М.Әуезов өмірінің шығармашылығына әсері

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. М.Әуезов өмірінің шығармашылығына әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .5
1.1. М.Әуезов әңгімелерінің зерттелу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...7
1.2. М.Әуезовтың тырнақалды туындылары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .9
М.Әуезов әңгімелерінің мазмұны мен идеясы ... ... ... ... ... ... ... . ... ...11
М.Әуезов әңгімелеріндегі аяушылық көрінісі ... ... ... ... ... ... ... ... .14
М.Әуезов әңгімелерінің тарихпен ұштасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
М.Әуезов әңгімелерінің тақырыптық ерекшеліктегі ... ... ... ... ... .. ... .17
М.Әуезов ... ... ... шығармаларындағы әйел бейнесі ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 6

Кіріспе

Әр ұлттың ұлы тұлғалары болады. Олар қаншама ғасырлар өтсе де сол ұлттың мөрі секілді санаға соғылып, адамзаттың ортақ құндылығына айналады. Ағылшындар үшін - Шекспир, француздар үшін - Бальзак, орыстар үшін - пушкин, үндістер үшін - Тагор, өзбектер үшін - Науаи, түрікмендер үшін - Мақтымқұлы, әзербайжандар үшін - Низами, қазақтар түшін, әрине, Абай. Ал сол Абайдың ұлылығы мен данагөйлігін ашқан Мұхтар Әуезов те өткен ғасырдағы қазақ әдебиетінің алыбы.
Мұхтар Омарханұлы Әуезов қазақ әдебиетінің алтын ғасырының бастауында тұр. Ол қазақ өркениетінің жаңа болмысын ашқан жазушы, ғалым, ұстаз, драматург, сыншы. Бір сөзбен айтқанда, энциклопедиялық ұшан-теңіз білім дариясының кемеңгері әрі ұлы қайраткері.
Мұхтар Әуезов - қайта жаңару мен өрлеу ауқымындағы тұлға. Мұндай алып тұлғалар қоғамның рухани өмірінің көптеген салаларында жарқырап жарық жұлдыз кейпінде көрінеді.Олар, тұтас алғанда, бүкіләлемдік мәдениетке күшті ықпал жасайды. Қайта өрлеу дәуірінің биік міндеттері оларды әрі қоғам қайраткері, әрі жазушысы, әрі ғалымы, әрі ұстазы болуға ұмтылдырады. М. Әуезов - тұңғыш режисері әрі ұйымдастырушысы, ол-тұңғыш журналисттер мен прозашылар санында, тұңғыш әдебиеттанушы, абайтанушы, республика Ғылым академиясының толық мүшесі болған тұңғыш жазушы.

М.Әуезов өмірінің шығармашылығына әсері

Тоталитарлық замандағы идеологиялық күрес, таптық тартыс, жағдайында жарық көрген жас Мұхтар туындылары- біздер үшін өте құнды мұра. Сондықтан, әуезовтану ісін дүниетанымдық тұрғыдан алғанда да көңіл аударуға тұрарлық іс.
М.Әуезов, ең алдымен, ғалым-жазушы, көркем ойдың, сол арқылы көркем идеяның алыбы. Бұл ой мен идея асқақ міндет, мұрат-мақсат ретінде оның бүкіл саналы өміріне, құлшыныс-құштарлығына қанат беріп, өзекті тақырыбының арқауын анықтап берді. Ал Әуезов сынды ғұлама-жазушы өзі үшін мұны бүкіл өмір жолының ең басында-ақ айқындап алған болатын. Ол-Абай тақырыбы. Жас Мұхтар Абай өлеңдерінің қолжазба жинақтарын оқып сауатын ашты, бала кезінен-ақ оның ақындық әлемінің құдіретті қуатын бойына сіңірді, сонан соң өзінің өлшеулі өмірін түгелдей ұстазының шығармашылығы мен мұрасын зерттеп, оны тануға, насихаттауға, басқаларға танытуға арнады. Бұл күндері Әуезовтің табандылығы болмаса оқырмандардың бүгінгі ұрпағы Абайды, ол арқылы сол замандағы қазақ қоғамының даму динамикасын танып біле алмаған болар еді деуге біздің толық хақымыз бар. Ғұламаны тек ғұлама ғана түсінеді және таниды. Абай журналында да ғылымның, саясат пен өнердің мейлінше әр алуан тақырыптарына арналған мақалаларымен қатар Абай шығармашылығы туралы да жазылған мақалалары кездеседі. 1923 жылы Мұхтар Омарханұлы Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі деген тарихи-әдеби сынжазады, онда Абайға едәуір орын берілген. Бұл еңбек кезінде барынша танымал болды, жалпы ұлттық бас ақын ретіндегі Абайға деген қоғамдық көзқарасты қалыптастырады.
Бұрынғы Кеңес үкіметі тұсында орыс совет әдебиетінің 20-30 жылдардағы даму кезеңі белгілі дәрежеде жақсы зерттелген. Осы кезде оларда түрлі әдеби бағыттар мен мектептер де өркен жайғаны белгілі.Бұл жылдарда ұлт республикалары да творчестволық жалынға толы болды. Біздің Қазақ Республикасы да солардың қатарында еді,мұнда да Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов тағы басқалар сияқты жарқын таланттар жарқырай көрініп, қайталанбас тұлғалар халқына қызмет етуді алдарына ұлы мақсат тұтып еді. Әттеген-ай, қазіргі қазақ зиялылары да өз халқына осындай қызмет жасаса, нұр үстіне нұр болар еді.
Әйтпесе, Мағжан Жұмабаев:
Азамат! Анау қазақ қаным десең,
Жұмақтың суын апар, жаным десең.
Болмаса, ібіліс бол да у алып бар,
Тоқтатам тұншықтырып зарын десең!.. деп ашына жазып, Міржақып Дулатов: ! Оян, қазақ! деп жар салып, ал Ахмет Байтұрсынов ұлтын ояту үшін Маса болып шығар ма еді.
Бірақ күні кешеге дейін еліміз тәуелсіздік пен егемендік алғанша біз олар жайында үзік-үзік мәліметтерге қарап қана бағамдай алғанбыз.Бұл күндері олар жайлы жүйелі деректерді жүрегің сыздап отырып оқисың.
Дәл осы жылдарда Абайдың бүкіл шығармашылығын, әсіресе, ұлттық философиясын буржуазиялық қоқыс деп тұрпайы-социологиялық тұрғыдан сынап жатты.Бірақ М.О.Әуезов Абай өмірін табандылықпен терең жырлай берді. Болашақ роман-эпопеяның алғашқы беттері, Татьянаның Онегинге хатын аударуға арналған тарау дәл сол 1937 жылы жазылған еді.Алайда, осындай аумалы-төкпелі әлеуметтік кезеңде М.Әуезов алаңсыз творчестволық жұмыспен айналыса алмады. Тіпті романға біріеші дәрежелі Сталиндік сыйлықтың берілуі де сұмдық байбаламнан қорғай алмады. 1951 жылы шабуылдың жаңа толқыны басталып, М.Әуезов пен Қ. Сәтпаев Мәскеуге кетуге мәжбүр болды. М.Әуезов онда МГУ-де СССР халықтарының әдебиетінен сабақ берді. Тек 1954 жылы ғана отанына оралуға, алаңсыз шығармашылық жұмыс істеуге, өзінің ғаламат еңбегін аяқтауға тұңғыш рет мүмкіндік алды. Сөйтіп бұл еңбекке 1959 жылы Лениндік сыйлық берілді. Екі жылдан кейін Мұхтар Омарханұлы дүние салды.
М.О.Әуезов тоталитаризмнің зардабынан айтайын дегенін айта алмай арманда кетті.Бірақ ол миллиондаған адамдардың санасында қазақтың ұлттық энциклопедиясы саналған ұлы ақын Абайдың жарқын бейнесін қалдырды, оны бүкіл түп-тамырымен дәстүрлі халық мәдениетінің қалың қойнауына бойлаған алып тұлға ретінде бейнелей отырып, өз үлтының сана-сезімін жаңа сатыға көтерді, қазақ әдебиетін дүниежүзілік мәдени процеске қоса отырып, бүкіл Шығыс халықтарының, соның ішінде түрік әлемінің көркем ойына үлкен әсер етті.Шыңғыс Айтматов роман туралы былай деген болатын: Бұл роман- бүкіл түркі тілдес халықтардың, оның ішінде өткендегі көшпелі халықтардың да адамзат мәдениетіне қосқан зор үлесі. Абай эпопеясы - біздің көркемдік және әлеуметтік энциклопедиямыз. Бұл - біздің ортақ мандатымыз, біздің ұлан-байтақ Еуразия кеңістігіндегі бүкіл бастан кешкен заманымыз тура келген бүкіл тауқыметіміз үшін, өз қазынамыздың жүйесін, өзіміздің көркемдік және адамгершілік дүниемізді, өзіміздің ұлы поэтикалық сезімімізді жасап, қол жеткізе алған бүкіл игіліктеріміз үшін берілген есеп... Әуезов бізді осы мағнада алғанда жалпы жұрт үшін маңызды көркемдік- тарихи ой-пікірдің дүниежүзілік деңгейіне көтерді. Дүниені көз алдыңа келтіру үшін, басқалардың көзіне түсу үшін, адам рухының қадір-қасиетін асқақтата көтеріп, жар салу үшін өз биігің- Мұхтар Әуезов сияқты асқар шыңың болу керек. Біздің өзіміз жайында Мұхтар Әуезов көтерілген биікте тұрып ой түйеміз және басқа халықтармен сол биік арқылы араласамыз.

М.Әуезов әңгімелерінің зерттелу тарихы
Суреткердің көркемдік әлеміндегі алғашқы тәжірибелері, шығармашылық ізденісі мен суреткерлік даралығы ХХ ғасырдың 20-жылдарында-ақ жазылып, айтыла бастады. Жазушының өзі жайлы баспасөзде жарияланған еңбектің басы Сарыарқа газетінде басылды, Игілікті іс деп аталатын мақалада Ойқұдықта Еңлік-Кебек пьесасының қойылып, оны М.Әуезовтің ұйымдастырғаны айтылған. Бұл мақала жазушы жайлы жазылған талай толымды еңбектің төлбасы болуымен де аса құнды Мақала жазылған уақыттан бүгінгі күнге дейін Әуезов шығармашылығы турасындағы ғылыми еңбектер тізімі артып, әуезовтану саласы кең қанат жая өркендеді.
Жазушы шығармасына қатысты баспасөз арқылы Ж.Аймауытов , Ж.Орманбайұлы, Д.Ысқақов, С.Сәдуақасов, М.Қаратайұлы, Ғ.Тоғжанов сынды сол тұстағы әдебиет қамқоршылары өзіндік түйіндеулерін ортаға салған. Қазақ сынының басы, М.Әузовтің Бәйбіше-тоқал пьесасына талдау жасалған Қорғансыздар мақаласының авторы Д.Кәкітайұлы шығармаға ой кезімен қарап, орнықты пікір білдіреді. Турлі ұсақ кулық, жіңішке айла, екіжүзділік, опасыздық, қиянатшылдықтардың жасырын ішке тыққан найзалардың бақталас, бәсекелердің түрлі тарау байланыстарын ашық түрде кестелей шешуден һәм тілмен айтылған әсерлі суреттерден көреміз. Қолға алған мәселесін жете тексеріп, түзу уғынып, жарыққа салғанын байқаймыз деп пьесаның мазмұнын қуаламай, көтерген жүгіне, көркемдігіне баға берген.
Әдебиетті таптан бөлмеу идеясы тұрғысында байлам жасаған Ғ.Тоғжанов: Мұхтар жаңалықты, үлгіні өткеннен іздейді, қазақтың баяғы батыр, шешен биі, сал серісі, ерке қызы, міне, Мұхтардың үлгілі адамдары осылар деген сын айтады.
Көркем әдебиет, әдеби шығарманың қоғам тіршілігін қырағы байқап, байыпты зерделеп, терең сезіне білу және тілек етуден гуындайтыны айқын. Қазақ әдебиетінде М.Әуезовтің салған сүрлеуі - реализм. Жазушы өз ортасының бар шындығынан алыс кете алмаған, заман ақиқатын әсіре боямадан қорғай отырып, дәлдігімен, шындық өлшемімен берген.
XX ғасырдың 20-жылдары әдебиетке бір табан жақын жүргендердің сын айтуды машық көріп, асыра сілтеп, сынап қарағаны жегігіартылған. Біздің осы күнгі жазушы, сылшыларымыз көркем әдебиетті сынай қалса жүлып алғандай белден қос аяқ салады. Орта белінен келіп бастайды. Көбіне айтаіындары осы күнгі көркем әдебиетіміз қандай болуы керек. Қалайша басталуы жөн, ана ақын неге өткенді көксей береді, мына ақын неге әлдеқашан артта қалған, қазақ ұлтының көрген кемшіліктерін зарлайды деген түйін сын айтушылардың профессионалдық жақтан толыспағанын, рухани, ұлттық сана орнын кеңестік идеологиямен алмастырғанын аңғартады. XX ғасыр басында әдебиеттің дамуына үлес қосуға ниет еткендер легі артқанмен, олардың өзі сыңар пікір ұстанды. Кейбірі кеңестік идеологияны қуана қуаттап, жаңа әдебиет жасаудың негізі ескіні түп-төркінімен жоюда санаған және ғасырлар бойы қордаланған әдеби-мәдени мұрамыздың енді қажеті болмасына сенген. Бұларға ескі әдебиеттің құнарлы тұсынан үлгі алмайынша жаңа әдебиеттің пайда болмасына кәміл сенгендердің пікірі қайшы келді. М.Әуезовтің шығармалары төркінінде де ескіні аңсау бар деген айып тағылады. Жазушы шығармаларына мұқият үңілсек, кейіпкерлері арасында астамшылық жасап, әдемі, жеңіл өмір сүргені жоқ. Басымы - өзгенің илеуінде кетіп зар-мұң арқалағандар, екінші бірі - кеңес қызметіндегі қарапайым адамдар. Түртпекке негіз боларлық өрескелдік көрінбегенімен, қалайда сүріндірудің амалын іздеушілер де жоқ емес. Дегенмен, тек түрі ұлттық, мазмұны социалистік шығармалар жазуға ден қойылған тұста Әуезовтің көркемдік қуаты күшті туындыларын жоғары бағалаушылар тағылған мінінен арши отыра, өз деңгейінде талдауға негіз қойған.
М.Әуезовтің шығармашылығы жөнінде жазылған еңбектің саны 1917-40 жылдар аралығында 140-тан асқан, олардың басымы драмалық шығармаларын талдауға арналды. М.Әуезов әдебиеттегі алғашқы қадамын өлеңмен бастайды. Алайда бұл жөнінде естеліктерде ғана айтылғанымен, толымды дерек жоқ. Өмірбаяндарының бірінде өзі де балалық шақта ақындыққа әуестенгенін жасырмаған. Өлең жазуды қай уақыттан бастады және ол қандай тақырып қозғап, нені өзек етті - бұл әлі күнге дейін зерттеушілердің алдында тұрған түйіні қиын сұрақ, басы ашылмаған мәселе.
М.О.Әуезовтің әңгімелерінің зерттелу тарихын қарастыра келе, ұлы жазушының әңгімелері қазақ әдебиетінің ең бір шоқтығы биік шығармалар болып табылатынына анық көз жеткіземіз.

М.Әуезовтың тырнақалды туындылары
Осынау ұлы тұлғаның әсерлі әңгімелері, мазмұнды мақалалары мен ғылыми еңбектері әлі талай ғасыр қазақтың мәңгілік мұрасы болып қала бермек. Курстық жұмыстың негізгі бөлігі М.Әуезовтың әңгімелерінің тақырыбы, идеясы мен мазмұн даралығы жайлы болмақ. Жазушының барлық әңгімесіне тоқталу үшін қайтадан Мұхтар болып дүниеге келіп, Әуезов болып әңгімелеу керек! Сондықтан да болар курстық жұмысқа жазушының тек өзімнің жаныма жақындары мен мазмұны жағынан оқыған жүректі елеңдетпей қоймайтын ерекше идеялы әңгімелерін таңдап, талдауға тырыстым.
Жазушының алғашқы прозалық шығармасы - 1921 жылы жазылған Қорғансыздың күні әңгімесі.Асыраушысы,сақтаушысы,қорғ аншысынан айырылған жас Ғазиза,оның кәрі әжесі мен соқыр шешесінің тағдырлары.Әңгіме Ақан болыстың жас бала Ғазизаға жасаған зорлығы,қиянат атулының шегі жоқ дегенге сендіреді,жан түршіктіреді.Жазушы табиғат суретін, Күшікбай жайындағы әңгімені тарата отырып,психологизм,символдық бейнені шебер жымдастырады. Кейіпкерлерді суреттеуінде де олардың ішкі жан дүниесімен үйлесімділік табады. Жазушының алғашқы шығармаларының бірі Оқыған азамат, Кінәмшіл бойжеткен т.б. әңгімелері әлеуметтік теңсіздік,қоамдық әділетсіздік қана емес,адамдардың қым-қиғаш,қиын өмірі бір-біріне өздері жасайтын озбырлық пен қиянаттан дегенді айтады.
М.Әуезов әңгімелері терең психологизмнің,нәзік лиризмнің,сондай-ақ қазақтың шешендік тілінің үлгісі десе де болады.
Жазушының Шатқалаңда, Бүркітші тағы басқа әңгімелері - саясат ықпалымен колхоз құрылысын,социалистік қоғамды көрсетуге арналған шығармалар.
Кім кінәлі?, Сөну-жану, Қыр суреттері, Жетім әлеуметтік тақырыптарды қозғайды.Жазушының Қыр суреттері, Барымта шығармалары құлашты суреткерлігін,баяндау тәсілінің кеңдігін,кейіпкер сомдау шеберлігін көрсетті.
Жазушының табиғат,табиғаттағы тіршілік иелерінің өмір үшін күресі,айқасы Көксерек повесіндегі қасқыр бейнесімен берілген.Адам мен жыртқыш аң арасындағы айқас,суретіне басқа көзбен баға беруге мәжбүр етеді.Құрмаштың бөлтірік кезінде қолға түскен асыранды Көксерегінің әрекеттері айтылады.Қанша қолдан тамақ беріп,түнде қойнына алып жатқанымен де,тағының бәрібір жыртқыштығын қоймайтыны,оның әр қимылынан,әр айла,әрекетімен көрінетіні көркем жазылған.

М.Әуезов әңгімелерінің мазмұны мен идеясы

Дарын мен даналықты тұлғасына тоғыстырған сыршылдық пен сыншылдықты суреткерлік шеберлігінде шендестірген М.Әуезов сөз майталманы болды десек артық айтқандық емес. Ол өз әңгімелерінде әлеуметтік, тұрмыстық, өмірлік мәселелерді тақырыптық арқау етіп, оны көркемдік және шынайылық ерекшеліктер аясында жарасымды үйлестіре білген. Халық мұрасын, қоғам игілігін тоғыстырған қазақ әдебиетінің қарқынды қарыштауына талмай еңбек етуді мақсат тұтқан сөз майталманы, ұлы суреткер өзінің туындыларында көркемдік деген шешім мен шынайылық деген талаптық мүддесінен шыға білген. Қазақ прозасының даму, өсу жолына көз жүгіртсек, ХХ ғасыр басындағы М.Әуезов әңгімелері көркемдік полотносымен, шынайылық ракурсымен ерекшеленген. Сонысымен де әңгімелерінің халықтық тұғырнамасы өз оқырманын асқақтығымен тартады. Әңгімелеріндегі көремдік және реалистік талабымен ашылатын халықтық идеясын айқындау үшін әлем әдебиеті полотносында қарастырудың маңызы қашанда зор. Әуезов әңгімелері түп негізі, асыл тамыры ұлттық ауыз әдебиетінен бастау алған. Осы бір асыл негіз Әуезов әңгімелерінің шындықты берудегі әдеби дәстүр мен шынайы шеберлігінің кілті іспеттес.
М.Әуезов шығармалары қазақ әдебиетіндегі кешелі-бүгінгі шығармалардың қай-қайсысымен қатар қойғанда мазмұны мен көркемдігі, тарихилығы жағынан басымдық танытып, халықтық сипатымен ерекшеленеді, көркемдігін әлемдік әдебиет аясында қарастырғанда ғана шығармашылық құдіретінің сыры мен мәнін ашу мүмкін болады.
М.О.Әуезовтің әңгімелерінде ел тағдырын жан-жақты толғайды, қоғам өміріндегі қайшылыққа, тартысқа толы сәттерді баяндай отыра, өмір тәжірибесіндегі оқиғаларды да қалтарыс қалдырмайды.
XX ғасырдың 20-жылдары әдебиеттің теориясы мен методологиясы жөнінде салиқалы еңбек жазған А.Белецкий көркем әдебиет шығармаларын екі түрге бөле қарайды. Оның біріншісі, автобиографиялық нұсқадағы, беллетристиқаға ұқсас шығармаларда көбіне автордың өз өмір тәжірибесінен алынған деректер пайдаланылған мемуар немесе ақындар күнделігі. Мұны Руссо, Гете, Жорж Санд, Диккенс, Толстой шығармаларынан көруге болады. Көркем шығармалардың тағы бір қатарының сюжеті сыртқы ортадан, автордың жеке өмірінен шеткері жатқан оқиғаларға құрылады.
М.О.Әуезовтің алғашқы шығармаларында осы екі құбылыс та корініс тапқан. Қорғансыздың күні, Қайғылы жетім, Жуандық, Қаралы сұлу, Қыр әңгімелерінде қазақ өміріндегі болған оқиға шындығы көрініс тауып, автор өмірінен тыс оқиғалар көркемдік реңк алса, Үйлену, Ескілік көлеңкесінде, Кінәмшіл бойжеткен, Сөніп жану, Оқыған азамат сынды әңгімелер желісі тікелей автордың өзі араласып, қатысқан оқиғаларға құрылған.
Әуезов шығармаларында терең психологизм, лиризм басым, адам жанының сан алуан құбылыстарын, нәзіктігін суреттеп, ішкі әлеміне терең уңіледі. Жазушы қаламынан туған әр шығармада халықтың тек өзіне ғана тән қасиеті, өмірлік ерекшеліктері, адамгершілік-рухани құндылықтары бой көрсетеді. Алып сөз зергері елінің тағдырына аянышпен қарап, жетістігіне қуанып, кемшілігіне қайғыра білетінін ұзақ шығармашылық жолында дәлелдеді.
М.Базарбаев: Сонау алғашқы әңгіме, повестерінен бастап, драмалық шығармалары, атақты Абай жолы романы - бәрі де алған кейіпкерлерінің онымен сезімін терең меңгеріп, солардың жүрегіне жол таба білудің, тағдыр мен жеке бас аралығындағы дәнекер арқаудың үзілмеуін, меңзеген мақсатын солардың қан тамырының соғуына қарай дәлелдегенін байқатады деген тұжырым жасаған.
М.Әуезов қазақтың шүрайлы тілінің мол қорын шеберлікпен пайдалана отырып, мазмұны мен мәні өзгеше, шынайы, кұдіретті шығармаларын өмірге әкелді. Солардың бірі - болашақ жазушының қаламгерлік қасиетін танытқан, 20-жылдардағы шоқтығы биік шығармасы Қорғансыздың күнін 1921 жылы Қызыл Қазақстан газетінде жарияланған еді. Жиырмадан жаңа асқан жас қаламгердің төлтума шығармасына С.Мұқанов: 1921 жылы жазған Қорғансыздың күні атты алғашқы әңгімесімен Мұхтар шын мағынасындағы европалық прозаның дәрежесіне көтерілді деп баға берген.
Қ.Сыздықов Қорғансыздың күні жөнінде: Осы әңгімеде тек құрдымға кеткен қайғы-мұң ғана емес, мұнда білінер-білінбес болса да булқынып жатқан қайсар күш бар, қарауытып тунжыраған мылқау ағыстың астында жатқан табан толқын бар сияқты дейді.
З.Қабдолов: Задында шын мәніндегі нағыз үлкен талант өзінің өнер өрісінде жаттығу жасап, онша ұзақ күйбендемейтін болса керек. Әуезовтің осынау алғашқы әңгімесінің өзінде өзгеге ұқсамайтын өзіндік мәнер-машығы бар, кібіртіксіз көсіле жөнелген жорға қаламның ізі сайрап жатыр деген орнықты пікір білдіреді.
Алғашқы шығармасының өзі жазушының сойы бөлек. соқтасы ерекше даралығын аңғартады. М.Серғалиев: Адам, азамат ретінде Мұхтар Әуезовтің сәби, балауса, балғын, өспірім, жігіт кездерді басынан кешкені сөзсіз. Ал жазушы Әуезовтің бала балдырған шағының болмағаны, хас шебер ретінде бірден көпшіліктің назарын аудартқаны әдебиет сүйер қауымға жақсы мәлім деген түйіндеуге келеді.

М.Әуезов әңгімелеріндегі аяушылық көрінісі
М.О.Әуезов әңгімелері өзіндік драмалық табиғатымен, сондай-ақ, тарихилық сипатымен дараланады. Жалпы, қай жанр болмасын, қоғам дамуының әр түрлі кезеңдеріндегі тарихи-эстетикалық сұраныстарға орай туады. Яғни, көркем туынды тарихи-эстетикалық сұраныстың нәтижесі десек, онда тек қана тарихтың ғана сұранысы емес екен. Ал эстетикалықтың ауқымы кең. Эстетикалық - ол, мегакатегория. Басқаша айтсақ көркемдікті бедерлейтін барлық идея, бейнелеуіш құралдар, стиль, поэтика элементтері одан көрініс табады. Тарихи шындық - көркемдік шындыққа айналады: Әдеби шығармадағы тарихи шындық - көркемдік бейнелеу тәсілімен берілетін өмір шындығы, яғни көркемдік шындық. Тарихи шығармада өмірде болған уақиғалармен қатар ойдан шығарылған жайлар да аз болмайды, тарихи тұлғалармен бірге көркем қиялдан туған кейіпкерлер араласып жүреді. Мәселе, шындап келгенде, оқиғаның, кейіпкерлердің өмірде болған, не болмағанында емес. Шығарманың барлық мазмұны, оқиғалары, кейіпкерлері көркем ой көрігінен өтіп, жинақталып, өзгеше бейнелілік сипат алып шығатындығында. Әрине, тарихи шығармада айтылмақ уақиғаның өзегі негізінен өмірде болған уақиғалардың аясында алынбақ. Сондықтан жазушы маңызды тарихи жайларды, көп нақтылы деректерді анық білуі қажет.
Жазушының Ескілік көлеңкесінде, Кім кінәлі?, Сөніп-жану әлпеттес шығармалары кең тынысты және шебер жазылған. Бұларда қазақ ауылының ескі тіршілігі, оған ене бастаған өзгерістер, әйел басының еркі әлі де ескілік шырмауында екені өте қонымды берілген. Ескілік көлеңкесінің басқа әңгімелерден бір ерекшелігі сол, онда ескіліктің бүкіл көрінісі жан-жақты және өте қонымды суреттелуінде. Байдың ерке қызы Жәмеш өзін айнала қоршаған болмыстан бейхабар, бірбет, тәкаппар өседі. Оның үлгі тұтатын әрі ақылшысы, әрі тәрбиешісі - ескілікті аңсайтын, қатал мінез кәрі әжесі Мәкен. Бұл сияқты азулы кемпірлердің азғана ауыл тұрсын бүкіл руды бір шыбықпен айдаған кездері болған. Жәмештің өз әке-шешесі Мәкен кемпірдің алдында құрдай жорғалап, оның бетіне қарсы келіп көрген емес. Жас Жәміштің туған апасы Хадишаны әрі бай, әрі болыс Кенжеханға тоқалдыққа бергізген де осы қияс кемпір еді.
Алғашқы кезде Хадиша біраз толқыса да, ақыры іштен тынып, қатын үстіне кете барған. Сырт көзге оның өмірі сәнді, үлде мен бүлдеге бөленіп отырғандай. Үй ішіндегі бар билік те оған көшіп жас тоқал өзін емін-еркін ұстағандай тәрізденеді. Ол күйеуіне ерекше құрмет көрсетіп, үнемі ықылас білдіріп отырады, қысқасы, шалқыған бақытты өмірге ие болғандай. Бірақ, мұның бәрі әлеміш, алдамшы көрініс. Хадиша мұңға батқан жүрек сырын, жегідей жеген қапа-қасіретін ешкімге ақтарып ашпайды. Сөйтіп жүргенде көп ұзамай (күйеуімен алты-ақ жыл отасып) Хадиша дүние салады. Неге екені белгісіз, ақырғы өсиет-аманат сөзінде ол өз орнын жас сіңілісі Жәмеш басып, артта қалған екі баласын жетімсіретпеуін өтінеді...
Хадишаның көзі тірісінде Мәкен кемпір мен Жәмеш сан рет қонаққа барып, ұзақ жататын-ды. Кенжехан мен Хадишаның тәтті тұрмысы оларға сондай сүйкімді әрі қызықты көрінетін-ді. Тегі соның әсерінен болса керек, Жәмеш ағасы Қасымның (оқыған жігіт) қарсылығына қарамастан, Кенжеханға тиюге бірден ризалығын білдіреді. Жазушы барлық жағдайды мейілінше нанымды суреттеген.
Әңгімедегі тағы бір басты қаһарман - Қабыш. Ол жас жігіт, орта мектепті бітірген, Жәмешке көптен бері ғашық, талай рет хат жазса да қыз тарапынан үміт туғызарлық нышан көре алмай келген. Қабыш образы жалаң емес, күрделі жасалған. Оның бойындағы ұтымды қасиеттермен қатар, осал жақтары да көрсетілген. Қабыш көбінесе қиялға беріліп, өмірдегі тартысқа онша бейімділмеген жан ретінде бейнеленген. Жақсы оқыған дегені болмаса, автор оны үнемі жасықтау, икемсіздеу етіп сипаттаған, Жәміштен жылы жауап ала-алмауы да осыда.
Қанша ерке өскенімен Жәмеш сұлу Кенжеханмен алғашқы кездесуінен бастап бірден түңіліп, мүлдем өзгереді. Әйткенмен жазушы бар сырды ашпай, жұмбақ күйінде қалдырады. Жәмештің Қабышпен кездеспек болуы да, осы ойын тез орындау үшін белін бекем бууы да оншалық дәлелденбей қалған. Екі жастың дидарласуы немен тынғаны да ашылмай, тұйық күйінде берілген. Олар мұраттарына жетті ме, әлде өмірден опық жеді ме, ол арасы де белгісіз. Алайда, әңгіменің аяғында жеңгесі Бибішке Жәміштің декбірсізденіп айтқан: Тез жүр, тез! деген әмір-өтініші, оның қалай да тұжырымды біршешімге келгендігіне оқырманды үміттіргендей болады. Әңгіме - өте көркем, тілі бай, оқиғасы тартымды. Жазушы шеберлігінің айқын айғағы.
Кім кінәлі? атты келесі шығармасы да жоғарыдағы әңгімелермен үндес, бірақ бұл туындыларда ескіліктің қанды жұдырығы тұрпайы, жиіркенішті қалпында сипатталған. Ысмайыл байдың бой жеткен Ғазиза әкесі атастырған жеріне бармайтынын ашып айтады. Осыдан барып тұтқиылдан оқиға шиеленісе түседі. Бір жағынан зіркілдеп зәрін шашып қатал әке қаһарманына мінсе, екіншіден, шұғыл шақырылған, Жақып күйеу қалыңдығын көндіре алмаған соң, оны сілейте сабайды. Ғазиза бұл қорлыққа шыдамай, ертеңіне қатты ауырып, ақыры қаза табады. Мұндада бақытсыз қызды сүйетін оқыған жігітбар. Ол - Ісләм, сол Ысмайылдың құдасы әзімбайдың баласы. Ғазиза мен Ісләм көптен таныс, екеуі бірін-бірі сүйеді де, әйтседе олар ескілікке қарсы тұрып, төтеп беруге жарамайды. Ғазиза қыршынан қиылып, қайғылы өлімге ұшыраса, Ісләм өз елінен, туған-туысқанынан пана таба алмай қалаға аттанады. Оның бар қолынан келгені Ғазизаның қабіріне соғып, қоштасуы, сүйген жары есіне түсіріп егіле жылауы ғана. Замана шындығы осылай еді.
Бұл топқа жататын шығармалардың ішінде оқшауырақ тұрғаны - Кінәмшәл бой жеткен әңгімесі. Мұнда губерниялық қаладағы қазақтың оқыған жастарының өмірі суреттелген. әңгімедегі басты кейіпкер - гимназияда оқып жүріп, оны бітірмей кеткен қазақ қызы Ғайша. Алғашқыда ол құрметке де бөленеді. Қоғамдық қызметке де белсенді араласады, бірақ мұнысы ұзақа бармайды. Көркі мен ақылына мастанған жас қыз өз жұлдызына сеніп, оқуын тастайды да, қызметтен де қол үзеді, Біріңғай ойын-сауыққа, сән-салтанантқа салынады. Мұнысы бара-бара машыққа айналып, ол қыраттан домалаған тастай өзін-өзі тоқтата алмайды, уақыт озған сайын Ғайша көріктен де, беделден де айырылып құлдырай бастайды.
Соңғы кезде танысып, зор үміт артқан жігіті Ғаббас та тұрақтамай, тез жалт береді. Ақыр-аяғында Ғайша бәрінен түңіліп, өлімге де басын байлап, у ішіп азаптан құтылмақ болады. Бірақ бұл жолы да ерке өскен қыз үрдіс әрекетке батылы бармай, аман қалады да, бұрынғы құнарсыз тіршілігін жалғастыра береді.
Шартты түрде екінші топқа жатқызған әңгімелер: Жетім, Барымта, Жуандық тіпті басқа сипаттағы шығармалар. Жас жазушы мұнда қазақ ауылындағы әлеуметтік мәселерді терең де жан-жақты, шындық тұрғысынан өте шебер көрсете білген. Бұл әңгімелерде халық ортасынан шыққан қарапайым жандардың шеккен жәбір-жапасы, тартқан азабы, көрген қианаты сипатталады. Шығарма бір эпизодтан ғана тұрады. Қорлық-зорлыққа төзе алмай, әке-шешесі мен әжесінің қабірлерін іздеп шыққан жетім бала Қасымның қазаға ұшырауы суреттеледі. Жазушы түндегі тау тіршілігін, табиғат құбылысын үрейі қашқан баланың ішкі сезім толғанысына бейімдеп, өте әсерлі етіп бейнелеген: ...Биік тау, мықты қара жартас, бұралған тоғай мен майысқан шалғын- барлығы да түн мезгілінде Қасымның көзіне жат болып кеткендей болып көрінеді. Тас қабақты, жұлдыз көзді, түндей қара түсті қара кемпір тау ішін құйғындай құтырып, кезіп жүргенжей. Қара желімен әпсін оқып үшкіріп тұрғандай. Дүниені тас қып қатырып, тылсым буғандай. Түн тыныштығын ұйқылы қанатын жалпылдатып қағып ұшқан жалғыз ғана қарақұс бұзады... Осы сияқты ауыр мезгілде Қасымды тау ішінде жетімдік қайғысы жанұшыртып алып келе жатты... Бір мезгілде, Қасым қорқып, дірілдеген жүрекпен маңайына жалтаңдап әр нәрседен үркіп келе жатқанда, күн жарқ етті.
Өмірден алынған осы бір шағын көрінске жазушы біраз дүниені сиғыза білген. Жас Қасымның қайғылы өлімін суреттеу сәтімен автор ескі ауылдың ауыр тұрмысын, тұйық тіршілік қоршауында азап шеккен қарапайым, дәрменсіз жанның панасыз, аянышты халін нанымды етіп берген. Осылардың бәрін тәптештеп, саралап жатпай, сараң баяндау, жеке болмысты қонымды келтіру арқылы көкейге ұяаларлық шындықты ұсынған. Тау суреті, табиғаттың түнгі құбылысы, ауру жеңген қарт әженің мейірімді жүзі, жетім балаға рақымсыздық жасаған тас бауыр жауыз адамдардың пасық әрекеттері көз алдыңызда тұрғандай болып елестейді. Суреткер- белгілі дәуір перзенті. Оның творчествосы сол өмірдің сәулесі, көрінісі. Сондықтан жазушы шығармалары өз дәуірінің әлеуметтік тіршілігінен, арпалысынан оқшау болуы мүмкін емес. Бірде бір шынайы суреткер өз заманының саяси-әлеуметтік мәселелеріне үн қоспай, қатыспай, араласпай қалмақ емес.
Жазушы адам тағдырын, қоғам тағдырын жырлайды. Соны шығарма өрнегімен түсіндіруде өз тәжірибесіне де, қоғам тәжірибесіне де арқа сүйейді. Әр суреткер- жан- сезім дүниесінің адамы. Ол шығарма жазу үстінде өзі қайғырып, өзі қуанады. Ол бүкіл ой- сезім қуатын, толғанысын сол шығармасына төгеді. Егер суреткер өзі толғанбаса, онда сезім ақиқаты, шынайылылығы жоқ, ал сезім шынайылығы жоқ жерде, өнерде эмоциялық әсер шамалы.
Әуезовтің суреткерлік болмыс - бітімі әсіресе Жетім әңгімесінде ерекше көрінеді. Шығарма оқырманын ерекше баурайды. Шығармада бала жанының психологиясы керемет көрініс тапқан.Кішкентай Қасымның тіршілік тауқыметін бейнелей алған, сұмпайлардың сұмдық қылмысын адам жүрегі түршігердей етіп сипаттап, аяушылық сезімнен мүлде ада болған Иса, топас та қатігез, жетім ақысын жеген Қадишаның адам төзгісіз қылықтарына оқырманың жиренішін туғыза білген.

М.Әуезов әңгімелерінің тарихпен ұштасуы

М.О.Әуезов әңгімелерінің басты даралағы трагизм табиғаты, тарихилық сипаты ұлттық танымды айшықтауға құрылуында. Ұлы суреткердің ХХ ғасыр басындағы әңгімелерінің асыл негізі қазақы өмір мен қазақы дүниетанымның ерешелік қырлары арқылы танылып әлемдік әдебиеттің тамырына нәр болып байланғаны анық. Ұлттық танымды әңгіме табиғатының астары етіп алу арқылы туындыларының ұлттық калориті бай, алаш өмірінің бояуы қанық. Қорғансыздың күні, Жетім, Жуандық, Барымта деп аталатын тағы бір топ әңгімелерінде М.Әуезов кейіпкерлерін халықтың жуан ортасынан табу арқылы әңгіменің реалистік сипатын тереңдетсе, қазақ тұрмысы мен қазақ өмірін ашу арқылы типтік образдарды жасау шеберлігіне көтерілген.
Суреткердің тарихи шындықты көркем шығармаға материал ретінде пайдалану барысында сұрыптау, екшеу, сондай-ақ жинақтау сияқты күрделі үрдістен өзінің стиліне бейімдейтіні айқын. Яғни, тарихи дерек, өмір шындығы көптеген көркемдік өзгерістерге, тұлғалар типтік сипаттағы бейнелерге айналады. Тарихи шындық пен көркемдік шындық байланысынан көркем шығарма туындайтынын ғалым Қажым Жұмалиев түйіп айтқан: ...Тарихи оқиғаның ізі, сәулесі болып әдеби мұралар туып отырды. Олардың кейбіреулері оқиғаның жалпы, ұлы сорабын сақтаса, ескірген сайын әңгімеде көмескіленіп оқиғаға қиял араласып, шын болған оқиғамен, болуға мүмкін емес ғажайып нәрселер қатар келіп отырса, кейбіреулері күні кеше ғана болып өткен, ізі суымаған тарихи оқиғаның негізінде туды.
Ұлы суреткер қай жанрда қалам тербемесін жазушылық стилі мен суреткерлік даралығы ерекшеленіп тұрады. Қаламгердің әңгімелеріндегі таргедия табиғаты мен драмаларындағы трагизм астасып, сабақтасып жатыр. Мұхтар Әуезов әңгімелері арқылы драматургия саласына келген қаламгер екендігі белгілі. Ол трагедия жанрында Еңлік - Кебек, Бәйбіше - тоқал, Қаракөз секілді үздік көркем шығармалар жасады. Трагедия - драматургияның ең қиын да, күрделі де жанры. Өмірде кездесетін әр алуан қайғылы халдің кез келгені трагедиялық конфликтіге арқау бола алмайды. Қоғамдық, әлеуметтік зор мәні бар конфликт ғана трагедияның негізін қалайды, яғни трагедиялық конфликт - нақты өмірдің шындығын, тарихи мәнін әнгімелейтін ірі характерлердің, жеңуге болмастай ерекше күшті қайшылықтардың тартысы.
М.Әуезовтің 20 - жылдары жарық көрген пьесалары қазақ қоғамының қайшылыққа толы тарихи жағдайын терең, жан - жақты талдап - таныта білді. Еңлік - Кебек, Бәйбіше - тоқал, Қаракөз пьесалары - төл драматургиямыздың дамуына тигізген ықпалы, әсері орасан зор еңбектер. Бұл пьесалар 20 - жылдардағы қазақ драматургиясының жай - күйін, дәрежесін танытып қана қоймай, сонымен қатар осы күнгі ұлттық театр өнерінің, драматургия жанрының қанатын кеңге жая өркендеуіне қосқан үлесі мол болды.
Көркем әдебиеттің өшкенді жандырып, өлгенді тірілтетін құдіретті қасиетін ұлы дана жазушы, кең ақылды, терең ойлы кемеңгер Мұхтар Әуезов Еңлік - Кебек трагедиясымен көрсетіп берді. Жиырма жасар Мұхтар Әуезовтің қиялын қозғап, қолына қалам алдырған Еңлік пен Кебек жайлы халық аңызы болатын. Махаббат жолында құрбан болған Еңлік пен Кебек атты ғашықтар тағдыры ХІХ ғасыр соңында баспасөз бетінде жарияланды. Оның бірінші нұсқасын Дала уалаяты газеті 31-39 сандарында 1892 жылы Қазақтардың естерінен кетпей жүрген бір сөз деген атпен жариялап, 1900 жылы осы газеттің 46-санында қос ғашықтың аянышты тағдыры жөнінде Қазақ тұрмысынан хикая деген әңгіме жариялайды. Міне, әңгіменің табиғаты драмалық шығармаға сұранып тұрғанын әңгіме шебері М.Әуезов анық көре білді.
Қос ғашық Еңлік пен Кебек тағдыры жайлы М.Әуезов драмасы қойылғанға дейін аңызға айналған бұл оқиғаның екі әңгіме, екі поэма түріндегі төрт нұсқасы жарияланған. Яғни драмалық шығармаға арқау болғанға дейін аңыз қолдан - қолға өтіп, сараланып, оның тұрақты сюжеттік желісі тартылып, образдар қалпы айқындалып, халықтық идея дәстүрлі арнаға түскен.
Бірі - ұстаз, бірі - шәкірт есепті екі адамның жазған шығармаларының өзара ұқсап тұруының пәлендей айып - шамы жоқ. Мұхтарға Жолсыз жазаны Ақыштың ұзатылу тойына қойылуына рұқсатын берген Шәкәрімнің өзі. Арадағы келісімді жүргізген - Тұрағұл. Және дәл сол Жидебайда, пьесадағы кейіпкерлердің ұрпағының ішінде тұрып поэмаға қандай да бір өзгеріс еңгізудің өзі мүмкін емес - тін. Екіншіден, Мұхтардың өз жаңалығы да бар. Ол - оқиғаның өзегін билер айтысына құрды. Бұл феодалдық қоғамның ірі қайраткерлерінің образы арқылы әлеуметтік жағдайдың сырын ашуға желі тартты. Трагедияның түп тамырын шешендік өмірімен, билер кеңесі арқылы ашқан ең үздік туындының бірі осы Еңлік - Кебек.
Еңлік - Кебектегі екі жастың арасындағы уыз махаббат өрістей түсіп, көп тақырыпты қамтиды. Мысалы, адамгершілік, адамның жеке басын қадірлеу, ел бірлігін көксеу, бұқара халыққа бейбітшілік өмір тілеу, болашаққа үміт, сенім көзімен қарау тәрізді күрделі мәселелер қозғалады. Осылардың бәрі құрғақ баяндау арқылы емес, көркем әдебиеттің өзіне тән заңы бойынша негізгі кейіпкерлердің әрекеті, талас - тартысы, яғни конфликт өрбуімен беріледі.
Еңлік - Кебектің аса қасиетінің бірі - каһармандардың жан - жақтылығы. Негізінен ұрт мінезді көрінген Есеннің өзі әр түрлі халден, күйден хабар береді. Ол жар сүюге ұмтылады. Оның Еңлікке деген ықыласы әуелде ру намысын жыртудан басталса да, кейін жақын таныса келе Есен ақылды да сұлу қызды шын жүрегімен сүйеді.
Тарихи құбылысты сахнада саралау арқылы көркемдік шындықты шынайы жеткізу және ондай дәрежеге тұңғыш шығармасы арқылы көтерілу - кез-келген таланттың маңдайына жазылмаған. Еңлік - Кебек арқылы Мұхтар сол шырқау биікке шықты да, қайтып ол тұғырдан түспеді. Жиырма жаста жазған шығармасы қазақ ұлтының рухани өмірін жаңа арнаға түсіріп, өркениетті ұлы көштің қатарына қосты. Міне, жазушы драмасндағы тартысты оқиғалар мен трагедиялық сюжеттер әңгімелерінде де ерекше орын алған. Мысалы, Жуандық әңгімесі сол жақсылық жаңалықты қуана паш етуден басталады. Ақөзектің егіні биылғы жылы бұл атыраптың алды болып тұр. Бір болыс Қараадыр Ақөзек озды десіп аңыз қылысты.
Егін салу кәсібі ХХ ғасыр басындағы көшпенді қазақ елі үшін жаңалық. Өйткені ертеден бері қазақтар мал бағып күн көретін көшпенді қазақ ауылы Жақсылық бастаған бұл жаңалықты түсініп кете қойған жоқ. Түсінбейтінін білсе де, мынандай жауыздықты олардан күтпеген: Тап-тал түсте жүз қаралы жылқы шеттегі бір аңыз ақ бидайына емін-еркін кіріп алып, бырт-бырт үзіп талқандап жүр. Бұл қорлыққа шыдамаған Жақсылық ұлыққа шағымдануға бел байлайды. Жаңадан орнаған Кеңес өкіметі кедейлер мен байларды теңестіреді деген әңгімені құлағы шалып қалғаны бар-ды. Жақсылық шағымы бойынша милиция Әбіш пен Құрманды қамауға алады. Бірақ ауылдағы сыбайластар өзара ақылдасып, байларды құтқарудың амалын іздеп табады. Момын, еңбекқор Жақсылық қайта-қайта жоғарыға арызданып өкіметтің мазасын алуға бата алмады. Ақыры, Ұрысы жуан болса, мал иесі өледінің аяғын құшып, егінін жинап алған соң, боқыраудың басында қызыл қарын жас баласын шұбартып, Жақсылық Ақөзекті ықтиярсыз тастап көшіп кетті, - деп аяқталады әңгіме. Әңгіменің тілі мөлдіреп, образдар әрекеті нанымды ашылып, оқырманды оқиғалардың драматизиациялық жүлгесі эстетикалық әсер тұңғиығына тартады.
Оқыған азамат, Кінәмшіл бойжеткен, Сөніп жану деп аталған әңгімелер тақырыбы тарихилық пен драмалық табиғатты шебер ұштастырған жазушы ізденістері сәтті болған. Жазушы қалаға келіп мәдениетке үйрене бастаған қазақ жастарының тұрмысына енген өзгерістерді, сонымен қатар жастар тәрбиесі, құлықтылық, ар-инабаттылық мәселелерін алға тартады. Ұлт мәденитінің ассемилияцияға ұшырау қаупінен сақтандырады. Оқыған азамат әңгімесінің оқиғасы негізінде қалада болады. Бұл қала Сібірдегі үлкен өзендерінің бірінің сол жағасында орнаған. Ретпен салынған сұлу қала емес. Орта жері болмаса, шеттерінде тәртіп жоқ. Оның үстіне шет-шеттеріне шашыратып салған қазақтың жер үйлері тәртіпке ұқсаған сиықтың бәрін бұзып, қаланың шеттерін түйенің жыртылған ескі жабуындай жалба-жұлба ғылып, ыдыратып тоздырып тұр.
Мейірхан деген оқыған жігіт қалада тұратын жолдасы Мақсұттың үйіне жедел шақырумен келді. Жолдасы қатты ауру үстінде жатыр екен... Күндер өтті. Мейірхан бұл үйге Мақсұт өлген соң көп соқпады. Бұрынғы жолдастарынан осы күнде бұл үйге келетіндер - Жұмағұл мен Ақай. Жұмағұлдың көздегені жас қаралы әйелді жұбатқан болып, оның көңілін өзіне бұрғызу. Бұл Жұмағұлға онша қиындықпен түспейді. Өйткені әйелдің сырты қаралы болса, ішіне қаралы көңіл таусылған сияқты.
Көп кешікпей Жұмағұл мен Қадиша жолдастарын үйлену тойына шақырады. Қаладағы баласы байдың қызын алыпты деген әңгімені естігенде әкесі: Ол немені біз оқытқанда, ылғи бізден шығын шығара бер деп оқытып па едік? деп бұлқан-талқан болады. Сөйтіп жүргенде, Жұмағұл келіншегімен ауылға келеді. Бала мен әке, келін мен ене бірін-бірі таниды... Бұларды соншалық тез жақындастырып жіберген себеп - дүниеқоңыздық деген дерт еді. Сараңдыққа, қанағатсыздыққы келгенде жас келін кәрі енесінен асып түседі. Мінез бірлігі жас-кәрі, оқыған-оқымаған деген айырымдарға қарамай-ақ, бұл адамдардың басын қосып, бірін-біріне үйлестіреді. Бұл дегеніміз кешегі текті ұрпақтың, текті ұлттың азғындап мінезінің кесектігінен айырылып, ұсақталғандығын танытады. Бұл әңгімеде суреткер оқиғаларды драмалық шығармаға тән көркемдік градациясымен дамта отырып, қазақ мінезінің қиямпұрыс қыңыр жолсыздыққа басып бара жатқанын көріп, дабыл қағады.
М.Әуезов кейіпкерлерінің шынайы келбетін ашып беру арқылы ұлттық болмыстың бір кездегі мәрттігінен тоналғандығын реалистік әдіспен бере білген. Шеберлік деп айтсақ айтқандай. Тойымсыздық ар-ұяттан бездіреді. Олар қаладағы Мақсұттың жалғыз қалған шешесінің үйі мен мүлігіне ауыз салады.
Бұл сұмдыққа шыдамаған сорлы кемпір бойы сіресіп, көзі жұмылып, жақтары тістесіп үзіліп кетеді. Жұмағұл, Қадишаның мұраты орнына келеді. Оқыған азамат пен М.Әуезов әңгімесінің атын тырнақшаның ішіне алған. Жазушы әңгімесінде: білім негізінде адамгершілік, ар-инабаттылық болмаса, елге пайдасы шамалы дегісі келеді. Дәл осндай трагедия жазушының пьессаларында д ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.