Тереңдігі 1400м скважинадағы минералданған Апанқақ суының құрамы мен сапасын зерттеу

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ 2

КІРІСПЕ 3

I. ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ

Жер асты жэне минералды су көздерінің қазіргі жай-күйі 5
Судың адамзат үшін маңызы 10
Қазақстанның жер асты сулары 14

II. ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ 23

2. 1 Анализ жүргізудің эдістемесі және құралдарды таңдау 23

Судың физика-химиялық қасиеттерін анықтау 23

Судың физикалық органолептикалық қасиеттері мен олардың анықталуы 26

Судың химиялық құрамының анықталуы 29
Зертханалық жұмыстарға қажетті аспаптардың құрылысы мен жұмыс істеу тэртібін жэне қауіпсіздендіру техникасын меңгеру 37
ФОТОЭЛЕКТРЛІК ФОТОМЕТР КФК - 3 АСПАБЫМЕН

ЖҮМЫС 43

3. Апанқақ шипалы суы тарихын, физика -химиялық құрамын

зерттеу 52

3. 1. Тереңдігі 1400 м скважинадағы минералданған Апанқақ суының
құрамы мен сапасын зерттеу 60

ҚОРЫТЫНДЫЛАР62
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР63

Кіріспе

1. Тақырыптың өзектілігі. Минералды сулар - түрлі ауруларға шипа
болатын табиғи сулар. Ол жер бетінен сіңген сулардан, шөгінділермен бірге
көмілген теңіз суларынан, метаморфизм мен жанартау процестері
нэтижесінде босаған сулардан қалыптасады. Тотығу реакциясы басым
болатын жер бетіне таяу Минералды сулар құрамында азот, оттек, көмір
қышқыл газы, ал тотықсыздану реакциясы басымырақ болатын тереңірек
горизонттарда көміртек газдары, күкіртсутек көбірек болады.

Минералды сулар кендерінің типтері күрылымдық, гидродинамикалық, гидрогеохимиялық ерекшеліктеріне қарай ажыратылады. Судың шипалық қасиеті ондағы барлық еріген заттар мен арнаулы биологиялық эсері бар кұраушылар (С0 ₂ , H ₂ S, AsS, т. б. ) мөлшеріне қарай анықталады. Минералды сулардағы минералды қосындылардың мөлшері 2 г/л-ден төмен болғанда элсіз, 2-5 г/л-де аз, 5 - 15 г/л-де орташа, 15-35 г/л-ден жоғары болғанда минералды, 35 - 50 г/л-де - түзды, 50 г/л-ден астам болғанда күшті тұзды сулар болып саналады. Минералды 7-8 г/л-ге дейінгілерін ішу, ал басқаларын эр мөлшерде тұщы сумен қосып, шомылу арқылы емге пайдаланады. Температурасына қарай салқын (20°С-қа дейін), жылы (20 - 37°С), ыстық (37 - 42°С) жэне өте ыстық (42ӘС-тан жоғары) болып бөлінеді. Аниондары мен катиондарының шамасына сәйкес минералдысулар хлоридті, гидрокарбонатты, сульфатты, натрийлі, кальцийлі, магнийлі, газ бенарнаулы элементтеріне қарай көмірқышқылды, сульфидті, аз отты, бромды, иодты, темірлі, күшэлалы, кремнийлі, радиоактивті (радонды болып ажыратылады. Минералды сулардың құрамындағы кальций денедегі ісіктерге карсы ем болып, жүйке жүйесін нығайтады. Хлорлы магний суы қан тамырын кеңейтеді. Сульфатты сулар негізінен от пен ішті тазалауға көмектеседі. Йодты сулар тамақтың қалқанша безінің, өкпе бауырдың қызметін жақсартады. Бромды суларорталық жүйке тамыр қызметін қалпына келтіреді. Темір қосындысы қанның гемоглобиніндегі темір жетіспеушілігін толықтырады. Гемоглобиннің артуына минералды сулардағы кобальт, никель, күшэла да пайдалы. Сондай-ақ көмірқышкылды сулар қан тамырларының қабілетін жақсартып, жүрекке эл береді. Кремний кышқылды, сонымен қатар күкіртсутекті сулар ревматизм, бруцеллез, радикулит, жүрек, тері, т. б. көптеген ауруларға ем. Минералды сулар Қазақстан жерінде, таулы жэне жазық аймақтарда көп кездеседі. Қазіргі кезге дейін олардың 100-ден астам алабы зерттеліп, шипалық қасиеттері анықталған. Көпшілігіне гидрогеологиялық барлау жүмыстары жүргізіліп, 70%-дан астамы (көбінесе Оңтүстік жэне Оңтүстік - Шығыс аудандарда) пайдаланылуда. Алайда, мүндай сулардың ішінде толық зерттелмегендері де бар. Сондықтан, халық жиі пайдаланып отырған бүл сулардың қүрамын зерттеу, қасиетін білу өте өзекті.

2. Зерттеу обьектісі. Жаңакорған елді мекені аумағында орналасқан
Апанқақ шипалы суы, емдік қасиеті мол минералды сулар, термалды
жер асты суы.

Зерттеу жүмыстарын жүргізу үшін қойылған мақсаттар:Емдік қасиеті бар сулардың ішінде Жаңақорған елді мекені аумағында орналасқан Апанқақ суы толық зерттелмеген, бірақ жергілікті түрғындар арасында емге пайдаланылып жүргендіктен, оның тарихы, қазіргі хал-жағдайы, химиялық қүрамы мен шипалық сырын тереңнен зерттеу мақсат етіп қойылды.
Қойылған мақсаттарға орай, бірқатар міндеттер шешілді:

Зерттеулер нэтижесінде, шипалы су көзінің көп уақыттан бері халыққа ем ретінде пайдаланылып жүргендігі көрсетілді. Емдік қасиеті бар су көзінің қазіргі ахуалы, оған арнайы орындардың назар аудару қажеттілігі көрсетілді. Химиялық анализдеу арқылы су қүрамы анықталды.

5. Әдіснамасы: Судың физикалық органолептикалық қасиеттері, Судың
химиялық күрамы, Судың рН-ы анықталды. И-160МИ иономерімен рН
анықталды. Судағы нитриттерді, аммиакты, сульфаттарды, темірді сапалық,
сандық анықтау эдістері, ерітіндідегі заттың концентрациясына фотометрлік
анықтау эдісі қолданылды.

Зерттеу жүмысының ғылыми-практикалық жаңалығы мен практикалық маңызы. «Апанқақ» суының емдік қасиеті туралы көп жұрт біле бермейді. Сонымен қатар, бүрынннан белгілі болған минералды бүлақтар, эсіресе, шөлді аудандарда көп кездесетіні, жергілікті халық бүларды ем үшін пайдаланғаны болмаса, олардың элі игерілмегені белгілі болды. Сонымен қатар, тақыр жазықтарда су тереңде кездеседі екен де, қабат аралық сулардан басқа қүмды массивтердің астында артезиан суларының мол қоры болатыны жэне зерттеу нэтижесінде тек Жаңақорған ауданының өзінде ғана Көктөбе, Қандөз, Қаратөбе, Келінтөбе, Ақтас, Апанқақ, Түгіскен, Чемодан, Күйік, Байкенже елді мекендерінде минералды су көздері кездесетіні анықталды.
Жүмыс қүрылымының бағасы. Зерттеу жүмысы кіріспеден, эдебиеттік шолу бөлімінен, зерттеу бөлімнен, қорытындыдан жэне пайдаланылған эдебиетттер тізімінен түрады. 6 кесте, 24 иллюстрациялық материал дар келтірілген.

I. Әдебиеттік шолу

1. 1 Жер асты жэне минералды су көздерінің қазіргі жай-күйі

Тірі жэне өлі табиғатта жүретін түрлі процестер мен қүбылыстардың адам тіршілігіне жүмсалатын заттардың ішінде судың маңызы зор. Қүрлық бетінің эр түрлі жерлеріндегі түгцы сулардың қорлары эр түрлі. Мысалы,

3 3

Аляскада 1 адамға 2 миллион м, Жаңа Зеландияда 100 мың м, бұрыңғы Кеңестер Одағында 18, 3 мың м, ал Қазақстан Республикасы түщы су қоры тапшы мемлекеттер қатарына жатады. Қазақстанда 1987 жылы халық шаруашылығына жүмсалған судың жалпы мөлшері 38 км ³ -ге жетті. Планетамыздағы адамзаттың түщы суды пайдалануы жыл сайын өсіп келеді. Ал, мүхиттардың, теңіздердің түзды сулары шаруашылықта мардымсьіз болса да қолданылып жүр. Біздің республикамызда су түщытқыш станциясы Ақтау қаласында ғана бар. Егер ерте кезде, бір адам басына шаққанда, тэулігіне 12-18 литр су пайдаланса, XXI ғасырда мэдениеті дамыған елдерде оның шамасы орта есеппен 200-400 литрге жетіп отыр[1] .

Судың тағы бір кереметі оның су қабаты, ауа қабаты, қүрлық қабаты арасында тынымсыз айналыста жүретіндігі. Судың тағы бір қасиеті -жақсы еріткіш. Ac түзын суға салсақ, оның қатты түйіршіктері еріп, мөлдір ерітіндіге айналады. Жерге сіңген су тау жыныстарындағы эр түрлі минерал заттарын ерітеді. Бүдан судың физикалық қасиеті өзгереді. Дәм жэне иіс пайда болады, жылынады. Жаңа қасиеттерге ие болған жер астынан шығатын суларды минералдық сулар деп атайды. Судағы еріген заттарының мөлшері оның кездесетін жерлеріне байланысты. Інгуге жарамды судың 1л. 2-20 гр еріген түздары болады. Ол адам ағзасына пайдалы әр түрлі сырқаттардан айығуға жэрдемдеседі. Ондай суларды шипалы сулар дейміз[2] .

Жер асты сулары - Жер бетінің төменгі қабаттарындағы тау жыныстарының арасында қатты, сүйық жэне газ күйінде тараған сулар. Бүл су өткізгіш тау жыныстарында кездесетін түйіршік жэне кесек шөгінділер қуыстары, қатты жыныстардың жарықшақтары, утас пен доломиттердің қарсты куыстары бойынша жылжып отырады. Жер асты сулары қысымсыз грунт сулары мен қысымды артезиан суларына бөлінеді, ал минералдығы бойынша - ащы су, минералды су жэне түщы су болып үшке бөлінеді. Соңғы екі судың практикалық маңызы халық шаруашылығында аса зор. Жер асты сулары деп жер қыртысында кезігетін барлық физикалық күйдегі суларды айтамыз. Қоректену көздері белгілі болған жағдайда жер қыртысындағы су көздері негізінен алаптық геологиялық қүрылысымен анықталады. Жер қыртысында су өткізетін жэне су өткізбейтін қабаттардың кезектесіп келіп отыруы эдетте, су өткізбейтін қабаттың үстіне орналасқан су өткізетін топырақ қабаттарында бос сұйық сулардың жиналуына жағдай жасайды (1. 1 -сурет. )

Егер сулы қабатты бүрғылау жолымен немесе қүдық қазу арқылы ашқан, ондағы судың деңгейі өзгеріссіз қалса, онда жер асты суларын тегеурінсіз, ал деңгейді жер асты суларының деңгейі дейді. Жер қыртысындағы асты-үстін бірдей өткізбейтін қабат алып жатқан сулы қабатты ашқанда, скважинадағы судың деңгейі үстіңгі су өткізбейтін қабаттан орнығуы мүмкін еді. Бұл жағдайда сулы қабаттағы сулар гидростатикалық тегеуріннің әсерінде болады, ал сулы қабат тегеурінді сулы қабат деп аталады.

1. 1-сурет. Жер асты суының орналасуы

Орналасу сипатына, режиміне, қалыптасу жағдайына, қозғалуына жэне жер үсті суларымен өзара байланысының сипатына қарай жер асты сулары тегеурінді жэне тегеурінсіз деп атайды.

Тегеурінсіз жер асты суларына топырақ, топырақ-жер жэне қыртысындағы сулар жатады.

Топырақ суларының өзінен төмен орналасқан жер қыртысында сулармен гидравликалық байланысы болмайды.

Топырақ-жер сулары деп су өткізбейтін қабаты жер қыртысында орналасқан, ал деңгейі түрақты немесе түрақсыз түрде топырақ қабатында болатын жер асты суларын айтамыз[3] .

Ерте заманнан бері түрмыс қажеттігіне жер үсті суларымен қоса, арнайы үңғылар орнату арқылы, жерасты сулары да пайдаланылады (1. 2-сурет. ) Біздің еліміздө де, шет елдерде де мыңдаған қалалар мен елді мекендердің тұрғындары жер асты сулары арқылы қамтамасыз етіледі. Дүние жүзінің шөл жэне шөлейтті жерлері (Үндістан, Пәкістан, АКДІ, Австралия, Қазақстан) жерасты суларын пайдалану нэтижесінде, сусыз далалар қүнарлы өлкеге айналып, бау-бақша өскен, мал шаруашылығы дамыған өңірге айналған. Сапасы және тазалығы жағынан бүл сулардың теңдесі жоқ, жердің өзі суды тазалап беретін сенімді табиғи сүзгі болып табылады.

Қазақстан жер аумағы жағынан үлкен мемлекет, бірақ сол жердің көпшілігі кұрғақ шөлейт жерлер. Дегенмен, оның бір ерекшелігі жерасты суларына бай. Республика аймағында түрлі мақсаттарға сай ашылып, зарттелінген 633 жер асты су қоры бар, олардың пайдалану қуаты тэулігіне 43384 мың текше метр. Бүл Ертістің Обь-өзеніне қүяр сағасындағы су көлемімен пара-пар.

Осындай табиғи байлыктың иесі болган еліміздің алдында, оны үлкен жауапкершілікпен тиімді пайдалану мақсаты тұр. Өйткені, республиканың Солтүстік, Батыс жэне Орталық аймақтарында су жетіспеушілігі бар. Сөйте түрса да, зерттеліп, дайындалған жерасты су қорларын халық шаруашылығының қажетіне игеру өте төменгі деңгейде болып келсе, кейінгі жылдарда тіпті тоқтап қалып отыр. Ауыз су жэне шаруашылық мүқтаждығы үшін зерітеліп пайданалған көптеген жерасты су көздері 10-15% жылдар бойы игерілмей келеді, кей жерлерде мүндай кешеуілдеу уақыты су көзінің жалпы пайдалану мерзіміне (25-30 жыл) таяп қалып отыр. Бұл деген жерасты суларының корын пайдаланбай жатып оны пайдалану қүкын қайта қарап, бекіту керек деген сөз[4] .

Судағы еріген заттардың мөлшері оның кездесетін жеріне де байланысты екен. Соған орай минералды судың ішінде ішуге жарайтыны да, жарамайтыны да бар. Ол адам ағзасына пайдалы, эр түрлі сырқаттардан айығуға жэрдемдеседі. Олар ел арасында «Арасан» деп аталып кеткен. Алмаарасан, Қапаларасан, Балықарасан, Арасанталды, Жаркентарасан атаулары осыдан шыққан сияқты.

Мэселен біздің республикамызда 300-ден аса минералды бүлақтар зерттеліп, олардың эр түрлі дертке шипалық қасиеттері анықталған екен. Минералды сулар тарихына көз жіберсек, олар Қазақстан жеріне өте ертеден белгілі болған. Мысалы, Алмаарасан радоны ыстық минералды су көзі 15 гасырда Ақсақ Темір жорыктарының жазбаларында кездесетінін тарих оқулықтарынан оқыдым. Алтайдағы Рахман қайнары жөніндегі алғашқы деректер баспасөз бетінде 1834 жылы жарияланғанын да тарихи деректерден білдім.

, Қызылорда облысындағы Жаңақорған ауданында аты бүкіл элемге белгілі жерлер бар. Соның бірі Теріскен көлінің жанынан ашылған «Жаңақорған шипажайы» 1919 жылдан жүмыс істейді.

Ол жылына мындаған демалушылардың денсаулығын емдейді. Көл батпағының қасиеті ерте кезден-ақ белгілі болған. Үлы Отан соғысы жылдары бүл жаралыларды емдейтін госпиталь болса, 1954 жылдан жан сауыктыратын курорт есебінде жүмыс жасайды.

Негізінен сазбалшық буын, сүйек жэне сіңір ауруларын, шеткері нерв жэне оның ағзаларының ауруларын емдейді.

1998 жылы үлкен жөндеуден өтіп, жоғарғы деңгейдегі санаторийлер қатарына қосылды. Қазіргі танда санаторий көршілес Ресей мемлекеттерінен емделушілерді қабылдауда.

Республикамыздың бірталай өңірінде өте тереңнен атқылап, жер бетінде шығып жатқан емдік қасиеті мол минералды су бұлактары кездеседі. Мүндай минералды сулар, термалды жер асты суы Қызылқүмның солтүстік бөліктерінен де шығатыны белгілі. Мүндай ыссы сулар өнеркэсіпте, үйлерде жылыжайда, фермаларда, моншаларды жылытуға пайдаланады екен. Бірақ оны қолға алуға мүмкіндіктер аз.

Бұрынннан белгілі болған минералды булақтар, эсіресе, шөлді аудандарда көп кездесетінін аңғаруға болады. Жергілікті халық бүларды ем үшін пайдаланғаны болмаса, олардың элі көпшілігі игерілмеген.

Тақыр жазықтарда су тереңде кездеседі екен де, қабат аралық сулардан басқа күмды массивтердің астында артезиан суларының мол қоры болады екен.

Артезиан алабы - бір немесе бірнеше арынды су қабаттары бар аумақты,
біртұтас геология лық қү-рылым. Сулы қабаттар көбінесе көлбеу
орналасқан синклиналь пішінде болады жэне олар өзара су өткізбейтін
қабаттар арқылы бөлінген. Артезиан алабы бір-біріне жалғас үш бөліктен (су
жиналу, арын жэне арылу аймақтарынан) күралады. Ең биік орналасқан су
жиналу аймағы таулы, қыратты аудандарды алып жатады да, сулы қабаттары
жер бетіне біршама таяу келеді. Бүл жауын-шашын, өзен-көл суларының
жерге сіңіп, Артезиан алабының су қорын толтыруға қолайлы жағдай
туғызады. Арын аймағында сулы қабаттар тереңдеген сайын қысым арта
түседі. Мүндай жерден артезиан суы бүрғыланған үңғыма арқылы жер бетіне
атқылап шығады. Арылу аймағында арынды су

қайнар бүлақ түрінде жер бетіне шығады. Артезиан алабы тектоник., стратиграф. жэне литол. ерекшеліктері бойынша платформалардың Артезиан алабы жэне қатпарлы өңірлердің Артезиан алабы болып жіктеледі. Ірі Артезиан алабы өзін қүрайтын екінші ретті субартезиандық алаптарға бөлінеді. Платформалардың Артезиан алабы кең аумақтағы ірі тектоник. ойыстарда орналасады. Дүние жүзіндегі ең үлкен Батыс Сібір Артезиан алабының аумағы 3, 0 млн. км ² . Оның бір шеті Қазақстанның аумағына енеді. Республиканың батысындағы Каспий маңы, оңтүстігіндегі Қызылкүм Артезиан алабы да платформалық түрге жатады. Қатпарлы өңірлердің Артезиан алабы тау бөктерлері мен тауаралық ойыстарға орналасады. Олардың аудандары алдыңғылармен салыстырғанда бір дэреже төмендеу (бірнеше мыңнан жүздеген мың км ² -ге дейін) келеді (мыс, Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы Тянь-Шань мен Жетісу Алатауының таулы жоталарының арасында Текес, Кеген - Қарқара, Жалаңаш, Сөгеті, Басшы - Қоңырөлең, т. б. шағын Артезиан алабы бар) . Артезиан алабының суы хим. қүрамы жэне темп-расы бойынша эр алуан болып келеді. Ол калалар мен а. ш-ның мүқтаждықтары үшін кеңінен пайдаланылады.

Мүндай суларды зерттеу нэтижесінде, жерасты, соның ішінде емдік қасиеті бар су Жаңақорған ауданының оңтүстігіндегі Көктөбе, Қандөз, Қаратөбе, Келінтөбе, Ақтас, Апанқақ, Түгіскен, Қызылқүмның ішінде Чемодан, Күйік, Байкенже елді мекендерінде кездесетіні анықталды.

Бүл жерлердегі шығып жатқан 66-70 жылдары қазылған артезиандардан шығып жатқан 65° -35° С аралығындағы түщы минералды, шипалы сулар біздің ауданнан шығып жатқан алтын мен ураннан да бағалы қазба байлықтар деп айтуға бол ад ы.

Аудан көлеміндегі осындай скважиналардан секундына 1 м\3 шипалы су босқа ағып жатқаны бэрімізді ойға қалдыратыны сөзсіз.

Байтақ елімізде аты ел-жүртқа етене таныс, естігенде елең ете қалатын, көнекөз қариялардан көптеген аңыз-эфсана тыңдап өскен Қызылқүм, Мойынқүм, Мырзашөл, Бетпакдала, Қарақүм сынды көптеген шөлді аймақтар бар. Азияның төрінде қоныс тепкен Қызылқұм шөлі жайында елдің арасында қызықты эңгімелер жиі айтылады.

Қызылқүм Орталық Азияның қақ ортасында жатыр. Негізінен, Қазакстан мен Өзбекстан аумағын алатын шөлдің бір бөлігі Түрікменстан жерін де қамтиды. Біздің елімізде оның басым бөлігі Қызылорда облысымен шектеседі. Сондай-ақ Оңтүстік Қазақстан облысының бірқатар аудандары Қызылкүм шөлімен жағалай орын тепкен. Қысқасы, Қызылқүм шөлі қазақ жерінің басым бөлігінде жатыр.

Өткен ғасырдың ортасына дейін аталмыш шөлді аймаққа онша түрен тие қоймаған еді. Саясатты желеу еткен жүрт тың жерлерді игеруге білек сыбана кірісті. Қызылдың қүмында талай қоныс бой көтерді. Иен жатқан боз дала торт түліктің өрісіне айналды. Қыруар шаруа атқарылды. Артезиан құдықтары қазылды. Қызылқұм шөлді аймаққа қоныс тепкенмен, оның жерасты су қоры мол екенін айтады мамандар. Өйткені сол бір жылдарда артезиан қүдығын қазған мамандар эрбір ауылға сапалы ауызсу жеткізу киынға түсе қоймағанын тілге тиек етеді. Тағы бір елең еткізерлік жағдай, сол қазылған артезиан күдықтарынан негізінен ыстық сулар атқылап шығыпты. Осындай жерлер Қызылорда облысының Жаңақорған ауданынан бастап соңғы нүктесіне дейін жиі кездеседі екен. Оның сыры неде екенін әлі ешкім біле алмай жүр. Облыстық басылымда үзақ жылдар бойы қызмет жасаған Ақберген Ержан ағамыз бірде «Мен сол тақырыпты көп зерттедім. Мамандармен сөйлестім. Әдетте жер астынан шыққан су мүздай болады емес пе? Ал олар қол күйіп қалардай ыстық болады. Неге бұлай екеніне ешкім нақты жауап қайтара алмады», - дейді ол кісі. Жүрттың айтуынша, аталған ыстық судың адам денсаулыгына шипасы өте мол көрінеді. Соган түсіп, дертіне шипа тапқан адамдар да бар. Осыған байланысты жердің астынан буы бүрқырап шыгып жатқан суды шалгай өңірлерден іздеп келетіндер көп-ақ [5] .

1. 2 Судың адамзат үшін маңызы

Су қадірлі, қасиетті зат. Қазақ халқымыз судың да сүрауы бар, су иесі Сүлеймен дейді. Бүл, суды қадірлей білу керек, күтіп баптау керек, орынсыз қолданбау керек деген сөз. Қазақ халқымыз суды аса қадірлеген. Су адам үшін соншалықты маңызга ие, ол тек ішу үшін ғана емес, күнделікті өмірде өндірісте, зауыт-фабрикларда, техникада, мал шаруашылығында, тамақ өнеркэсібінде жиі қолданады. Су, адамдарға, жануарларға жэне өсімдіктерге кажет тамақ өнімдері күрамында белгілі бір мөлшерде болады. Мысалға, шырынның жеміс-жидектердің, бау-бақша өнімдерінде. Өзімізге қажет деген суды сұйық күйінен басқа, кез -келген тамақ өнімдері арқылы да қабылдаймыз. Табиғаттағы ең күшті еріткіш -су. Еріткіш дегеніміз ол, кез-келген заттпен оңай араласып кететін затты айтамыз. Суда көптеген заттар белгілі бір мөлшерде ериді. Сусыз басқа тамақ өнімдерін дайындай алмаймыз. Яғни сусыз бірде-бір тірі организмдер өмір сүре алмайды. Адам денесінің 65% қүрайды. Ал өсімдіктер бойында болатын су мөлшері бүдан да көп болады. Мысалы қарбызың 90% су қүрайды. Күнбағыс бір жазда 40 литр су сіңіреді. Адам денесіндегі су еркін түрде қан құрамында жүреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.