Сезімтал жүйелер туралы түсінік. Әлемді тануда талдағыштардың маңызы

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспары
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Сезімтал жүйелер туралы түсінік. Әлемді тануда талдағыштардың маңызы.
2. Талдағыштарды зерттеу әдістері.
3. Рецепторлардың қызметтері мен жіктелуі.
4. Рецепторлардың жалпы қызметтері.
5. Вебер-Фехнердің заңы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Организм өзін қоршаған ортамен қарым-қатынаста ғана тіршілік ете алады.И.М.Сеченовтың айтуы бойынша организмнің қоршаған ортасыз тіршілігі болмайды. Бұл пікірдің физиология ғылымы дамыған сайын мағынасы толық ашылып, жаңа жетістіктермен дәлелденіп отыр.
Жануарлар организмі, өсімдіктермен салыстырғанда, өте күрделі және белсенді болады.Организм өзінің қимыл іс-әрекеті және мінез-қүлығы арқылы қоршаған ортаның өзгерістеріне белсене бейімделеді.Организмнің біртұтастығын сақтау кейде гомеостаздың күрделі өзгерістері арқылы ортаның әсерін жеңуден туады.Мұны ол жаңа мекенжай іздеп барлаумен немесе тіршіліктің жаңа жағдайларына көшумен жүзеге асырады.Осындай іс-әрекет өмір тәжірибесін жинақтауға,тіршілік үшін күрес және табиғи сү-рыпталу процестеріне қажет.
Бұлардың бәрі адамда ең жоғары даму сатысына көтерілген.Адамның қоғамдық еңбегі бүкіл қоршаған табиғатқа әсер етеді.Өйткені олар оны өзгертіп, өз мү-қтаждықтарына жаратады.Адамның іс-әрекеті тек табиғи ортамен емес,әлеуметтік ортамен де байланысты.Бұл олардың өзара қоғамдық қарым-қатынастары.
Адам табиғи жағдай мен қоршаған төңіректің өзгерістері туралы ұдайы мәлімет алып тұрады.Ол қоршаған әлемнен сигналдарды сезім ағзалары арқылы қабылдайды.
Талдағыштар (анализаторлар) немесе сезім жүйесі дегеніміз арнайы қабылдағыш-рецепторлардан, аралық және орталық жүйке клеткаларынан, оларды байланыстыратын арнаулы талшықтарынан тұратын жүйке жүйесінің күрделі бөлігі.Сезім ағзалары организмнің өзін қоршаған ортамен өзара әреккттесуін жүзеге асыруда маңызды роль атқарады. Өйткені сезім ағзаларының рецепторларында сыртқы ортаның тітіркену әсерінен қозу толқындары пайда болады, ол ОЖЖ-не өтеді.Сезім ағзалары қабылдайтын тітіркендірістер үлкен ми сыңарлары қыртысының белгілі аймақтарында ажыратылады.Яғни талдағыштар ақпаратты қабылдайтын және талдау жасайтын жүйелер. Әрбір талдағыштың іс-әреккті олардың рецепторларында сыртқы түрткілердің физикалық және химиялық әсерін түйсінуден басталады.Олар қозу толқынына айналып, әртүрлі деңгейде орналасқан нейрондардың тізбектері арқылы миға жетеді. Сезім сигналын өткізу бірнеше рет олардың өзгеруі және қайта түрлендіруі арқылы атқарылады.Сонан кейін қозу толқыны үлкен ми сыңарларының тиісті аймағына өтеді.Бұл жерде ең жоғары анализ және синтез жасалынады.Сөйтіп,рецепторлар қозу толқынын өткізетін жол және ми қыртысының белгілі бір аймағында организмнің тітіркендіруді қабылдауын және ажырата білуін қаматамасыз ететеін біртұтас жүйе -- талдағыштарды түзеді.
Талдағыштар туралы ілімді И.П.Павлов ашты.Ол, ең бірінші болып, талдағыштың үш бөліктен тұратынын айтты:рецепторлық (шеткі бөлімі), афферентік нейрондар және өткізгіш жолдар (аралық бөлім), соңында афференттік сигналды қабылдайтын үлкен ми сыңарларының қыртысы (орталық бөлімі).
Талдағыштардың әлем тануда өте зор мәні бар. И.М.Сеченовтың айтуы бойынша, талдағыш дегеніміз - мидың сезіну ағзалары.Өйткені әрбір психикалық іс-әрекет санада сезім арқылы қабылдау негізінде туады.
Сыртқы дүниені тану әрдайым сезуден басталады.Ол заттардың жеке қасиеттері мен сапаларын анықтап табуға мүмкіндік туғызады.Алайда әлемде өзімен-өзі бөлектенген қасиеттер мен сапалар болмайды.Сондықтан сезу түйсікті қалыптастырады.Түйсік заттар мен қүбылыстарды толық, олардың барлық қасиеттерінің бірлігін тануды жүзеге асырады.Ал, түйсік пен сезу арқасында түсінік пайда болады.Түсінік адамның әлем тануын өрістетеді.Ол адамның сезім ағзаларына бүрын әсер еткен қоршаған ортадағы заттар мен қүбылыстарды көзге елестетіп, ойға түсіреді. Сөйтіп, сезу, түйсік, түсінік таным процесінің алғашқы кезеңі.Бұлар нақтылы ойлауды түзеді.Олар қоршаған ортадағы кейбір заттардың және құбылыстардың сыртқы пішіне мен байланыстарын бейнелейді.Ал құбылыстардың мәні мен заңцылығын тану дерексіз ойлаудан туады.Бұл ойлау құбылыстардың мәнін, олардың ішкі байланыстарын ажырататын ұғым, пікір және ой түжырымы, арқылы болады.Бұл танымның ең жоғары, күрделі кезеңі.Адамның таным процесі барлық кезеңде қоғамдық әлеуметтік зандарға бағынады және қоғамдық тарихи тәжірибелермен сыналады.
И.П.Павлов өзінің зерттеулерімен бейнелеу процесінің мидағы физиологиялық механизмдерін дәлелдеді.Ол материялық әлемді бейнелеудегі адамның ой-өрісі мен тереңдегі сыртқы дүниенің әсерінен туатын көптеген мәліметті қабылдайтын және өңдейтін жүйке жүйесінің қасиеттерімен тығыз байланысты екнін көрсетті.
Азаматтың дүниетанымындағы жетістіктері және табиғт пен қоғамдағы өзгертуі, ғылым мен техниканы дамытудағы табыстары оның сезім ағзалары мен үлкен ми сыңарлары қыртысы қабылдайтын, талдайтын мәліметтердің дұрыстығы, дәлдігі, сәйкестігінің аймағы болады.
Сондықтан әрбір талдағыш таным процесінде, әрекеттік тұрғыдан қарағанда, мақсатты мінездің тек арнамалы көрсеткіштерін белсендіріп қоймай, мидың басқа да күрделі қызметіне қатысады.

Талдағыштардың құрылымы мен қызметі.
Жоғары омыртқалы жануарлар мен адамның барлық талдығыштар жүйесіне мынадай жалпы қүрылыс негіздері тән:
1. Талдағыштар жүйесі көп қабатты жүйке клеткаларынан тұрады.Олардың алғашқы қабаты қабылдағыш әлементтермен,ал соңғысы үлкен ми сыңары қыртысының ұласқан аймақтарымен байланысты болады.Ал қабаттар олардың аксондары түзетін өткізгіш жолдар арқылы өзара байланысады.Талдағыштардың мүндай құрылымы әртүрлі қабаттардың мәліметтерді өңдеуде арнаулы бағытқа салуға мүмкіндік туғызады.
2. Талдағыштар көп жолды болады. Олардың әрбір қабатында барлық деңгейге кезегімен серпініс жіберетін көптеген жүйке әлементтері бар.Талдағыштардың мүндай көп жолдары жасалған талдаудың өте сенімділігін және дәлдігін қамтамасыз етеді.
З.Шектес қабаттарда сезіну алқымы деп аталатын әртүрлі әлементтер саны кездеседі.Мәселен,адамның көру жүйесінің торлы қабығындағы фоторецепторлар қабатының 150 мл әлементі бар, ал шығаберістегі ганглиоздық клеткаларында небәрі 1 млн.250 мың әлемент болады.Бұл тарыла түсетін алқымның мысалы.Алайда көру жүйесінің жоғары деңгейінде кеңейетін алқым қалыптасады.Есту және басқа кейбір талдағыштарда рецептордан миға дейін тек кеңейетін алқым кездеседі.Тарылатын "алқымдар" құбылысының физиологиялық мәні миға - келетін хабардың санын азайту. Ал кеңейетін "алқымның" қызметі әртүрлі сигналдың белгілерін жете және өте терең талдауға мүмкіндік жасау.
4. Талдағыштардың тура және көлденең бөлшектері болады. Жүйке әлементтерінің бір немесе бірнеше қабаттан құрылатын бөлімі тікелей ажыратылу (дифференциация) деп аталады. Әрбір бөлімнің (мәселен, иіс буылтығы, буынды дене) өзінің атқаратын жеке қызметі болады.
Талдағыштардың шеткі рецепторлық, аралық және ми қыртысында, орталық бөлімдері болады.

Талдағыштардың шеткі бөлімі

Талдағыштардың шеткі бөлімін морфологиялық айырмашылығы бар және арнаулы физиологиялық бағытқа икемделген көптеген қабылдағыштар құрады.Алуан түрлі рецепторлар - тітіркендірістің әсерін жүйкенің ұшына немесе қабылдағыш клеткаларға өткізуге икемдеалген күрделі құрылымы бар сезіну мүшелері.
Әрбір рецептор тітіркендірістің белгілі бір түрлерін ерекше сезеді.Талдағыштардың зор қозғыштығы байқалады,яғни рецепторлар сыртқы тітіркендіргіштің ең аз мөлшеріне әсерленгіш келеді.Сөйтіп олар сигналды табу және ажырату қызметін атқарады.Бұл сыртқы және ішкі ортаның әртүрлі тітіркендіргішінің әсерін қабылдайтын, өңцейтін, қозу толқынын тудыратын, оларды үғынуға әволюциялық дамуда бейімделген организмдегі арнайы рецепторлар арқылы жүзеге асады.
Рецепторлардың жіктері.барлық рецепторлар екі үлкен топқа бөлінеді: сыртқы немесе әкстерорецепторлар және ішкі немесе интерорецепторлар - көру, дыбыс, иіс,дәм, терінің сезу рецепторлары.Ал интерорецепторларға - ішкі ағзалардың жағдайын ишараттайтын висцерорецепторлар және тірек-қимыл жүйесінің вестибуляры мен пропиорецепторлары жатады.
Рецепторлар сыртқы орта мәліметтерін қабылдау түрлеріне байланысты екіге бөлінеді: дистанциялыц рецепторлар -- олар ақпаратты тітіркендіргіш көзінен әлдеқайда алыстан (көру, есту, иіс), ал контактық рецепторлар тікелей жанасқанда мәлімет алады.
Рецепторлар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.