Тіс техникалық материалтану ПӘНІ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК ӨҢДЕУ
ОҢТҮСТIК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТIК ФАРМАЦЕВТИКА АКАДЕМИЯСЫ
Техникалық және орта кәсіби білім беру факультеті
ДӘРІГЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ ФАКУЛЬТЕТІ ЖАНЫНДАҒЫ КОЛЛЕДЖДІҢ СТОМАТОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
Тіс техникалық материалтану
ПӘНІ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК ӨҢДЕУ
Мамандығы: 0304000 СТОМАТОЛОГИЯ
Біліктілігі: 0304023 Дантист
Курсы: 2
Семестр: IV
Құрастырушы:
колледж мұғалімі
Сейдуалиев С.К.
Шымкент-2012 ж.
Кафедра мәжілісінде қаралды және бекітілді
_______ _____________
№ _______ хаттама
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі _______________________
Сабақ №1
1.Сабақтың тақырыбы: Тіс техникалық материалдармен жұмыс барысындағы қауіпсіздік ережелері.
2.Сағат саны: 3сағат. 135мин (100%)
3.Сабақтың түрі: теориялық
4.Сабақтың мақсаты:
оқыту: Ортопедиялық стоматологияның тісті протездеу бөлімінде - тіс және тіс қатарындағы аурудың пайда болуын, олардың клиникасын, орнын толтыру мен алдын алуды үйретеді. Стоматологиялық материалдарды қолдану үшін олардың тек қана қасиеттерін біліп қоймай, әрбір материалдың физикалық және химиялық қасиеттерін білу қажет.
тәрбиелік: Дантист біліктілігі бойынша базалық құдіреттілікке ие болуы тиіс.
дамыту: Тіс технигінің жұмысына қажет құрал - саймандар, мүсіндеуші шпательдер, гипсті мүсіндеуге арналған пышақ, пинцет, қысқыштар, балғашықтар егеуіштер және т.б. түрлерін білу.
5.Оқыту әдісі: модульді
6. Материалды-техникалық жабдықталуы:
а) техникалық құралдар: Самсон аппараты, шлиф мотор, ғаныш пышағы,компъютер.
ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: Фантом, Колба, Шпательдер, Плакаттар және пластмассалар яғни Фторакс, Этакрил Синма-М және эластикалық массалар.
б) оқыту орны: Тіс техникалық бөлмесі
7. Әдебиеттер:
Ескерту: әдебиеттер тізімін жыл сайын жаңартуға болады.
Негізгі:
1. Дойников А.И., Синицын В.Д., Зуботехническое материаловедение
(Москва, Медицина 1981г.)
2. Гернер М.М., Батовский В.Н., Шарчилев В.И., Нападов М.А., Основы
материаловедения по стоматологии (Москва, Медицина, 1969г.)
3. Рыбаков А.И. Материаловедение в стоматологии
( Москва, Медицина, 1984г.)
Қосымша :
1. Линков Л.И. Без зубных протезов (Санк-Петербург, 1990г.)
2. Варес Э.Я. Восстановление полной утраты зубов (Донецк, 1993г.)
8. Ұйымдастыру кезеңі----------------------------- ----------------------------------- --8 мин(6%)
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
Сабақтың мақсаты мен міндеті.
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. ------------21 мин(16%)
(тест, есептер, жазбаша жауап сұрақтары және т.б.)
1. Тіс техникалық лабораториясынң бөлімдері.
2. Әрбір жұмыс істеуші маманының алаңы
3. Құрал саймандардың түрлері.
10. Жаңа сабақты түсіндіру.------------------------- ----------------------------------6 0 мин(44%)
Ортопедиялық стоматологиядағы материалтану мәселесі:
Ғылыми ортопедиялық негізін салушы француз хирургы Николя Андри. Оның 1741 жылы жарық көрген Ортопедиялық немесе жас балалар денесінің деформациясының түзету және алдын алу туралы кітабы кеңінен таралған. Ортопедия термині гректің екі сөзінен шығады: оrtһsо (тура) және paideia - (тәрбиелеу). Андри бұл терминді енгізгенде жас балалардың тәрбиесін есепке алған. Қазіргі заманда ортопедтер жас балалар мен ересек адамдардыңтірек-қимыл аппараты ауруларын функционалды, аппаратуралаық, хирургиялық протездеу әдістерін қолданып емдейді.
Ортопедиялық стоматология жалпы стоматология саласына жатады. Ортопедиялық стоматологияда негізгі орынды протездеу амалы алады. Оның негізгі мақсаты - тіс қатары және альвеолярлы өсіндінің ақауларының орнын толтыру ғана емес, басқа мүшелердің бұзылуының, аурудың асқынуының қайталануының алдын алу. Демек, протездеу амалын емдеу және алдын алу мақсатында да қолданылады.
Қазіргі уақытта ортопедиялық стоматология: жалпы және жеке курсқа бөлінеді. Жалпы курс, пропедевтикалық, яғни дайындаушы курс. Ал, жеке курс, негізінен үш бөлімге: а) тісті протездеу; б) бет-жақ ортопедиясы; в) ортопедияға бөлінеді.
Ортопедиялық стоматолгия пропедевтикалық курста шайнау аппаратының анатомиясын, физиологиясын қысқаша түсіндіреді. Науқасты тексерудің жалпы және арнайы тексеру әдістері жалпы және арнайы тексеру әдістері клиникалық материалтануды, сондай-ақ лабораториялық техниканы, яғни әртүрлі ортопедиялық аппаратуралармен протез дайындауды үйретеді.
Ортопедиялық стоматологияның тісті протездеу бөлімінде - тіс және тіс қатары ауруының пайда болуын, олардың клиникасын, орнын толтыру мен алдын алуды үйретеді.
Бет-жақ ортопедиясында: бет-жақ жүйесінде әр түрлі жарақаттар аурулар мен ортопедиялар нәтижесіндегі кемістіктердің, деформациялардың клиникасын, протездеу арқылы қызметін (функциясын) орнына келтіруді үйретеді.
Ортодонтия бөлімі тіс және тіс қатарында пайда болатын ауытқулардың алдын алады және емдейді.
Ортопедиялық стоматологияда негізгі саланың бірі болып материалтану ғылымы саналады. Материалтану - стоматологиялық материалдардың шығу тегін және оларды өндіру, клиникалық және лабораториялық жағдайда қолдануын зертттейтін қолданбалы ғылым.
Стоматологиялық материалдарды қолдану үшін олардың теку қана қасиеттерін біліп қана қоймай, сонымен бірге оларды қолданған кезде пайда болатын өзгерістерді де білген дұрыс. Стоматологияда қолданылатын әрбір материалдардың өздеріне ғана тән физикалық және химиялық қасиеттері бар: меншікті салмағы,ғ балқу температурасы, басқа заттармен химиялық әрекеттерге түсу қасиеттері әр түрлі т.б. жалпы, ортопедиялық стоматологияда үш топқа бөлінеді.
1. Конструкциялық немесе негізгі материалдар, яғни протез дайындалатын материалдар. Оған пластмасса, металл және олардың қорытпалары, керамикажатады.
2. Көмекші материалдарға протез дайындаудың әр кезеңінде қолданылатын, яғни оларға қалыптық мүсіндеуші, пішіндеуші, ажыратқыш, тез балқитын металл материалдар және т.б. жатады.
3. Клиникалық материалдар - дәрігер стоматологтың клиникалық қабылдауында қолданылатын материалдар. Олар қалып алатын протезді бекіту үшін қолданылатын цементтер, адгезивтер.
Стоматологиялық материалдарға келесі талаптар қойылады.
# Уландырғыштық, тітіркендірушілік, уландырғыштық - аллергиялық әсерлері болмауы керек.
# Гигеналық, яғни ауыз қуысының табиғи тазалығын төмендетпеуі тиіс.
# Физико - механикалық қасиеттері материалдарың механикалық, төзімділігі жоғарғы сапалы болмауы қажет.
# Химиялық тотығуға тұрақтылығы мен химиялық ортада құрамын өзгертпеуі шарт.
# Эстетикалық материалдар ауыз қуысы тіндерін, тістің пішінін, түсін және бет тіндерінің көрінісі толық сәйкестігін талап етеді.
# технологиялық - материалдарды өңдеу, дайындау жеңілболуы керек.
Ортопедиялық стоматологияда тіс протездерін жасау техникасы ең маңызды қызмет атқарады. Тіс протездерін жасау келесі кезеңдерден тұрады: Дәрігер стоматолог ортопедтің клиникасында және тіс протездері лабораториясында жасалатын бірнеше кезеңдер.
Тіс техникалық лабораториясы
Тіс техникалық лабораториясының барлық бөлмелері екі топқа бөлінеді:
Біріншісі, негізгі - жұмыс жүргізілетін дайындаушы бөлме. Бұл бөлмелерде тіс протездерін жасаудың негізгі жұмыстары атқарылады және тістің техникалық лабораториясындағы ауаны ластайтын жұмыстар атқарылатын арнайы бөлімдері бар. Ол бірнеше бөлімдерге бөлінеді: гипстеуші, жылтыратушы, полимерлеуші, құйма бөлімдері, сондай - ақ бағалы металдармен жұмыс жасау үшін арнай бөлімдер де қажер.
Тіс техникалық лабораториясында салқын және ыстық су құбырлары, канализация, орталық жылу жүйесі болу шарт. Ондағы ауа температурасы 16-180С болу керек. Сондай-ақ, негізгі және арнайы бөлімдердің биіктігі 3,5 метр, ал әрбір жұмыс істеуші маманның өндірістік алаңы кем дегенде 13м2 болмау керек.
Негізгі бөлме. Бұл бөлмелерде тіс, бет жақ протездері мен ортодонтиялық аппараттар дайындайды. Бөлмеде тіс технигіне арналған үстел мен орындықтар, сондай-ақ Самсон аппараты, жасанды сауытты штамптауға арналған құралдарорналастырылады.
Тіс технигінің жұмысына қажет құрал саймандар, тіс техникалық және мүсіндеуші штательдер, гипсті кесуге арналған пышақ, металды кесуге арналған қайшы, пинцет, әртүрлі пішіндегі және қолдану мақсаты әртүрлі қысқыштар, сонымен бірге тіс технигі қолданылатын металдан, ағаштан, мүйізден жасалған әртүрлі мөлшердегі балғашықтар, егеуіштер, жалтыратқыш және тегістегіш құрал саймандар болуы қажет.
Гипстеуші бөлме. Бұл бөлмеде мүсіндерді құүю, кюветаға гипстеу, мүсіндерді окклюдаторға және артикуляторға гипстеуді жүргізеді. Сондай - ақ, бұл бөлмеде полимерлеуден кейінгі пластмассалы протездерді гипстен босатады, гипстеу бөлмесінде гипсті сақтауға арналған бункерлер, пресс-аппараттар тұрады.
Полимерлеу процесі кезінде жүретін бөлме. Бұл бөлмеде пластмассадан протездер дайындау, яғни пластмассадан пішіндеу, престеу, полимерлеу жұмыстары жүргізіледі.
Жалтыраушы бөлме. Бұл бөлмеде дайын болған тіс протедерін, бет-жақ аппараттар мен ортодонтиялық аппараттарды өңдеу және жылтырату жүргізіледі.
Дәнекерлеуші бөлме. Бұл бөлмеде протездің металл бөліктерін дәнекерлеу жүргізіледі.
Қауіпсіздік техникасы және кәсіби аурулардың алдын - алу
Тіс технигіне адам ағзасына зиянды әсер ететін (қышқылдың, бензиннің, негіздің, металметакрилаттың, сынаптың, қорғасыннң булары және т.б.) заттармен жұмыс істеуіне тура келеді. Протезді өңдеу процесі кезінде металл және пластмассаның майда түйіршіктері адам ағзасында кері әсерін тигізеді. Бұл жағдайда тіс техникалық құралдарды инструкциясы бойынша қолданылуын, аспаптар мен құралдарды, бұйымды дайындаудың барлық кезеңдерінде қауіпсіздік техника шарттарын, еңбекті дұрыс ұйымдастыруларын және өндірістік зиянкестерден дербес қорғану шараларын КСРО-ның денсаулық сақтау министірлігі бекіткен талаптарға сәйкес орындалуы тиіс. Қышқылдар, негіздер, бензин, метилметакрилат, сынап стандартты тығындарды бар ыдыста, сәйкес аттары жазылған арнайы шкафта сақталады. Бұл заттармен жұмыс тек ауа сорғыш шкафта жүргізілуі тиіс.
Тіс протездеу лабораториясының барлық бөлмелерінде ауа сорғыш шкаф болуы керек. Ауа сорғыш шкафтың өндірісте шығарылған түрі немесе дербес конструкциялары түрі қолданылады.
Өндірістік зиянды заттармен күресуде желдеткіш үлкен роль атқарады - бөлмедегі әртүрлі ауа алмасу, яғни ластанған ауа кетіп оның орнына таза ауа кіреді.
Тіс протездеу лабораториясында сорғыш желдеткіш қолданылады.
Шаңдар таралып кетпес үшін шлифматорға шаңғаққыш орналастырылады. Стол қақпағындағы шаңды алу үшін шлифматордың сәйкес осінің ұшын тесіп тесіктер істейді және оларды тесіктерінің диаметрі 2-3 мм болатын алмалы металды тормен жабады. Жұмыс орнын дұрыс жабдықтау жарақаттарды және шаршаудың алдын алады. Барлық бөлмелер табиғи жабдықпен қамтамасыз етілуі, сонымен бірге негізгі бөлме жергілікті және жалпылама жасанды жарықпен қамтамасыз етілуі тиіс.
Тіс техникалық лабораториясының негізгі бөлмесінің қабырғасы тегіс болуы және ақшыл түске болуы қажет. Қабырға жабындысы шаңдарды, сазды, протез ұшқындарын алуға кедергі келтірмеуі тиіс.
Едені ағаш немесе кафелді болуы керек, тегіс және қуыстары болмау керек. Лабораториядағы терезе мынадай гигеналық талаптарға жауап беру тиіс.
жарықтық коэффициенті бетінің еден алаңында қатынасы.
Жарықты біркелкі тарту үшін терезелер бір біріне ғимарат бұрышына бірдей ара қашықтықта орналасуы тиіс.
Терезенің жоғарғы бұрышы барынша патолокқа жақын орналасуы керек (20-30 см).
Жарық шоғырымен және көлденең жазықтықпен түзелетін жарық сәулелердің құлау бұрышы, яғни жарық шоғырының горизондқа қисаюы жұмыс орнында 25-270 болуы керек.
Жұмыс орнында жарық тіке немес жұмыс істеушінің сол жағынан түсу қажет.
Тіс технигінің жұмыс орнындағы шулмен вибрация деңгейінтөмендету үшін оны шығарылатын механизімнің техникалық жағдайын бақылап отыру керек. Шлифовалды машина жұмысстолына резиналы амортизатормен бекітіледі. Тіс технигіне шуыл, вибрация шығаратын технологиялық операцияларды орындағанда есіту мүшесін қорғаныс құралдарын қолдануға болады. Мысалы: бір рет қолдануға жарамды сыртқы есіту қойылатын Беруши дер аталатын шуылға қарсы телефондар қолданылады.
Тіс техникалық лабораториясында негізгі және қосымша бөлмелерінде ауа температурасының жоғары болуы лабораториясында жылу бөлгіш аппаратының көптігіне және орталық жасанды желдеткіштің істемеуіне байланысты емес. Мысалы: Москваның алты стоматологиялық клиникасының лабораториясының жылдың ыстық және суық уақыттарында санитарлық тексеружүргізгенде жұмыс күннің ортасына таман негізгі және өндірістік бөлмелерде бөлме температурасы 260-280С - да, ылғалдық 20-дан 60%-ға жеткен. Бұл жағдай ағзаның ысуына әкеледі. Нәтижесінде тіс технигі бөлмесін желдетуге мәжбүр болып соңғы суық тию ауруларына әкеледі.
Пластмассалармен, ерітінділермен жұмыс істегенде тыныс алу мүшесін арнайы респиратор немесе маска киіледі. Ал шлифматорда, жылтыратқыш қондырғыда істегенде арнайы маска-көзілдірік киіп өзінің көзін және бетін жарақаттайтын тез ұшатын бөлшектерден сақтану керек.
Тіс технигі әсіресе қышқылдар мен негіздермен жұмыс істегенде аса сақ болу керек. Бұл заттарды үлкен ыдыстан кіші көлемді ыдысқа құйған кезде тіс технигі арнайы киім киюі керек, яғни резина етік, қолғап, фартук, сонымен бірге респиратор немесе приотивогаз киіп тұруы қажет. Бұл заттар сақталатын бөлмеде қышқыл мен негізді нейтралдайтын ерітінділер сақталады. Бұл дәнекерлеуші бөлмеде құм және асбестті халат сақталады.
Әрбір бөлмеде өрт сөндіруші қондырма болады және әрбір тіс технигі оның жұмыс істеу тәртібімен танысып, жұмыс істей алуы тиіс.
Жеке бастың коммуналды гигенасын және еңбек гигенасының талаптарын бұлжытпай орындау - кәсіби аурулардың денсаулығын жақсарту мақсатында оларды өз қамқорлығына алған. Ол үшін мемлекет тіс техникалық лабораториясы бар мекемелердегі тіс техниктерін емдеу, санаторияларға тегін жіберуді және адам ағзасына зиянды әсер ететін көптеген факторларды нейтралдайтын, күніне 0,5 литр тегін табиғи сүт беруді өз мойнына алған.
11. Жаңа тақырыпты бекіту. ----------------------------------- --------------------30 мин (22%)
1. Қалып алу
2. Мүсін құю
3. Мүсінді кюветадан шығару
4. Протезді өңдеу, жылтырату, тегістеу.
112.Сабақты қорытындылау. ----------------------------------- ----------------8 мин(6%)
Оқушылардың білім деңгейін бағалау.
Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау.
13. Үйге тапсырма беру. ----------------------------------- ----------------8 мин (6%)
1. Тіс техникалық лабораториясындағы жеке қауіпсіздік ережесі химиялық заттарды сақтау және қолдану.
Сабақ №2
1.Сабақтың тақырыбы: Тіс техникалық материалдарының негізгі қасиеттері.
2.Сағат саны: 3сағат. 135мин (100%)
3.Сабақтың түрі: теориялық
4.Сабақтың мақсаты:
оқыту: Студенттерді олртопедиялық стоматология клиникасындағы қолданылатын материалдар мен тіс протездерімен танысу. Материалдарға қойылатын талаптармен танысу.
тәрбиелік: Дантист біліктілігі бойынша базалық құдіреттілікке ие болуы тиіс.
дамыту: Тіс салу кезінде тіс технигінің материалдары мен құрал саймандарының орны ерекше. Сондықтан тіс техникалық лабораториясы оның құрылымдары, гипспен жұмыс істеу ережелерін білу тақырып өзектілігі болып табылады
5.Оқыту әдісі:
6. Материалды-техникалық жабдықталуы:
а) техникалық құралдар: Самсон аппараты, шлиф мотор, ғаныш пышағы,компъютер.
ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: Фантом, Колба, Шпательдер, Плакаттар және пластмассалар яғни Фторакс, Этакрил Синма-М және эластикалық массалар.
б) оқыту орны: Тіс техникалық бөлмесі
7. Әдебиеттер:
Ескерту: әдебиеттер тізімін жыл сайын жаңартуға болады.
Негізгі:
1. Дойников А.И., Синицын В.Д., Зуботехническое материаловедение
(Москва, Медицина 1981г.)
2. Гернер М.М., Батовский В.Н., Шарчилев В.И., Нападов М.А., Основы
материаловедения по стоматологии (Москва, Медицина, 1969г.)
3. Рыбаков А.И. Материаловедение в стоматологии
( Москва, Медицина, 1984г.)
Қосымша :
1. Линков Л.И. Без зубных протезов (Санк-Петербург, 1990г.)
2. Варес Э.Я. Восстановление полной утраты зубов (Донецк, 1993г.)
8. Ұйымдастыру кезеңі----------------------------- ----------------------------------- --8 мин(6%)
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
Сабақтың мақсаты мен міндеті.
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. ------------21 мин(16%)
(тест, есептер, жазбаша жауап сұрақтары және т.б.)
1.Тіс техникалық лабораториясының құрлысы.
2.Техниктің жұмыс орны, қажеттіжабдықтар.
3.Тіс протездерін жасауға қажет материалдар.
10. Жаңа сабақты түсіндіру.------------------------- ----------------------------------6 0 мин(44%)
Ортопедиялық стоматология клиникасында қолданылатын материалдар.
Материалдар
Тиіптік өклдері
Қолданылатын жерлері
Негізгі материалдар
Металл құймалары - темір
Негізгілері тот баспайтын болат х18н9т, ЭЯ-95
Тот баспайтын болат үшін дәнекерлегіш ПСР-37
Қаптама, көпір тәрізді протездер, кламмерлер, ортодонтиялық аппараттар құйма бөлшектер тот баспайтын болаттан жасалған тістер мен қапталатындарды дәнекерлеу.
Алтын
900 тазалықтағы құйма
750 тазалықтағы құйма дәнекерлегіш
Қаптама көпір тәрізді протездер доғалы протездер микропротездер
Алтыннан жасалған тістер мен қаптамаларды дәнекерлеу.
Хром және кобальт
Кобальт - хром құймасы
Құйма доғалы протездер, көпір тәрізді
Протездер металлокерамикалық протездер
Күміс және палладий
Күміс - палладий құймалары
Микропротездер, көпір тәрізді протездер, қаптама
Пластмассалар
А) акрилаттар негізінде
Б) силикондар негізінде
В) полихлорвинил
Г) хлорвинил және бутилакрилат
Этикрил - 02, фторакс, синма - М
Элладент, боксил ортосил
Ортопласт
Эластопласт
Алмалы салмалы протездердің негізгі, ортодонттық аппараттар, бет-жақ протездерінің, негіздері, жасанды тістер, фасеткалар, пластмассалық қаптамалар
Жұмсақ төсеніш, боксерлік жұмсақ төсеніш (шендеуіш)
Жақ протездері
Боксер шендеуіші
Д) өздігінен қататын акрилаттар
Карбопласт, редонт-2, редонт-3, редонт, протакрил-М, теодент
Арнаулы қасықтар, тістерге пломба салу, ортодонттық аппараттар, протездердің құрлымын өзгерту, қанқұрт, қанжел ауруларына уақытша шина ретінде
Керамикалық материалдар: фарфор, ситалдар
Гамма-Мк, Радуга фарфор ұнтақтары, сикор
Қаптама, металдық керамикалық протездер
Қосалқы материалдар
Қалып алуға арналған материалдар
Гипс, мырышоксидэвгенол пласталары, альгинаттық, силикондық, тиоколдық, термопластикалық, гидроколлоидтық
Қалып алуға, мүсін жасауға
Мүсін жасауға арналған материалдар
Негіздік балауыз мүсіндік балауыз
Жабысқақ балауыз
Силаур
Балауыздан негіз жасауға, тіс протездерін және оның бөліктерін жасауға қалыпына келтіруга
Протездердің бөліктерін уақытша қосып жалғастыру үшін
Алтын құймаларын құюға
Қалып құятын және отқа төзімді материалдар
Аурит
Формалит
Кристасил
Сиалит
Алтын құймаларын құюға
Тот баспайтын болаттарды құюға
Кобальт - хром құймаларын құюға
Кобальт - хром құймаларын құюға
Протездерді өңдеп әрлеуге қажет материалдар
Алмаз, корунд, электрокорунд, жалтырататын сықпалар (ГОИ, крокус), пемза, бор
Металдан, фарфордан, пластмассадан жасалған протездерді өңдеп, әрлеуге.
Тез балқитын металл қоспалары
Қорғасын, қолайлы, висмут
Қатты металдан жасалған тістерді, қаптамаларды дәнекерлеуге
Қышқылдар
Тұз қышқылы, күкірт қышқылы, азот қышқылы
Ағарткға арналған ертіндінің құрамына кіреді.
Сілтілер
Қолайлы гидрооксилді
Құйманы химиялық түрде тазалауға
Ағартқыш
Изокол, силикодент
Ажыратқыш қабат
Цементтер
Тіс протездерін ұстауға арналған цемент-фисфат
Тіс протездерін ұстауға, тістің мүсінін алуға
Амальгамалдар
Мыс және күміс амальгамалдар
Тіс мүсіндерін алуға
Мольдин
Мольдин
Қаптаманы штамптауға
Спирт 960
Этил спирті
Протездерді тазалауға, майлардан арылтуға, қалып құятын қосындылардың құрамына кіреді
Бензин
Бензин АИ-92, АИ-76
Қоспаларды ерітуге, протездердің бөлшектерін дәнекерлеуге және металдарды қыздырып өңдеуге
Металл құймаларының физико - механикалық қасиеттері, қолданылуы.
Ортопедиялық стоматологияда протездерді дайындау үшін әр түрлі металл құймалары қолданылады. Металдар таза түрінде қолданылмайды, өйткені олардың қасиеттері негізгі материалдарға қойылатын талаптарға сай келмейді.
Металл дегеніміз - атомдарды геометриялық тәртіппен дұрыс орналасқан кристалды дене.
Стоматолгияда қолданылатын металл мен металл құймаларына қойылатын талаптар.
Ауыз қуысында тотығуға тқрақтылығы өте жоғары болуы керек.
Жоғарғы механикалық қасиетке ие болуы керек (мықтылық, пластикалық, серпімділік).
Жоғарғы технологиялық қасиетке сай келуі керек (оңай штампталуы, құйлуы, жылтыратудың мүмкіндігі, созылуға оңай болуы).
техникалық сипаттамасы жақсы болуы қажет (түсі,балқу температурасы, отырғыштығы төмен болуы керек.
Металдардың құрлысы: металдар қатты күйінде анық байқалатын кристалдық түрде болады. Оны металдың бет қабатын жылтыратып, содан соң активті химиялықзаттармен улай отырып микроскоппен қарағанда, оның құрлысының кристалды екеніне көруге болады. Кристалдық құрлыстың кемшіліктерінің бірі - атомдар арасындағы қуыстардың болуы, басқаша айтқанда, викансия. Торлардың бұл кемістіктері құймалардың балқу кезіндегі бір-біріне енуі үшін өте маңызды және термиялық өңдеуге байланыстыболады. Кристалдық құрлыстың екінші бір кемістігі - дислокация. Бұл жағдайларда кристалдардың шоғырлануына байланысты жартылай жазықтық түзіледі де, жиектік дислокациялы кемістікке әкеледі.
Барлық металдар екіге бөлінеді: қара металдар және түсті металдар.
Қара металдар - қара сұр түсті, тығыхздығы мен балқу температурасы жоғары, салыстырмалы түрде жоғары мықтылыққа ие. Оларға негізінен теміо және олардың құймалары жатады.
Түстік металджардың өзіндік түсі бар, жоғары иімділікке ие, тығыздығы және балқу температурасы салыстырмалы түрде төмен болады.
Қара металдар өз кезегінде былай бөлінеді.
1. темір металдарды - темір, кобальт, никель жатады.
2. Қиын балқитын металдар - балқу температурасы темірден жоғары элементтер. Болатқа ерекше қасиет беру үшін қорлданылады.
3. Уранды металдар - актиноидтар. Олар атом энергетикасында қолданылады.
4. Сирек кездесетін металдар - лантан, цезий, яғни лантоноидтар.
Құйма деп екі немесе одан да көп элементтерді балқытып, ерітіп алынған затты айтамыз. Құймалар сұйық күйден қатты күйге көшкен кезде кристалдық тор түзеді. Осы қату кезінде құйма құрамындағы компоненттердің бір - бірімен өзара әрекетке түсуін:
8. механикалық қосылыс
9. қатты ерітінді
10. химиялық қосылыс деп үш түрге бөлінеді
Механикалық қосылысқа бір бірімен әрекеттескенде ерімейтін металл қосылыстарын жатқызады. Мұндай қосылысқа, мысалы, қорғасын мен висмут және кадмий қосылыстарын жатқызуға болады. Құйманың әрбір компоненті өзіне тән кристалдық торын сақтайды және қасиеттері негізінен құрамдық бөліктерінің қатынасына байланысты болады. Компоненттерінің өзара әлсіз байланысы осы құймаларды тез балқғыш жасағынымен, қолданғанда олардың қаттылығы сақталады.
Қатты ерітінді деп негізгі еріткіштің металл торларына еріген заттың атомдары кірген біркелкі кристалдардан тұратын денені айтамыз. Қатты ерітінді кезінде құймалардың элементтері өзара сұйық күйде де, қатты күйде де бір - біріне ерігіштік қасиет көрсетеді. Рентгендік тексерудің нәтижесі қатты ерітіндінің бір ғана торы болатындығынанықтағына ғылымға белгілі. Қатты ерітіндіде заттың атомы екінші бір заттың кристалдық торындағы атомдардың орнын басуы мүмкін, ал атом аралық кеңістігінде металл емес заттар ораналасады (көміртегі және т.б.). Осы қосылыстарға мысал ретінде ортопедиялық стоматологияда кеңінен қолданылып жүрген хром - никель, хром - кобальт құймаларын жатқызуға болады. Құймаларға бірнеше клиникалық - технологиялық талаптар қойылады. Олар:
1. механикалық қасиетінің жоғары болуы (иімділік, серпімділік, қаттылық, қозғалысқа төзімділік)
2. технологиялық өңдеуінің оңай болуы (штамптау, құю, дәнекерлеу, жалтырату, созу)
3. Отыруының аз болуы
4. Физикалық қасиетінің жоғары болуы (балқу температурасы төмен)
5. Жоғары химиялық тұрақтылыққа ие болуы.
Материалдардың механикалық қасиеті дегеніміз сыртқы өзгеріске, құраушы механикалық күшке және кез келген материалдың механикалық күшке төтеп беруі. Оны арнайы аппараттармен анықтайды.
Қаттылық дене деп бір денеге екінші дененің енуіне қарсы тұру қасиетін айтады. Материалдың қаттылығын Бриннель, Виккерс, Роквеллер әдістерімен анықтайды.
Беріктілік деп материалжың сыртқы күшке бұзылмай және өзгеріске ұшырамай қарсыласу қасиетін айтамыз. Беріктікпротез жасалатын кез-келген материалға қойлатын талаптардың бірі. Сонымен қатар материалдардың біріктігін жоғарлату үшін оны термиялық тұрғыдан өңдейді, созады және легирлейді.
Легирлеу - металға басқа металды қосып арнайы қасиет беру. Қолданылатын ондай материалдарды легирленген депайтады.
Серпімділік деп материалдардың сыртқы күш әсерінен пішінін өзгертуі және күштің әсері тоқтаған дағдайда өз пішініне қайта келуі қасиетін айтамыз.
Иімділік деп материалдың әлдеқандай сыртқы күш әсерінен бұзылмай пішінін өзгертіп, күштің әсері тоқтағаннан кейінсол пішінді сақтап қалу қасиетін айиамыз. Мұндай қасиеттерге қалыптық материалдар, балауыздар ие.
Технологиялық қасиеттері. Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын матеиалдардың ең керекті технологиялық қасиеттеріне соғу (ковка), аққыштық, отыру жатады.
Соғу - материалды қысыммен кез келген үлгіге өңдеу.
Оның өңдеуге икемді болуы және бұл кезде материал күштің әсерінен өзінің тұтастығын жоймай, жаңа мөлшер мен көлемге ие болу қасиеті. Соғу, тек металдарға болады.
Аққыштық - материалдардың еріген, сұйық күйінде құйма пішіндері мен қысымдау пішіндерінің ұялы толтыруқасиеті.
Отыру - материалдың құйылғаннан соң қатқан кезіндегі көлемінің кішіреюі. Тіс протездерін дайындаған кезде материалдың отыруын есепке ала отырып құю керек.
Физикалық қасиеті. Оған материалдың түсі, тығыздығы, балқуы, жылу әсерінен ұлғаюы жатады.
Материалдың түсі. Ортопедиялық стоматологияда материалдың түсіне көп көңіл бөлінеді. Материалдар тістің немесе шырышты қабаттың түсіне сәйкес келуі керек. Пластмасса мен фарфордан басқа кез-келген металдар мұндай талапқа жауап бере алмайды.
Хром - кобальт, титан, алтын негізіндегі және күміс - палладий құймалары. Стоматология тәжірибесінде хром-больат құймасы 1933 жылы Vitаllium деген атпен қолданылған. Оны Erde және Prange енгізген. Хром-кобальт құймасының негізгі элементтері - хром, кобальт, никель, сонымен қатар олардың құймадағы проценттік мөлшері 85% кем болмауы тиіс. Сондай-ақ, хром-кобальт құймасына мынадай легирленген элементтер: молибден, никель, темір, кремний, көміртегі, ваннадий, мыс, беррилий, альюминий қосып,оның қасиетін жақсартуға болады. Хром құйма бетінде тотығуға қарсы тұрақты қабат түзіп, құйманың тотығуға ұшырауына жол бермей. Ал кобальт құймаға қаттылық береді. Құйманың ұсақ кристальды құрлысы мен жоғарғы беріктілігін алу үшін молибден қосады. Металдың әр түрлі өңдеуден соң қасиетін сақтап қалу үшін көміртегі қажет. Карбид түзуші элемент ретінде, яғни артық көміртегіні қосу үшін вольфрам қажет. Марганец, темір, кремний құйманың аққыштық қасиетін жоғарылатып, құйылудың сапасын жақсартады.
Хром - кобальт құймасы балқу температурасына қарай екіге бөлінеді:
1. Балқу температурасы 13160С-дан төмен.
2. балқу температурасы 13160С-дан төмен.
Кобальт - хром құймаларының құйылу сапасы жақсы болғанмен, оның құрамындағы кейбір компоненттер кей адамдарда аллергиялық реакция туғызады.
Қазіргі кезде стоматологияда хром-кобальт құймасын кеңінен қолдануы, оның физикалық және механикалық қасиеттерінің артықшылығына, меншікті салмағының жеңілдігіне жәнесұйық күйіндегі тез аққыштығына байланысты. Оның бұл қасиеттері әр түрлі тіс протездерін құюға мүмкіндік береді.
Хром кобальт құймасының тотығуға тұрақтылығы жоғары болғандықтан, оны сүйек тіндеріне енгізіп, тіс протездеріне тірек ретінде де қолданады. Хром-кобальт құймасы құйылғанна кейін 1,8-2% дейін кішірейеді. Сонымен қатар хром-кобальт құймасын стоматологияда, көбінесе жоғарғы дәлділікті қажет ететін протездерді құю үшін қолданады. Мысалы, көпір тектес протездердің қаңқасын және барлық мүмкін болатын шендеуші конструкцияларды металдан құю үшінқолданады. Ал шет елдерде металлокерамикалық протездің қаңқасын мынадай құрамдағы: никель 70% - ға дейін және хром 15-20% - дейін, құймалардан дайындайды. Сонымен қатар, оның құрамында молибден, алюмений, марганец т.б. элементтер кіреді. Мұндай құймалардың атаулары мынадай:Женени-И керамика; (АҚШ) микробонд (Франция); хромикс; Р-2 ультратек (Лихтенштейн); Вирон, Вирон-5, Вирон-77, Вирон-88 (Германия) және т.б.
Хром - кобальт құймасының құрамы
Құймалар
Құрамдық қатынасы, %
C
Si
Mn
Cr
Co
Mo
Fe
Ni
Be
Al
W
Виталиум
Виптам
Визил
1 құйма
2 құйма
3 құйма
0,4
0,1
0,35
0,2
0,2
0,2
0,3
1,1
0,4
0,4
0,1
0,2
0,5
0,7
1,0
0,2
-
-
30,8
28,5
27,0
14,9
28,8
27,4
62,5
45,5
66,2
0,9
64,2
28,7
5,1
-
4-5
18,5
-
4,6
0,7
-
0,5
5,0
-
-
-
24,6
-
55,6
4,3
37,5
-
1,2
-
-
-
1,2
-
-
-
-
0,7
0,2
-
-
-
-
-
1,2
Титан құймалары. Титан - ақ күміс түсті металл, ол атмосферада да, суда да, теңіз суында да қарамайды, сондай-ақ оған қышқыл мен негізәсер етпейді. Титанның тотығуға тұрақтылығы тот баспайтын болаттан жоғары. Беріктілігі жағынан титанның көрсеткіші темірден үлкен. Бірақ темірдің балқу температурасы титаннан жоғары . Болатқа титанды қосып жалтырлығын арттырады. Титан негізіндегі құймалар, негізінен, хирургиялық медицинада қолданылады. Кейде титанды хирургтердің металды деп те атайды. Стоматологияда титанды сүйекішілік, сүйек үсті қабатастылық және эндоодонтоэноссальды имплантаттар ретінде қолданылады. Соңғы жылдары титанды толық құймалы тіс протездердің қаңқасы ретінде, сонымен қатар көпіртектес протездің бетін жабу үшін титанның нитридін қолдана бастады.
Бағалы металдар құймасы. Ортопеджиялқ стоматологияда алтын, күміс, платина, палладий - бағалы металдарды кеңінен қолданылады. Олардың стоматологияда қолданылуының себептері: тотығуға тұрақтылығының жоғарлығы, балқу температурасының басқа металдарға қарағанда төменгі, тығыздылығының және илімділігінің өте жоғарлығы.
Таза алтын - жұмсақ сары металл. Ол өте созылмалы,одан қалыңдығы 0,14 мкм болатын жұқа фольга жасауға да болады. Алтынның балқу температурасы 10630С, мыстың балқу температурасы 10830С, күмістің балқу температурасы 9600С. Алтынның тығыздығы 19,3-ке тең болғандықтан ең ауыр металдар қатарына жатады. Алтын - суда, ауадан тұрақты. Алтынды стоматологияда мыспен және басқа металдармен араластырып, құйма ретінде кеңінен қолданылады. Ортопедиялық стоматологияда алтын құймасының мынадй екі түрін қолданады: 900 сынама (құйма сауыттарымен жасанды сауыттар дайындау үшін), 750 сынама (доғалы протездер мен кламмерлер дайындау үшін және дәнекер ретінде қолданылады). 750 сынамадан төмен сынама ортопедияда қолданылмайды.
900 сынамалы құйманың құрамы: 90% - алтын, 4% күміс және 6% - мыс. Ол штампттауға оңай келеді, жоғары қаттылыққа ие және тез қажалады. Сондықтан сауыттың кесу қыры мен шайнау бетіне қосымша алтын құяды. Штамптау кезінде металдың икемділігі жоғалады. Оны қыздыру арқылы орнына келтіреді, бірақ алтын саутты қыздырудан бұрын тұз қышқылына салып өңдеп алады, ол висмут және қорғасынның кейбір элементтерін ерітеді. Балқу температурасы - 10000С. Қалыңдығы 18, 20, 23, 25, мм диск ретінде шығарылады. КАлтынды дәнекерлеу үшін негізгі құймадан балқу температурасы төмен құйма қолданылады. Ол үшін алтын құйманың құрамында күмістен басқа мырыш пен кадмий қосады. Дәнекер ретінде қолданатын 750 сынамалыалтын құйманың құрамы мынадай: алтын 75 %, күміс 5 %, мыс 13 %, кадмий 5 %, латун 2 %. Бұл дәнекердің балқу температурасы 790-8100С. Алтынды басқа қоспалардан ажыратып алу процесін аффинаж деп аталады. Аффинажды белгілі бір химиялық реакциялардың көмегімен жүзеге асырады. Ол кезде қышқыл және тұздарды қолданады. Аффинаждың екі түрлі әдісі бар: 1) құрғақ әдіс 2) ылғалды әдіс.
Керамикалық массалар.
Фарфор биокерамика құрамы, қасиеттері.
Керамикалық массалар.Фарфорды стоматологияда қолдану тарихы 200 жылдан асады. Бірақ, біріншілік фарфор протездерді тек қана алмалы протездер жасалған кезде ғана қолданылады. Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын фарфорлық массаның құрамына дала шпаты (60-70%), каварц (15-35%) және саз болашақ (3-10%) кіреді. Бірақ, бұл проценттік көрсетішфарфорлық массаның қолдану көрсеткішіне қарай өзгеріпотырады.
Фарфордың қасиеті көптеген факторларға байланысты болады. Оның ішіндегі ең негізгілері - компоненттердің химиялық құрамы, массаның майдалану дәрежесі, температурасы және массаны күйдіру ұзақтығы. Фарфор құрамына ақ саз балшығы бар материалдар тобына енеді. Сондықтан керамика сөзі гректің керамос деген ұғымы, яғни құмыралық болашық деген мағынаны білдіреді.
Фарфор алынатын материалдар. Дала шпаты фарфорлық массаның негізгі компоненті болып табылады. Бұл химиялық жағынан күрделі құрлыс. Табиғатта оның үш түрі кеңінен таралған.
Клий дала шпаты (ортоклаз) K2O Al2O3 х 6SiO2
Натрий дала шпаты (альбит) Na2O Al2O3 х 6SiO2
Кальций дала шпаты (анорит) CaO Al2O3 х 2H2O
Қазіргі заманда фарфор дайындау өндірісте ең көп қолданылатын калий дала шпаты. Ол фарфорлық массаның негізгі құрамын құрайды.
Оның кпроценттік көрсеткіші фарфорлық массаны 65%-дан 75%-ға дейін болады. Балқу температурасы 1200-15000С-қа дейін жетеді. Балқыған түрі қою, шыны тәрізді масса күйінде болып, қиын балқитын компоненттерді (кварц және каолин) тез балқуына жағдай жасайды және ол бүкіл массаға гомогенді құрлымды беріп қана қоймай, массаның бетін бір тегіс етіп жалтыратады. Ортоклаздың тығыздығы 2,5-28-,8 гсм3, қаттылығы Моос бойынша 6-6,5. Гріген масса шпаты қатқан кезде мөлдір шыны тәрізді болады.
Кварц - да фарфорлық массаның негізгі элементі ғана болып қана қоймай, керамикалық заттарға жоғарғы тығыздық пен химиялық интерттілікті береді.
Кварц - кремнеземнің бір түрлі болып табылады және табиғатта кеңінен таралған. Кварцтың балқу температурасы 17000С, тығыздығы 2,65см3 Моос бойынша қаттылығы -7. Кварцтың фарфорлық массада болуы, массаға тұрақтылықты береді, сондай-ақ кварцтың массада көп болуы, массаның балқу температурасын жоғарлатады.
Еріткіштер немесе флюстер - бұлар фарфорлық массаның балқу температурасын төмендетеді (оларға натрий корбанаты, кальций карбонаты жатады). Қазіргі заманғы стоматологиялық фарфорлық массада бұлардың мөлшері 25%-ға дейін жетеді. Олардың балқу температурасы 600-8000С.
Бояғыштар - бұларды фарфорлық массаның түсін тістің табиғи түсіне жақындату үшін қолданады. Бояғыштар ретінде металл, марганец, хром, кобальт, мырыш тотықтарын және т.б. пайдаланады.
Каолин - ақ саз балшық. Ол стоматологиялық фарфордың ең керек құрамы. Оның 3-10% қоспасы фарфорлық массаның күйдіру температурасын жоғарлатады. Коалиннің балқу температурасы 1700-18000С. Ақ саз балшық - бұл дала шпатының әртүрлі табиғи факторлардың әсерінен ұзақ уақыт ыдыраған тау шөгіндісі болып табылады.
Табиғи ақ саз балшық әдетте қосындылардан тұрады. Олар металл тотықтары кремнийдің қос тотығы, глинозем т.б.
Күйдіру кезінде каолин муллит кристалдарын түзеді. Әдетте олар фарфорларға беріктілік пен термотұрақтылық береді. Бірақ, олар фарфордың мөлдірлігін тез төмендетеді, сондықтан кейбір стоматологиялық фарфор дайындауда каолинді қолданбайды. Қрамында каолин жоқ фарфорлық массаға фластификатор ретінде қосады (қант, декстрин, крахмал).
Фарфорлық тістерді мүсіндеуді жеңілдету үшін, массаның ұнтағын анилинмен бояйды. Олар күйдіру кезінде толығымен жанып кетеді.
Фарфор - бұл әр түрлі компоненттерді қосу арқылы күйдіріп және пісірудің нәтижесінде алынады. Ол тұз қышқылынана басқа әр түрлі ортаға тізімді болады.
Фарфордан жасалынатын жасанды тісті сауытта арнай күйдіру тәртібімен жасайды. Жоғарғы температурада дала шпаты шыны тәрізді фазаға айналады. Ол әртүрлі компоненттерді ерітеді. Шыны тәрізді фаза күйдіру кезінде массаға пластикалық қасиет беріп қана қоймай, құрамды бөліктерді байланыстырады. Дала шпаты жасанды тіске күйдіруден соң тістің бетіне бір тегіс жалтыр глазиурлы беткей береді.
Кварц өнімінің морт сынғыштығын және фарфорлық массаның отыруына азайтады. Каолин массаның механикалық беріктігі мен ыстыққа тұрақтылығына әсер етеді. Фарфорлық массаны дайындауда қолданылатын әртүрлі компонент өнімдері шихта мынадй пайыздық қатынаста болады: 25-32%кварц, 60-70% дала шпаты және 3-10% каолин. Осы шихтаны аздап ылғандандырып, отқа төзімді болашақты ыдыс капсуланың ішіне нығыздап салады. Шихтаны капсуланың ішіне салмас бұрын, майдаланған кварц пен каолинді ыдыстың ішкі бетіне жағады, себеі шихта ыдыстың қабырғасына жабыспау керек. Содан кейін күйдіруге арналған пеште 13500 С температурада 20 сағат ұстайды. Шихтан күйдіру процесі фриттеу деп атайды. Ал, алынған өнім Фритта деп аталады. Керамикалық массалардың балқу температурасын төмендету үшін мынадай қопалар қосылады: бор қышқылы, литий корбанаты, магний тотығы, натрий коранаты.
Фарфорлық массаны дайындау технологиясы. Стоматологиялық фарфорлық массаны оның болашақта қолдану ерекшілігіне қарамастан, (дербес сауыттар, жасанды сауттар, металлокерамика үшін) біркелкі есеп жасайды. Фарфорлық массаны дайындауда ең маңыздысы бастапқы өнімнің тазалығы. Дала шпаты мен кварцтың ірі кесектері алдын ала 5-10 см-ге майдаланады. Содан соң арнайы бегундар арқылы дала шпаты мен кварц майдаланып ұнтақталады. Дайын болған өнімге әр түрлі флюстер қосып аралаластырады. Қоспаны шамотты тиглге орналастырып шыны масса алынғанша күйдіреді. Фриттаны тез салықндату арқылы оны шытынаады. Содан соң тиглден алып керек дисперциясына дейін ұнтақтайды. Фарфорлы тістің бояуы мен керек түсті алу, бояғыш пигменттерді қосу арқылы алынады. Содан кейін дайын ұнтаққа пластифактор мен аналин сырларын қосады. Осындай түрдегі фарфорлы ұнтақты тіс техникалық зертханасында протез жасау үшін қолданылады.
Фарфор массаларының құрамы.
Фарфор масалары
Дала шпаты
Кварц
Бор тотығы
Доломит
мырыш
Жерсазы
Гаман негіздік қабат
Дентин қабаты
Эмаль және мөлдір қабат
55,25
57,58
56,87
29,60
31,67
31,30
6,80
7,20
7,10
1,35
1,44
1,42
2,00
2,11
3,31
5,00
-
-
Фарфорлы массаның физико-механикалық қасиеті.
Стоматологиялық фарфор физикалық қасиеті жағынан шыныға жақын фарфордың түзілуі. Ол өте күрделі физико-химиялық процестің әсер етуі арқылы 100-13000С температурада отоклаз калий дала шпатына айналады. Фарфордың қөұрамына ең маңызды фактор - көпіршектер.
Көпіршіктер - олар порлар. Шыны тәрізді массаның түзілуіне қарай массаның беріктілігі ааяды, материалдың тығыздығы артады да, оның көлемі кішірейеді.
Фарфордың оптикалық қасиеті. Фарфордың оптикалық қасиеті жасанды тістің ең маңызды артықшылығы туғызады. Жасанды сауыттың тісі жарық шығарып тұрады, бірақ шыны тәрізді мөлдір емес. Мұны былай түсіндіруге болады. Адсорбцияланған мөлдір жарық диффузды түрде жайылады. Мөлдір еріген дала шпатының шынысы кварц жарықсындырғыш кристалдары мен муллиттің әсерінен бұлынғырланады. Стоматолгиялық фарфордың мөлдірлігін жоғарлату үшін газды порларды (көпіршіктерді) азайту керек немесе мүлдем жою керек. Бұл әдістің төмендегідей төрт түрі бар:
1. Фарфорды вакуумда күйдіру. Бұл кезде ауа массасы ерімей тұрып шығып кетеді.
2. Фарфорды диффузды буда күйдіру (сутегі, гелий). Мұны практикада қолданбайды.
3. Фарфорды 10 атм. Қысымда күйдіру. Әдістің жетіспеушілігі қайталап қыздыру мен глазурлеу мүмкін емес. Себебі көпіршіктер біріншілік көлемде қайтып келеді.
4. Атмосфералық күйдіруде фарфордың мөлдірлігін арттыру үшін ірі дәнді материал қолданылады. Мұндай фарфорды күйдіргенде ірі көпіршектер пайда болады, бірақ ұзақ дәнді көпіршектерге қарағанда аз болады.
Фарфорды күйдіргенде көлемін өзгертуі. Фарфорды күйдіргенде фарфорлық масса біршама шөгіп азаяды (20-40%). Көлемді шөгу керамикалық массаның бөлшектерінің керек мөлшерде тазаламай араларында қуыстардың болуына байланысты болады. Ал басқа себептеріне сұйықтықты жоғалту, органикалық заттардың жанып кетуі жатады. Көлемді шөгуде ең маңыздысы - шөгудің бағыты. Фарфордың шөгу бағыты үлкен жылуға, тартылу күшіне және үлкен массаға байланысты болады.
Фарфорлық сауыт дайындаған кезде керамикалық масса жиырылып, сауыттың орталығына қарай жылжып, платиналы матрицаны көтереді. Нәтижесінде мүсіндегі егелген тістің кертігімен саут қуыс пайда болады.
Фарфордың беріктлігі. Фарфордың беріктілігінің негізгі көрсеткіші болып, оны созғандығы, қысқандағы және иілгендегі көрсеткіші жатады. Стоматологиялық фарфор қысқанда жоғарғы беріктілікке ие болады. Сондай-ақ фарфордың мықтылығы вакуумды күйдірудің әр кезеңінде қолданылады. Күйдірудің уақыты қажетті температураға жеткеннен соң 2 минут аралығында шетілуі қажет. Иілгендегі беріктілігі - 600 - 700 кгсм2.
Фарфорлық массаның жіктелуі. Күйдіру температурасына қарай былай жіктеледі:
1. Қиын балқитын (1300-13700С)
2. Орташа балқитын (1090-12600С)
3. Тез блқитын (870-10650с).
15% кварц, 4% каолин. Орташа балқитын фарфордың құрамы 61% дала шпаты, 29% кварц, 10% әр түрлі балқытқыштар.
Қиын балқитын фарфор фабрикалық жолмен дайындалады. Орташа және тез балқитын фарфордан жасанды сауыт, қондырма көпірлі протез дайындайды.
Сауыттарды, қондырмаларды көпірлі протез дайындауда фарфорлы ұнтақты дистилденген сумен араластырып қою ботқа жасайды. Фарфорлық ботқаны матрицаға жағады. Матрица платиналы фольгадан дайындалады немесе фарфордың жамылдайындағанда отқа төзімді мүсінге немес фарфордың жамылғысы бар алынбайтын металл протез жасағанда металдың өзіне жағады. Ботқа толық конденсацияланғаннан кейін, судың артығын фильтрлі қағазбен алып тастайды. Содан кейін өнімді керамикалық табақшаға салып, вакуумды пештің кіре берісінде құрғатады. Содан кейін протезді пешке салады да, режим бойынша күйдіру жүргізеді.
Металды керамика. Металды керамика деп - толық құймалы металдан жасалған протездің каркасын фарформен жабу техникасын айтады. Металды керамикалық протез жасау үшін арнайы құймалар мен фарфор массалары шығарылады және мынадай талаптарға жауап беру керек.
8. құйманың балқу температурасы фарфордың күйдіру температурасынан жоғары болуы.
9. Құйма мен фарфордың термиялық кеңейту коэффициентінің айырмашылығы ең төменгі деңгейде болуы.
10. Фарфорға жабысу қасиеті болуы.
11. Құймалық қасиеті жоғары болуы.
12. Сапасының тұрақтылығы мен ұзақтылығы
13. Тотығуға тұрақтылығы
14. Ауыз қуысы тіндеріне қарсы реакциясының болмауы.
Металды керамикаға арналған фарфорлық массаның күйдіру температурасы 920-9800С деңгейде болады. Ол қолданатын құймалардың балқу темапературасынынан көптеп қалып отырады. Фарфорлық жабылу мынадай қабаттардан тұрады: негіздік немесе нрунтты қабат, қалыңдығы 0,2-0,3 мм, жартылай мөлдір дентин қабаты, қалыңдығы 0,65-0,8 мм эмальді және шыны қабат.
Фарфордың металмен тығыз және сапалы жабысуы үшін металдың бетін немесе базисті алдымен өңдеп дайындау қажет. Ең көп қолданылатын өңдеулер олар механикалық және химиялық әдіс.
Механикалық өңдеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Техникалық және орта кәсіби білім беру факультеті
ДӘРІГЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ ФАКУЛЬТЕТІ ЖАНЫНДАҒЫ КОЛЛЕДЖДІҢ СТОМАТОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
Тіс техникалық материалтану
ПӘНІ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК ӨҢДЕУ
Мамандығы: 0304000 СТОМАТОЛОГИЯ
Біліктілігі: 0304023 Дантист
Курсы: 2
Семестр: IV
Құрастырушы:
колледж мұғалімі
Сейдуалиев С.К.
Шымкент-2012 ж.
Кафедра мәжілісінде қаралды және бекітілді
_______ _____________
№ _______ хаттама
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі _______________________
Сабақ №1
1.Сабақтың тақырыбы: Тіс техникалық материалдармен жұмыс барысындағы қауіпсіздік ережелері.
2.Сағат саны: 3сағат. 135мин (100%)
3.Сабақтың түрі: теориялық
4.Сабақтың мақсаты:
оқыту: Ортопедиялық стоматологияның тісті протездеу бөлімінде - тіс және тіс қатарындағы аурудың пайда болуын, олардың клиникасын, орнын толтыру мен алдын алуды үйретеді. Стоматологиялық материалдарды қолдану үшін олардың тек қана қасиеттерін біліп қоймай, әрбір материалдың физикалық және химиялық қасиеттерін білу қажет.
тәрбиелік: Дантист біліктілігі бойынша базалық құдіреттілікке ие болуы тиіс.
дамыту: Тіс технигінің жұмысына қажет құрал - саймандар, мүсіндеуші шпательдер, гипсті мүсіндеуге арналған пышақ, пинцет, қысқыштар, балғашықтар егеуіштер және т.б. түрлерін білу.
5.Оқыту әдісі: модульді
6. Материалды-техникалық жабдықталуы:
а) техникалық құралдар: Самсон аппараты, шлиф мотор, ғаныш пышағы,компъютер.
ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: Фантом, Колба, Шпательдер, Плакаттар және пластмассалар яғни Фторакс, Этакрил Синма-М және эластикалық массалар.
б) оқыту орны: Тіс техникалық бөлмесі
7. Әдебиеттер:
Ескерту: әдебиеттер тізімін жыл сайын жаңартуға болады.
Негізгі:
1. Дойников А.И., Синицын В.Д., Зуботехническое материаловедение
(Москва, Медицина 1981г.)
2. Гернер М.М., Батовский В.Н., Шарчилев В.И., Нападов М.А., Основы
материаловедения по стоматологии (Москва, Медицина, 1969г.)
3. Рыбаков А.И. Материаловедение в стоматологии
( Москва, Медицина, 1984г.)
Қосымша :
1. Линков Л.И. Без зубных протезов (Санк-Петербург, 1990г.)
2. Варес Э.Я. Восстановление полной утраты зубов (Донецк, 1993г.)
8. Ұйымдастыру кезеңі----------------------------- ----------------------------------- --8 мин(6%)
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
Сабақтың мақсаты мен міндеті.
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. ------------21 мин(16%)
(тест, есептер, жазбаша жауап сұрақтары және т.б.)
1. Тіс техникалық лабораториясынң бөлімдері.
2. Әрбір жұмыс істеуші маманының алаңы
3. Құрал саймандардың түрлері.
10. Жаңа сабақты түсіндіру.------------------------- ----------------------------------6 0 мин(44%)
Ортопедиялық стоматологиядағы материалтану мәселесі:
Ғылыми ортопедиялық негізін салушы француз хирургы Николя Андри. Оның 1741 жылы жарық көрген Ортопедиялық немесе жас балалар денесінің деформациясының түзету және алдын алу туралы кітабы кеңінен таралған. Ортопедия термині гректің екі сөзінен шығады: оrtһsо (тура) және paideia - (тәрбиелеу). Андри бұл терминді енгізгенде жас балалардың тәрбиесін есепке алған. Қазіргі заманда ортопедтер жас балалар мен ересек адамдардыңтірек-қимыл аппараты ауруларын функционалды, аппаратуралаық, хирургиялық протездеу әдістерін қолданып емдейді.
Ортопедиялық стоматология жалпы стоматология саласына жатады. Ортопедиялық стоматологияда негізгі орынды протездеу амалы алады. Оның негізгі мақсаты - тіс қатары және альвеолярлы өсіндінің ақауларының орнын толтыру ғана емес, басқа мүшелердің бұзылуының, аурудың асқынуының қайталануының алдын алу. Демек, протездеу амалын емдеу және алдын алу мақсатында да қолданылады.
Қазіргі уақытта ортопедиялық стоматология: жалпы және жеке курсқа бөлінеді. Жалпы курс, пропедевтикалық, яғни дайындаушы курс. Ал, жеке курс, негізінен үш бөлімге: а) тісті протездеу; б) бет-жақ ортопедиясы; в) ортопедияға бөлінеді.
Ортопедиялық стоматолгия пропедевтикалық курста шайнау аппаратының анатомиясын, физиологиясын қысқаша түсіндіреді. Науқасты тексерудің жалпы және арнайы тексеру әдістері жалпы және арнайы тексеру әдістері клиникалық материалтануды, сондай-ақ лабораториялық техниканы, яғни әртүрлі ортопедиялық аппаратуралармен протез дайындауды үйретеді.
Ортопедиялық стоматологияның тісті протездеу бөлімінде - тіс және тіс қатары ауруының пайда болуын, олардың клиникасын, орнын толтыру мен алдын алуды үйретеді.
Бет-жақ ортопедиясында: бет-жақ жүйесінде әр түрлі жарақаттар аурулар мен ортопедиялар нәтижесіндегі кемістіктердің, деформациялардың клиникасын, протездеу арқылы қызметін (функциясын) орнына келтіруді үйретеді.
Ортодонтия бөлімі тіс және тіс қатарында пайда болатын ауытқулардың алдын алады және емдейді.
Ортопедиялық стоматологияда негізгі саланың бірі болып материалтану ғылымы саналады. Материалтану - стоматологиялық материалдардың шығу тегін және оларды өндіру, клиникалық және лабораториялық жағдайда қолдануын зертттейтін қолданбалы ғылым.
Стоматологиялық материалдарды қолдану үшін олардың теку қана қасиеттерін біліп қана қоймай, сонымен бірге оларды қолданған кезде пайда болатын өзгерістерді де білген дұрыс. Стоматологияда қолданылатын әрбір материалдардың өздеріне ғана тән физикалық және химиялық қасиеттері бар: меншікті салмағы,ғ балқу температурасы, басқа заттармен химиялық әрекеттерге түсу қасиеттері әр түрлі т.б. жалпы, ортопедиялық стоматологияда үш топқа бөлінеді.
1. Конструкциялық немесе негізгі материалдар, яғни протез дайындалатын материалдар. Оған пластмасса, металл және олардың қорытпалары, керамикажатады.
2. Көмекші материалдарға протез дайындаудың әр кезеңінде қолданылатын, яғни оларға қалыптық мүсіндеуші, пішіндеуші, ажыратқыш, тез балқитын металл материалдар және т.б. жатады.
3. Клиникалық материалдар - дәрігер стоматологтың клиникалық қабылдауында қолданылатын материалдар. Олар қалып алатын протезді бекіту үшін қолданылатын цементтер, адгезивтер.
Стоматологиялық материалдарға келесі талаптар қойылады.
# Уландырғыштық, тітіркендірушілік, уландырғыштық - аллергиялық әсерлері болмауы керек.
# Гигеналық, яғни ауыз қуысының табиғи тазалығын төмендетпеуі тиіс.
# Физико - механикалық қасиеттері материалдарың механикалық, төзімділігі жоғарғы сапалы болмауы қажет.
# Химиялық тотығуға тұрақтылығы мен химиялық ортада құрамын өзгертпеуі шарт.
# Эстетикалық материалдар ауыз қуысы тіндерін, тістің пішінін, түсін және бет тіндерінің көрінісі толық сәйкестігін талап етеді.
# технологиялық - материалдарды өңдеу, дайындау жеңілболуы керек.
Ортопедиялық стоматологияда тіс протездерін жасау техникасы ең маңызды қызмет атқарады. Тіс протездерін жасау келесі кезеңдерден тұрады: Дәрігер стоматолог ортопедтің клиникасында және тіс протездері лабораториясында жасалатын бірнеше кезеңдер.
Тіс техникалық лабораториясы
Тіс техникалық лабораториясының барлық бөлмелері екі топқа бөлінеді:
Біріншісі, негізгі - жұмыс жүргізілетін дайындаушы бөлме. Бұл бөлмелерде тіс протездерін жасаудың негізгі жұмыстары атқарылады және тістің техникалық лабораториясындағы ауаны ластайтын жұмыстар атқарылатын арнайы бөлімдері бар. Ол бірнеше бөлімдерге бөлінеді: гипстеуші, жылтыратушы, полимерлеуші, құйма бөлімдері, сондай - ақ бағалы металдармен жұмыс жасау үшін арнай бөлімдер де қажер.
Тіс техникалық лабораториясында салқын және ыстық су құбырлары, канализация, орталық жылу жүйесі болу шарт. Ондағы ауа температурасы 16-180С болу керек. Сондай-ақ, негізгі және арнайы бөлімдердің биіктігі 3,5 метр, ал әрбір жұмыс істеуші маманның өндірістік алаңы кем дегенде 13м2 болмау керек.
Негізгі бөлме. Бұл бөлмелерде тіс, бет жақ протездері мен ортодонтиялық аппараттар дайындайды. Бөлмеде тіс технигіне арналған үстел мен орындықтар, сондай-ақ Самсон аппараты, жасанды сауытты штамптауға арналған құралдарорналастырылады.
Тіс технигінің жұмысына қажет құрал саймандар, тіс техникалық және мүсіндеуші штательдер, гипсті кесуге арналған пышақ, металды кесуге арналған қайшы, пинцет, әртүрлі пішіндегі және қолдану мақсаты әртүрлі қысқыштар, сонымен бірге тіс технигі қолданылатын металдан, ағаштан, мүйізден жасалған әртүрлі мөлшердегі балғашықтар, егеуіштер, жалтыратқыш және тегістегіш құрал саймандар болуы қажет.
Гипстеуші бөлме. Бұл бөлмеде мүсіндерді құүю, кюветаға гипстеу, мүсіндерді окклюдаторға және артикуляторға гипстеуді жүргізеді. Сондай - ақ, бұл бөлмеде полимерлеуден кейінгі пластмассалы протездерді гипстен босатады, гипстеу бөлмесінде гипсті сақтауға арналған бункерлер, пресс-аппараттар тұрады.
Полимерлеу процесі кезінде жүретін бөлме. Бұл бөлмеде пластмассадан протездер дайындау, яғни пластмассадан пішіндеу, престеу, полимерлеу жұмыстары жүргізіледі.
Жалтыраушы бөлме. Бұл бөлмеде дайын болған тіс протедерін, бет-жақ аппараттар мен ортодонтиялық аппараттарды өңдеу және жылтырату жүргізіледі.
Дәнекерлеуші бөлме. Бұл бөлмеде протездің металл бөліктерін дәнекерлеу жүргізіледі.
Қауіпсіздік техникасы және кәсіби аурулардың алдын - алу
Тіс технигіне адам ағзасына зиянды әсер ететін (қышқылдың, бензиннің, негіздің, металметакрилаттың, сынаптың, қорғасыннң булары және т.б.) заттармен жұмыс істеуіне тура келеді. Протезді өңдеу процесі кезінде металл және пластмассаның майда түйіршіктері адам ағзасында кері әсерін тигізеді. Бұл жағдайда тіс техникалық құралдарды инструкциясы бойынша қолданылуын, аспаптар мен құралдарды, бұйымды дайындаудың барлық кезеңдерінде қауіпсіздік техника шарттарын, еңбекті дұрыс ұйымдастыруларын және өндірістік зиянкестерден дербес қорғану шараларын КСРО-ның денсаулық сақтау министірлігі бекіткен талаптарға сәйкес орындалуы тиіс. Қышқылдар, негіздер, бензин, метилметакрилат, сынап стандартты тығындарды бар ыдыста, сәйкес аттары жазылған арнайы шкафта сақталады. Бұл заттармен жұмыс тек ауа сорғыш шкафта жүргізілуі тиіс.
Тіс протездеу лабораториясының барлық бөлмелерінде ауа сорғыш шкаф болуы керек. Ауа сорғыш шкафтың өндірісте шығарылған түрі немесе дербес конструкциялары түрі қолданылады.
Өндірістік зиянды заттармен күресуде желдеткіш үлкен роль атқарады - бөлмедегі әртүрлі ауа алмасу, яғни ластанған ауа кетіп оның орнына таза ауа кіреді.
Тіс протездеу лабораториясында сорғыш желдеткіш қолданылады.
Шаңдар таралып кетпес үшін шлифматорға шаңғаққыш орналастырылады. Стол қақпағындағы шаңды алу үшін шлифматордың сәйкес осінің ұшын тесіп тесіктер істейді және оларды тесіктерінің диаметрі 2-3 мм болатын алмалы металды тормен жабады. Жұмыс орнын дұрыс жабдықтау жарақаттарды және шаршаудың алдын алады. Барлық бөлмелер табиғи жабдықпен қамтамасыз етілуі, сонымен бірге негізгі бөлме жергілікті және жалпылама жасанды жарықпен қамтамасыз етілуі тиіс.
Тіс техникалық лабораториясының негізгі бөлмесінің қабырғасы тегіс болуы және ақшыл түске болуы қажет. Қабырға жабындысы шаңдарды, сазды, протез ұшқындарын алуға кедергі келтірмеуі тиіс.
Едені ағаш немесе кафелді болуы керек, тегіс және қуыстары болмау керек. Лабораториядағы терезе мынадай гигеналық талаптарға жауап беру тиіс.
жарықтық коэффициенті бетінің еден алаңында қатынасы.
Жарықты біркелкі тарту үшін терезелер бір біріне ғимарат бұрышына бірдей ара қашықтықта орналасуы тиіс.
Терезенің жоғарғы бұрышы барынша патолокқа жақын орналасуы керек (20-30 см).
Жарық шоғырымен және көлденең жазықтықпен түзелетін жарық сәулелердің құлау бұрышы, яғни жарық шоғырының горизондқа қисаюы жұмыс орнында 25-270 болуы керек.
Жұмыс орнында жарық тіке немес жұмыс істеушінің сол жағынан түсу қажет.
Тіс технигінің жұмыс орнындағы шулмен вибрация деңгейінтөмендету үшін оны шығарылатын механизімнің техникалық жағдайын бақылап отыру керек. Шлифовалды машина жұмысстолына резиналы амортизатормен бекітіледі. Тіс технигіне шуыл, вибрация шығаратын технологиялық операцияларды орындағанда есіту мүшесін қорғаныс құралдарын қолдануға болады. Мысалы: бір рет қолдануға жарамды сыртқы есіту қойылатын Беруши дер аталатын шуылға қарсы телефондар қолданылады.
Тіс техникалық лабораториясында негізгі және қосымша бөлмелерінде ауа температурасының жоғары болуы лабораториясында жылу бөлгіш аппаратының көптігіне және орталық жасанды желдеткіштің істемеуіне байланысты емес. Мысалы: Москваның алты стоматологиялық клиникасының лабораториясының жылдың ыстық және суық уақыттарында санитарлық тексеружүргізгенде жұмыс күннің ортасына таман негізгі және өндірістік бөлмелерде бөлме температурасы 260-280С - да, ылғалдық 20-дан 60%-ға жеткен. Бұл жағдай ағзаның ысуына әкеледі. Нәтижесінде тіс технигі бөлмесін желдетуге мәжбүр болып соңғы суық тию ауруларына әкеледі.
Пластмассалармен, ерітінділермен жұмыс істегенде тыныс алу мүшесін арнайы респиратор немесе маска киіледі. Ал шлифматорда, жылтыратқыш қондырғыда істегенде арнайы маска-көзілдірік киіп өзінің көзін және бетін жарақаттайтын тез ұшатын бөлшектерден сақтану керек.
Тіс технигі әсіресе қышқылдар мен негіздермен жұмыс істегенде аса сақ болу керек. Бұл заттарды үлкен ыдыстан кіші көлемді ыдысқа құйған кезде тіс технигі арнайы киім киюі керек, яғни резина етік, қолғап, фартук, сонымен бірге респиратор немесе приотивогаз киіп тұруы қажет. Бұл заттар сақталатын бөлмеде қышқыл мен негізді нейтралдайтын ерітінділер сақталады. Бұл дәнекерлеуші бөлмеде құм және асбестті халат сақталады.
Әрбір бөлмеде өрт сөндіруші қондырма болады және әрбір тіс технигі оның жұмыс істеу тәртібімен танысып, жұмыс істей алуы тиіс.
Жеке бастың коммуналды гигенасын және еңбек гигенасының талаптарын бұлжытпай орындау - кәсіби аурулардың денсаулығын жақсарту мақсатында оларды өз қамқорлығына алған. Ол үшін мемлекет тіс техникалық лабораториясы бар мекемелердегі тіс техниктерін емдеу, санаторияларға тегін жіберуді және адам ағзасына зиянды әсер ететін көптеген факторларды нейтралдайтын, күніне 0,5 литр тегін табиғи сүт беруді өз мойнына алған.
11. Жаңа тақырыпты бекіту. ----------------------------------- --------------------30 мин (22%)
1. Қалып алу
2. Мүсін құю
3. Мүсінді кюветадан шығару
4. Протезді өңдеу, жылтырату, тегістеу.
112.Сабақты қорытындылау. ----------------------------------- ----------------8 мин(6%)
Оқушылардың білім деңгейін бағалау.
Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау.
13. Үйге тапсырма беру. ----------------------------------- ----------------8 мин (6%)
1. Тіс техникалық лабораториясындағы жеке қауіпсіздік ережесі химиялық заттарды сақтау және қолдану.
Сабақ №2
1.Сабақтың тақырыбы: Тіс техникалық материалдарының негізгі қасиеттері.
2.Сағат саны: 3сағат. 135мин (100%)
3.Сабақтың түрі: теориялық
4.Сабақтың мақсаты:
оқыту: Студенттерді олртопедиялық стоматология клиникасындағы қолданылатын материалдар мен тіс протездерімен танысу. Материалдарға қойылатын талаптармен танысу.
тәрбиелік: Дантист біліктілігі бойынша базалық құдіреттілікке ие болуы тиіс.
дамыту: Тіс салу кезінде тіс технигінің материалдары мен құрал саймандарының орны ерекше. Сондықтан тіс техникалық лабораториясы оның құрылымдары, гипспен жұмыс істеу ережелерін білу тақырып өзектілігі болып табылады
5.Оқыту әдісі:
6. Материалды-техникалық жабдықталуы:
а) техникалық құралдар: Самсон аппараты, шлиф мотор, ғаныш пышағы,компъютер.
ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: Фантом, Колба, Шпательдер, Плакаттар және пластмассалар яғни Фторакс, Этакрил Синма-М және эластикалық массалар.
б) оқыту орны: Тіс техникалық бөлмесі
7. Әдебиеттер:
Ескерту: әдебиеттер тізімін жыл сайын жаңартуға болады.
Негізгі:
1. Дойников А.И., Синицын В.Д., Зуботехническое материаловедение
(Москва, Медицина 1981г.)
2. Гернер М.М., Батовский В.Н., Шарчилев В.И., Нападов М.А., Основы
материаловедения по стоматологии (Москва, Медицина, 1969г.)
3. Рыбаков А.И. Материаловедение в стоматологии
( Москва, Медицина, 1984г.)
Қосымша :
1. Линков Л.И. Без зубных протезов (Санк-Петербург, 1990г.)
2. Варес Э.Я. Восстановление полной утраты зубов (Донецк, 1993г.)
8. Ұйымдастыру кезеңі----------------------------- ----------------------------------- --8 мин(6%)
Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
Сабақтың мақсаты мен міндеті.
9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. ------------21 мин(16%)
(тест, есептер, жазбаша жауап сұрақтары және т.б.)
1.Тіс техникалық лабораториясының құрлысы.
2.Техниктің жұмыс орны, қажеттіжабдықтар.
3.Тіс протездерін жасауға қажет материалдар.
10. Жаңа сабақты түсіндіру.------------------------- ----------------------------------6 0 мин(44%)
Ортопедиялық стоматология клиникасында қолданылатын материалдар.
Материалдар
Тиіптік өклдері
Қолданылатын жерлері
Негізгі материалдар
Металл құймалары - темір
Негізгілері тот баспайтын болат х18н9т, ЭЯ-95
Тот баспайтын болат үшін дәнекерлегіш ПСР-37
Қаптама, көпір тәрізді протездер, кламмерлер, ортодонтиялық аппараттар құйма бөлшектер тот баспайтын болаттан жасалған тістер мен қапталатындарды дәнекерлеу.
Алтын
900 тазалықтағы құйма
750 тазалықтағы құйма дәнекерлегіш
Қаптама көпір тәрізді протездер доғалы протездер микропротездер
Алтыннан жасалған тістер мен қаптамаларды дәнекерлеу.
Хром және кобальт
Кобальт - хром құймасы
Құйма доғалы протездер, көпір тәрізді
Протездер металлокерамикалық протездер
Күміс және палладий
Күміс - палладий құймалары
Микропротездер, көпір тәрізді протездер, қаптама
Пластмассалар
А) акрилаттар негізінде
Б) силикондар негізінде
В) полихлорвинил
Г) хлорвинил және бутилакрилат
Этикрил - 02, фторакс, синма - М
Элладент, боксил ортосил
Ортопласт
Эластопласт
Алмалы салмалы протездердің негізгі, ортодонттық аппараттар, бет-жақ протездерінің, негіздері, жасанды тістер, фасеткалар, пластмассалық қаптамалар
Жұмсақ төсеніш, боксерлік жұмсақ төсеніш (шендеуіш)
Жақ протездері
Боксер шендеуіші
Д) өздігінен қататын акрилаттар
Карбопласт, редонт-2, редонт-3, редонт, протакрил-М, теодент
Арнаулы қасықтар, тістерге пломба салу, ортодонттық аппараттар, протездердің құрлымын өзгерту, қанқұрт, қанжел ауруларына уақытша шина ретінде
Керамикалық материалдар: фарфор, ситалдар
Гамма-Мк, Радуга фарфор ұнтақтары, сикор
Қаптама, металдық керамикалық протездер
Қосалқы материалдар
Қалып алуға арналған материалдар
Гипс, мырышоксидэвгенол пласталары, альгинаттық, силикондық, тиоколдық, термопластикалық, гидроколлоидтық
Қалып алуға, мүсін жасауға
Мүсін жасауға арналған материалдар
Негіздік балауыз мүсіндік балауыз
Жабысқақ балауыз
Силаур
Балауыздан негіз жасауға, тіс протездерін және оның бөліктерін жасауға қалыпына келтіруга
Протездердің бөліктерін уақытша қосып жалғастыру үшін
Алтын құймаларын құюға
Қалып құятын және отқа төзімді материалдар
Аурит
Формалит
Кристасил
Сиалит
Алтын құймаларын құюға
Тот баспайтын болаттарды құюға
Кобальт - хром құймаларын құюға
Кобальт - хром құймаларын құюға
Протездерді өңдеп әрлеуге қажет материалдар
Алмаз, корунд, электрокорунд, жалтырататын сықпалар (ГОИ, крокус), пемза, бор
Металдан, фарфордан, пластмассадан жасалған протездерді өңдеп, әрлеуге.
Тез балқитын металл қоспалары
Қорғасын, қолайлы, висмут
Қатты металдан жасалған тістерді, қаптамаларды дәнекерлеуге
Қышқылдар
Тұз қышқылы, күкірт қышқылы, азот қышқылы
Ағарткға арналған ертіндінің құрамына кіреді.
Сілтілер
Қолайлы гидрооксилді
Құйманы химиялық түрде тазалауға
Ағартқыш
Изокол, силикодент
Ажыратқыш қабат
Цементтер
Тіс протездерін ұстауға арналған цемент-фисфат
Тіс протездерін ұстауға, тістің мүсінін алуға
Амальгамалдар
Мыс және күміс амальгамалдар
Тіс мүсіндерін алуға
Мольдин
Мольдин
Қаптаманы штамптауға
Спирт 960
Этил спирті
Протездерді тазалауға, майлардан арылтуға, қалып құятын қосындылардың құрамына кіреді
Бензин
Бензин АИ-92, АИ-76
Қоспаларды ерітуге, протездердің бөлшектерін дәнекерлеуге және металдарды қыздырып өңдеуге
Металл құймаларының физико - механикалық қасиеттері, қолданылуы.
Ортопедиялық стоматологияда протездерді дайындау үшін әр түрлі металл құймалары қолданылады. Металдар таза түрінде қолданылмайды, өйткені олардың қасиеттері негізгі материалдарға қойылатын талаптарға сай келмейді.
Металл дегеніміз - атомдарды геометриялық тәртіппен дұрыс орналасқан кристалды дене.
Стоматолгияда қолданылатын металл мен металл құймаларына қойылатын талаптар.
Ауыз қуысында тотығуға тқрақтылығы өте жоғары болуы керек.
Жоғарғы механикалық қасиетке ие болуы керек (мықтылық, пластикалық, серпімділік).
Жоғарғы технологиялық қасиетке сай келуі керек (оңай штампталуы, құйлуы, жылтыратудың мүмкіндігі, созылуға оңай болуы).
техникалық сипаттамасы жақсы болуы қажет (түсі,балқу температурасы, отырғыштығы төмен болуы керек.
Металдардың құрлысы: металдар қатты күйінде анық байқалатын кристалдық түрде болады. Оны металдың бет қабатын жылтыратып, содан соң активті химиялықзаттармен улай отырып микроскоппен қарағанда, оның құрлысының кристалды екеніне көруге болады. Кристалдық құрлыстың кемшіліктерінің бірі - атомдар арасындағы қуыстардың болуы, басқаша айтқанда, викансия. Торлардың бұл кемістіктері құймалардың балқу кезіндегі бір-біріне енуі үшін өте маңызды және термиялық өңдеуге байланыстыболады. Кристалдық құрлыстың екінші бір кемістігі - дислокация. Бұл жағдайларда кристалдардың шоғырлануына байланысты жартылай жазықтық түзіледі де, жиектік дислокациялы кемістікке әкеледі.
Барлық металдар екіге бөлінеді: қара металдар және түсті металдар.
Қара металдар - қара сұр түсті, тығыхздығы мен балқу температурасы жоғары, салыстырмалы түрде жоғары мықтылыққа ие. Оларға негізінен теміо және олардың құймалары жатады.
Түстік металджардың өзіндік түсі бар, жоғары иімділікке ие, тығыздығы және балқу температурасы салыстырмалы түрде төмен болады.
Қара металдар өз кезегінде былай бөлінеді.
1. темір металдарды - темір, кобальт, никель жатады.
2. Қиын балқитын металдар - балқу температурасы темірден жоғары элементтер. Болатқа ерекше қасиет беру үшін қорлданылады.
3. Уранды металдар - актиноидтар. Олар атом энергетикасында қолданылады.
4. Сирек кездесетін металдар - лантан, цезий, яғни лантоноидтар.
Құйма деп екі немесе одан да көп элементтерді балқытып, ерітіп алынған затты айтамыз. Құймалар сұйық күйден қатты күйге көшкен кезде кристалдық тор түзеді. Осы қату кезінде құйма құрамындағы компоненттердің бір - бірімен өзара әрекетке түсуін:
8. механикалық қосылыс
9. қатты ерітінді
10. химиялық қосылыс деп үш түрге бөлінеді
Механикалық қосылысқа бір бірімен әрекеттескенде ерімейтін металл қосылыстарын жатқызады. Мұндай қосылысқа, мысалы, қорғасын мен висмут және кадмий қосылыстарын жатқызуға болады. Құйманың әрбір компоненті өзіне тән кристалдық торын сақтайды және қасиеттері негізінен құрамдық бөліктерінің қатынасына байланысты болады. Компоненттерінің өзара әлсіз байланысы осы құймаларды тез балқғыш жасағынымен, қолданғанда олардың қаттылығы сақталады.
Қатты ерітінді деп негізгі еріткіштің металл торларына еріген заттың атомдары кірген біркелкі кристалдардан тұратын денені айтамыз. Қатты ерітінді кезінде құймалардың элементтері өзара сұйық күйде де, қатты күйде де бір - біріне ерігіштік қасиет көрсетеді. Рентгендік тексерудің нәтижесі қатты ерітіндінің бір ғана торы болатындығынанықтағына ғылымға белгілі. Қатты ерітіндіде заттың атомы екінші бір заттың кристалдық торындағы атомдардың орнын басуы мүмкін, ал атом аралық кеңістігінде металл емес заттар ораналасады (көміртегі және т.б.). Осы қосылыстарға мысал ретінде ортопедиялық стоматологияда кеңінен қолданылып жүрген хром - никель, хром - кобальт құймаларын жатқызуға болады. Құймаларға бірнеше клиникалық - технологиялық талаптар қойылады. Олар:
1. механикалық қасиетінің жоғары болуы (иімділік, серпімділік, қаттылық, қозғалысқа төзімділік)
2. технологиялық өңдеуінің оңай болуы (штамптау, құю, дәнекерлеу, жалтырату, созу)
3. Отыруының аз болуы
4. Физикалық қасиетінің жоғары болуы (балқу температурасы төмен)
5. Жоғары химиялық тұрақтылыққа ие болуы.
Материалдардың механикалық қасиеті дегеніміз сыртқы өзгеріске, құраушы механикалық күшке және кез келген материалдың механикалық күшке төтеп беруі. Оны арнайы аппараттармен анықтайды.
Қаттылық дене деп бір денеге екінші дененің енуіне қарсы тұру қасиетін айтады. Материалдың қаттылығын Бриннель, Виккерс, Роквеллер әдістерімен анықтайды.
Беріктілік деп материалжың сыртқы күшке бұзылмай және өзгеріске ұшырамай қарсыласу қасиетін айтамыз. Беріктікпротез жасалатын кез-келген материалға қойлатын талаптардың бірі. Сонымен қатар материалдардың біріктігін жоғарлату үшін оны термиялық тұрғыдан өңдейді, созады және легирлейді.
Легирлеу - металға басқа металды қосып арнайы қасиет беру. Қолданылатын ондай материалдарды легирленген депайтады.
Серпімділік деп материалдардың сыртқы күш әсерінен пішінін өзгертуі және күштің әсері тоқтаған дағдайда өз пішініне қайта келуі қасиетін айтамыз.
Иімділік деп материалдың әлдеқандай сыртқы күш әсерінен бұзылмай пішінін өзгертіп, күштің әсері тоқтағаннан кейінсол пішінді сақтап қалу қасиетін айиамыз. Мұндай қасиеттерге қалыптық материалдар, балауыздар ие.
Технологиялық қасиеттері. Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын матеиалдардың ең керекті технологиялық қасиеттеріне соғу (ковка), аққыштық, отыру жатады.
Соғу - материалды қысыммен кез келген үлгіге өңдеу.
Оның өңдеуге икемді болуы және бұл кезде материал күштің әсерінен өзінің тұтастығын жоймай, жаңа мөлшер мен көлемге ие болу қасиеті. Соғу, тек металдарға болады.
Аққыштық - материалдардың еріген, сұйық күйінде құйма пішіндері мен қысымдау пішіндерінің ұялы толтыруқасиеті.
Отыру - материалдың құйылғаннан соң қатқан кезіндегі көлемінің кішіреюі. Тіс протездерін дайындаған кезде материалдың отыруын есепке ала отырып құю керек.
Физикалық қасиеті. Оған материалдың түсі, тығыздығы, балқуы, жылу әсерінен ұлғаюы жатады.
Материалдың түсі. Ортопедиялық стоматологияда материалдың түсіне көп көңіл бөлінеді. Материалдар тістің немесе шырышты қабаттың түсіне сәйкес келуі керек. Пластмасса мен фарфордан басқа кез-келген металдар мұндай талапқа жауап бере алмайды.
Хром - кобальт, титан, алтын негізіндегі және күміс - палладий құймалары. Стоматология тәжірибесінде хром-больат құймасы 1933 жылы Vitаllium деген атпен қолданылған. Оны Erde және Prange енгізген. Хром-кобальт құймасының негізгі элементтері - хром, кобальт, никель, сонымен қатар олардың құймадағы проценттік мөлшері 85% кем болмауы тиіс. Сондай-ақ, хром-кобальт құймасына мынадай легирленген элементтер: молибден, никель, темір, кремний, көміртегі, ваннадий, мыс, беррилий, альюминий қосып,оның қасиетін жақсартуға болады. Хром құйма бетінде тотығуға қарсы тұрақты қабат түзіп, құйманың тотығуға ұшырауына жол бермей. Ал кобальт құймаға қаттылық береді. Құйманың ұсақ кристальды құрлысы мен жоғарғы беріктілігін алу үшін молибден қосады. Металдың әр түрлі өңдеуден соң қасиетін сақтап қалу үшін көміртегі қажет. Карбид түзуші элемент ретінде, яғни артық көміртегіні қосу үшін вольфрам қажет. Марганец, темір, кремний құйманың аққыштық қасиетін жоғарылатып, құйылудың сапасын жақсартады.
Хром - кобальт құймасы балқу температурасына қарай екіге бөлінеді:
1. Балқу температурасы 13160С-дан төмен.
2. балқу температурасы 13160С-дан төмен.
Кобальт - хром құймаларының құйылу сапасы жақсы болғанмен, оның құрамындағы кейбір компоненттер кей адамдарда аллергиялық реакция туғызады.
Қазіргі кезде стоматологияда хром-кобальт құймасын кеңінен қолдануы, оның физикалық және механикалық қасиеттерінің артықшылығына, меншікті салмағының жеңілдігіне жәнесұйық күйіндегі тез аққыштығына байланысты. Оның бұл қасиеттері әр түрлі тіс протездерін құюға мүмкіндік береді.
Хром кобальт құймасының тотығуға тұрақтылығы жоғары болғандықтан, оны сүйек тіндеріне енгізіп, тіс протездеріне тірек ретінде де қолданады. Хром-кобальт құймасы құйылғанна кейін 1,8-2% дейін кішірейеді. Сонымен қатар хром-кобальт құймасын стоматологияда, көбінесе жоғарғы дәлділікті қажет ететін протездерді құю үшін қолданады. Мысалы, көпір тектес протездердің қаңқасын және барлық мүмкін болатын шендеуші конструкцияларды металдан құю үшінқолданады. Ал шет елдерде металлокерамикалық протездің қаңқасын мынадай құрамдағы: никель 70% - ға дейін және хром 15-20% - дейін, құймалардан дайындайды. Сонымен қатар, оның құрамында молибден, алюмений, марганец т.б. элементтер кіреді. Мұндай құймалардың атаулары мынадай:Женени-И керамика; (АҚШ) микробонд (Франция); хромикс; Р-2 ультратек (Лихтенштейн); Вирон, Вирон-5, Вирон-77, Вирон-88 (Германия) және т.б.
Хром - кобальт құймасының құрамы
Құймалар
Құрамдық қатынасы, %
C
Si
Mn
Cr
Co
Mo
Fe
Ni
Be
Al
W
Виталиум
Виптам
Визил
1 құйма
2 құйма
3 құйма
0,4
0,1
0,35
0,2
0,2
0,2
0,3
1,1
0,4
0,4
0,1
0,2
0,5
0,7
1,0
0,2
-
-
30,8
28,5
27,0
14,9
28,8
27,4
62,5
45,5
66,2
0,9
64,2
28,7
5,1
-
4-5
18,5
-
4,6
0,7
-
0,5
5,0
-
-
-
24,6
-
55,6
4,3
37,5
-
1,2
-
-
-
1,2
-
-
-
-
0,7
0,2
-
-
-
-
-
1,2
Титан құймалары. Титан - ақ күміс түсті металл, ол атмосферада да, суда да, теңіз суында да қарамайды, сондай-ақ оған қышқыл мен негізәсер етпейді. Титанның тотығуға тұрақтылығы тот баспайтын болаттан жоғары. Беріктілігі жағынан титанның көрсеткіші темірден үлкен. Бірақ темірдің балқу температурасы титаннан жоғары . Болатқа титанды қосып жалтырлығын арттырады. Титан негізіндегі құймалар, негізінен, хирургиялық медицинада қолданылады. Кейде титанды хирургтердің металды деп те атайды. Стоматологияда титанды сүйекішілік, сүйек үсті қабатастылық және эндоодонтоэноссальды имплантаттар ретінде қолданылады. Соңғы жылдары титанды толық құймалы тіс протездердің қаңқасы ретінде, сонымен қатар көпіртектес протездің бетін жабу үшін титанның нитридін қолдана бастады.
Бағалы металдар құймасы. Ортопеджиялқ стоматологияда алтын, күміс, платина, палладий - бағалы металдарды кеңінен қолданылады. Олардың стоматологияда қолданылуының себептері: тотығуға тұрақтылығының жоғарлығы, балқу температурасының басқа металдарға қарағанда төменгі, тығыздылығының және илімділігінің өте жоғарлығы.
Таза алтын - жұмсақ сары металл. Ол өте созылмалы,одан қалыңдығы 0,14 мкм болатын жұқа фольга жасауға да болады. Алтынның балқу температурасы 10630С, мыстың балқу температурасы 10830С, күмістің балқу температурасы 9600С. Алтынның тығыздығы 19,3-ке тең болғандықтан ең ауыр металдар қатарына жатады. Алтын - суда, ауадан тұрақты. Алтынды стоматологияда мыспен және басқа металдармен араластырып, құйма ретінде кеңінен қолданылады. Ортопедиялық стоматологияда алтын құймасының мынадй екі түрін қолданады: 900 сынама (құйма сауыттарымен жасанды сауыттар дайындау үшін), 750 сынама (доғалы протездер мен кламмерлер дайындау үшін және дәнекер ретінде қолданылады). 750 сынамадан төмен сынама ортопедияда қолданылмайды.
900 сынамалы құйманың құрамы: 90% - алтын, 4% күміс және 6% - мыс. Ол штампттауға оңай келеді, жоғары қаттылыққа ие және тез қажалады. Сондықтан сауыттың кесу қыры мен шайнау бетіне қосымша алтын құяды. Штамптау кезінде металдың икемділігі жоғалады. Оны қыздыру арқылы орнына келтіреді, бірақ алтын саутты қыздырудан бұрын тұз қышқылына салып өңдеп алады, ол висмут және қорғасынның кейбір элементтерін ерітеді. Балқу температурасы - 10000С. Қалыңдығы 18, 20, 23, 25, мм диск ретінде шығарылады. КАлтынды дәнекерлеу үшін негізгі құймадан балқу температурасы төмен құйма қолданылады. Ол үшін алтын құйманың құрамында күмістен басқа мырыш пен кадмий қосады. Дәнекер ретінде қолданатын 750 сынамалыалтын құйманың құрамы мынадай: алтын 75 %, күміс 5 %, мыс 13 %, кадмий 5 %, латун 2 %. Бұл дәнекердің балқу температурасы 790-8100С. Алтынды басқа қоспалардан ажыратып алу процесін аффинаж деп аталады. Аффинажды белгілі бір химиялық реакциялардың көмегімен жүзеге асырады. Ол кезде қышқыл және тұздарды қолданады. Аффинаждың екі түрлі әдісі бар: 1) құрғақ әдіс 2) ылғалды әдіс.
Керамикалық массалар.
Фарфор биокерамика құрамы, қасиеттері.
Керамикалық массалар.Фарфорды стоматологияда қолдану тарихы 200 жылдан асады. Бірақ, біріншілік фарфор протездерді тек қана алмалы протездер жасалған кезде ғана қолданылады. Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын фарфорлық массаның құрамына дала шпаты (60-70%), каварц (15-35%) және саз болашақ (3-10%) кіреді. Бірақ, бұл проценттік көрсетішфарфорлық массаның қолдану көрсеткішіне қарай өзгеріпотырады.
Фарфордың қасиеті көптеген факторларға байланысты болады. Оның ішіндегі ең негізгілері - компоненттердің химиялық құрамы, массаның майдалану дәрежесі, температурасы және массаны күйдіру ұзақтығы. Фарфор құрамына ақ саз балшығы бар материалдар тобына енеді. Сондықтан керамика сөзі гректің керамос деген ұғымы, яғни құмыралық болашық деген мағынаны білдіреді.
Фарфор алынатын материалдар. Дала шпаты фарфорлық массаның негізгі компоненті болып табылады. Бұл химиялық жағынан күрделі құрлыс. Табиғатта оның үш түрі кеңінен таралған.
Клий дала шпаты (ортоклаз) K2O Al2O3 х 6SiO2
Натрий дала шпаты (альбит) Na2O Al2O3 х 6SiO2
Кальций дала шпаты (анорит) CaO Al2O3 х 2H2O
Қазіргі заманда фарфор дайындау өндірісте ең көп қолданылатын калий дала шпаты. Ол фарфорлық массаның негізгі құрамын құрайды.
Оның кпроценттік көрсеткіші фарфорлық массаны 65%-дан 75%-ға дейін болады. Балқу температурасы 1200-15000С-қа дейін жетеді. Балқыған түрі қою, шыны тәрізді масса күйінде болып, қиын балқитын компоненттерді (кварц және каолин) тез балқуына жағдай жасайды және ол бүкіл массаға гомогенді құрлымды беріп қана қоймай, массаның бетін бір тегіс етіп жалтыратады. Ортоклаздың тығыздығы 2,5-28-,8 гсм3, қаттылығы Моос бойынша 6-6,5. Гріген масса шпаты қатқан кезде мөлдір шыны тәрізді болады.
Кварц - да фарфорлық массаның негізгі элементі ғана болып қана қоймай, керамикалық заттарға жоғарғы тығыздық пен химиялық интерттілікті береді.
Кварц - кремнеземнің бір түрлі болып табылады және табиғатта кеңінен таралған. Кварцтың балқу температурасы 17000С, тығыздығы 2,65см3 Моос бойынша қаттылығы -7. Кварцтың фарфорлық массада болуы, массаға тұрақтылықты береді, сондай-ақ кварцтың массада көп болуы, массаның балқу температурасын жоғарлатады.
Еріткіштер немесе флюстер - бұлар фарфорлық массаның балқу температурасын төмендетеді (оларға натрий корбанаты, кальций карбонаты жатады). Қазіргі заманғы стоматологиялық фарфорлық массада бұлардың мөлшері 25%-ға дейін жетеді. Олардың балқу температурасы 600-8000С.
Бояғыштар - бұларды фарфорлық массаның түсін тістің табиғи түсіне жақындату үшін қолданады. Бояғыштар ретінде металл, марганец, хром, кобальт, мырыш тотықтарын және т.б. пайдаланады.
Каолин - ақ саз балшық. Ол стоматологиялық фарфордың ең керек құрамы. Оның 3-10% қоспасы фарфорлық массаның күйдіру температурасын жоғарлатады. Коалиннің балқу температурасы 1700-18000С. Ақ саз балшық - бұл дала шпатының әртүрлі табиғи факторлардың әсерінен ұзақ уақыт ыдыраған тау шөгіндісі болып табылады.
Табиғи ақ саз балшық әдетте қосындылардан тұрады. Олар металл тотықтары кремнийдің қос тотығы, глинозем т.б.
Күйдіру кезінде каолин муллит кристалдарын түзеді. Әдетте олар фарфорларға беріктілік пен термотұрақтылық береді. Бірақ, олар фарфордың мөлдірлігін тез төмендетеді, сондықтан кейбір стоматологиялық фарфор дайындауда каолинді қолданбайды. Қрамында каолин жоқ фарфорлық массаға фластификатор ретінде қосады (қант, декстрин, крахмал).
Фарфорлық тістерді мүсіндеуді жеңілдету үшін, массаның ұнтағын анилинмен бояйды. Олар күйдіру кезінде толығымен жанып кетеді.
Фарфор - бұл әр түрлі компоненттерді қосу арқылы күйдіріп және пісірудің нәтижесінде алынады. Ол тұз қышқылынана басқа әр түрлі ортаға тізімді болады.
Фарфордан жасалынатын жасанды тісті сауытта арнай күйдіру тәртібімен жасайды. Жоғарғы температурада дала шпаты шыны тәрізді фазаға айналады. Ол әртүрлі компоненттерді ерітеді. Шыны тәрізді фаза күйдіру кезінде массаға пластикалық қасиет беріп қана қоймай, құрамды бөліктерді байланыстырады. Дала шпаты жасанды тіске күйдіруден соң тістің бетіне бір тегіс жалтыр глазиурлы беткей береді.
Кварц өнімінің морт сынғыштығын және фарфорлық массаның отыруына азайтады. Каолин массаның механикалық беріктігі мен ыстыққа тұрақтылығына әсер етеді. Фарфорлық массаны дайындауда қолданылатын әртүрлі компонент өнімдері шихта мынадй пайыздық қатынаста болады: 25-32%кварц, 60-70% дала шпаты және 3-10% каолин. Осы шихтаны аздап ылғандандырып, отқа төзімді болашақты ыдыс капсуланың ішіне нығыздап салады. Шихтаны капсуланың ішіне салмас бұрын, майдаланған кварц пен каолинді ыдыстың ішкі бетіне жағады, себеі шихта ыдыстың қабырғасына жабыспау керек. Содан кейін күйдіруге арналған пеште 13500 С температурада 20 сағат ұстайды. Шихтан күйдіру процесі фриттеу деп атайды. Ал, алынған өнім Фритта деп аталады. Керамикалық массалардың балқу температурасын төмендету үшін мынадай қопалар қосылады: бор қышқылы, литий корбанаты, магний тотығы, натрий коранаты.
Фарфорлық массаны дайындау технологиясы. Стоматологиялық фарфорлық массаны оның болашақта қолдану ерекшілігіне қарамастан, (дербес сауыттар, жасанды сауттар, металлокерамика үшін) біркелкі есеп жасайды. Фарфорлық массаны дайындауда ең маңыздысы бастапқы өнімнің тазалығы. Дала шпаты мен кварцтың ірі кесектері алдын ала 5-10 см-ге майдаланады. Содан соң арнайы бегундар арқылы дала шпаты мен кварц майдаланып ұнтақталады. Дайын болған өнімге әр түрлі флюстер қосып аралаластырады. Қоспаны шамотты тиглге орналастырып шыны масса алынғанша күйдіреді. Фриттаны тез салықндату арқылы оны шытынаады. Содан соң тиглден алып керек дисперциясына дейін ұнтақтайды. Фарфорлы тістің бояуы мен керек түсті алу, бояғыш пигменттерді қосу арқылы алынады. Содан кейін дайын ұнтаққа пластифактор мен аналин сырларын қосады. Осындай түрдегі фарфорлы ұнтақты тіс техникалық зертханасында протез жасау үшін қолданылады.
Фарфор массаларының құрамы.
Фарфор масалары
Дала шпаты
Кварц
Бор тотығы
Доломит
мырыш
Жерсазы
Гаман негіздік қабат
Дентин қабаты
Эмаль және мөлдір қабат
55,25
57,58
56,87
29,60
31,67
31,30
6,80
7,20
7,10
1,35
1,44
1,42
2,00
2,11
3,31
5,00
-
-
Фарфорлы массаның физико-механикалық қасиеті.
Стоматологиялық фарфор физикалық қасиеті жағынан шыныға жақын фарфордың түзілуі. Ол өте күрделі физико-химиялық процестің әсер етуі арқылы 100-13000С температурада отоклаз калий дала шпатына айналады. Фарфордың қөұрамына ең маңызды фактор - көпіршектер.
Көпіршіктер - олар порлар. Шыны тәрізді массаның түзілуіне қарай массаның беріктілігі ааяды, материалдың тығыздығы артады да, оның көлемі кішірейеді.
Фарфордың оптикалық қасиеті. Фарфордың оптикалық қасиеті жасанды тістің ең маңызды артықшылығы туғызады. Жасанды сауыттың тісі жарық шығарып тұрады, бірақ шыны тәрізді мөлдір емес. Мұны былай түсіндіруге болады. Адсорбцияланған мөлдір жарық диффузды түрде жайылады. Мөлдір еріген дала шпатының шынысы кварц жарықсындырғыш кристалдары мен муллиттің әсерінен бұлынғырланады. Стоматолгиялық фарфордың мөлдірлігін жоғарлату үшін газды порларды (көпіршіктерді) азайту керек немесе мүлдем жою керек. Бұл әдістің төмендегідей төрт түрі бар:
1. Фарфорды вакуумда күйдіру. Бұл кезде ауа массасы ерімей тұрып шығып кетеді.
2. Фарфорды диффузды буда күйдіру (сутегі, гелий). Мұны практикада қолданбайды.
3. Фарфорды 10 атм. Қысымда күйдіру. Әдістің жетіспеушілігі қайталап қыздыру мен глазурлеу мүмкін емес. Себебі көпіршіктер біріншілік көлемде қайтып келеді.
4. Атмосфералық күйдіруде фарфордың мөлдірлігін арттыру үшін ірі дәнді материал қолданылады. Мұндай фарфорды күйдіргенде ірі көпіршектер пайда болады, бірақ ұзақ дәнді көпіршектерге қарағанда аз болады.
Фарфорды күйдіргенде көлемін өзгертуі. Фарфорды күйдіргенде фарфорлық масса біршама шөгіп азаяды (20-40%). Көлемді шөгу керамикалық массаның бөлшектерінің керек мөлшерде тазаламай араларында қуыстардың болуына байланысты болады. Ал басқа себептеріне сұйықтықты жоғалту, органикалық заттардың жанып кетуі жатады. Көлемді шөгуде ең маңыздысы - шөгудің бағыты. Фарфордың шөгу бағыты үлкен жылуға, тартылу күшіне және үлкен массаға байланысты болады.
Фарфорлық сауыт дайындаған кезде керамикалық масса жиырылып, сауыттың орталығына қарай жылжып, платиналы матрицаны көтереді. Нәтижесінде мүсіндегі егелген тістің кертігімен саут қуыс пайда болады.
Фарфордың беріктлігі. Фарфордың беріктілігінің негізгі көрсеткіші болып, оны созғандығы, қысқандағы және иілгендегі көрсеткіші жатады. Стоматологиялық фарфор қысқанда жоғарғы беріктілікке ие болады. Сондай-ақ фарфордың мықтылығы вакуумды күйдірудің әр кезеңінде қолданылады. Күйдірудің уақыты қажетті температураға жеткеннен соң 2 минут аралығында шетілуі қажет. Иілгендегі беріктілігі - 600 - 700 кгсм2.
Фарфорлық массаның жіктелуі. Күйдіру температурасына қарай былай жіктеледі:
1. Қиын балқитын (1300-13700С)
2. Орташа балқитын (1090-12600С)
3. Тез блқитын (870-10650с).
15% кварц, 4% каолин. Орташа балқитын фарфордың құрамы 61% дала шпаты, 29% кварц, 10% әр түрлі балқытқыштар.
Қиын балқитын фарфор фабрикалық жолмен дайындалады. Орташа және тез балқитын фарфордан жасанды сауыт, қондырма көпірлі протез дайындайды.
Сауыттарды, қондырмаларды көпірлі протез дайындауда фарфорлы ұнтақты дистилденген сумен араластырып қою ботқа жасайды. Фарфорлық ботқаны матрицаға жағады. Матрица платиналы фольгадан дайындалады немесе фарфордың жамылдайындағанда отқа төзімді мүсінге немес фарфордың жамылғысы бар алынбайтын металл протез жасағанда металдың өзіне жағады. Ботқа толық конденсацияланғаннан кейін, судың артығын фильтрлі қағазбен алып тастайды. Содан кейін өнімді керамикалық табақшаға салып, вакуумды пештің кіре берісінде құрғатады. Содан кейін протезді пешке салады да, режим бойынша күйдіру жүргізеді.
Металды керамика. Металды керамика деп - толық құймалы металдан жасалған протездің каркасын фарформен жабу техникасын айтады. Металды керамикалық протез жасау үшін арнайы құймалар мен фарфор массалары шығарылады және мынадай талаптарға жауап беру керек.
8. құйманың балқу температурасы фарфордың күйдіру температурасынан жоғары болуы.
9. Құйма мен фарфордың термиялық кеңейту коэффициентінің айырмашылығы ең төменгі деңгейде болуы.
10. Фарфорға жабысу қасиеті болуы.
11. Құймалық қасиеті жоғары болуы.
12. Сапасының тұрақтылығы мен ұзақтылығы
13. Тотығуға тұрақтылығы
14. Ауыз қуысы тіндеріне қарсы реакциясының болмауы.
Металды керамикаға арналған фарфорлық массаның күйдіру температурасы 920-9800С деңгейде болады. Ол қолданатын құймалардың балқу темапературасынынан көптеп қалып отырады. Фарфорлық жабылу мынадай қабаттардан тұрады: негіздік немесе нрунтты қабат, қалыңдығы 0,2-0,3 мм, жартылай мөлдір дентин қабаты, қалыңдығы 0,65-0,8 мм эмальді және шыны қабат.
Фарфордың металмен тығыз және сапалы жабысуы үшін металдың бетін немесе базисті алдымен өңдеп дайындау қажет. Ең көп қолданылатын өңдеулер олар механикалық және химиялық әдіс.
Механикалық өңдеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz