нәтижелі болуы мумкін емес.
Оқушы белсенділігі қандай болғанда да ой дербестігіне сүйенеді. Оқыту үрдісінде оқушылардың белсенділігін арттыру ұстанымын жүзеге асыруды мақсат еткен оқытушы сабақтың барлық кезеңінде олардың ой дербестігін дамытуға тырысады. Оқушыда белсенділік бір қалыпта болмайды, оның қарапайым ( еліктеушілікке, жай қайталауға, біреудің айтқанын бұлжытпай орындауға негізделген белсенділік) түрлері болады.
Шығармашылық белсенділік оқушының жоғары саналығы мен дербестігін керек етеді. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне және психикалық даму дәрежесіне қарай белсенділіктің бірнеше түрі қалыптасып дамиды: қимыл және сойлеу, ойын және оқу ( таным), өзін өзі тәрбиелеу, т.б. белсенділіктер.
Оқушылардың шығармашылық белсенділіктеріне өз бетінше орындалатын баяндама, реферат, шығармалар, пікір жазуы мен көрнекі құралдар, моделдер, конструкциялық, т.б. жұмыс түрлерін жатқызуға болады.
Професор Р.Лембергтің пікірінше, оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мына шарттарға болмақ:
oo оқушының істейтін жұмысының мақсатын айқын түсінуі;
oo жұмыстың жемісті аяқталуына, оның алдағы нәтижесіне қызығуы;
oo жұмысты оқушылардың өз еркімен, қалауымен орындауы.
Өзіндік жұмысты ұйымдастыруға қойылатын талаптар мыналар:
oo оқушылардың жұмысын оқу жұмысының басқа түрлері мен дұрыс ұштастыра білуі;
oo оқушылардың дербестігін арттырып, өзіндік білім алу қабілетін жүйелі түрде дамыту;
oo өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған материалдарды, хабарларды енгізу;
oo оқушылардың өзіндік жұмысына шығармашылық тұрғыдан қарауға әр уақытта дербес және белсенді әрекет жасауға баулу.
ІІ Тарау. Оқушылардың білімін, дағдысын бағалаудың теориялық негіздері.
2.1.Оқыту процесінде оқушылардың білімін анықтаудағы педагогикалық бағалау түрлері
Қазақстан Республикасының үздіксіз білім беру жүйесі саясатының басты мақсаттарының бірі - жан-жақты, жоғары білімді, шығармашылық қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Білім туралы Заңда (8-бап) білім беру жүйесінің басты міндеті ... ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен тәжірибе жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау делінген, Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында оқу бітіруші түлектердің біліміне қойылатын талаптар темендегідей:
- әлеуметтік-гуманитарлық ғылым саласында негізгі оқу мазмұнын білу, әлеуметтік жағынан қажетті білгірліктер мен үрдістерді ғылыми тұрғыдан талдай білу, ғылыми әдістерді кәсіптік және әлеуметтік қызметтің әр алуан саласында қолдана білу;
- адамның адамға, қоршаған ортаға қарым-қатынасын реттейтін этикалық және құқықтық нормаларды білу, оларды экологиялық және әлеуметтік іс жобаларын әзірлеуде ескере білу;
- өзініә алдына кәсіптік міндеттерін жүзеге асыруға байланысты мақсат қойып, оларды шешу үшін өзі оқып-үйренген ғылымның әдіс-тәсілдерін пайдалана білу;
- өз еңбегін ғылыми негізде ұйымдастыра білу, кәсіптік қызметі саласында қажет ақпаратты жинау, сақтау мен сұрыптаудың компьютерлік әдістерін меңгеру;
- өзінің кәсіптік қызметінің түрі мен сипатының өзгеруіне пәнаралық жобалармен жұмыс істеуге әдістік және психологиялық жағынан дайын болу.
Бұл талаптар - маман даярлығына қойылатын жалпы талаптар. Педагогикалық қызмет-қоғамдық құбылыс. Қоғамдық қарым-қатынастарының, өзгеруі, жаңа білімнің жинақталуы, өндірістің жетілдірілуі, әлеуметтік прогресс педагог қызметінің мазмұндық сипатын өзгертуді талап етеді. Себебі ол қоғамның әлеуметтік сұранысын қанағаттандыруы тиіс. Қазіргі кезеңде мектептегі жас ұрпақ тәрбиесі, оның жеке тұлғасының жаңаша қалыптасуы, әлеуметтік дүниеге көзқарасы, жалпы болмысы, ең алдымен, мұғалімге байланысты.
Мұгалімнің негізгі әлеуметтік қызметі-жас ұрпаққа қоғам міндеттеп отырған талаптарға жауап беретіндей тәрбие, білім беру. Осы талаптарға сәйкес орта білім беретін мектептер мен жаңа типті мектептердің (лицей, гимназия, колледж, атаулы, арнайы мамандандырылған мектептер) саны да көбейе түсуде.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында тәрбие процесінің тиімділігін одан әрі жетілдіру ерекше маңызға ие болып отыр. Бұл, әсіресе бүгінгі ғылыми-техникалық өрлеу кезеңінде айқын басымдылыққа ие. Осы бағытта педагогика ғылымы тұлғаның барлық жағынан жарасымды болып дамуын қамтамасыз етуді өзінің басты мәселесі деп қарастырады. Ол халыққа білім беру мен кәсіптік даярлық жүйесін үздіксіз жетілдіруді, теориялық білімді өнімді еңбекпен, қоғамдық өмірмен үнемі байланыстырып отыруды міндеттейді. Мұндағы мақсат-өскелең жас ұрпақты қоғам жұмысына белсене қатысуға әзірлеу. Ендеше тұлғаның адами қасиеттерін барлық жағына дамыту, онын тек жеке басының қажеттілігін ғана қамтамасыз етуді көздемейді, соны мен бірге өзі өмір сүріп отырған қоғамның мүддесін де қорғайды.
Жеке тұлғаның жан-жақты дамуына қалыптастыру:
- отанына берілгендікті, оның бостандығы мен тәуелсіздігін қорғауға дайындаған, бейбітшілік үшін, халықтардың достығы мен ынтымағы үшін, еңбекшілердің бақыты үшін арнаулы даярлықта тәрбиелеу;
- ғылым, мәдениет, техника сласындағы білімдер жүйесін және өндірісті ұйымдастырудың даму жағдайларын игере білуін тәрбиелеу;
- адамгершілік қасиетттерді барынша құрметтеушілік, адамдарға деген қамқорлық жасау және оларға ілтипатпен қараушылық, жолдастық пен адалдық, шыншылдық, жауапкершілік сезімдерге тәрбиелеу;
- еңбекте адал қарым-қатынасын, қоғам игілігі үшін материалдық өндіріс саласында еңбек етуге даяр болуы, еңбек ету қажеттілігін түсінуге, еңбек адамын құрмет етуге тәрбиелеу;
- әсемдікті барынша сезіне білуді, шын көріктілікті жасандықтан ажырата білуді, музыкаға, өнерге, әдебиетке ынтасын үнемі жетілдіруге талпынысын, құштарлығын, табиғатты сүюге тәрбиешілерді тәрбиелеу;
- денсаулығы мықты және дене құрылысы жақсы дамыған, дене шынықтырумен (спортпен) үнемі шұғылданатын адамды тәрбиелеу;
- табиғатты қорғау, оның байлығын көздің қарашығындай сақтау, адам өмірінің бастауы - жер, су, ауа, аң, өсімдіктерді бағалау, қастерлеу, сақтау рухында тәрбиелеу. т.с.с.
Әрбір мектеп мұғалімінің алдында, міне осындай оқушы тұлғасын тәрбиелеп шығару міндеті тұр. Бұл міндеттерді шешу әсіресе тұлғаның балалық, жастық және жасөспірім шақтарында жүзеге асырудың маңызы ерекше.
Тұлғаны барлық жағынан дамытып тәрбиелеу, жас ұрпақты қоғам құрылысына белсене қатысуға әзірлеу міндеттері мектеп арқылы жүзеге асырылады. Мектепте білім және тәрбие алу барысында жас түлектердің ақыл-ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой еңбегіне төселеді, рухани өмір байлығын меңгереді, эстетикалық сезім, талғамы артады... Соған сәйкес мектеп тәрбие беру ісін бірыңғай мақсатты, жүйелі түрде ұйымдастырылуын қамтамасыз етеді.
Мұғалім еңбегі басқа қызметтермен салыстырғанда, өзіндік ерекшелігі мол шығармашылықты сүйеді. Өйткені жеткіншек ұрпақты өмірге, еңбек пен әлеуметтік іс-әрекетіне дайындау мұғалімдерді көп іздендіріп, ойландыратын жұмыстың ең басты түрі. Олай болса, әрбір мұғалім орта немесе жоғарғы дәрежелі педагогтық білім алумен қанағаттанып қоймай, ол тәрбие мен оқытудың тиімді жолдарын үнемі іздестіріп, өз жұмысында пайдаланып отыруы тиіс. Сонда ғана мұғалім жаңашыл, оқушыларға тәрбие және білім берудің теориясы мен практикасын дамытудың қозғаушы күші және асқан шебері бола алады.
Мұғалім еңбегінің ғылымға негізделе отырып, белгілі жүйелілікпен жүзеге асырылатыны айқын. Мысалы, оңайдан қиынға, жеңілден ауырға, нақтылы түсініктен абстрактылы ұғымға біртіндеп ауысу ережелерін және оқушылардың жасы мен дербес ерекшеліктерін еске алмайынша оқу және тәрбие жұмысында белгілі нәтижеге жету қиын. Сондықтан мұғалімнің алдындағы басты міндет - оқушыларды біліммен қаруландыра отырып, ойлауға, сөз шеберлігіне, еңбек ете білуге үйрету және тәрбиелеу.
Ұстаз бүгінге ғана емес, ертеңге, болашаққа қызмет істейді. Ол заман дамуынан артта қалмастан, өзін-өзі жан-жақты дамыту үшін саяси-идеялық дәрежесін, ғылыми-теориялық білімін және педагогтық мамандығын күнбе-күн жетілдіріп отыруға талаптанады.
Мұғалім өз мамандығына байланысты ғылыми-теориялық мәселелерді, жоғары оқу орындарына қойылатын талаптарға сәйкес меңгеруі тиіс. Егер ол өзінің теориялық білімін өмір талабына сай жетілдіріп отырмаса, онда жастарды жан-жақты дамытып, тәрбиелеуге шамасы келмейді. Социологтардың зерттеу мәліметі бойынша институтты бітірген инженерлердің білімі 6-8 жылдардан кейін ескіреді. Ал мұндай жағдайды болдырмау үшін мұғалім үнемі ізденіп жұмыс істейді. Сондықтан оның шығармашылық іс-әрекеттері, мысалы, арнаулы әдебиеттер мен пәндік журналдарда жарияланатын тың мәселелермен таныс болуы, ғылыми семинарлармен конференцияларға белсене қатысып үлес қосуы ой-өрісін кеңітеді.
Педагогикалық ғылым жетістіктері мен озат педагогикалық тәжірибені заман ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz