Халық пен аумақты табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау
Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:
Төтенше жағдай
Уикипедия -- ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Төтенше жағдай - мемлекетке төнген түрлі қауіпке байланысты елбасы немесе парламент жариялайтын уақытша режим. Ол табиғат апаты, соғыс қаупі, техногендік апат, халық ішіндегі толқу, т.б. жағдайларда жарияланады. Мұндай уақытта азаматтардың құқықтары мен бостандықтары саналы түрде шектеледі, бейбіт кездегі заңдар күшін тоқтатып, төтенше заңдар шығарылады. Төтенше жағдай жариялай отырып мемлекет басшысы өзіне көптеген абсолютті өкілдіктер алады. Түрлі мемлекеттік органдар өз қызметтерін өзгертеді. Олар жаңа заңдық кеңістікте қатаң тәртіпке бағына отырып қызмет жасауға мәжбүр болады. Төтенше жағдай жариялау уақыты, мерзімі, сол кездегі билікке берілетін өкілеттіктер дәрежесі ел Конституциясында анықталады. [1] Төтенше жағдай - адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші объектілерге нұқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Төтенше жағдай пайда болу себептеріне қарай табиғи сипаттағы және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға бөлінеді.
Мазмұны
* 1 Табиғи сипаттағы Төтенше жағдай
* 2 Техногендік сипаттағы Төтенше жағдай
* 3 Төтенше жағдай аймағы
* 4 Тағы қараңыз
* 5 Сілтеме
Табиғи сипаттағы Төтенше жағдай
Табиғи сипаттағы Төтенше жағдай - дүлей зілзала (жер сілкінісі, сел, көшкін, су тасқыны және басқалар), табиғи өрт, індеттер мен малдың жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсімдіктерінің және ормандардың кеселдері мен зиянкестері арқылы зақымдануын туғызатын Төтенше жағдай-лар.Рихтер шкаласымен есептелінеді.
Техногендік сипаттағы Төтенше жағдай
Техногендік сипаттағы Төтенше жағдай - өнеркәсіп, көлік авариялары және басқа да авариялар, өрт (жарылыс), күшті әсер ететін улы, радиоактивті және биологиялық жағынан қауіпті заттарды тарататын (тарату қаупі бар) авария, үйлер мен ғимараттардың кенеттен қирауы, бөгендердің бұзылуы, тіршілікті қамтамасыз ететін электр-энергетика және коммуникация жүйелеріндегі, тазарту құрылыстарындағы авария туғызған Төтенше жағдай.
Төтенше жағдай аймағы
Төтенше жағдай аймағы бұл Төтенше жағдай туындаған белгілі бір аумақ. Табиғи және техногендік сипаттағы Төтенше жағдай таралу аумағына және келтірген нұқсанның көлеміне қарай, объектілік, жергілікті, өңірлік және жаһандық болып бөлінеді.
Тағы қараңыз
* Зілзала
* Авария
Сілтеме
1. Жоғарыға көтеріліңіз ↑ Қазақ энциклопедиясы, 8 том
Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың
алдын алу мен жою және осы саладағы мемлекеттiк басқару
жүйесiн жетiлдiру тұжырымдамасы
Кiрiспе
Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк төтенше жағдайлардың алдын алу мен жою жүйесiнiң он жылдан астам жұмыс iстеуi кезеңi iшiнде елде түбегейлi әлеуметтік-саяси өзгерiстер болды. Экономикалық дамудың нарықтық үлгісiне көшу, мемлекеттік басқару жүйесiнiң терең реформасы, халықаралық терроризм тарапынан жаңа қатерлер мен арандатушылықтардың пайда болуы төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс жүйесiнiң ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз етудегі рөлi мен орнын жан-жақты таразылауды талап етедi. Апаттарға қарсы тұрудың ұзақ мерзiмдi перспективаға арналған жаңа идеологиясын құру және іске асыру, азаматтық қорғаныстың мүлдем өзгеше тұжырымдамасын қалыптастыру, мемлекеттік материалдық резерв жүйесiн өсiп отырған уақыт талаптарына сәйкес келтiрудiң көкейтестi қажеттiлiгi туындады.
Осыған байланысты осы Тұжырымдамада төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы қызметті одан әрi дамыту, мемлекеттік материалдық резервтiң жұмыс iстеуi, осы салалардағы мемлекеттiк басқару жүйесiн жетiлдiру жөнiнде негiзгi идеялар мен ойлар баяндалған.
Климаттың өзгеруi, дүлей зiлзалаларға ұшырауға бейiм өңiрлердi шаруашылық тұрғыдан игеру, урбанизациялану, өндiрiстiк технологиялардың күрделенуi әлем халқын төтенше жағдайларға тап болу қатерiнiң өсуiне әкеп соғуда. Мысалы, соңғы 40 жыл iшiнде табиғи апаттардан келген залал 9 есе, ал олардың болу жиiлiгi 5 есе өстi. 1960 жылдан бастап дүлей зiлзалалардан болған экономикалық залалдың өсу қарқыны өнеркәсiптiк өндiрiс көлемiнiң өсу қарқынынан озып кеттi.
2005 жылғы 22 қаңтарда Апаттардың қауiптiлiгiн азайту жөнiндегi II дүниежүзiлiк конференция қабылдаған Хиог декларациясында (Кoбe қаласы, Жапония) апаттармен күресуге үкiметтер, азаматтық қоғам, халықаралық ұйымдар, ғылыми қоғамдастықтар, қаржы институттары, жеке сектор мен ерiктiлердiң қатысуы қажет екендігі атап өтiлген. Апаттардың алдын алу мәдениетiн әрбiр нақты адамнан әлемдiк қоғамға дейiнгі барлық деңгейде көтеру қажет. Қатерлер деңгейiн төмендету проблемасына ұлттық саясатта басымдық сипат беру қажет.
"Қырғи қабақ соғыс" аяқталысымен термоядролық қаруды кең көлемде қолдана отырып жүргізiлетiн әлемдiк шиеленiс ықтималдылығы күрт азайды. Солай бола тұрса да, әлемде адамдардың террорлық әрекеттерден жаппай зардап шегу оқиғалары жиiлеп кеттi. Әлемнiң әр бөлігіндегі экстремистiк топтар ядролық, химиялық және бактериологиялық қарудың даяр үлгiсiн не оларды дайындау технологиясын иеленуге барынша күш салуда. Бұл ретте, бiрнеше рет бейбiт халыққа қарсы түйнеменiң ұрықтарын, улы заттар мен "лас" радиоактивтi бомбаларды қолдану әрекеттерiнiң бiрнеше мәрте жасалғаны байқалды.
Қазақстан Республикасы өзiнiң географиялық және саяси жағдайына байланысты жоғарыда аталған әлемдiк үрдiстерден оқшау жатыр деп айта алмаймыз. Республикада жыл сайын төтенше жағдайлардан келетiн тiкелей залал (жаһандық дүлей зiлзалалар болмағанның өзiнде) 3,5-тен 4,5 миллиард теңге сомасында есептелiп отыр. Сараптамалық бағалау бойынша жанама залал мұндай жағдайда 15-20 миллиард теңге, ал адамдардың қаза болуы мен зардап шеккендердi емдеу - 3 миллиардқа жуық теңге сомасында бағаланып отыр. Бұның жалпы сомасы жыл сайын 25 миллиард теңгенi құрауы мүмкiн.
1. Халық пен аумақты табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайлардан қорғаудың қазiргi заманғы жай-күйi,
елiмiздiң азаматтық қорғаныс жүйесiнiң әзiрлiгi
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар
Республика аумағының түрлi табиғи, кен-геологиялық және геодинамикалық жағдайлары оның табиғи апаттарға - жер сiлкiнiсiне, су тасқынына, селге, сырғымаға, қар көшкiнiне, дауылға, орман және дала өрттерiне, температураның күрт төмендеуiне және қарлы боранға, эпидемиялар мен эпизоотияларға ұшырауға бейiм екендігін көрсетедi.
Сонымен қатар сейсмикалық қауiптi аудандардағы 30%-дан 60%-ғa дейiнгі өнеркәсiптік және азаматтық мақсаттағы үйлер мен ғимараттар сейсмикалық орнықтылық талаптарына жауап бермейдi. Салынып және жаңғыртылып жатқан объектiлерде құрылыстағы сейсмикалық орнықтылық нормасының сақталуын бақылау тиiмсiз болып отыр. Қазақстанның көптеген өңiрлерiнде егжей-тегжейлi сейсмикалық аудандарға бөлу картасы жоқ. Қалалардың көпшiлiгіне және iрi елдi мекендерге шағын сейсмикалық аудандарға бөлу картасы осы күнге дейiн жасалынбаған, бұл ол жерде жаңа ғимараттарды салу және ескi құрылыстарды сейсмикаға қарсы нығайту кезiнде барабар техникалық шешiм қолдануға мүмкiндiк бермейдi.
Қазақстанда қазiргi 653 гидроқұрылыстың 268-i, олардың iшiнде ең iрi 28-i шұғыл жөндеудi қажет етедi. Бұл ретте су шаруашылығы объектiлерiнiң iс жүзiнде тозуы 60%-ды құрап отыр.
Таулы аумақтардың қарқынды игерiлуi, қауiптi табиғи құбылыстардың жандануы (жаһандық жылынуға байланысты) селге және сырғымаға қарсы жаңа қорғану құрылыстарын салуды және қазiргiлерiн жаңғыртуды, сел және сырғыма жүру қаупi бар аудандарда қала құрылысы саясатын өзгертудi, басқа ұйымдастыру шараларын қабылдауды талап етедi.
Республикада көшкiнге қарсы қызмет нашар дамыған. Көшкiндердi алдын ала түсiру жекелеген, аса қауіпті учаскелерде ғана жүргiзiледi. Республиканың таулы аудандарындағы қар жамылғысының жай-күйiн бақылау жүйелерi нашар дамыған, соның салдарынан көшкiн ғана емес, болуы мүмкiн сел жағдайы болжамдарының қажетті дәлдiгi жоқ.
Температураның күрт төмендеуiнен, борандардан, қатты дауылдардан және бұрқасындардан болатын залалды және зардап шеккендердiң санын азайту бойынша шаралардың тиiмдiлiгi оларды дәл болжай алмау әрi коммуналдық және жол қызметтерiнiң жеткiлiктi дайын болмауы сияқты проблемаларға байланысты төмендеген.
Эпидемиялық және зооноздық инфекцияларға қатысты жағдай тұрақсыз күйiнде қалып отыр.
Техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар
Негiзгi қорлардың, жылжымалы құрамның және көлiктегi инфрақұрылымның сапалық және физикалық тозуы, мұнай-газ кен орындарын және басқа да табиғи ресурстарды игерудiң қарқын алуы, оларды тасымалдау және қайта өңдеу көлемдерiнiң ұлғаюы техногендiк қатерлердiң өсуiне нақты алғышарттар жасайды.
Қатерлердiң туындауына тозған жабдықтарды пайдалану, технологиялық және өндiрiстiк тәртiптiң төмен болуы, техника қауiпсiздiгi ережелерiн сақтамау, iшкi ведомстволық және өндiрiстiк бақылаудың әлсiздiгi, жұмысшылар мен инженер-техник қызметкерлердiң төмен бiлiктiлігі, республикаға мүлдем тозған және сапалық ескiрген жабдықтарды әкелу басты себептер болып табылады.
Өнеркәсiптік қауiпсiздiктiң мiндеттi техникалық және технологиялық нормаларын қамтитын нормативтiк құқықтық кесiмдердiң негізгі бөлiгi әзiрленбеген.
Техникалық бақылаудың объектiлерге халық пен аумақтар үшiн өнеркәсiптiк қызметiнiң қауiптiлiгi, олардағы техногендiк төтенше жағдайлардың туындау ықтималдылығы бойынша саралап жiктеу жүргізiлмейтін тұтас жүйесi қолданылып отыр.
Техникалық қатерлердi төмендету жөнiндегi қызметтi реттейтiн және материалдық-техникалық қамтамасыз ететiн экономикалық тетiктер жоқ.
Қауiпті өндiрiстiк объектiлердiң жабдықтарын сертификаттаудың, сондай-ақ қауіпті өнеркәсiптiк қызметтi лицензиялаудың және сақтандырудың қалыптасқан жүйесi нарықтық экономиканың талаптарына сәйкес келмейдi.
Көлiктегі қауiпсiздiктiң қажеттi деңгейi орныға қоймаған.
Елдi мекендердi салу кезiнде қала құрылысы нормаларын сақтамау, өрт қауiпсiздігінiң нормаларын сақтамастан үйлер мен ғимараттарды (әcipece тұрғын үйлердi) қайта жабдықтау, жаңғырту, техникалық қайта жабдықтау, өртке қарсы су құбырларын техникалық дұрыс жағдайға келтiру бойынша шаралардың қабылданбауы, ғимараттарды салу және оларға әрлеу жұмыстарын жүргізу кезiнде жанғыш және улы материалдарды қолдану өрттен болатын құрбандар санын және материалдық зиянды өсiруде.
Жыл сайын 1000-нан аса өрт болатын республиканың орман алқаптарында өрт қауiпсiздігін қамтамасыз етуге байланысты күрделi жағдай қалыптасуда. Табиғи өрттердiң алдын алу және оларды жою жөнiндегi мiндеттердi шешуде мемлекеттік органдар тиiстi үйлескен iс-қимылдар жүргiзбей отыр.
Ерiктi өрт сөндiру құрамалары iс жүзiнде жойылған, бұл көптеген елдi мекендердiң өрттерден қорғансыз қалуына әкелдi.
Теңiз және өзен тасымалының дамуына орай су айдындарында төтенше жағдайлардың туындау мүмкiндiгi күрт арта түседi. Сонымен бiрге, теңiздерде, көлдерде және өзендерде болатын төтенше жағдайларды жоюға қабiлеттi суда жүзу құралдары жоқ.
Негiзiнен алғанда, көптеген ескi және авариялық жағдайдағы ғимараттар мен құрылыстар республиканың барлық өңiрлерiнде пайдаланылып жатыр десе де болады. Жыл сайын құрылыс құрастырмаларының қирауынан адамдар баспанасынан, мүлкiнен айрылады, жарақат алады және қаза табады.
XXI ғасырдың басында адамзат халықаралық терроризм мен экстремизм сияқты тағы да бiр қатерлi арандатушылыққа аяқ басты. Террористердiң осы заманғы техниканы, радиациялық-химиялық және биологиялық қауiптi заттар мен материалдарды пайдалана алатын, сондай-ақ техногендiк төтенше жағдайларды қолдан жасай алатын мүмкiншiлiктерiнiң болуы террорлық әрекеттердiң, әсiресе химиялық және биологиялық шабуылдардың жасалуы кезiнде олардың зардаптарын жоятын күштердiң (қызметтердiң) материалдық-техникалық базасын одан әрi нығайтуды талап етедi.
Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларды
жоюға арналған авариялық-құтқару күштерi мен құралдары,
мемлекеттік материалдық резерв
Төтенше жағдайлардың саны мен ауыртпалығының өсуi жағдайында республикада қазiргi кәсiби авариялық-құтқару күштерi өздерiнiң жарақтануы мен сандық құрамы бойынша құтқару жұмыстарын толық көлемде орындай алмайды және олар елеулi нығайтуды қажет етедi.
Өрт сөндiру бөлiмдерiнде авариялық-құтқару жұмыстарын жүргiзуге арналған арнайы техника iс жүзiнде мүлдем жоқ, авариялық-құтқару керек-жарақтары мен жабдықтары жеткiлiксiз.
Судан құтқару қызметiнiң жүйесiнде күрделi жағдай қалыптасқан, ондағы жабдықтар мен техниканың көпшілiгінiң 80%-дан астамы тозған.
Қазақстанның бүгiнгі таңда Каспий теңiзiнiң аумақтық суларындағы кемелерде, танкерлер мен паромдарда болуы ықтимал өрттер мен техногендiк аварияларды жоюға, теңiзге төгiлген мұнайды оқшауландыруға, теңiзде апатқа тап болған адамдарды құтқаруға қабiлетті теңiз кемелерi жоқ.
Жергiлiктi кәсiби авариялық-құтқару жасақтары iс жүзiнде құрылмай отыр.
Жедел құтқару жасақтары мен әскери бөлiмдердi осы заманғы шағын механизация құралдарымен, арнайы қорғаныш жарақтарымен, барлау және адамдарды iздестiру приборларымен жарақтандыру мәселесi, әсiресе химиялық және радиоактивтi зақымдануға бейiм аумақтарда құтқару жұмыстарын жүргізу кезiнде өткiр күйiнде қалып отыр.
Мамандандырылған өрт сөндiру және авариялық-құтқару операцияларын жүргiзуге арналған ұшу аппараттарына, жүк көтергiштiгi үлкен ұшақтар мен тiкұшақтарға өткiр қажеттілiк бар.
Төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы байланыс, хабарлау және ақпараттандыру жүйелерi өздерiнiң техникалық жарақтануы, жүйелi құрылымы мен бағдарламалық қамтамасыз етiлуi бойынша осы заманғы талаптарға сай емес. Мысалы, төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс жүйесiнде республика ауқымын қамтитын бiртұтас ақпараттық-коммуникациялық орта жоқ. Жедел байланыс құралдары жетiспейдi, ал қазiргi қолда бары ескiрген және көбiне осы заманғы аппаратурамен жұмыс iстеуге сәйкес келмейдi. Қазiргi байланыс құралдары, сондай-ақ компьютерлiк жарақталу төтенше жағдайларды жоюды басқару пункттерiнiң жеткiлiктi ұтқырлығын қамтамасыз ете алмайды. Кең көлемдi қауiптіліктер туралы халықты хабардар ету жүйесi электрондық бұқаралық ақпарат құралдарымен жеткiлiктi кiрiкпеген. Жақын маңайдағы өндiрiс объектiлерiнде болған авариялар туралы тұрғындарға хабар берудiң жергiлiктi жүйелерiне деген өткiр жетiспеушiлiк бар.
Апаттық медицина қызметiнiң қажеттi материалдық-техникалық және кадрлар базасының болмауына, оның облыстардағы орталықтарының әлсiздiгiне, бiртұтас орталықтандырылған диспетчерлiк қызметтiң болмауына, осы саладағы мамандар даярлау жүйесi мен отандық ғылыми мектептердiң кенжелеп қалуына байланысты тиiмдi жұмыс iстеуiн едәуiр төмендетедi.
Апаттық медицина клиникасының болмауына байланысты төтенше жағдайлар кезiндегi патологиялық жай-күйлердiң бiрқатар проблемалары зерделенбейдi, медициналық қызметкерлердiң кәсiби дағдысы жоғалуда, зардап шеккендердi медициналық қорғаудың әдiстерi мен тәсiлдерiне құтқарушыларды, өрт сөндiрушiлердi, полицияны оқып-үйретудiң әдiстемелiк басшылығы жүзеге асырылмайды, құтқарушылар мен төтенше жағдайларды жоюға қатысушыларды емдеу және оңалту жөнiндегi мүмкiндiктер пайдаланылмай отыр.
Мемлекеттiк материалдық резерв жүйесi кәсiпорындарының географиялық орналасқан жерi бұрынғы Кеңестер Социалистiк Республикалар Одағының (бұдан әрi - КСРО) аумағы үшiн стратегиялық жоспармен белгiленген және Қазақстан Республикасының халқын табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау мiндеттерiне барабар емес.
Кең көлемдi төтенше жағдайлар туындаған жағдайда мемлекеттiк материалдық резервтiң материалдық құндылықтарының сақталу номенклатурасы және көлемi азаматтардың қажеттiлiгіне толықтай сай болмай отыр. Сақтау базаларының құрылымы мен жай-күйi мемлекеттiк материалдық резервтiң оңтайлы жұмыс iстеуiн қамтамасыз етпейдi, республикадағы соңғы әлеуметтік және көшi-қон процестерiне сай емес. Сақтау базаларынан тауарлық-материалдық құндылықтарды шығарудың күрделi рәсiмi оларды төтенше жағдайлар аймақтарына жеткiзудi кешеуiлдетуге әкеледi.
Жергілiктi атқарушы органдардағы төтенше жағдайларға арналған жедел резервтер нашар дамыған. Солай бола тұрса да, Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлiгiнiң (бұдан әрi - Министрлiк) зардап шеккен халықты дереу қамтамасыз етуге (1-2 тәулiк iшiнде) қажеттi жедел резервiн құру бойынша заңнамалық және нормативтiк құқықтық негiз жоқ.
Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан
зардап шеккен халыққа келтiрiлген залалдың орнын толтыру,
құтқарушылар мен ерiктi құтқарушылардың әлеуметтік қорғалуы
Авариялардан, апаттардан және дүлей зiлзалалардан сақтандырудың дамымауына байланысты техногендiк төтенше жағдайлар кезiнде келтiрiлген зиянның орнын толтыру өте сирек кездеседi. Мұндай жағдайда жергіліктi атқарушы органдарға зардап шегушiлердi уақытша баспанамен қамтамасыз ету, олардың материалдық проблемаларын шешу бойынша белгiлi бiр салмақ түседi.
Залал келтiрушiлердiң болмауына байланысты табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардан зардап шегушілерге ықтимал материалдық және қаржылай көмектi мемлекет пен жергiлiктi атқарушы органдар көрсетуге тырысады. Қазақстан Республикасының заңнамасы мұндай жағдайларда зардап шегушiлерге келтiрiлген залалдың орнын толтыруды көздемегенiне қарамастан мемлекет және жергiлiктi атқарушы органдар көптеген жағдайларда оларды баспанамен қамтамасыз етедi, белгілi бiр материалдық көмек көрсетедi. Мұндай практика халықты жазатайым оқиғалардан және төтенше жағдайлардан ерiктi сақтандырудың дамымауының салдары болып табылады. Мұндай жағдайларда Қазақстан Республикасы Yкiметi мен жергiлiктi атқарушы органдардың қаржылық және мемлекеттiк материалдық резервтерi, iс жүзiнде сақтандыру қорларының рөлiн атқарады. Бұл мемлекетке экономикалық залал әкелгенiмен қатар, халықтың белгiлi бiр бөлігінiң өз баспаналары мен мүлкiнiң қауiпсiздiгін ойлау туралы қамқорлық жасауға деген ынтасын төмендетедi. Азаматтардың көпшiлiгi тек қана мемлекет көмегiне сенiп, өз өмiрiн, денсаулығын және мүлкiн сақтандырудың қажеттілiгіне мән бермейдi.
Солай бола тұрса да, құтқарушыларды, сондай-ақ төтенше жағдайларды жою жөнiндегi жұмыстарды жүргiзуге тартылатын азаматтардың сақтандырылуын және әлеуметтiк қорғалуын көздейтiн заңнамалық нормалар қажеттi шешiмiн тапқан жоқ.
Азаматтық қорғаныс жүйесi,
халықты террорлық әрекеттердiң зардаптарынан қорғау
Азаматтық қорғаныс жүйесiнiң қазiргi құрылымы мен жұмыс iстеу қағидаттары бұрынғы КCPO-ның қорғаныс iс-шараларының бiр бөлiгi ретiнде қалыптасқан.
Егемендiк алғалы берi азаматтық қорғаныс жүйесiнiң қазiргі бар әлеуетi табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою үшiн кең қолданылды. Солай бола тұрса да, Қазақстан Республикасында әлеуметтiк-саяси және экономикалық реформалардың тереңдеуiне, оның нарықтық даму жолына түсуiне және жаңа әскери доктринаны қабылдауына байланысты қазiргi азаматтық қорғаныс жүйесiнiң болып жатқан жаңа саяси және экономикалық ақиқатқа сай келмейтiндiгi барған сайын айқын бола бастады.
Мысалы, нарықтық экономика жағдайларында жеке меншiк иелерi есебiнен азаматтық қорғаныстың қазiргi инженерлiк құрылыстарын, сондай-ақ кәсiпорындарда орнатылған хабарлау жүйелерi ұстау қиынға соқты. Жаңадан салынып жатқан объектiлерде панажайлар салу жүргізiлмей отыр. Халыққа арналған жеке қорғану құралдарын, олардың сандық құрамын тиiмдi caқтaу және елiмiз бойынша аумақтық бөлу мәселелерi шешiлмеген. Азаматтық қорғаныс бөлiмдерiн табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларды және террорлық әрекеттердiң зардаптарын жою үшiн қолдану олардың техникалық базасының, қалыптасқан географиялық орналасуының және ескiрген ұйымдастырушылық құрылымдық бөлiмшелерiнiң осы мiндеттерге сай еместiгiне байланысты қиындап отыр.
Азаматтық қорғаныс күштерi мен құралдарының стратегиялық ұтқырлығы қамтамасыз етiлмеген. Азаматтық қорғаныс жүйесiн қазiргi күйiнде сақтау материалдық және қаржы құралдарының едәуiр шығындарына, адам ресурстарының кетуiне алып келуi мүмкiн.
Соңғы уақытта таяу және алыс шетелдерде болып жатқан террорлық әрекеттер және экстремизмнiң бой көрсетуi террорға қарсы операцияларды авариялық құтқару жағынан қамтамасыз етудiң аса маңыздылығын көрсетедi.
Төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласы қызметiн
нормативтiк құқықтық қамтамасыз ету
Қазақстанда кәсiпкерлiктi қолдау және бәсекелестiктi дамыту мақсатында мемлекеттік өкiмет билiгi деңгейлерi арасындағы өкiлеттiктердiң ара жiгiн ажырату, мемлекеттік органдардың функциялары мен өкiлеттiктерiн орталықсыздандыру, мемлекеттiң жекелеген бақылау функцияларын алып тастау, сондай-ақ лицензияланатын қызмет түрлерiн шектеу саласындағы реформаларды жүргізу төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөнiндегі органдар өкiлеттiктерiнiң ауқымы мен көлемiн нақтылауға қатысты төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою, азаматтық қорғаныс саласында қолданыстағы заңнама нормаларын жетiлдiрудi болжайды.
Сонымен бiрге, елде осы заманғы технологиялар мен әлеуеттi-қауiптi өндiрiстер тиiсiнше енгізiле отырып экономиканың өнеркәсiптiк блогының жедел қарқын алуы өнеркәсiп және өрт қауiпсiздігі саласындағы нормативтiк құқықтық кесiмдердi қайта қарауды талап етедi.
Төтенше жағдайлар саласындағы ғылыми зерттеулер және мониторинг
Қазiргі уақытта төтенше жағдайлардың қандай да бiр аспектiлерiне қатысты ғылыми зерттеулер сейсмология, сел және сырғыма қаупi саласындағы бiрнеше жекелеген тақырыптар бойынша ғана жүргiзiледi.
Солай бола тұрса да, республикада жалпы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою проблемаларын кешендi зерттеу бойынша бiрыңғай ғылыми орталық жоқ.
Геосаяси жағдайлардың өзгеруiне және Қазақстанның тәуелсiздiк алуына байланысты елдiң азаматтық қорғанысын ұйымдастыру және жүргiзу саласында терең стратегиялық және арнайы ғылыми зерттеулер қажет.
Қазақстанның барлық сейсмикалық белсендi аумақтарының толықтай қамтылмауы жер сiлкiнiсi мониторингi жүйесiнiң iрi кемшiлiгі болып табылады. Iс жүзiнде Алматы болжау полигоны ғана жеткiлiктi мөлшерде бақылау пункттерiмен жарақталған. Қазақстанның батыс өңiрлерiнiң ықтимал техногендiк сейсмикалылығы мүлдем зерттелмеген.
Елiмiзде дауылдарға қатысты алдын-ала ескертулердiң жеткiлiктi расталмауы, қауiптi гидрометеорологиялық құбылыстардың назардан тыс қалуы, сондай-ақ су тасқыны ахуалының сенiмдi ұзақ мерзiмдi болжауларының болмауы осы төтенше жағдайларға ден қоюдың тиiмдiлiгiн төмендетедi. Бұған көбiнесе метеостансалар желiсi мен гидрологиялық бекеттердiң жеткiлiксiздiгі, қар өлшеу маршруттары санының аздығы себеп болуда.
Сел қаупі көздерiнiң әуе мониторингi Алматы қаласы мен Алматы облысына тиiп тұрған Iле Алатауы таулы аймақтарында ғана жүргізiледi. Сел жүру қаупi бар көздерi мониторингiнiң автоматтандыру процесi әлi де тәжiрибелiк-экспериментальдық жұмыстар аясынан шыққан жоқ.
Сырғыма қаупiне жүйелi мониторинг жолға қойылмаған.
Ғарыштық мониторингi деректерiн iс жүзiнде пайдалану процесi жедел ден қою қызметтерiнде жолға қойылмаған. Төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою мақсатында республика аумағын қашықтықтан ғарыштық бақылау өзiнiң алғашқы даму сатысында.
Төтенше жағдайларды дәл мониторингiлеуге және тиiмдi автоматтандырылған ден қою жоспарларын әзiрлеуге аса қажет осы заманғы геоақпараттық жүйелер баяу енгiзiлуде.
Iс жүзiнде республикада техногендiк қатерлердiң жүйелi мониторингi мүлдем жоқ. Осыған байланысты өнеркәсiптiк авариялар мен апаттарға болжау жасалынбайды, олардың алдын алу және оларға әзiрлiктi қамтамасыз ету бойынша кешендi iс-шаралар толық деңгейде жүргiзiлмейдi.
Халықты оқыту және кадрлар даярлау
Халықты төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласында оқыту кезiнде өткен ғасырдың 70-шi жылдарында белгiленген, қазiргi заман уақытына жауап бермейтiн даярлау нысандары мен әдiстерi пайдаланылады. Осы саладағы түрлi оқыту бағдарламалары (алғашқы әскери дайындық, азаматтық қорғаныс, жол қауiпсiздiгi, өрт қауiпсiздігі, тыныс-тiршiлiк қауiпсiздiгi негiздерi, медициналық дайындық және басқалар) көбiнесе бiр-бiрiмен еш байланысы жоқ жүйесiз енгізiледi.
Елiмiздiң жоғары оқу орындарында ұйымдастырылған төтенше жағдайлар жөнiндегi мамандарды оқыту оларға деген, әсіресе жоғары әскери-техникалық бiлiмдi мамандарға деген сұранысты қамтамасыз ете алмауда. Азаматтық қорғаныс әскерлерi үшiн офицерлер дайындау жүйесi мүлдем жоқ. Құтқарушылар дайындау жөнiндегі мамандандырылған оқу орталықтары да жоқ.
Республикада төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы мамандарды қайта даярлаудың және олардың бiлiктiлiгiн көтерудiң ауқымды, кешендi және жан-жақты процесiн ұйымдастыру үшiн жеткiлiктi оқу базасы жоқ.
Төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы
халықаралық ынтымақтастық
Қазақстан Республикасы халықты авариялардан, апаттардан және дүлей зiлзалалардан қорғау саласында жан-жақты халықаралық байланыстарды жүзеге асырады. Олардың бастылары Бiрiккен Ұлттар Ұйымының, Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығының Төтенше жағдайлар жөнiндегi мемлекетаралық кеңесiнiң, Шанхай ынтымақтастық ұйымының, НАТО-ның "Бейбiтшiлiк жолындағы әрiптестiк" бағдарламасының, Халықаралық азаматтық қорғаныс ұйымының, Апаттарды азайту жөнiндегі азиялық орталықтың, Атом энергиясы жөнiндегi халықаралық агенттігінiң аясында жүзеге асырылатын іc-шаралар болып табылады.
Солай бола тұрса да, iлуде болмаса, халықаралық байланыстардың тұрақты iстеп тұратын, қалыптасқан және бiр iзге түскен бағдарламалар мен өзара iс-қимыл құрылымдары болатын деңгейiне жете алмай отырмыз. Қазақстан халықтың қауiпсiздiгiн қамтамасыз eту, төтенше жағдайлар мен дүлей зiлзалалар кезiнде өзара көмек көрсету халықаралық жүйелерiне жеткiлiкті кiрiкпеген.
Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан
халықты, объектiлердi және аумақтарды қорғауды қамтамасыз
етудегi мемлекеттiк өкiмет билiгiнiң орталық және
жергiлiктi органдарының рөлi
Министрлiк Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында орталық және жергілікті атқарушы органдардың жұмысын үйлестіреді, бағдарламалар әзiрлейдi, нормативтер, стандарттар мен ережелер бекiтедi немесе оларды келiседi, мемлекеттік есеп жүргізедi, ғылыми зерттеулердi, iлiмдердi насихаттауды, халық пен мамандарды оқытуды ұйымдастырады, халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады, өзiнiң қарамағындағы ахуалды және болжауды қадағалау, бақылау қызметтерiнiң, сондай-ақ авариялық құтқару және өpткe қарсы қызметтер мен құрамалардың қызметiн қамтамасыз етедi.
Бұл ретте, Министрлiк төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою, өңiрлiк және жаһандық төтенше жағдайларды жою бойынша iс-шараларға азаматтық қорғаныс күштерiнiң қатысуына басшылық жасайды, ұйымдардың меншiк нысанына және ведомстволық тиесiлiлігіне қарамастан, олардың материалдық-техникалық ресурстарын жұмылдырады, мемлекеттiк және жұмылдыру резервтерiнiң құрамындағы материалдық-техникалық қорларды, азық-түлiк, медициналық және басқа да ресурстарды, сондай-ақ төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жоюға арналған Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң резервiнен қаражатты пайдалану туралы Қазақстан Республикасының Yкiметiне ұсыныстар енгiзедi.
Сондай-ақ, Министрлiк заңнамаға сәйкес жүктелген мiндеттерге сәйкес мемлекеттік материалдық резерв саласындағы мемлекеттiк саясаттың, өрт және өнеркәсiптiк қауiпсiздiк саласындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалаудың қалыптасуын қамтамасыз ететiн стратегиялық функцияларды да жүзеге асырады.
Сонымен қатар, Министрлiктiң аумақтық органдары мен жедел күштерi құрылымдарының жетiлмеуi жоғарыда аталған стратегиялық, әсiресе өңiрлiк және жаһандық төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою, сондай-ақ азаматтық қорғаныстың жалпы проблемаларын шешу бойынша ведомствоаралық айқын өзара iс-қимыл және үйлестiру жөнiндегi ұйымдастырушылық және практикалық шаралар кешенiнiң функциялары мен мiндеттерiн iске асыруды толықтай тиiмдi жүзеге асыруға мүмкіндiк бермейдi.
Солай бола тұрса да, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес тиiстi аумақтағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жоюға байланысты тiкелей жауапкершiлiк жергiлiктi өкiлдiк және атқарушы органдарға жүктелген.
Жергiлiктi атқарушы органдардың өкiлеттiгiне жергiлiктi ауқымдағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөнiндегi iс-шараларды ұйымдастыру, көрсетiлген мақсаттарға жергiлiктi бюджеттің орындалуын қамтамасыз ету, жергiлiктi материалдық-техникалық қорлар мен басқа да ресурстарды құру және пайдалану, қажетті қауiпсiздiк шаралары туралы халық пен ұйымдарды хабарлау кiредi.
Бұл ретте, олар төтенше жағдайлар салдарынан зардап шеккен халық пен қызметкерлердi өздерiнiң құзыретi шегінде әлеуметтiк қорғауды, азаматтардың денсаулығы мен мүлкiне, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізу объектiлерiне келтiрiлген зиянның орнын толтыруды, медициналық қызметпен, төтенше жағдайлар аймағында тұрып, жұмыс істегенi үшін өтемақылар мен жеңiлдiктер берудi, сондай-ақ төтенше жағдайлар жойылғаннан кейiн қоршаған ортаны сауықтыру және ұйымдар мен азаматтардың шаруашылық қызметiн қалпына келтiру бойынша iс-шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етуi қажет.
Алайда, орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың функциялары мен өкiлеттiктерiнiң ара-жiгiн ажырату реформасына сәйкес облыстардың, Алматы және Астана қалаларының әкiмдiктерi жанында құрылған құрылымдық бөлiмшелердiң қазiргi уақытқа дейiн, заңнамаға сай олардың тiкелей жауапкершiлiк саласы болып табылатын тиiстi аумақтардағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөнiндегi мiндеттердi сапалы iске асыру үшiн жеткiлiктi материалдық-техникалық, ақпараттық және әдiснамалық базасы жоқ. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жоюға жергiлiктi атқарушы органдардың жыл сайынғы резервтерi жеткiлiктi көлемде құрылмай отыр. Бұл ретте, олардың келеңсiз зардаптарын жоюға арналған авариялық құтқару қызметтерi мен құрамалары iс жүзiнде жоқ.
2. Төтенше жағдайлардың алдың алу, зардаптарын жеңiлдету
және оларды жою, азаматтық қорғаныс, терроризмге қарсы
әрекет жасау саласындағы негiзгi мақсат пен мiндеттер
Тұжырымдаманың негiзгi мақсаты: бейбiт және соғыс уақыттарында өрттерден, авариялардан, апаттардан және дүлей зiлзалалардан, осы заманғы зақымдану құралдарынан және террорлық әрекеттер салдарларынан елдiң халқын, объектiлерi мен аумағын сенiмдi қорғауды қамтамасыз етудi; бейбiт және соғыс уақытының қатерлерi мен арандатушылықтарға тиiсiнше ден қоя алатын мемлекеттiк және жедел резервтердiң аумақтық бөлiнген тиiмдi басқару жүйелерiн, күштерi мен құралдарын құруды және олардың дайындығын жоғары деңгейде ұстауды қамтитын ұзақ мерзiмдi перспективаға арналған апаттарға қарсы әрекет жасаудың жаңа идеологиясын жасап шығару болып табылады.
Жоғарыда аталған мақсатқа қол жеткiзу үшiн мынадай негiзгi мiндеттердi:
дағдарыстарды басқарудың тиiмдi тетiктерiн, оның iшiнде төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы мемлекеттік басқару жүйесiн жетiлдiру, мемлекеттiк басқару деңгейлерi арасындағы жауапкершiлiк пен өкiлеттіктердi оңтайлы бөлу арқылы жасап шығару;
Қазақстанның табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларға ұшырауға бейiм аумақтарына терең талдау жүргiзу, республиканың әр өңiрi, елдi мекенi мен объектiсi үшiн ықтимал қауiптер мен қатерлердi анықтау, олардың халыққа, материалдық құндылықтарға және қоршаған табиғи ортаға қауiптілiк деңгейiн бағалау;
қатерлердiң барлығын қамтитын, автоматтандырылған мониторингi жүйесiн құру, авариялар, апаттар және дүлей зiлзалалар болжамдарын дер кезiнде хабарлау және олардың шынайылылығын қамтамасыз ету;
мемлекеттік басқарудың, аумақтардың, кәсiпорындар мен ұйымдардың барлық деңгейдегi iс-қимылдарын қамтитын төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жоспарларының, азаматтық қорғаныс iс-шараларының жүйесiн әзiрлеу;
табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың туындау салдарларын барынша болдырмау не болмаса жұмсарту;
өндiрiстiк және азаматтық объектiлерде техникалық және өрт қауiпсiздiгi деңгейiн көтеру, табиғи өрттердi уақтылы алдын алу және жоюды қамтамасыз ету;
бейбiт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайларға, террорлық әрекеттерге ден қою күштерi мен құралдарын аумақтық бөлу жүйесiн құру, олардың жеделдігін және стратегиялық ұтқырлығын арттыру, өрт сөндіру қызметiне өрт сөндiру-құтқару қызметi деген мәртебе беру;
азаматтық қорғаныс жүйесiнiң әзiрлігін арттыру, оны елдiң жаңа геосаяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайына сәйкес келтiру;
бейбiт және соғыс уақытында төтенше жағдайлардағы iс-қимылдардың тәртiбi мен ережесiне, төтенше жағдайларда өзiн-өзi қорғау мен өзара көмек көрсетуге халықты оқытудың осы заманғы, тиiмдi жүйесiн құру, осы саладағы әлемдiк стандарттар мен даму перспективаларын ескере отырып, төтенше жағдайларды басқару органдары мен қызметтерi үшiн кадрлар даярлауды және қайта даярлауды ұйымдастыру;
өрт қауiпсiздiгін қамтамасыз етуде, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алуда және оларды жоюда, елiмiздiң азаматтық қорғаныс iс-шараларын орындауда халықтың кең түрде қатысуы үшiн жағдайлар қамтамасыз ету;
осы заманғы қатерлер мен арандатушылықтарға бейбiт және соғыс уақытында құрамы, саны және орналасуы бойынша (төтенше жағдайлардан зардап шеккен аудандарға жедел жеткiзу мақсатында) оңтайлығы жағынан сәйкес келетiн мемлекеттiк материалдық резерв құру, резервтердiң броннан шығару рәсiмiн оңайлату;
мемлекеттiк басқарудың барлық деңгейiн қамти отырып, осы заманғы және перспективалық технологиялар негiзiнде төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы байланыс, хабарлау, ақпарат және автоматтандырылған басқару жүйесiн жаңғырту, оларды бiрыңғай басқару жүйесiне кiрiктiру;
нормативтік құқықтық базаны жетiлдiру, оны өзгерiп жатқан әлеуметтiк-саяси және экономикалық жағдайларға, осы заманғы қатерлер мен арандатушылықтарға сәйкес келтiру, төтенше жағдайлар саласындағы экономикалық реттеу тетiктерiн, оның iшiнде төтенше жағдайлардан сақтандыруды тиiмдi қолдану есебiнен нығайту, аварияларды, апаттарды және дүлей зілзалаларды жоюға қатысып зардап шеккен адамдардың, оның ішінде кәсiби құтқарушылардың құқықтық және әлеуметтiк қорғалуын қамтамасыз ету;
Министрлiкке ведомстволық бағынысты ұйымдардың ғылыми-практикалық әлеуетiн пайдалана отырып, төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласында мамандандырылған ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық ұйымдар құру, осы саладағы жаңа жетiстiктер мен технологияларды енгiзу проблемаларын шешудiң ғылыми негiздiлiгiн қамтамасыз ету;
төтенше жағдайлар туындаған кезде апаттық медицинаның ден қою жеделдiгiн, оның жұмыс iстеу тиiмділігiн арттыру;
кең көлемдi төтенше жағдайлар туындаған жағдайда, әлемнiң басқа мемлекеттерi, халықаралық және үкiметтiк емес ұйымдар тарапынан Қазақстан Республикасына кең көлемде iзгiлiк көмек көрсетуге, республикаға авариялардың, апаттардың және дүлей зiлзалалардың алдын алу мен оларды жою, азаматтық қорғаныс және терроризммен күресу саласындағы ең бip жаңа iлiмдер мен технологиялардың келуiне кепiлдiк беретiн халықаралық ынтымақтастық деңгейiн қамтамасыз ету қажет.
3. Елдің Мемлекеттiк төтенше жағдайлардың алдын алу
мен оларды жою жүйесiн, азаматтық қорғанысын дамытудың
негiзгi бағыттары
Мемлекеттiк төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою
саласындағы басқару жүйесiн жетiлдiру
Республикадағы төтенше жағдайлардың басым көпшiлiгi жергіліктi сипат алатындығын ескере отырып, республиканың әрбiр ауданында (қаласында) жергiлiктi сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алуға және олардың салдарларын жоюға қабiлеттi, осы аумақтағы бар қауiптерге барабар әрi жеткiлiктi түрде жарақталған және жан-жақты дайындалған құрылым құру қажет.
Бұл ретте, жергiлiктi атқарушы органдар өңiрлерде кепiлдi азаматтық қорғауға барлық қажетті жағдайларды жасау мақсатында аумақтардың табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларға бейiмдiлiгін, олардың болуы мүмкiн ауқымын егжей-тегжейлi бағалауды, жергіліктi жерлерде жеткiлiктi түрде қаржылай қамтамасыз ете отырып, қатерлердi азайту және олардың зардаптарын жұмсарту бойынша iс-шаралар әзiрлеудi және iске асыруды, жергiлiктi материалдық-техникалық қорлар мен басқа да ресурстар құруды қамтамасыз етуi қажет.
Өңiрлiк және жаһандық сипаттағы төтенше жағдайларды жою кезiнде облысаралық өзара iс-қимылдарды үйлестiруге, аса күрделi iздестiру және авариялық құтқару жұмыстарын жүргізуге, жергiлiктi құрылымдардың iс-қимылына қолдау көрсетуге әрқайсысының жауапкершiлiк аумағына бiрнеше облысты қоса отырып, перспективада Министрлiктiң өңiрлiк орталықтарын (оның аумақтық органдарын оңтайландыру арқылы) құру мәселесiн қарау қажет. Сонымен бiр мезгiлде Министрлiктiң осы орталықтары елдiң азаматтық қорғанысы басқару жүйесiнiң өңiрлiк бiр бөлiгі болып табылады.
Мемлекеттік басқарудың республикалық деңгейiне өңiрлiк және жаһандық төтенше жағдайларға ден қоюды үйлестiрудi (ұйымдастыруды), сондай-ақ төтенше жағдайлардың алдын алуға (бөгеттердi нығайту, селден қорғау құрылыстары мен гидротехникалық құрылыстарды салу) iрi жобалардың iске асырылуын бекiту қажет. Бұл ретте, төтенше жағдайлар саласындағы орталық атқарушы орган, негiзiнен, стратегиялық функцияларды, өңiраралық үйлестiрудi және халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыратын болады. Мыналар: төтенше жағдайлардың бiрыңғай мониторингі, төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы мамандарды орталықтандырылған түрде дайындау, азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардың ортақ проблемаларын ғылыми зерттеу жалпы мемлекеттік мүдделердi көздей отырып, жүргiзiлуi қажет. Республикалық деңгейде халықаралық құтқару операциялары және аса күрделi авариялық құтқару жұмыстары орындалатын болады, мамандандырылған инженерлiк жұмыстар, құтқарушыларды оңалту өткiзiледi, төтенше жағдайлардан зардап шеккендерге медициналық көмектiң күрделi түрлерi көрсетiледi.
Жергіліктi, өңiрлiк және республикалық төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс құрылымдары бiр-бiрiмен қосарланған ақпараттық арналар арқылы тәулiк бойы байланыста болуы қажет және "электрондық Yкiмет" желiсiне шығатын бiрыңғай ақпараттық-басқару компьютерлiк желiсiне бiрiктiрiлуге тиiс. Бұл қысқа мерзiмде деңгейлес құрылымдардың бiр-бiрiне (аудандардың, облыстардың бiр-бiрiне көмек көрсетуi), сондай-ақ жоғары құрылымдардың төмендегiлерге (облыстың ауданға, Министрлiктiң өңiрлiк және жаһандық төтенше жағдайларға ден қою күштерiнiң облыстарға көмек көрсетуi) барабар өзара iс-қимылын ұйымдастыруға мүмкiндiк бередi.
Қазақстан Республикасының халқы мен аумағын табиғи
сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларға әзiрлiктi қамтамасыз ету жөнiндегі қызметте басты басымдық инженерлiк iс-шаралар (ғимараттарды сейсмикалық жағынан нығайту, гидротехникалық және селге қарсы құрылыстарды салу, қайта жаңғырту және нығайту, жар құлау қаупi бар беткейлердi, өзен жарқабақтарын нығайту және өзен арналарын тазарту, құрылыс сапасын қатаң бақылау және т.б.) өткiзу болып табылады.
Сонымен қатар ұйымдастырушылық сипаттағы шараларды күшейту (қауiптi аумақтарға құрылыс салуға тыйым салу, ол жерлерден aдaмдарды көшiрту), табиғи қауiптердi болжау, мониторингiнi жақсарту және ғылыми зерттеулердi тереңдету жөнiнде iс-шаралар қабылдау қажет. Дүлей зiлзалалардан заңды және жеке тұлғаларды ерiктi түрде сақтандыруды дамытуға ең қолайлы сақтандыру режимiн ұсыну орынды.
Жойқын жер сiлкiнiстерiнен келетiн зиянды азайту үшiн:
республика аумағында сейсмикалық мониторингiнi кеңейту және сапасын жақсарту, сейсмикалық аудандарға бөлу карталарын нақтылау қалалар мен iрi елдi мекендердi егжей-тегжейлi шағын сейсмикалық аудандарға бөлудi жүргiзу;
мектептер, жоғары оқу орындары, бала бақшалар, ауруханалар, емханалар, кинотеатрлар сияқты көпшiлiк адам жиналатын барлық объектiлердiң сейсмикалық нығайтылуын белгiленген жоспар бойынша жүргiзу, мүлдем тозығы жеткен үйлер мен ғимараттардың бұзылуын қамтамасыз ету;
жаңа ғимараттарды салу кезiнде сейсмикалық орнықтылық нормаларын сақтаудың қажеттiлiгі туралы түсiндiру науқанын сейсмикалық қауiптi өңiрлердiң халқы арасында кең түрде үнемi өткiзу;
құрылыстың сейсмикалық орнықтылық сапасына бақылауды күшейту, сәулет-құрылыс бақылау қызметтерiн нығайту;
болуы мүмкiн жойқын жер сiлкiнiстерiне жедел ден қою күштерi мен құралдарының әзiрлiгiн арттыру қажет.
Су тасқынынан, селден, сырғымадан және қар көшкiнiнен шығындарды азайту мақсатында:
қауiптi учаскелерде ғылыми iзденiстер және оларға паспорттау жүргiзу;
сел, сырғымалар мен қар көшкiндерiнiң бiрыңғай тиiмдi мониторингi қызметiн құру;
өзен жарқабақтарын нығайту, арналарды түзету және өзен табанын тереңдету бойынша, жағалауды қорғайтын және селден қорғайтын әрi басқа да гидротехникалық құрылыстардың берiктiлігін арттыру және олардың жаңаларын салу бойынша, қар көшкiнi мен сырғыма қаупi бар тау беткейлерiн нығайту бойынша, дер кезiнде төмен қарай қауiптi мұздық көлдердi ағыту және бақылауда ұстап отырып, қар көшкiнiн түсiру бойынша қажеттi инженерлiк-қорғау жұмыстарының көлемiн орындау;
су қорғау және басқа да қауiптi аймақтарда тұратын халықты кейiннен қауiпсiз жерлерге көшiре отырып, кезең-кезеңiмен ол жерлердi өнеркәсiптiк, азаматтық және тұрғын үй құрылыстарынан босату қажет.
Гидрологиялық және метеорологиялық сипаттағы төтенше жағдайлардан халықты қорғаудың тиiмдiлiгiн арттыру үшiн:
қауiптi табиғи құбылыстардың мониторингiн және оларды болжаудың сапасын арттыру;
гидрометеорологиялық болжамдардың, олардың iшiнде ең алдымен дауылдарды ескертудiң, мұздықтар мен су тасқындары жағдайының ғылыми-негiздемелiк әдiстемесiн әзiрлеу қажет.
Елдегi эпидемиологиялық және эпизоотикалық жағдайды жақсарту үшiн:
елiмiздiң халқын сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету жөнiнде нақты шаралар қабылдау;
аса қауiптi жұқпалы табиғи ошақтарда тұратын және жұмыс iстейтiн халықтың егiлуiн қамтуды жүзеге асыру;
эпизоотикаға қарсы iс-шаралар деңгейiн көтеру, мал басының және үй жануарларының қажетті деңгейде егiлуiн қамтамасыз ету, ветеринарлық қызмет пен шекаралық ветеринарлық бақылау бекеттерiнiң жұмыстарын жақсарту;
жұқпалы аурулардың алдын алу және олармен күресу, олардың сырттан келуiн алдын алу жөнiндегi мемлекеттiк шекарадағы санитарлық-карантиндiк бекеттер жұмыстарының тиiмдiлігін арттыру;
санитарлық-эпидемиологиялық сараптау мен ветеринарлық ұйымдардың аумақтық орталықтарының материалдық-техникалық базасын нығайту қажет.
Халық пен аумақты техногендiк сипаттағы төтенше
жағдайлардан қорғау
Өнеркәсiптiк қауiпсiздiктi қамтамасыз ету үшiн:
техногендiк төтенше жағдайлардың мониторингiн және оларды болжауды қамтамасыз ету;
шаруашылық жүргiзу мен өндiрiстi басқарудың өзгерген жағдайларында өнеркәсiптiк қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң жаңа нысандары мен әдiстерiн әзiрлеу;
сертификаттау, жауапкершілікті сақтандыру, басшылар мен персоналды даярлау және аттестаттау сияқты өнеркәсiптiк қауiпсiздiктi басқарудың барлық мүмкiндiктерiн пайдалану;
қауiпті өндiрiстiк объектiлердiң жұмыс iстеу қауiпсiздігін декларациялау рәсiмiн жетiлдiру;
өндiрiсті жаңғыртуды жеделдету, кәсiпорындардың дамуға және техникалық қайта жарақтануға бағытталатын пайдасының бiр бөлiгiн инновациялық процестерге тарту үшiн қолайлы жағдайлар жасау;
көмiрсутегі шикiзатының пайдаланылмайтын кенiштерiнде, бiрiншi кезекте Каспий теңiзiнiң су астында қалатын жағалауының учаскелерiнде ұңғымаларды жою және консервациялау жөнiндегi iс-шараларды орындау қажет. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Уикипедия -- ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Төтенше жағдай - мемлекетке төнген түрлі қауіпке байланысты елбасы немесе парламент жариялайтын уақытша режим. Ол табиғат апаты, соғыс қаупі, техногендік апат, халық ішіндегі толқу, т.б. жағдайларда жарияланады. Мұндай уақытта азаматтардың құқықтары мен бостандықтары саналы түрде шектеледі, бейбіт кездегі заңдар күшін тоқтатып, төтенше заңдар шығарылады. Төтенше жағдай жариялай отырып мемлекет басшысы өзіне көптеген абсолютті өкілдіктер алады. Түрлі мемлекеттік органдар өз қызметтерін өзгертеді. Олар жаңа заңдық кеңістікте қатаң тәртіпке бағына отырып қызмет жасауға мәжбүр болады. Төтенше жағдай жариялау уақыты, мерзімі, сол кездегі билікке берілетін өкілеттіктер дәрежесі ел Конституциясында анықталады. [1] Төтенше жағдай - адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші объектілерге нұқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Төтенше жағдай пайда болу себептеріне қарай табиғи сипаттағы және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға бөлінеді.
Мазмұны
* 1 Табиғи сипаттағы Төтенше жағдай
* 2 Техногендік сипаттағы Төтенше жағдай
* 3 Төтенше жағдай аймағы
* 4 Тағы қараңыз
* 5 Сілтеме
Табиғи сипаттағы Төтенше жағдай
Табиғи сипаттағы Төтенше жағдай - дүлей зілзала (жер сілкінісі, сел, көшкін, су тасқыны және басқалар), табиғи өрт, індеттер мен малдың жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсімдіктерінің және ормандардың кеселдері мен зиянкестері арқылы зақымдануын туғызатын Төтенше жағдай-лар.Рихтер шкаласымен есептелінеді.
Техногендік сипаттағы Төтенше жағдай
Техногендік сипаттағы Төтенше жағдай - өнеркәсіп, көлік авариялары және басқа да авариялар, өрт (жарылыс), күшті әсер ететін улы, радиоактивті және биологиялық жағынан қауіпті заттарды тарататын (тарату қаупі бар) авария, үйлер мен ғимараттардың кенеттен қирауы, бөгендердің бұзылуы, тіршілікті қамтамасыз ететін электр-энергетика және коммуникация жүйелеріндегі, тазарту құрылыстарындағы авария туғызған Төтенше жағдай.
Төтенше жағдай аймағы
Төтенше жағдай аймағы бұл Төтенше жағдай туындаған белгілі бір аумақ. Табиғи және техногендік сипаттағы Төтенше жағдай таралу аумағына және келтірген нұқсанның көлеміне қарай, объектілік, жергілікті, өңірлік және жаһандық болып бөлінеді.
Тағы қараңыз
* Зілзала
* Авария
Сілтеме
1. Жоғарыға көтеріліңіз ↑ Қазақ энциклопедиясы, 8 том
Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың
алдын алу мен жою және осы саладағы мемлекеттiк басқару
жүйесiн жетiлдiру тұжырымдамасы
Кiрiспе
Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк төтенше жағдайлардың алдын алу мен жою жүйесiнiң он жылдан астам жұмыс iстеуi кезеңi iшiнде елде түбегейлi әлеуметтік-саяси өзгерiстер болды. Экономикалық дамудың нарықтық үлгісiне көшу, мемлекеттік басқару жүйесiнiң терең реформасы, халықаралық терроризм тарапынан жаңа қатерлер мен арандатушылықтардың пайда болуы төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс жүйесiнiң ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз етудегі рөлi мен орнын жан-жақты таразылауды талап етедi. Апаттарға қарсы тұрудың ұзақ мерзiмдi перспективаға арналған жаңа идеологиясын құру және іске асыру, азаматтық қорғаныстың мүлдем өзгеше тұжырымдамасын қалыптастыру, мемлекеттік материалдық резерв жүйесiн өсiп отырған уақыт талаптарына сәйкес келтiрудiң көкейтестi қажеттiлiгi туындады.
Осыған байланысты осы Тұжырымдамада төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы қызметті одан әрi дамыту, мемлекеттік материалдық резервтiң жұмыс iстеуi, осы салалардағы мемлекеттiк басқару жүйесiн жетiлдiру жөнiнде негiзгi идеялар мен ойлар баяндалған.
Климаттың өзгеруi, дүлей зiлзалаларға ұшырауға бейiм өңiрлердi шаруашылық тұрғыдан игеру, урбанизациялану, өндiрiстiк технологиялардың күрделенуi әлем халқын төтенше жағдайларға тап болу қатерiнiң өсуiне әкеп соғуда. Мысалы, соңғы 40 жыл iшiнде табиғи апаттардан келген залал 9 есе, ал олардың болу жиiлiгi 5 есе өстi. 1960 жылдан бастап дүлей зiлзалалардан болған экономикалық залалдың өсу қарқыны өнеркәсiптiк өндiрiс көлемiнiң өсу қарқынынан озып кеттi.
2005 жылғы 22 қаңтарда Апаттардың қауiптiлiгiн азайту жөнiндегi II дүниежүзiлiк конференция қабылдаған Хиог декларациясында (Кoбe қаласы, Жапония) апаттармен күресуге үкiметтер, азаматтық қоғам, халықаралық ұйымдар, ғылыми қоғамдастықтар, қаржы институттары, жеке сектор мен ерiктiлердiң қатысуы қажет екендігі атап өтiлген. Апаттардың алдын алу мәдениетiн әрбiр нақты адамнан әлемдiк қоғамға дейiнгі барлық деңгейде көтеру қажет. Қатерлер деңгейiн төмендету проблемасына ұлттық саясатта басымдық сипат беру қажет.
"Қырғи қабақ соғыс" аяқталысымен термоядролық қаруды кең көлемде қолдана отырып жүргізiлетiн әлемдiк шиеленiс ықтималдылығы күрт азайды. Солай бола тұрса да, әлемде адамдардың террорлық әрекеттерден жаппай зардап шегу оқиғалары жиiлеп кеттi. Әлемнiң әр бөлігіндегі экстремистiк топтар ядролық, химиялық және бактериологиялық қарудың даяр үлгiсiн не оларды дайындау технологиясын иеленуге барынша күш салуда. Бұл ретте, бiрнеше рет бейбiт халыққа қарсы түйнеменiң ұрықтарын, улы заттар мен "лас" радиоактивтi бомбаларды қолдану әрекеттерiнiң бiрнеше мәрте жасалғаны байқалды.
Қазақстан Республикасы өзiнiң географиялық және саяси жағдайына байланысты жоғарыда аталған әлемдiк үрдiстерден оқшау жатыр деп айта алмаймыз. Республикада жыл сайын төтенше жағдайлардан келетiн тiкелей залал (жаһандық дүлей зiлзалалар болмағанның өзiнде) 3,5-тен 4,5 миллиард теңге сомасында есептелiп отыр. Сараптамалық бағалау бойынша жанама залал мұндай жағдайда 15-20 миллиард теңге, ал адамдардың қаза болуы мен зардап шеккендердi емдеу - 3 миллиардқа жуық теңге сомасында бағаланып отыр. Бұның жалпы сомасы жыл сайын 25 миллиард теңгенi құрауы мүмкiн.
1. Халық пен аумақты табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайлардан қорғаудың қазiргi заманғы жай-күйi,
елiмiздiң азаматтық қорғаныс жүйесiнiң әзiрлiгi
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар
Республика аумағының түрлi табиғи, кен-геологиялық және геодинамикалық жағдайлары оның табиғи апаттарға - жер сiлкiнiсiне, су тасқынына, селге, сырғымаға, қар көшкiнiне, дауылға, орман және дала өрттерiне, температураның күрт төмендеуiне және қарлы боранға, эпидемиялар мен эпизоотияларға ұшырауға бейiм екендігін көрсетедi.
Сонымен қатар сейсмикалық қауiптi аудандардағы 30%-дан 60%-ғa дейiнгі өнеркәсiптік және азаматтық мақсаттағы үйлер мен ғимараттар сейсмикалық орнықтылық талаптарына жауап бермейдi. Салынып және жаңғыртылып жатқан объектiлерде құрылыстағы сейсмикалық орнықтылық нормасының сақталуын бақылау тиiмсiз болып отыр. Қазақстанның көптеген өңiрлерiнде егжей-тегжейлi сейсмикалық аудандарға бөлу картасы жоқ. Қалалардың көпшiлiгіне және iрi елдi мекендерге шағын сейсмикалық аудандарға бөлу картасы осы күнге дейiн жасалынбаған, бұл ол жерде жаңа ғимараттарды салу және ескi құрылыстарды сейсмикаға қарсы нығайту кезiнде барабар техникалық шешiм қолдануға мүмкiндiк бермейдi.
Қазақстанда қазiргi 653 гидроқұрылыстың 268-i, олардың iшiнде ең iрi 28-i шұғыл жөндеудi қажет етедi. Бұл ретте су шаруашылығы объектiлерiнiң iс жүзiнде тозуы 60%-ды құрап отыр.
Таулы аумақтардың қарқынды игерiлуi, қауiптi табиғи құбылыстардың жандануы (жаһандық жылынуға байланысты) селге және сырғымаға қарсы жаңа қорғану құрылыстарын салуды және қазiргiлерiн жаңғыртуды, сел және сырғыма жүру қаупi бар аудандарда қала құрылысы саясатын өзгертудi, басқа ұйымдастыру шараларын қабылдауды талап етедi.
Республикада көшкiнге қарсы қызмет нашар дамыған. Көшкiндердi алдын ала түсiру жекелеген, аса қауіпті учаскелерде ғана жүргiзiледi. Республиканың таулы аудандарындағы қар жамылғысының жай-күйiн бақылау жүйелерi нашар дамыған, соның салдарынан көшкiн ғана емес, болуы мүмкiн сел жағдайы болжамдарының қажетті дәлдiгi жоқ.
Температураның күрт төмендеуiнен, борандардан, қатты дауылдардан және бұрқасындардан болатын залалды және зардап шеккендердiң санын азайту бойынша шаралардың тиiмдiлiгi оларды дәл болжай алмау әрi коммуналдық және жол қызметтерiнiң жеткiлiктi дайын болмауы сияқты проблемаларға байланысты төмендеген.
Эпидемиялық және зооноздық инфекцияларға қатысты жағдай тұрақсыз күйiнде қалып отыр.
Техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар
Негiзгi қорлардың, жылжымалы құрамның және көлiктегi инфрақұрылымның сапалық және физикалық тозуы, мұнай-газ кен орындарын және басқа да табиғи ресурстарды игерудiң қарқын алуы, оларды тасымалдау және қайта өңдеу көлемдерiнiң ұлғаюы техногендiк қатерлердiң өсуiне нақты алғышарттар жасайды.
Қатерлердiң туындауына тозған жабдықтарды пайдалану, технологиялық және өндiрiстiк тәртiптiң төмен болуы, техника қауiпсiздiгi ережелерiн сақтамау, iшкi ведомстволық және өндiрiстiк бақылаудың әлсiздiгi, жұмысшылар мен инженер-техник қызметкерлердiң төмен бiлiктiлігі, республикаға мүлдем тозған және сапалық ескiрген жабдықтарды әкелу басты себептер болып табылады.
Өнеркәсiптік қауiпсiздiктiң мiндеттi техникалық және технологиялық нормаларын қамтитын нормативтiк құқықтық кесiмдердiң негізгі бөлiгi әзiрленбеген.
Техникалық бақылаудың объектiлерге халық пен аумақтар үшiн өнеркәсiптiк қызметiнiң қауiптiлiгi, олардағы техногендiк төтенше жағдайлардың туындау ықтималдылығы бойынша саралап жiктеу жүргізiлмейтін тұтас жүйесi қолданылып отыр.
Техникалық қатерлердi төмендету жөнiндегi қызметтi реттейтiн және материалдық-техникалық қамтамасыз ететiн экономикалық тетiктер жоқ.
Қауiпті өндiрiстiк объектiлердiң жабдықтарын сертификаттаудың, сондай-ақ қауіпті өнеркәсiптiк қызметтi лицензиялаудың және сақтандырудың қалыптасқан жүйесi нарықтық экономиканың талаптарына сәйкес келмейдi.
Көлiктегі қауiпсiздiктiң қажеттi деңгейi орныға қоймаған.
Елдi мекендердi салу кезiнде қала құрылысы нормаларын сақтамау, өрт қауiпсiздігінiң нормаларын сақтамастан үйлер мен ғимараттарды (әcipece тұрғын үйлердi) қайта жабдықтау, жаңғырту, техникалық қайта жабдықтау, өртке қарсы су құбырларын техникалық дұрыс жағдайға келтiру бойынша шаралардың қабылданбауы, ғимараттарды салу және оларға әрлеу жұмыстарын жүргізу кезiнде жанғыш және улы материалдарды қолдану өрттен болатын құрбандар санын және материалдық зиянды өсiруде.
Жыл сайын 1000-нан аса өрт болатын республиканың орман алқаптарында өрт қауiпсiздігін қамтамасыз етуге байланысты күрделi жағдай қалыптасуда. Табиғи өрттердiң алдын алу және оларды жою жөнiндегi мiндеттердi шешуде мемлекеттік органдар тиiстi үйлескен iс-қимылдар жүргiзбей отыр.
Ерiктi өрт сөндiру құрамалары iс жүзiнде жойылған, бұл көптеген елдi мекендердiң өрттерден қорғансыз қалуына әкелдi.
Теңiз және өзен тасымалының дамуына орай су айдындарында төтенше жағдайлардың туындау мүмкiндiгi күрт арта түседi. Сонымен бiрге, теңiздерде, көлдерде және өзендерде болатын төтенше жағдайларды жоюға қабiлеттi суда жүзу құралдары жоқ.
Негiзiнен алғанда, көптеген ескi және авариялық жағдайдағы ғимараттар мен құрылыстар республиканың барлық өңiрлерiнде пайдаланылып жатыр десе де болады. Жыл сайын құрылыс құрастырмаларының қирауынан адамдар баспанасынан, мүлкiнен айрылады, жарақат алады және қаза табады.
XXI ғасырдың басында адамзат халықаралық терроризм мен экстремизм сияқты тағы да бiр қатерлi арандатушылыққа аяқ басты. Террористердiң осы заманғы техниканы, радиациялық-химиялық және биологиялық қауiптi заттар мен материалдарды пайдалана алатын, сондай-ақ техногендiк төтенше жағдайларды қолдан жасай алатын мүмкiншiлiктерiнiң болуы террорлық әрекеттердiң, әсiресе химиялық және биологиялық шабуылдардың жасалуы кезiнде олардың зардаптарын жоятын күштердiң (қызметтердiң) материалдық-техникалық базасын одан әрi нығайтуды талап етедi.
Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларды
жоюға арналған авариялық-құтқару күштерi мен құралдары,
мемлекеттік материалдық резерв
Төтенше жағдайлардың саны мен ауыртпалығының өсуi жағдайында республикада қазiргi кәсiби авариялық-құтқару күштерi өздерiнiң жарақтануы мен сандық құрамы бойынша құтқару жұмыстарын толық көлемде орындай алмайды және олар елеулi нығайтуды қажет етедi.
Өрт сөндiру бөлiмдерiнде авариялық-құтқару жұмыстарын жүргiзуге арналған арнайы техника iс жүзiнде мүлдем жоқ, авариялық-құтқару керек-жарақтары мен жабдықтары жеткiлiксiз.
Судан құтқару қызметiнiң жүйесiнде күрделi жағдай қалыптасқан, ондағы жабдықтар мен техниканың көпшілiгінiң 80%-дан астамы тозған.
Қазақстанның бүгiнгі таңда Каспий теңiзiнiң аумақтық суларындағы кемелерде, танкерлер мен паромдарда болуы ықтимал өрттер мен техногендiк аварияларды жоюға, теңiзге төгiлген мұнайды оқшауландыруға, теңiзде апатқа тап болған адамдарды құтқаруға қабiлетті теңiз кемелерi жоқ.
Жергiлiктi кәсiби авариялық-құтқару жасақтары iс жүзiнде құрылмай отыр.
Жедел құтқару жасақтары мен әскери бөлiмдердi осы заманғы шағын механизация құралдарымен, арнайы қорғаныш жарақтарымен, барлау және адамдарды iздестiру приборларымен жарақтандыру мәселесi, әсiресе химиялық және радиоактивтi зақымдануға бейiм аумақтарда құтқару жұмыстарын жүргізу кезiнде өткiр күйiнде қалып отыр.
Мамандандырылған өрт сөндiру және авариялық-құтқару операцияларын жүргiзуге арналған ұшу аппараттарына, жүк көтергiштiгi үлкен ұшақтар мен тiкұшақтарға өткiр қажеттілiк бар.
Төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы байланыс, хабарлау және ақпараттандыру жүйелерi өздерiнiң техникалық жарақтануы, жүйелi құрылымы мен бағдарламалық қамтамасыз етiлуi бойынша осы заманғы талаптарға сай емес. Мысалы, төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс жүйесiнде республика ауқымын қамтитын бiртұтас ақпараттық-коммуникациялық орта жоқ. Жедел байланыс құралдары жетiспейдi, ал қазiргi қолда бары ескiрген және көбiне осы заманғы аппаратурамен жұмыс iстеуге сәйкес келмейдi. Қазiргi байланыс құралдары, сондай-ақ компьютерлiк жарақталу төтенше жағдайларды жоюды басқару пункттерiнiң жеткiлiктi ұтқырлығын қамтамасыз ете алмайды. Кең көлемдi қауiптіліктер туралы халықты хабардар ету жүйесi электрондық бұқаралық ақпарат құралдарымен жеткiлiктi кiрiкпеген. Жақын маңайдағы өндiрiс объектiлерiнде болған авариялар туралы тұрғындарға хабар берудiң жергiлiктi жүйелерiне деген өткiр жетiспеушiлiк бар.
Апаттық медицина қызметiнiң қажеттi материалдық-техникалық және кадрлар базасының болмауына, оның облыстардағы орталықтарының әлсiздiгiне, бiртұтас орталықтандырылған диспетчерлiк қызметтiң болмауына, осы саладағы мамандар даярлау жүйесi мен отандық ғылыми мектептердiң кенжелеп қалуына байланысты тиiмдi жұмыс iстеуiн едәуiр төмендетедi.
Апаттық медицина клиникасының болмауына байланысты төтенше жағдайлар кезiндегi патологиялық жай-күйлердiң бiрқатар проблемалары зерделенбейдi, медициналық қызметкерлердiң кәсiби дағдысы жоғалуда, зардап шеккендердi медициналық қорғаудың әдiстерi мен тәсiлдерiне құтқарушыларды, өрт сөндiрушiлердi, полицияны оқып-үйретудiң әдiстемелiк басшылығы жүзеге асырылмайды, құтқарушылар мен төтенше жағдайларды жоюға қатысушыларды емдеу және оңалту жөнiндегi мүмкiндiктер пайдаланылмай отыр.
Мемлекеттiк материалдық резерв жүйесi кәсiпорындарының географиялық орналасқан жерi бұрынғы Кеңестер Социалистiк Республикалар Одағының (бұдан әрi - КСРО) аумағы үшiн стратегиялық жоспармен белгiленген және Қазақстан Республикасының халқын табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау мiндеттерiне барабар емес.
Кең көлемдi төтенше жағдайлар туындаған жағдайда мемлекеттiк материалдық резервтiң материалдық құндылықтарының сақталу номенклатурасы және көлемi азаматтардың қажеттiлiгіне толықтай сай болмай отыр. Сақтау базаларының құрылымы мен жай-күйi мемлекеттiк материалдық резервтiң оңтайлы жұмыс iстеуiн қамтамасыз етпейдi, республикадағы соңғы әлеуметтік және көшi-қон процестерiне сай емес. Сақтау базаларынан тауарлық-материалдық құндылықтарды шығарудың күрделi рәсiмi оларды төтенше жағдайлар аймақтарына жеткiзудi кешеуiлдетуге әкеледi.
Жергілiктi атқарушы органдардағы төтенше жағдайларға арналған жедел резервтер нашар дамыған. Солай бола тұрса да, Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлiгiнiң (бұдан әрi - Министрлiк) зардап шеккен халықты дереу қамтамасыз етуге (1-2 тәулiк iшiнде) қажеттi жедел резервiн құру бойынша заңнамалық және нормативтiк құқықтық негiз жоқ.
Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан
зардап шеккен халыққа келтiрiлген залалдың орнын толтыру,
құтқарушылар мен ерiктi құтқарушылардың әлеуметтік қорғалуы
Авариялардан, апаттардан және дүлей зiлзалалардан сақтандырудың дамымауына байланысты техногендiк төтенше жағдайлар кезiнде келтiрiлген зиянның орнын толтыру өте сирек кездеседi. Мұндай жағдайда жергіліктi атқарушы органдарға зардап шегушiлердi уақытша баспанамен қамтамасыз ету, олардың материалдық проблемаларын шешу бойынша белгiлi бiр салмақ түседi.
Залал келтiрушiлердiң болмауына байланысты табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардан зардап шегушілерге ықтимал материалдық және қаржылай көмектi мемлекет пен жергiлiктi атқарушы органдар көрсетуге тырысады. Қазақстан Республикасының заңнамасы мұндай жағдайларда зардап шегушiлерге келтiрiлген залалдың орнын толтыруды көздемегенiне қарамастан мемлекет және жергiлiктi атқарушы органдар көптеген жағдайларда оларды баспанамен қамтамасыз етедi, белгілi бiр материалдық көмек көрсетедi. Мұндай практика халықты жазатайым оқиғалардан және төтенше жағдайлардан ерiктi сақтандырудың дамымауының салдары болып табылады. Мұндай жағдайларда Қазақстан Республикасы Yкiметi мен жергiлiктi атқарушы органдардың қаржылық және мемлекеттiк материалдық резервтерi, iс жүзiнде сақтандыру қорларының рөлiн атқарады. Бұл мемлекетке экономикалық залал әкелгенiмен қатар, халықтың белгiлi бiр бөлігінiң өз баспаналары мен мүлкiнiң қауiпсiздiгін ойлау туралы қамқорлық жасауға деген ынтасын төмендетедi. Азаматтардың көпшiлiгi тек қана мемлекет көмегiне сенiп, өз өмiрiн, денсаулығын және мүлкiн сақтандырудың қажеттілiгіне мән бермейдi.
Солай бола тұрса да, құтқарушыларды, сондай-ақ төтенше жағдайларды жою жөнiндегi жұмыстарды жүргiзуге тартылатын азаматтардың сақтандырылуын және әлеуметтiк қорғалуын көздейтiн заңнамалық нормалар қажеттi шешiмiн тапқан жоқ.
Азаматтық қорғаныс жүйесi,
халықты террорлық әрекеттердiң зардаптарынан қорғау
Азаматтық қорғаныс жүйесiнiң қазiргi құрылымы мен жұмыс iстеу қағидаттары бұрынғы КCPO-ның қорғаныс iс-шараларының бiр бөлiгi ретiнде қалыптасқан.
Егемендiк алғалы берi азаматтық қорғаныс жүйесiнiң қазiргі бар әлеуетi табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою үшiн кең қолданылды. Солай бола тұрса да, Қазақстан Республикасында әлеуметтiк-саяси және экономикалық реформалардың тереңдеуiне, оның нарықтық даму жолына түсуiне және жаңа әскери доктринаны қабылдауына байланысты қазiргi азаматтық қорғаныс жүйесiнiң болып жатқан жаңа саяси және экономикалық ақиқатқа сай келмейтiндiгi барған сайын айқын бола бастады.
Мысалы, нарықтық экономика жағдайларында жеке меншiк иелерi есебiнен азаматтық қорғаныстың қазiргi инженерлiк құрылыстарын, сондай-ақ кәсiпорындарда орнатылған хабарлау жүйелерi ұстау қиынға соқты. Жаңадан салынып жатқан объектiлерде панажайлар салу жүргізiлмей отыр. Халыққа арналған жеке қорғану құралдарын, олардың сандық құрамын тиiмдi caқтaу және елiмiз бойынша аумақтық бөлу мәселелерi шешiлмеген. Азаматтық қорғаныс бөлiмдерiн табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларды және террорлық әрекеттердiң зардаптарын жою үшiн қолдану олардың техникалық базасының, қалыптасқан географиялық орналасуының және ескiрген ұйымдастырушылық құрылымдық бөлiмшелерiнiң осы мiндеттерге сай еместiгiне байланысты қиындап отыр.
Азаматтық қорғаныс күштерi мен құралдарының стратегиялық ұтқырлығы қамтамасыз етiлмеген. Азаматтық қорғаныс жүйесiн қазiргi күйiнде сақтау материалдық және қаржы құралдарының едәуiр шығындарына, адам ресурстарының кетуiне алып келуi мүмкiн.
Соңғы уақытта таяу және алыс шетелдерде болып жатқан террорлық әрекеттер және экстремизмнiң бой көрсетуi террорға қарсы операцияларды авариялық құтқару жағынан қамтамасыз етудiң аса маңыздылығын көрсетедi.
Төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласы қызметiн
нормативтiк құқықтық қамтамасыз ету
Қазақстанда кәсiпкерлiктi қолдау және бәсекелестiктi дамыту мақсатында мемлекеттік өкiмет билiгi деңгейлерi арасындағы өкiлеттiктердiң ара жiгiн ажырату, мемлекеттік органдардың функциялары мен өкiлеттiктерiн орталықсыздандыру, мемлекеттiң жекелеген бақылау функцияларын алып тастау, сондай-ақ лицензияланатын қызмет түрлерiн шектеу саласындағы реформаларды жүргізу төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөнiндегі органдар өкiлеттiктерiнiң ауқымы мен көлемiн нақтылауға қатысты төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою, азаматтық қорғаныс саласында қолданыстағы заңнама нормаларын жетiлдiрудi болжайды.
Сонымен бiрге, елде осы заманғы технологиялар мен әлеуеттi-қауiптi өндiрiстер тиiсiнше енгізiле отырып экономиканың өнеркәсiптiк блогының жедел қарқын алуы өнеркәсiп және өрт қауiпсiздігі саласындағы нормативтiк құқықтық кесiмдердi қайта қарауды талап етедi.
Төтенше жағдайлар саласындағы ғылыми зерттеулер және мониторинг
Қазiргі уақытта төтенше жағдайлардың қандай да бiр аспектiлерiне қатысты ғылыми зерттеулер сейсмология, сел және сырғыма қаупi саласындағы бiрнеше жекелеген тақырыптар бойынша ғана жүргiзiледi.
Солай бола тұрса да, республикада жалпы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою проблемаларын кешендi зерттеу бойынша бiрыңғай ғылыми орталық жоқ.
Геосаяси жағдайлардың өзгеруiне және Қазақстанның тәуелсiздiк алуына байланысты елдiң азаматтық қорғанысын ұйымдастыру және жүргiзу саласында терең стратегиялық және арнайы ғылыми зерттеулер қажет.
Қазақстанның барлық сейсмикалық белсендi аумақтарының толықтай қамтылмауы жер сiлкiнiсi мониторингi жүйесiнiң iрi кемшiлiгі болып табылады. Iс жүзiнде Алматы болжау полигоны ғана жеткiлiктi мөлшерде бақылау пункттерiмен жарақталған. Қазақстанның батыс өңiрлерiнiң ықтимал техногендiк сейсмикалылығы мүлдем зерттелмеген.
Елiмiзде дауылдарға қатысты алдын-ала ескертулердiң жеткiлiктi расталмауы, қауiптi гидрометеорологиялық құбылыстардың назардан тыс қалуы, сондай-ақ су тасқыны ахуалының сенiмдi ұзақ мерзiмдi болжауларының болмауы осы төтенше жағдайларға ден қоюдың тиiмдiлiгiн төмендетедi. Бұған көбiнесе метеостансалар желiсi мен гидрологиялық бекеттердiң жеткiлiксiздiгі, қар өлшеу маршруттары санының аздығы себеп болуда.
Сел қаупі көздерiнiң әуе мониторингi Алматы қаласы мен Алматы облысына тиiп тұрған Iле Алатауы таулы аймақтарында ғана жүргізiледi. Сел жүру қаупi бар көздерi мониторингiнiң автоматтандыру процесi әлi де тәжiрибелiк-экспериментальдық жұмыстар аясынан шыққан жоқ.
Сырғыма қаупiне жүйелi мониторинг жолға қойылмаған.
Ғарыштық мониторингi деректерiн iс жүзiнде пайдалану процесi жедел ден қою қызметтерiнде жолға қойылмаған. Төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою мақсатында республика аумағын қашықтықтан ғарыштық бақылау өзiнiң алғашқы даму сатысында.
Төтенше жағдайларды дәл мониторингiлеуге және тиiмдi автоматтандырылған ден қою жоспарларын әзiрлеуге аса қажет осы заманғы геоақпараттық жүйелер баяу енгiзiлуде.
Iс жүзiнде республикада техногендiк қатерлердiң жүйелi мониторингi мүлдем жоқ. Осыған байланысты өнеркәсiптiк авариялар мен апаттарға болжау жасалынбайды, олардың алдын алу және оларға әзiрлiктi қамтамасыз ету бойынша кешендi iс-шаралар толық деңгейде жүргiзiлмейдi.
Халықты оқыту және кадрлар даярлау
Халықты төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласында оқыту кезiнде өткен ғасырдың 70-шi жылдарында белгiленген, қазiргi заман уақытына жауап бермейтiн даярлау нысандары мен әдiстерi пайдаланылады. Осы саладағы түрлi оқыту бағдарламалары (алғашқы әскери дайындық, азаматтық қорғаныс, жол қауiпсiздiгi, өрт қауiпсiздігі, тыныс-тiршiлiк қауiпсiздiгi негiздерi, медициналық дайындық және басқалар) көбiнесе бiр-бiрiмен еш байланысы жоқ жүйесiз енгізiледi.
Елiмiздiң жоғары оқу орындарында ұйымдастырылған төтенше жағдайлар жөнiндегi мамандарды оқыту оларға деген, әсіресе жоғары әскери-техникалық бiлiмдi мамандарға деген сұранысты қамтамасыз ете алмауда. Азаматтық қорғаныс әскерлерi үшiн офицерлер дайындау жүйесi мүлдем жоқ. Құтқарушылар дайындау жөнiндегі мамандандырылған оқу орталықтары да жоқ.
Республикада төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы мамандарды қайта даярлаудың және олардың бiлiктiлiгiн көтерудiң ауқымды, кешендi және жан-жақты процесiн ұйымдастыру үшiн жеткiлiктi оқу базасы жоқ.
Төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы
халықаралық ынтымақтастық
Қазақстан Республикасы халықты авариялардан, апаттардан және дүлей зiлзалалардан қорғау саласында жан-жақты халықаралық байланыстарды жүзеге асырады. Олардың бастылары Бiрiккен Ұлттар Ұйымының, Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығының Төтенше жағдайлар жөнiндегi мемлекетаралық кеңесiнiң, Шанхай ынтымақтастық ұйымының, НАТО-ның "Бейбiтшiлiк жолындағы әрiптестiк" бағдарламасының, Халықаралық азаматтық қорғаныс ұйымының, Апаттарды азайту жөнiндегі азиялық орталықтың, Атом энергиясы жөнiндегi халықаралық агенттігінiң аясында жүзеге асырылатын іc-шаралар болып табылады.
Солай бола тұрса да, iлуде болмаса, халықаралық байланыстардың тұрақты iстеп тұратын, қалыптасқан және бiр iзге түскен бағдарламалар мен өзара iс-қимыл құрылымдары болатын деңгейiне жете алмай отырмыз. Қазақстан халықтың қауiпсiздiгiн қамтамасыз eту, төтенше жағдайлар мен дүлей зiлзалалар кезiнде өзара көмек көрсету халықаралық жүйелерiне жеткiлiкті кiрiкпеген.
Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан
халықты, объектiлердi және аумақтарды қорғауды қамтамасыз
етудегi мемлекеттiк өкiмет билiгiнiң орталық және
жергiлiктi органдарының рөлi
Министрлiк Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында орталық және жергілікті атқарушы органдардың жұмысын үйлестіреді, бағдарламалар әзiрлейдi, нормативтер, стандарттар мен ережелер бекiтедi немесе оларды келiседi, мемлекеттік есеп жүргізедi, ғылыми зерттеулердi, iлiмдердi насихаттауды, халық пен мамандарды оқытуды ұйымдастырады, халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады, өзiнiң қарамағындағы ахуалды және болжауды қадағалау, бақылау қызметтерiнiң, сондай-ақ авариялық құтқару және өpткe қарсы қызметтер мен құрамалардың қызметiн қамтамасыз етедi.
Бұл ретте, Министрлiк төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою, өңiрлiк және жаһандық төтенше жағдайларды жою бойынша iс-шараларға азаматтық қорғаныс күштерiнiң қатысуына басшылық жасайды, ұйымдардың меншiк нысанына және ведомстволық тиесiлiлігіне қарамастан, олардың материалдық-техникалық ресурстарын жұмылдырады, мемлекеттiк және жұмылдыру резервтерiнiң құрамындағы материалдық-техникалық қорларды, азық-түлiк, медициналық және басқа да ресурстарды, сондай-ақ төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жоюға арналған Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң резервiнен қаражатты пайдалану туралы Қазақстан Республикасының Yкiметiне ұсыныстар енгiзедi.
Сондай-ақ, Министрлiк заңнамаға сәйкес жүктелген мiндеттерге сәйкес мемлекеттік материалдық резерв саласындағы мемлекеттiк саясаттың, өрт және өнеркәсiптiк қауiпсiздiк саласындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалаудың қалыптасуын қамтамасыз ететiн стратегиялық функцияларды да жүзеге асырады.
Сонымен қатар, Министрлiктiң аумақтық органдары мен жедел күштерi құрылымдарының жетiлмеуi жоғарыда аталған стратегиялық, әсiресе өңiрлiк және жаһандық төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою, сондай-ақ азаматтық қорғаныстың жалпы проблемаларын шешу бойынша ведомствоаралық айқын өзара iс-қимыл және үйлестiру жөнiндегi ұйымдастырушылық және практикалық шаралар кешенiнiң функциялары мен мiндеттерiн iске асыруды толықтай тиiмдi жүзеге асыруға мүмкіндiк бермейдi.
Солай бола тұрса да, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес тиiстi аумақтағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жоюға байланысты тiкелей жауапкершiлiк жергiлiктi өкiлдiк және атқарушы органдарға жүктелген.
Жергiлiктi атқарушы органдардың өкiлеттiгiне жергiлiктi ауқымдағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөнiндегi iс-шараларды ұйымдастыру, көрсетiлген мақсаттарға жергiлiктi бюджеттің орындалуын қамтамасыз ету, жергiлiктi материалдық-техникалық қорлар мен басқа да ресурстарды құру және пайдалану, қажетті қауiпсiздiк шаралары туралы халық пен ұйымдарды хабарлау кiредi.
Бұл ретте, олар төтенше жағдайлар салдарынан зардап шеккен халық пен қызметкерлердi өздерiнiң құзыретi шегінде әлеуметтiк қорғауды, азаматтардың денсаулығы мен мүлкiне, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізу объектiлерiне келтiрiлген зиянның орнын толтыруды, медициналық қызметпен, төтенше жағдайлар аймағында тұрып, жұмыс істегенi үшін өтемақылар мен жеңiлдiктер берудi, сондай-ақ төтенше жағдайлар жойылғаннан кейiн қоршаған ортаны сауықтыру және ұйымдар мен азаматтардың шаруашылық қызметiн қалпына келтiру бойынша iс-шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етуi қажет.
Алайда, орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың функциялары мен өкiлеттiктерiнiң ара-жiгiн ажырату реформасына сәйкес облыстардың, Алматы және Астана қалаларының әкiмдiктерi жанында құрылған құрылымдық бөлiмшелердiң қазiргi уақытқа дейiн, заңнамаға сай олардың тiкелей жауапкершiлiк саласы болып табылатын тиiстi аумақтардағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөнiндегi мiндеттердi сапалы iске асыру үшiн жеткiлiктi материалдық-техникалық, ақпараттық және әдiснамалық базасы жоқ. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жоюға жергiлiктi атқарушы органдардың жыл сайынғы резервтерi жеткiлiктi көлемде құрылмай отыр. Бұл ретте, олардың келеңсiз зардаптарын жоюға арналған авариялық құтқару қызметтерi мен құрамалары iс жүзiнде жоқ.
2. Төтенше жағдайлардың алдың алу, зардаптарын жеңiлдету
және оларды жою, азаматтық қорғаныс, терроризмге қарсы
әрекет жасау саласындағы негiзгi мақсат пен мiндеттер
Тұжырымдаманың негiзгi мақсаты: бейбiт және соғыс уақыттарында өрттерден, авариялардан, апаттардан және дүлей зiлзалалардан, осы заманғы зақымдану құралдарынан және террорлық әрекеттер салдарларынан елдiң халқын, объектiлерi мен аумағын сенiмдi қорғауды қамтамасыз етудi; бейбiт және соғыс уақытының қатерлерi мен арандатушылықтарға тиiсiнше ден қоя алатын мемлекеттiк және жедел резервтердiң аумақтық бөлiнген тиiмдi басқару жүйелерiн, күштерi мен құралдарын құруды және олардың дайындығын жоғары деңгейде ұстауды қамтитын ұзақ мерзiмдi перспективаға арналған апаттарға қарсы әрекет жасаудың жаңа идеологиясын жасап шығару болып табылады.
Жоғарыда аталған мақсатқа қол жеткiзу үшiн мынадай негiзгi мiндеттердi:
дағдарыстарды басқарудың тиiмдi тетiктерiн, оның iшiнде төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы мемлекеттік басқару жүйесiн жетiлдiру, мемлекеттiк басқару деңгейлерi арасындағы жауапкершiлiк пен өкiлеттіктердi оңтайлы бөлу арқылы жасап шығару;
Қазақстанның табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларға ұшырауға бейiм аумақтарына терең талдау жүргiзу, республиканың әр өңiрi, елдi мекенi мен объектiсi үшiн ықтимал қауiптер мен қатерлердi анықтау, олардың халыққа, материалдық құндылықтарға және қоршаған табиғи ортаға қауiптілiк деңгейiн бағалау;
қатерлердiң барлығын қамтитын, автоматтандырылған мониторингi жүйесiн құру, авариялар, апаттар және дүлей зiлзалалар болжамдарын дер кезiнде хабарлау және олардың шынайылылығын қамтамасыз ету;
мемлекеттік басқарудың, аумақтардың, кәсiпорындар мен ұйымдардың барлық деңгейдегi iс-қимылдарын қамтитын төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жоспарларының, азаматтық қорғаныс iс-шараларының жүйесiн әзiрлеу;
табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың туындау салдарларын барынша болдырмау не болмаса жұмсарту;
өндiрiстiк және азаматтық объектiлерде техникалық және өрт қауiпсiздiгi деңгейiн көтеру, табиғи өрттердi уақтылы алдын алу және жоюды қамтамасыз ету;
бейбiт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайларға, террорлық әрекеттерге ден қою күштерi мен құралдарын аумақтық бөлу жүйесiн құру, олардың жеделдігін және стратегиялық ұтқырлығын арттыру, өрт сөндіру қызметiне өрт сөндiру-құтқару қызметi деген мәртебе беру;
азаматтық қорғаныс жүйесiнiң әзiрлігін арттыру, оны елдiң жаңа геосаяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайына сәйкес келтiру;
бейбiт және соғыс уақытында төтенше жағдайлардағы iс-қимылдардың тәртiбi мен ережесiне, төтенше жағдайларда өзiн-өзi қорғау мен өзара көмек көрсетуге халықты оқытудың осы заманғы, тиiмдi жүйесiн құру, осы саладағы әлемдiк стандарттар мен даму перспективаларын ескере отырып, төтенше жағдайларды басқару органдары мен қызметтерi үшiн кадрлар даярлауды және қайта даярлауды ұйымдастыру;
өрт қауiпсiздiгін қамтамасыз етуде, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алуда және оларды жоюда, елiмiздiң азаматтық қорғаныс iс-шараларын орындауда халықтың кең түрде қатысуы үшiн жағдайлар қамтамасыз ету;
осы заманғы қатерлер мен арандатушылықтарға бейбiт және соғыс уақытында құрамы, саны және орналасуы бойынша (төтенше жағдайлардан зардап шеккен аудандарға жедел жеткiзу мақсатында) оңтайлығы жағынан сәйкес келетiн мемлекеттiк материалдық резерв құру, резервтердiң броннан шығару рәсiмiн оңайлату;
мемлекеттiк басқарудың барлық деңгейiн қамти отырып, осы заманғы және перспективалық технологиялар негiзiнде төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы байланыс, хабарлау, ақпарат және автоматтандырылған басқару жүйесiн жаңғырту, оларды бiрыңғай басқару жүйесiне кiрiктiру;
нормативтік құқықтық базаны жетiлдiру, оны өзгерiп жатқан әлеуметтiк-саяси және экономикалық жағдайларға, осы заманғы қатерлер мен арандатушылықтарға сәйкес келтiру, төтенше жағдайлар саласындағы экономикалық реттеу тетiктерiн, оның iшiнде төтенше жағдайлардан сақтандыруды тиiмдi қолдану есебiнен нығайту, аварияларды, апаттарды және дүлей зілзалаларды жоюға қатысып зардап шеккен адамдардың, оның ішінде кәсiби құтқарушылардың құқықтық және әлеуметтiк қорғалуын қамтамасыз ету;
Министрлiкке ведомстволық бағынысты ұйымдардың ғылыми-практикалық әлеуетiн пайдалана отырып, төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласында мамандандырылған ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық ұйымдар құру, осы саладағы жаңа жетiстiктер мен технологияларды енгiзу проблемаларын шешудiң ғылыми негiздiлiгiн қамтамасыз ету;
төтенше жағдайлар туындаған кезде апаттық медицинаның ден қою жеделдiгiн, оның жұмыс iстеу тиiмділігiн арттыру;
кең көлемдi төтенше жағдайлар туындаған жағдайда, әлемнiң басқа мемлекеттерi, халықаралық және үкiметтiк емес ұйымдар тарапынан Қазақстан Республикасына кең көлемде iзгiлiк көмек көрсетуге, республикаға авариялардың, апаттардың және дүлей зiлзалалардың алдын алу мен оларды жою, азаматтық қорғаныс және терроризммен күресу саласындағы ең бip жаңа iлiмдер мен технологиялардың келуiне кепiлдiк беретiн халықаралық ынтымақтастық деңгейiн қамтамасыз ету қажет.
3. Елдің Мемлекеттiк төтенше жағдайлардың алдын алу
мен оларды жою жүйесiн, азаматтық қорғанысын дамытудың
негiзгi бағыттары
Мемлекеттiк төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою
саласындағы басқару жүйесiн жетiлдiру
Республикадағы төтенше жағдайлардың басым көпшiлiгi жергіліктi сипат алатындығын ескере отырып, республиканың әрбiр ауданында (қаласында) жергiлiктi сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алуға және олардың салдарларын жоюға қабiлеттi, осы аумақтағы бар қауiптерге барабар әрi жеткiлiктi түрде жарақталған және жан-жақты дайындалған құрылым құру қажет.
Бұл ретте, жергiлiктi атқарушы органдар өңiрлерде кепiлдi азаматтық қорғауға барлық қажетті жағдайларды жасау мақсатында аумақтардың табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларға бейiмдiлiгін, олардың болуы мүмкiн ауқымын егжей-тегжейлi бағалауды, жергіліктi жерлерде жеткiлiктi түрде қаржылай қамтамасыз ете отырып, қатерлердi азайту және олардың зардаптарын жұмсарту бойынша iс-шаралар әзiрлеудi және iске асыруды, жергiлiктi материалдық-техникалық қорлар мен басқа да ресурстар құруды қамтамасыз етуi қажет.
Өңiрлiк және жаһандық сипаттағы төтенше жағдайларды жою кезiнде облысаралық өзара iс-қимылдарды үйлестiруге, аса күрделi iздестiру және авариялық құтқару жұмыстарын жүргізуге, жергiлiктi құрылымдардың iс-қимылына қолдау көрсетуге әрқайсысының жауапкершiлiк аумағына бiрнеше облысты қоса отырып, перспективада Министрлiктiң өңiрлiк орталықтарын (оның аумақтық органдарын оңтайландыру арқылы) құру мәселесiн қарау қажет. Сонымен бiр мезгiлде Министрлiктiң осы орталықтары елдiң азаматтық қорғанысы басқару жүйесiнiң өңiрлiк бiр бөлiгі болып табылады.
Мемлекеттік басқарудың республикалық деңгейiне өңiрлiк және жаһандық төтенше жағдайларға ден қоюды үйлестiрудi (ұйымдастыруды), сондай-ақ төтенше жағдайлардың алдын алуға (бөгеттердi нығайту, селден қорғау құрылыстары мен гидротехникалық құрылыстарды салу) iрi жобалардың iске асырылуын бекiту қажет. Бұл ретте, төтенше жағдайлар саласындағы орталық атқарушы орган, негiзiнен, стратегиялық функцияларды, өңiраралық үйлестiрудi және халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыратын болады. Мыналар: төтенше жағдайлардың бiрыңғай мониторингі, төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс саласындағы мамандарды орталықтандырылған түрде дайындау, азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардың ортақ проблемаларын ғылыми зерттеу жалпы мемлекеттік мүдделердi көздей отырып, жүргiзiлуi қажет. Республикалық деңгейде халықаралық құтқару операциялары және аса күрделi авариялық құтқару жұмыстары орындалатын болады, мамандандырылған инженерлiк жұмыстар, құтқарушыларды оңалту өткiзiледi, төтенше жағдайлардан зардап шеккендерге медициналық көмектiң күрделi түрлерi көрсетiледi.
Жергіліктi, өңiрлiк және республикалық төтенше жағдайлар мен азаматтық қорғаныс құрылымдары бiр-бiрiмен қосарланған ақпараттық арналар арқылы тәулiк бойы байланыста болуы қажет және "электрондық Yкiмет" желiсiне шығатын бiрыңғай ақпараттық-басқару компьютерлiк желiсiне бiрiктiрiлуге тиiс. Бұл қысқа мерзiмде деңгейлес құрылымдардың бiр-бiрiне (аудандардың, облыстардың бiр-бiрiне көмек көрсетуi), сондай-ақ жоғары құрылымдардың төмендегiлерге (облыстың ауданға, Министрлiктiң өңiрлiк және жаһандық төтенше жағдайларға ден қою күштерiнiң облыстарға көмек көрсетуi) барабар өзара iс-қимылын ұйымдастыруға мүмкiндiк бередi.
Қазақстан Республикасының халқы мен аумағын табиғи
сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларға әзiрлiктi қамтамасыз ету жөнiндегі қызметте басты басымдық инженерлiк iс-шаралар (ғимараттарды сейсмикалық жағынан нығайту, гидротехникалық және селге қарсы құрылыстарды салу, қайта жаңғырту және нығайту, жар құлау қаупi бар беткейлердi, өзен жарқабақтарын нығайту және өзен арналарын тазарту, құрылыс сапасын қатаң бақылау және т.б.) өткiзу болып табылады.
Сонымен қатар ұйымдастырушылық сипаттағы шараларды күшейту (қауiптi аумақтарға құрылыс салуға тыйым салу, ол жерлерден aдaмдарды көшiрту), табиғи қауiптердi болжау, мониторингiнi жақсарту және ғылыми зерттеулердi тереңдету жөнiнде iс-шаралар қабылдау қажет. Дүлей зiлзалалардан заңды және жеке тұлғаларды ерiктi түрде сақтандыруды дамытуға ең қолайлы сақтандыру режимiн ұсыну орынды.
Жойқын жер сiлкiнiстерiнен келетiн зиянды азайту үшiн:
республика аумағында сейсмикалық мониторингiнi кеңейту және сапасын жақсарту, сейсмикалық аудандарға бөлу карталарын нақтылау қалалар мен iрi елдi мекендердi егжей-тегжейлi шағын сейсмикалық аудандарға бөлудi жүргiзу;
мектептер, жоғары оқу орындары, бала бақшалар, ауруханалар, емханалар, кинотеатрлар сияқты көпшiлiк адам жиналатын барлық объектiлердiң сейсмикалық нығайтылуын белгiленген жоспар бойынша жүргiзу, мүлдем тозығы жеткен үйлер мен ғимараттардың бұзылуын қамтамасыз ету;
жаңа ғимараттарды салу кезiнде сейсмикалық орнықтылық нормаларын сақтаудың қажеттiлiгі туралы түсiндiру науқанын сейсмикалық қауiптi өңiрлердiң халқы арасында кең түрде үнемi өткiзу;
құрылыстың сейсмикалық орнықтылық сапасына бақылауды күшейту, сәулет-құрылыс бақылау қызметтерiн нығайту;
болуы мүмкiн жойқын жер сiлкiнiстерiне жедел ден қою күштерi мен құралдарының әзiрлiгiн арттыру қажет.
Су тасқынынан, селден, сырғымадан және қар көшкiнiнен шығындарды азайту мақсатында:
қауiптi учаскелерде ғылыми iзденiстер және оларға паспорттау жүргiзу;
сел, сырғымалар мен қар көшкiндерiнiң бiрыңғай тиiмдi мониторингi қызметiн құру;
өзен жарқабақтарын нығайту, арналарды түзету және өзен табанын тереңдету бойынша, жағалауды қорғайтын және селден қорғайтын әрi басқа да гидротехникалық құрылыстардың берiктiлігін арттыру және олардың жаңаларын салу бойынша, қар көшкiнi мен сырғыма қаупi бар тау беткейлерiн нығайту бойынша, дер кезiнде төмен қарай қауiптi мұздық көлдердi ағыту және бақылауда ұстап отырып, қар көшкiнiн түсiру бойынша қажеттi инженерлiк-қорғау жұмыстарының көлемiн орындау;
су қорғау және басқа да қауiптi аймақтарда тұратын халықты кейiннен қауiпсiз жерлерге көшiре отырып, кезең-кезеңiмен ол жерлердi өнеркәсiптiк, азаматтық және тұрғын үй құрылыстарынан босату қажет.
Гидрологиялық және метеорологиялық сипаттағы төтенше жағдайлардан халықты қорғаудың тиiмдiлiгiн арттыру үшiн:
қауiптi табиғи құбылыстардың мониторингiн және оларды болжаудың сапасын арттыру;
гидрометеорологиялық болжамдардың, олардың iшiнде ең алдымен дауылдарды ескертудiң, мұздықтар мен су тасқындары жағдайының ғылыми-негiздемелiк әдiстемесiн әзiрлеу қажет.
Елдегi эпидемиологиялық және эпизоотикалық жағдайды жақсарту үшiн:
елiмiздiң халқын сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету жөнiнде нақты шаралар қабылдау;
аса қауiптi жұқпалы табиғи ошақтарда тұратын және жұмыс iстейтiн халықтың егiлуiн қамтуды жүзеге асыру;
эпизоотикаға қарсы iс-шаралар деңгейiн көтеру, мал басының және үй жануарларының қажетті деңгейде егiлуiн қамтамасыз ету, ветеринарлық қызмет пен шекаралық ветеринарлық бақылау бекеттерiнiң жұмыстарын жақсарту;
жұқпалы аурулардың алдын алу және олармен күресу, олардың сырттан келуiн алдын алу жөнiндегi мемлекеттiк шекарадағы санитарлық-карантиндiк бекеттер жұмыстарының тиiмдiлігін арттыру;
санитарлық-эпидемиологиялық сараптау мен ветеринарлық ұйымдардың аумақтық орталықтарының материалдық-техникалық базасын нығайту қажет.
Халық пен аумақты техногендiк сипаттағы төтенше
жағдайлардан қорғау
Өнеркәсiптiк қауiпсiздiктi қамтамасыз ету үшiн:
техногендiк төтенше жағдайлардың мониторингiн және оларды болжауды қамтамасыз ету;
шаруашылық жүргiзу мен өндiрiстi басқарудың өзгерген жағдайларында өнеркәсiптiк қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң жаңа нысандары мен әдiстерiн әзiрлеу;
сертификаттау, жауапкершілікті сақтандыру, басшылар мен персоналды даярлау және аттестаттау сияқты өнеркәсiптiк қауiпсiздiктi басқарудың барлық мүмкiндiктерiн пайдалану;
қауiпті өндiрiстiк объектiлердiң жұмыс iстеу қауiпсiздігін декларациялау рәсiмiн жетiлдiру;
өндiрiсті жаңғыртуды жеделдету, кәсiпорындардың дамуға және техникалық қайта жарақтануға бағытталатын пайдасының бiр бөлiгiн инновациялық процестерге тарту үшiн қолайлы жағдайлар жасау;
көмiрсутегі шикiзатының пайдаланылмайтын кенiштерiнде, бiрiншi кезекте Каспий теңiзiнiң су астында қалатын жағалауының учаскелерiнде ұңғымаларды жою және консервациялау жөнiндегi iс-шараларды орындау қажет. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz