Физиканы оқытуды мектептегі еңбек тәрбисімен байланыстыру
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І-тарау Физика сабағын еңбск тәрбиссімсн байлаиыстыру арқылы оқушылардың понге дсгсн қызығушылығын арттырулың . гсориялық-псдагогикалық негіздері
1.1. Физика сабағын сңбек пәнімен байланыс нсгпінде үйымдастырудың оқушылар қызығушылығын арттырудағы мүмкіндіктсрі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 5
1.2. Фпзика сабагын сңбск понімсп байлапыс нсғізіпдс үпымдастырудың бүгіпгі күнгі күй-жайы жонс корсеткіштсрі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.3. Сабақта пәнаралық байланыстарды жүзсгс асыружолдары ... ... ... ... ... .24
II -- тарау "Жүмыс және қуат. Энсргия. Қарапайым механизмдср" тақырыбын оқыту одісі.
2.1. "Жүмыс жәнс энергия" үғымдарын талдау. Күш жүмысын оқыту одісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2. "Қуат, пайдалы осср коэффициенті" тақырыбын оқыіу одісі ... ... ... ... ... .38
2.3. Эпсргия. Кипстикалық жоне потснциалдық лісрғмяны оқыту одісі ... ... ... ... ... ... ... .4 3
2.4.Мсханикалық энсрғияның айналу жонс сақталузацьі..46
2.5. Қарапайым мсханизмдер, күштср моментін оқыту одісі ... ... ... ... ... ...48
III -- тарау "Жүмыс жонс қуат. Энсргия. Қарапаііым мсхапизмдср" тақырыбым оқытуды сңбск торбпссімсн байлаиыстыру.
3.1. Жүмыс жоне қуат тақырыбына арналған фроптальдік тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
3.2. Қарапайым мсханизмдср тақырыбына арналған ліілактикалық м а і сриаллар ... ... ... ...54
3.3. Күш моменті, блок тақырыбына арналған дидактикалық
м а тс р и а л д a p ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .55
Қорьғгынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 6
Әдсбисттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 0
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестігі. Бүгінгі күні мектептегі оқу пондерінің ішіндегі оң күрделісі, әрі қиындығы жоғары деп саналатын техникалық циклдағы оқу пәндерінің ішіндегі физика пәні болып жүр. Оны бүгінгі талапкер мен мектеп оқушыларының тапсырған орындарындағы талапкерлердің асым көпшілігі
техникалық циклдағы оку пәндеріне қарағанда гуманитарлық пәндерді таңдайды, онда да жалпы балды техникалық емес гуманитарлық пәндер есебінен жинақтайды.
Бұның бәрі жоғары оқу орындарына келетін талапкерлердің мектеп қабырғасында жеткілікті дәрежеде білім алмайтындығып көрсетеді.
Заман талабы бүгінгі жастардың жан-жақты білімді және тәрбиелі, рухани өсуін қажет етеді. Осы тұста Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында (1996ж.): Біз жастарға жан-жақты білім берумен қатар, олардың бойында адамгершіліктің негізін қалауды бір сәт те естен шығармауымыз керек деп көрсеткен болатын. Ал Казақстан Республикасының тәлім-тәрбие тұжырымдамасында тәрбиенің негізгі міндетінің бірі ретінде рухани ойлау дәрежесі биік азаматты тәрбиелеу деп көрсетілген. Мұның бәрі жастарға мектеп қабырғасында санасы білім беру соның ішінде ақыл-ой мен ғылыми дүниетанымды қалыптастыратын физика пәнін тиімді оқыту арқылы жүзеге асырылмақ.
Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қалыптастыру мәселелері көптеген педагог-ғалымдар тарапынан зерттеліп келеді. Олар К.Д.Ушинский, И.П.Павлов, В.В.Богослонский, А.Ж.Едігенова, С.Мажиденова, А.Д.Қайдарова, Ф.Юзликаев, А.Б.Ковалев, С.Л.Рубинский.
Ал оқушыларға қызығушылық қалыптастыруда белгілі пәнді пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырудың тиімділігі Бейсенбаева А.А., Шолпанқұлова Г., Максимова В.Н., Кулагин П.Г., Кац Ц.Б., Минченко Е.Е., Усова А.В., Монахов А.Н. және басқалардың еңбектерінде қарастырылған.
Сонымен бірге С.Табылдина, Т.В. Кажерина және тағы басқа физика сабағын пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыруды, С.Ерметов, Ғ.Түржігітова, Х.Досмұхамедов, К.Н.Ешназаров, Ю.И.Дина, И.К.Тұрышева, Ю.К.Бабанский, Д.И.Бабанский,
2
Д.Ф.Поголеева, О.М.Рипина, П.А.Соколова, З.П.Соловьева және тағы басқа физика пәнінің еңбек пәнімен байланыста ұйымдастыру арқылы оқушыларды пәнге қызықтыруға болады деп дәлелдейді.
Дегенмен жоғарыдағы зерттеулер бүгінгі жағдайдағы физика пәні сабағын еңбек пәнімен пәнаралық байланыс негізінде үйымдастыру арқылы окушыларды пәнге қызықтыру жеткілікгі дәрежеде қарастырылып әдістемелік тұрғыда кеңінен жарияланып насихатталмай жүргендігін көрсетеді.
Сондықтан біз диплом жұмысының тақырыбын физиканы оқытуды мектептегі еңбек тәрбиссімен байланыстыру деп алдық.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты - оқушылардың оқуға қызығушылығын қалыптастырудың теориялық және әдістемелік негізін жасау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Оқушыларда қызығушылық қасиеттерді қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтау;
2. Мұғалім мен оқушылардың бірлескен қарым-қатынастық, педагогикалық-ынтымақтастық жұмысының әдістемесін жасау;
3. Мұғалім мен оқушының бірлескен жұмысын ғылыми-педагогикалық кәсіби бағытта жүргізуге тәрбиешілері әдістемелік нұсқаулар ұсыну.
Зерттеу әдістері -- эксперимент, бақылау, анкета, тест, философиялық, педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге талдау жасау.
Зерттеу базасы -- Шымкент қаласындағы Қ.Сыпатаси атындағы № 7 техникалық лицей мектебі. Зерттеудің әдіснамалық негізі болып қоғамдық орта мен және тұлғаның даму зандылықтары байланыстығының теориясы іс - әрекет пен тұтас педагогикалық процесс теориясы, жалпы адамзаттың адамгершілік пен ұлттық құндылықтардың диалектикалық бірлікте болуы туралы философиялық. қағидалары, пәнаралық байланыс теориясы және тағы басқа саналады.
Диплом жұмысының құрылымы -- кіріспеден, 3 негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады.
3
I -- тарау. Физика сабағын еңбек пәнімен байланыстыру арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырудың геориялық - педагогикалық негіздері.
1.1. Физика сабағын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырудың оқушылар қызығушылығын арттырудағы мүмкіндіктері.
Физиканы оқытудағы еңбек тәрбиесі
Білім алу үшін да, дүние тану үшін де еңбек етіп, оқу оқып тынымсыз харекет жасау қажет. Оқушыларға еңбектің олеуметтік мазмұнын, қажеттілігін, іс жүзінде түсіндіру -- олардың жалпы дамуы мен козқарастарының қалыптасуына ықпал етеді.
Еңбек адамның даму тарихында ғана емес, өзін қоршаған материялық дүниені танып білу де, табиғатты өз ырқына сай өзгертуде де шешуші ролъ атқарады, адам еңбек ету арқылы қоғамға қажетті игіліктер жасайды, әрі табиғат құбылыстарының жаратылымдық заңдылықтарын ашады.
Физика сабағында, физиканың лабораториялық сабақтарында, сабақтан тыс лабораториялық, немссе тәжірибелік жұмыстарда оқушылар тікелей практикалық еңбскпен таныстырылады. Мұндай сабақтарды үйымдастыру ісі мен методикасының өзіндік өзгешелігі бар. Ол оқушыларды еңбекке тәрбиелеу мен кәсіпке бейімдеу міндеттерін ойдағыдай орындау жолында едәуір мүмкіндіктер ашады.
Әдеттегі сабақатарда оқушының еңбегі негізінен жеке жүргізіледі. Оған, өз еңбегі өнімділігін білімінің - тұтынушысы өз еңбегінің нәтижесі -- бағаны, кластың абырой -- беделі алатын да, жанұяның қолпаштауы, немесе жазғыруын еститіп де тек өзі сияқты болып көрінеді. Оқушының оқудағы еңбегінің қоғамдық мәні, әдетте, оның өзіне байқалмай, жасырын қалады, оның жетістігімен көпшілігін ілуде біреу болмаса, кластағы басқа балалар өздерінің жетістігі немесе кемшілігі деп қабылдамайды. Тәрие мәселелерін ойдағыдай шешу үшін, класқа ортақ мақсат қою керек. Металл сынықтарын жинау, сенбіліктер, туристік жорықтар мен басқа да тәрбиелік шаралар қанша пайдалы болғанымен олардың тиімділігін, әрине, кластағы оқу еңбегімен салыстыруға есте болмайды.
Физика сабағында оқушыларды еңбекке тәрбиелеу, ол жастарды еңбекті сүюге және құрметтеуге тәрбиелеу болып
4
табылады. Оқушыларды еңбек етуге психологиялық жағынан әзірлеу, оларды басқалардың еңбегін құрметтеуге дағдыландырады. Ал, оқушыларды кажетті білімдермен шеберліктерге дағдыландыру кез келген маңызды жұмысты орындау үшін қажетті еңбек сүйгіштікке, шыдамдылық пен табандылыққа тәрбиелеу деген сөз.
Оқытудың бірінші сатысында, нақты мысалдар арқылы қоғамның материалдық әрі рухани құнды қазыналарын жасаудағы физиканың ролін көрсетуге мүмкіндік бар. Физиканың алғашқы сабақтарынан бастап-ақ оқушыларға әрбір физикалық аспаптарда, әрбір ашылған жаңалықтар мен теорияларда көптеген ғалымдардың еңбегі барын көрсетіп отыру оқушыларға көп ол тастаиды.
Сол сияқты, оқушыларды әртүрлі жұмыстың іскерлік ырғағын оларға ең қарапайым көрінстін қолданыс тапқанға дейін қаншама шебер қолдардан отетінін мысалдардан көрсетуге болады.
Мұғалімнің жеке басының үлгісі, оның өз еңбегіне адалдықпен қарауының тәрбиелік маңызы өте үлкен. Ойткені, бұларды оқушылар үнемі сезініп отырады және жоғары бағалайды, көп жағдайларда мұғалімдерге еліктейді. Оқу оңай болмағандықтан, оған деген құнттылық пен сүйіспеншілікке тәрбиелеудің бірінші шарты-оқушыларға оқудың мақсатын түсіндіру үлкен міндет атқарады.
Оқушыларды өздерінің ілімдерін мектепте оқым жүрген кезінің өзінде-ақ, күнделікті өмірде, шеберханалар мен мектеп жанындағы еңбек орындарында жұмыс істеу кезінде тексерудің маңызы зор.
Оқу -- оқушылар үшін қуаныш әкелетін белсенді ойлау процессі болуға тиіс.
Еңбекке тәрбиелеуде физика сабағында жүргізілетін әртүрлі лабораториялық жұмыстардың маңызын айырықша атап өткен жөн. Олар оқушыларды қажетті дағдылармен және шеберліктермен қаруландырады, қоғамдық меншікке ұқыпты қарауға тәрбелейді, еңбек мәдениетін бойларына сіңіреді. Отанның өз үйіңнен басталады дегендей еңбекке деген ынталықтың үлгісі физика кабинетендегі тазалық пен жинақтылық болуы қажет. Физика кабинетіндегі құрал-саймандар мен қондырғыларды, аспаптарды қалай болса солай ретсіз қоя
салу, жұмыс орнын, үстелді жинаусыз қалдырудың өзі ерсі көрінетіндей болып әсер етуі еңбекке тәрбиелеуде өз игілін береді.
5
Лабораториялық жұмыстарды мұқият жүргізуге дағдыландыру қажет. Лабораториялық жұмыс орындарында тәртіп сақтауға. Аспаптарды ұқыпты орналастыруға физикалық схемаларды, тізбектерді құрастырып жинауға, оларды сызуда және жазбаларға өтетіні назар аударып отырған жөн.
Ақырында, еңбекке деген саналы көзқарасты тәрбиелеуде кластан тыс, әсіресе, қоғамдық пайдалы жұмыс үлкен маңызы атқаратынын ескерген жөн.
Шынында, физика кабинетін жабдықтау, мектеп үшін оқу корнекі құралдар әзірлеу, мектеп үйін электрлендіру және радиоландыру сияқты кластан тыс жұмыстың қоғамыдық маңызын ескеріп, оны еңбек тәрбиесінің көзі ретінде пайдалануді болады.
Қазіргі кезде білімнің интегралдануын қамтамасыз етy. оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті негізгі мәселелердің біріне айналып отыр.
Осы арада мектептің оқу -- тәрбие процссінің пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның интелектуалдық өрісін байытумем бірге, бүкіл адамзаттық қундылықтар көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы ғылыми көзқарастың қалыпты қалыптасуына мүмкіндік береді.
Ал мектеп тәжірибесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруда мұғалімдер біршама қиындықтарға кездесіп отырғаны белгілі. Атап айтқанда, оқыту процесін тиімді ұйымдастыру, және пәндер арасындағы ортақ ұйымдарды, заңдылықтарды бір -- бірімен өзара байланыстылықта қарастыру, оқушылардың танымдық, ізденушілік қабілеттерін, іс әрекеттерін дамыту, алған білімдерін жинақтау, тәжірибеде қолдана білуге үйрету тағы басқа мәселелер дидактикалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.
Білім беру қазіргі ғылымның, мәдениеттің, ғылыми -- техникалық прогрестің даму деңгейіне сай болуы керек. Жалпы білімнің мазмұны ғылымдардың өзара байланысы, өндіріс іс
қоғамдық дамудың жаңару процесіне тікелей ықпал жасайды. Сондықтан қазіргі таңда мектептегі оқу процесіне пәнаралық байланыс ерекше көкейкесті орын алып отыр және жалпы педагогикалық маңызға ие болады.
6
Физика сабақтарында оқушылар еңбек жолында және басқа пәндерді оқып үйрену кезінде қажет болатын бірқыдыру практикалық дағдылар мен шеберліктерге ие болады. Пәнаралық байланыстар физиканы ойдағыдай оқып үйрену дәл сондай дәрежеде қажет.
Мектепте ғылым негіздерін оқып үйрену процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру тәсілдері алуан түрлі. Физиканы оқып үйренудің алғашқы кезеңінде төмендегі тәсілдерді ұсынуға болады:
- жаңа материалдарды оқып үйренуге байланысты оқушылардың бұрын басқа пәндер сабақтарында алған білімдерін пайдаланады (мысалы, 7 сыныптағы физика сабақтарында қысым ұғымын қалыптастыру кезінде тура және кері пропорционалдық тәуелділіктер туралы білімдерді пайдалану); оқушылардан басқа оқу пәндерін (мысалы, еңбектен) оқып уйренген кезде алған білімдерін қолдануга талап ететін есептер шығару;
- білімдерін комплексті қолдануды талап ететін эксперименттік жұмыстарды орындау;
- пәнаралық сипаттағы экскурсиялар өткізу (мысалы, физика мен еңбек бойынша заводтың электрондық цехына экскурсия жасау);
- қорытындылау сипатындағы қайталау, мұнда әр түрлі пәндерді оқып үйрену кезінде белгілі бір мәселелер жөнінде алған білім бір тұтас етіп біріктіріледі (мысалы. оқушылардың физиканы оқып үйрену процесінде туралы алған білімдерін қорытындылау, соның нәтижесінде оқушылар энергияның сақталу және айналу заңын неғұрлым толық терең түсінуге жетеді).
Бүгінгі күн қоғамымызды қамтып отырған ізгілендіру мен демократияландыру процестері, адамға деген козқарастың өзғеруі, субъективті дара тұлғаның ролінің өсуі, осыларға сәйкес әлеуметтік өмірдегі және экономикадағы өзгерістер білім беру мен тәрбиелеу ісінің алдында жаңа міндеттер қойып отыр.
Бізді қоршаған ортадағы кез-келген құбылыс шексіз, көпжақты және көптеген ғылымдар тарапынан зерттеуді қажет ететіні белгілі. Сондықтан ғылымның жеке бөлімдері бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. Осылайша, электр және магнетизм бөлімі бойынша Фарадейдің зерттеулері және Максвеллдің электромагниттік өріс теориясы өз кезеңінде векторлық және тензорлық талдаудың
7
дамуына жол ашты. Сондай-ақ астрономия. химия ғылымдарына қажеттілік тек қана физиканың дамуына ғана емес, сонымен қоса, оның жеке бөліктерінің дамуына да қажет. Мәселен, оптиканың дамуында астрономияға қажеттілігі жоғары болды: ғалым-астрономдар көру түтікшесі арқылы жұмысты бақылауды бастағаннан бастап-ақ олар оны дамыту туралы мақсат қойды.
Бір ғылымның заңдылықтары ғылымның басқа салаларындағы құбылыстарды ашуға көмектеседі.
Мәселен, дифференциалдық және интегралдық есептеулер физиктер мен инженерлерге көптеген етеде туындаған қиын проблемаларды шешуге көмектесті, ал электронның толқындық табиғаты мен кванттық механика ашылуы химиктерге табиғаттың химиялық байланыстарын анықтауға көмектесті.
Ғылымсыз және оның зерттеулерінсіз қазіргі өндірістің дамуы мүмкін емес. Мектеп оқушыларлы материалдық өндіріс аясында еңбекке баулудың негізі болып табылатындықтан бұл еңбек тәрбиесінің ғылым негіздерімен байланысының орындалуына мүмкіндік береді.
Понаралық байланыс мәселесі екі түрлі деңгейімен түсіндіріледі. Біріншісі, берілген бір заңның оқытылуының өңделуімен, әр түрлі оқу құралдарының түсіндірілуімен, сонымен бірге, мектептегі бағдарламаларының өңдеуімен іске асырылады. Екіншісі - оқушылардың оқу құралын мецгеруімен олардың білімі мен біліктілігін тереңдету мен кеңстілуіне бағытталады.
Ол мектеп оқушылардың оқу процесінде іске асырылады.
Еңбек тәрбиесімен байланыс келесі бағыттарда жүргізіледі:
1. Пәнішілік байланыс:
оқушылардың еңбек тәрбиесінен алған білімі мен біліктілігін алдағы жылдарға қолдану
еңбек және өндіріс туралы мағлұматтарды қолдану
олі білім мазмүнына енбеген қазіргі ғылым мен техниканың жстістіктері туралы материалдарды пайдалану;
оқушылардың техникалық шығармашылығы бойынша сыныптан тыс іс әрекеттерімен байланысы.
2. Басқа оқу пәндерімен байланысы:
математикалық қондырғыларды пайдалану ғылым негіздерімен байланысы.
8
Еңбек пәнінің ғылым негіздерімен байланысы оқу пәндерінің мазмұнына негізделген. Егер, жаратылыстану -- математикалық циклдағы пәндердің еңбек пәнімен байланысының мазмұны оқушыларда еңбектің ғылыми-техникалық негізін қалыптастыруды тереңдетіп және кеңейтетін болса, ал гуманитарлық пәндермен байланысы адамның еңбекке деген ұйымдастырушылық -экономикалық негізін ашады.
Әр түрлі оқу пәндерінен алған білімдердің байланысы тек қана қазіргі өндірістің ғылыми негізін ғана емес, сонымен қатар оқушылардың еңбек тапсырмаларын, лабораториялық практикалық және өндірістік жұмыстарды өз бетімен орындауда үлкен рол атқарады.
Еңбек тәрбиесінің ғылым негіздерімен байланысының орындалу мүмкіндігі келесі жағдайлармен анықталады:
- жалпы білім беретін оқу пәндерімен еңбек пәнінің бағдарламаларында мағыналары бірдей тақырыптар бар(мосслен, физика және еңбек курсындағы электротехника элементтері);
- бір оқу пәнінің курсындағы түсінік, заңдар басқа бір пәннің бөлімдерін оқытуға негіз болып табылады атап айтқанда техника мен технологияның ғылыми негізін түсінуге мүмкіндік береді (мәселен, физика курсы мен еңбек пәніндегі қатты дененің құрылымын қарастыру):
- еңбек пәнінің жеке тақырыптары басқа оқу пәндерін оқытуда көрнекілік ретінде қолдануға бай материал (мысалы, тігін станоктарын үйренудегі мәліметтерді. математика, химия, биология курстарында қолдану);
Қарастырып отырған байланыстың нақты мазмұны мектен пәнінің оқу материалына, оны оқу жылына және үйрету мерзіміне байланысты. Егер сабақтың мазмұны бірнеше пәндерден білімдерді қажет ететін болса, онда олардың барлығын үйлестіру қажет.
Қандай да бір проблеманың шешімі үшін әр түрлі оқу пәндерінен білімдерді қолдану оқушыларда ғылыми ойдың және өте кең іскерлігінің қалыптасуына септігін тигізеді. Осылайша ауыл шаруашылығын жеделдетудің тәсілдерін табуда күрделі биологиялық объектілерге әсер етуші әр түрлі факторлардың әсерін білу қажет:
9
- жануарлар мен өсімдіктерге ішкі ортаның әсер ету шартып оқып үйрену (жарықтың, жылудың, ылғалдың, электр және магнит өрістерінің әсерін);
- өсімдіктер мен жануарлардың өсуі және дамуындағы биологиялық процестердегі физикалық құбылыстардың ролі (булану, диффузия және т.б);
- өсімдіктер мен жануарлардың өміріне тікелей әсер ету (жарықтандыру, радиоактивті сәулелену, жылу және электр тогы арқылы әсер ету);
Еңбек пәнінің ғылым негіздерімен пәнаралық байланысы:
- еңбектің және еңбек операцияларының жаратылыстану ғылыми негіздерін ашады;
- қарастырылып отырған тақырыпты кеңейте және тереңдете түседі, оның көпжақтығын және басқа ғылыми білімдермен байланысын көрсетеді;
- ғылым пәндерінің әсерін нақтылайды;
- еңбектік тапсырмаларға шығармашылық карым-қатынасты қалыптастырады;
- мектеп оқушыларында ғылыми ойды қалыптастыруға негіз болады. Осылайша еңбек пәнінің ғылым негіздерімен байланысы әртүрлі функцияларды орындай отырып, үлкен педагогикалық мәнге ие.
Еңбек пәнінің басқа пәндермен байланысының кезінде еңбек
процесінің ғылыми негізі ретінде қолданылатын барлық
заңдылықтар мен түсініктерді қарастыру мүмкін емес. Бірақ та оқу пәндерін оқыған кезде оқушылардың алған ғылыми білімдері барынша өмірде және еңбекте қолданылуы қажет.
Мектеп тәжірибесі көрсеткендей, білімдерді қолдану мүмкіндігі көптеген факторларға тәуелді: мұғалімнің оқытылып отырғап түсініктің, заңның қолдану аймағын каншалықты көрнекті әрі түсіпікті етіп корсете алуы, сонымен қоса осы заңдарды қолдану жолдарын үйретуіне байланысты.
Мәселен, материалды өңдеу кезінде оқушылар дефформация құбылысына тап келеді. Бұл құбылысты түсіну үшін оқушыларға денелердің кристалдық құрылысы тақырыбынан алған білімдері қажет болады.
10
Мектеп оқушылары алатын оқу материалының көлемі. техника мен технологияның ғылыми негізін анықтамайды, тек
қана оған түсінік береді. Мәселен, формуласы дефформация құбылысының ішкі байланысын ашып көрсетеді, ол тек қана кернеу мен серпінді дененің салыстырмалы үзындығының арасындағы аналитикалық байланысты көрсетеді. Бірақ ол конструкцияларды есептеуде қолданылады, себебі ол серпімді денелер деффомациясының теориясының пегізін көрсетеді.
Осы ретте біз өз зерттеу жұмысымыздың екінші кезеңі бойынша дәстүрлі емес сабақ жоспарын ұсынуды жөн көрдік.
7-сыныпта Жұмыс және қуат. Энергияң тақырыбын өткен кезде жұмыс және қуат, олардың өлшем бірліктері, механикалық (кинетикалық және потенциалдық) энергия, өзен мен желдің энергиялары туралы түсініктер қалыптасады. Осы түсініктерді өткен кезде оқушылардың (IV сынып), математика (IV сынып) еңбекке (техникалық еңбек V -- IV сынып) пәндерінен алған білімдерін пайдалануға болады.
Физика мен еңбек пәнінің арасында пәнаралық байланысты калыптастыру мүмкіндіктері мектеп жағдайына және еңбекке баулудың бағдарламасын таңдауға байланысты, бұл мына таблицада № 3 көрсетілген.
11
Жұмыс және қуат. Энергияң тақырыбының енбек пәнімен
байланысы.
Физика
Ауыл шаруашылық еңбек (қ.б)*
Ауыл шаруашылық техникадағы машина өңдеу (қ.б.)
Металл және ағаштарды өңдеу (б)
Қызмет көрсетуші еңбек
Қуат
Машина және қолдың көмегімен жасалған жұмыстардың жылдамдығын салыстыру 4 сынып
Еңбек өндірісі туралы түсінік қолмен және механизаторланған жұмыстағы еңбектің өндірістегі мысалдары 4 сынып
Ағашты кескіштің және станоктің көмегімен өңдеу жұмысының жылдамдығы 5 сынып
Тігін машинасы және қолмен тігуін жылдамдығын салыстыру көкөністерді кқолмен және көкеніскешкіш арқылы кесудің жылдамдығы
Қарапайым механизмдер (рычаг. Иілген жазықтық)
Өңдеу машиналарындағы қарапайым механизмдер 5 сынып
Металл пышақтар қысқыштар 4 сынып
Қарапайым механизмдер және олардың қолмен тігетін тігін машиналар орны 5 сынып
Механизмдерді қолданудағы жұмыстың гене-теңдігі
Машина туралы түсінік оның негізгі үш бөлігі двигатель берілгіш механизм жұмысшы бөлігі 4 сынып
Қарапайым механизмдер және оларды қолмен тігетін тігін маши-да орны 5сынып
Оқу шеберханаларында жұмыс істей отырып, оқушылар әрдайым қарапайым механизмдерді қолданды: қысқыштар, рычагтар және т.б. физика пәнінің мұғалімі, осы жайлы ескерте отырып, қарапайым механизмдердің қозғалысы негізделген физиканың заңдарын көрсетеді. Осы механизмдердің көмегімен ара қашықтықтан қанша есе ұтылса, күштен сонша есе утатындығын көрсеткен өте пайдалы. Бұл фактілер жұмыс, қуат және механиканың алатын ережесі ұғымдарының
12
қалыптасуына негіз болады. Күш моменті түсінігін де еңбек пәнінің мысалдары арқылы көрсетуге болады. Сондай-ақ өзіндік жұмысқа тапсырма беруге де болады, мысалы. қысқышмен жұмыс
кезінде қандай күшті көбейтуге болады?
Сонымен қоса, еңбек пәнінен өтілетін сабақтарда оқушылардың физика курсында алған білімдерін пайлалану мысалы төменде көрсетілген.
Еңбектің металкесуші станоктар сабағын үйренуде физика. химия, биология, математика пәндерімен пәнаралық байланысты қалыптастыру мүмкіндіктері отс жоғары. Бұл жағдайда еңбек пәнінің фиизикамен байланысы өте көп жақты. Мысалға алынған станоктың металкесуші конлырғысының жұмысына физикалық негізін айтa отырып, еңбек пәнінің мұғалімі мектеп физикасының мүлдем барлық бөлімдеріне тоқталуына тура келеді: механикаға молекулярлық физикаға, электр және магнетизм және оптикаға.
Берілген жағдайда қатты денелер механикасы екі жақты көрінеді: ол станок жұмысына байланыссыз орындалады (қозғалыстың әр түрлі түрлері: түзу сызықты және қисықсызықты, бірқалыпты жоне үдемелі: инерция жонс үйксліс құбылыстары; энергияның айналу және сақталу заңы және т.б.) және байланысты бұл машина туралы білім арқылы (детальдар, механизм және машина, жылдамдық және қуаттың редукциясы және басқалар). Мысалыға, тігін станогының суппорты түзу сызықты қозғалады (инструментті өңделуші детальға салғандағы және алғадағы қайтымды-ілгерілемелі қозғалыс). Электроднигательді қосқан кезде айналып тұрған детальды қосқан кезде инерция пайда болады да, сәлде соң үйкеліс күші осерінен тоқтайды.
Станоктың жұмысы кезінде жылу құбылыстары оқушыларға көрнекі және өте оңай демонстрацияланады: кесуші құралдың оңдеу кезіндегі қызуы; кесу кезіндегі механикалық энергияның ішкі энергияға айналуы; тез айналатын детальдарды суыту.
Станоктың электрлік бөлігі (электрлік двигатель, қорғаушы апарат) оқушыларды изоляторлар және өткізгіштердегі электр тогы, токтың жұмысы және қуаты, олардың электрлік сымдарда жоғалуы, жылу құбылыстары, электромагниттік индукия құбылыстары туралы білімдерін еске түсіруді қажет етеді.
13
Сондай-ақ, молекулалық және атомдық деңгейдегі заттың құрылысы туралы білімді-материалтану сабағын үйренуде қолдануға болады, оның ішінде металдарды термиялық және химико-термиялық өңдеумен, кристалдық тор және олардағы
ақаулармен танысқан кезде.
Бұндай сабақтардан кейін оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады, үйде өз бетінше ізденуге дағдыланады қосымша матералдар іздеуге тырысады, оқушылардың басқа пәндрден алған білімдері қайта жаңғыртылып отырады. Бұның бәрі оқушылардың есте сақтау, ойлау қабілеттерінің. білім деңгейінің жогары дәрежеде болуына өз септігін тигізетіні анық.
Эксперименталды және бақылау топтарындағы жүргізілген жұмыстардың нәтижелері тақырыптар соңында немесе қорытынды бақылау жұмыстарын орындағанда (карточкалар бойынша өздік жұмыстар, физикалық бақылау жұмыстары. еңбек пәнімен байланыс негіздегі есептер, бағаларды сараптау және т.б.) жәрдемімен салыстырылды.
Үсынылған әдістеме бойынша өтілген сабақтан кейін экспериментальды және бақылаушы сыныптардан бастапқы анкета сұрақтары қайта жүргізілді. Оның нәтижелері бойынша жогары деңгейді көрсеткендер эксперимент тобында 27,3%. бақылау тобында 14%, орта деңгей көрсеткіштері эксперимент тобында 36,7%, бақылау тобында 43% және төменгі деңгейде тобы 36,7%, ал бақылау тобындағылар 43% болды.
Пәнаралық байланыстар бойынша қажетті материалды іріктеуде мұғалімнің еңбегін жеңілдету үшін қысқаша жазылатын карточкаларды пайдалануды ұсынады:
1) осы тақырыпқа (сұрақтар, тесттер, суреттер) қатысы бар материалдар қай оқулықтан алынған;
2) аралас пәнде осы материал қашан оқып - үйретіледі;
3) аралас пән материалының қысқаша мазмұны (фактілср, мысалдар, сандар, заңдар толық жазылады);
4) физика сабағында аралас материалдарды қайталағанда қандай әдіс немесе тәсілді пайдаланған тиімді (еске салу, қайталап айту, салыстыру, тарихи ракурс, теңестіру, өзіндік жұмысқа тапсырма, проблемалық сұрақ және т.б.)-
5) болашақта физика материалы қайсы оқу пәнінде
14
қолданылуы мүмкін.
Осылай жинақталған пәнаралық мазмұнды материалдарды тақырыпта жалпы жоспарлауды қарастырғанда қолдануға болады.
1.2. Физика сабағын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырудың бүгінгі күй-жайы және көрсеткіштері.
Бүгінгі таңда оқушылар бойында қызығушылық қасисттерін қалыптастырудың бастау алар көзі сабақты пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыру екендігін зерттеулер көрсетіп отыр. Барлық пәндер өзара байланыс негізінде тығыз дамитындықтан біз зерттеу барысында оқушыларда қызығушылық қасиеттерді қалыптастыруды бірнеше факторлардың әсер ететіндігін айқындадық. Оқушыларда қызығушылықты қалыптастыруда әсер ететін факторлар
2-кесте
қс
Фокторлар
1
2
3
4
5
Биология
Қоғамдық
Әлеуметтік
31ек пәнімен байланысты үшін спецификалық тәсілдері және оқыту жолдарыне даму ерекшелігі бойынша педагогикалық білімдердің болу
Психологиялық
Педагогикалық
Ата-анадан не ата бабаларына ауысқан баланың жеке басының ерекшелігін білдіретін қасиеттері.
Қоғамда боллып жатқан өзгерістер мен сұраныстардың баланың қызығушылығына тигізетін әсері. Баланың қызығушылық қоғам талабына сәйкес келуі.
Материалдық жағынан мүмкіндіктері денсаулық күйі өмір сүру құралдарының жетіліктіні және өзглерге деген сенімі
Баланың қызығушылық жоғары деңгейде болуы үшін қолайлы психологиялық ахуалдың болуы ондағы пән мұғалімдерін өзіне өзгелерге деген сенімді көзқарасы мен ынтымақ қарым-қатнасы
Бала тәрбиесіне пән мұғалімң жас ерекшеліктер бойынша психологиялық және даму ерекшелігі бойынша педагогикалық білімдердің болуы
15
Білім және тәрбие берудің аса маңызды құрылымының бірі пәнаралық байланыс екендігі біздің зерттеу жұмысымызды көрсетіп берді. Оны жүзеге асыру үшін мынадай міндеттерді шешу алға қойылды:
- оқушылардың оқыту процесіндегі пәнаралық байланысты түсінуін, саналы қабылдауын, танымдық белсенділігін қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру;
- негізгі сыныптарда таңдап алынған материалдарды игеруғе жәрдемдесетін, оларда пәнаралық байланысқа мүмкіншілік жасайтын есептер жүйесін құру және оны оқушыларға оқып-үйретудің әдістемелерін анықтау;
- оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру және пәнаралық байланыс орнату мүмкіндіктерін айқындау
мақсатында білім беретін орта мектептің оқу жоспары мен бағдарламаларында тыңғылықты талдау жасау;- мұғалімдердің пәнаралық байланысты практикалық қызметінде пайдалануы;
- сыныптан және мектептен тыс жұмыстарда пәнаралық байланыс бағыттылығын күшейте түсу. Бұл міндетті озық тожірибслсрді жинақтауды, жүмыстың нсгүрлым тиімді түрлерін практикада пайдалануды қажет етуі;
- мектеп мұғалімдерінің физика сабағын еңбек пәнінен байланыста өтуінің қандай деңгейде екендігін;
- мұғалімдердің оқушыларға пәнаралық байланыс негізінде білім мен тәрбие беру дайындығын және қандай жағдайда екендігіп білуі.
Алға қойылған міндеттерді түбегейлі шешу және қомаған ғылыми болжамның дұрыстығын тиянақтау мақсатында мектептерде эксперименттік жұмыстар жүргізіледі.
Физика сабақтарында оқушылардың оқу қызметтерін бақылау, бірнеше мектептердің физика пәні мұғалімдерінің жұмыс жоспарына талдау жүргізу, жалпылау және қорытынды сабақтарына қатысу арқылы көтерілген мәселенің қазіргі уақытта іс-жүзінде қандай деңгейде екендігі сарапталды.
Оқушылар және пән мұғалімдерімен өткізілген әңгімелер, пікірталас, анкеталар, сұрақтар беру, бақылау жұмыстарын жүргізу
16
8-11 сынып оқушыларының білім деңгейін, зерттеу мәселесі төңірегінде кездесетін қиындықтар мен жіберілген қателіктерді анықтауға мүмкіншілік туғызды.
Мектепте физиканы оқытуда пән мұғалімдерді пәнаралық байланысты әруақытта жүзеге асыруды ойластырмайды. Физиканы оқытуда пәнаралық байланыс идеясының көбінесе жүзеге асырыла бермеудің себебі пән мұғалімдері бұл мәселенің шешілуінің төменгі дәрежеде екендігімен, көмек болатын әдістемелік құралдардың аздығымен байланыстырды.
Физикалық білім беруді пәнаралық байланыс негізінде бағытталған есептер жүйесі оқушыларға аз ұсынылады, физика сабағы еңбек пәнімен байланыста өтілмейді, мұғалімдер окушылардың физикалық және ойлау қызметтерінің әдістерін қалыптастыруға баса назар аудармайды. Осының бәрі оқушылардың теориялық және практикалық дайындықтарына кері әсерін трігізеді, түрлі қиындықтарға ұрындырады, eң
бастысы ойлау деңгейлерінің төмен болуына, жеке бас қабілеттерінің дамуына тосқауыл болады. Эксперимент жәрдемімен біз мектеп оқушыларына физикадан білім беруді пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыру атап айтқанда, еңбек пәнімен байланыс дұрыс жолға қойылмағандығына көз жеткіздік. Эксперимент жұмысы үш кезеңде (анықтау. қалыптастыру бақылау) 2004-2005 оқу жылында Шымкент қаласындағы № 7 Қ.Спатаев атындагы техникалык-лицей мектебінде жүргілді.
Әксперименттің негізгі мақсаты ұсынылған эдістеменің мектепте физикалық білім беруге қызығушылықты арттыруді өткізетін әсерін анықтау деп айқындалды.
Пән мұғалімдерімен жүргізілген пікір алмасулар кезінде физикалық білім беруді пәнаралық байланыс негізінде оның ішінде еңбек пәнімен байланыс ұйымдастыруда ол жетілдіру қажет екендігі байқалды. Мұғалімдермен пәнаралық байланыс негізінде оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру туралы жүргізілген анкета сұрақтары мазмұнды қамтыды:
1. Сіз өз пәніңізді оқытуда пәнаралық байланысты кажет деп есептейсіз бе?
2. Пәнаралық байланысты жоспарлайсыз ба?
3. Пәнаралық байланыс және интеграция ұғымдарын қалай
17
түсінесіз?
4. Пәнаралық байланысты оқу жұмысыңызда қандай түрде жоспарлайсыз?
5. Сіз физика сабағын еңбек пәнімен байланыста өткізесіз бе?
Берілген анкета сұрақтары бойынша мынадай қорытынды жасауға болады: мұғалімдердің 98%-і пәнаралық байланыстың қажеттілігін мойындайды. Ал пәнаралық байланысты унемі жоспарлап, сабақ өткізетін-30%, анда-санда жоспарлайтыны-35%, физика сабағын еңбек пәнімен өткізетіні 15%, мүлде жоспарламайтынын-20%. Сонымен қоса мұғалімдердің көпшілік бөлігінің интеграция ұғымының мәнін толық білмейтіндігі байқалды.
Сабақ өткізетіні
Анда-санда ғана жоспарлайтыны
Физика сабағын еңбек пәнімен байланыста өткізетіні
Мүлде жоспарламайтынын
Жауап бермегендері
Мұғалімдердің пәнаралық байланыс негізінде өткізетін сабақтарын қандай түрде жоспарлайтыны анықтауға арналды анкета сұрақтарына олардың 38% тақырыптық жоспарлары пәнаралық байланысты көрсеткен, 32% жеке сабақ жоспарында ал пәнаралық байланысқа арналған арнайы жоспар жасайтыны 20%, мұғалімдердің 10% - сабақ беруде пәнаралық байланысты мүлде ескермейтіні белгілі болды.
18
Тақырыптық жоспардағы пәнаралық байланысты көрсеткен
Жеке сабақ жоспарында
Пәнаралық байланысқа арналған арнайы жоспар жасайтыны
Мұгалімдердің сабақ беруде пәнаралық байланысты мүлде ескермейтіні белгілі болды
Мұғалімдермен ашық ой-пікірлесу барысында, өткізген сабақтарына байқау жүргізгенде пәнаралық байланыстың қажеттігін көрсетеді. Бірақта пәнаралық байланыстың ғылыми мәнін, оқыту барысында жүзеге асыру жолдарын, оқушымен
жүргізетін жұмыс түрлерін, әдістерін басқа пәндермен атап айтқанда еңбек пәнімен байланысын айқындайтын шығармашылық ізденістері байқалмайды.
Осыған орай біздер пәнаралық байланыс проблемасына мұғалімдердің өздігінен ойлауына назарын аудару үшін шығармалар - Пәнаралық байланыс туралы менің ойым деген пікірлер жазуды ұйымдастырдық.
Бұл туралы мұғалімдердің жұмыстарынан үзінділер беруді жөн көрдік:
Пәнаралық байланыс қазіргі дидактиканың басты қағидасы екені бізге мәлім. Мектеп және мұғалім үшін бұл ең көкейкесті проблема болып отыр. Себебі, пәнаралық байланыс білімдердің синтезі үшін, оқушылар меңгеретін білімнің негізі үшін қажет. Жеке тұлғаны дамыту және пәндердің бір-бірімен байланысына ақындау, әсіресе өнер мен мәдениеттің басты міндеті деп түсінеміз. Сондықтан, өзімнің күнделікті сабағымды пәнаралық байланысты оқыту процентінің өсуі деп есептеймін. Оның тиімділік жолдарын арттыруды іздестіремін.
Енді бір мұғалімнің ойы мынадай: Пәнаралық байланыс
19
оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына және оқушы үшін де жеке пәндерді оқу барысында пәнаралық байланыстың негізінде білімді саналы меңгеруіне қажет екенін түсіндім.
Ұсынылған әдістеменің мақсатқа сәйкестігін бағалау екі жолмен: мектеп мұғалімдерінің берген бағасымеп және оқушылармен бақылау жұмыстарын жүргізумен таразыланды.
Оқыту эксперименті келесі буындарды қамтыды:
1. Бақылауға алынатын және эксперимент жүргізілетін сыныптарды таңдау;
2. Арнайы дайындалған оқыту әдістемесін қолдану оқушыларға физикалық білім беруде қызығушылыгына елеулі ықпал ететіндігін және бой көтерген ғылыми болжамның дұрыстығын анықтау мақсатында оқып-үйрену экспериментін жүргізу;
3. Бақылауға алынған және эксперимент сынып оқушыларының оқу матеиалдарын меңгеру сапасын анықтау.
Оқыту экспериментін жүргізу үшін әр мектептен эксперименттік сыныптар (Э.С) және бақыланатын сыныптар (Б.С.) анықталды. Эксперимент жүргізілгенге дейін кейбір бақыланатын сынып оқушыларының үлгерімі эксперименттік
оқушыларының үлгерімінен жоғары болды.
Зерттеудің бірінші кезеңінде оқушылар бойынша пәнге деген қалыптастыру деңгейі, физика сабағын еңбек байланыс негізінде ұйымдастырудың бүгінгі күнгі күй-жайы сауалнама, тестік сұрақтарға жауаптар алу, оқушылардан шағын шығармалар жаздыру арқылы және т.б. әдістерді қолдану арқылы анықталды.
Ал енді оқушылармен жүргізілген анкета сұрақтарына келетін болсақ, олар төмендегідей бағытта болды.
1. Понаралық байланыс және интеграция ұғымдарын қалай түсінесіз? деген сұраққа оқушылардың 45%-і пәнаралық байланысты екі пән арасындағы байланыс десе, 55%-ті түсінбейтіндіктерін айтты. Бұдан біз мектептегі пәндер өзара пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырылмайтындығы, жаңа терминдерді мұғалімнің сабақ барысында жиі пайдаланбауы, яғни интеграция ұғымы туралы түсініктің жоқтығын байқаймыз.
20
55
Пәнаралық байланысты екі пән арасындағы баиланыс Түсінбейтіндіктерін
2. Физика сабағы қандай пәндермен байланысын түсіндіріледі? -- деген сұраққа оқушылардың 34%-химиямен, 33%-алгебрамен, 12,3%-еңбекпен және т.б. пәндермен байлапысты екендігін. Себебі компьютерде физикалық көзге көрінбейтін құбылыстарды толық және анық түрде көрсетіп бере алады. Бұл оқушының физикалық құбылысы жайлы анық мағлұмат алуына өз септігін тигізері анық. Сонымен қоса физика пәнін еңбек пәнімен байланыстырып өткенді қалар едіңіз? -- деген сұраққа оқушылардың 56%-иә деп жауап бесе, 11%-ті білмеймін деп жауап берсе, ал 33%-ті жоқ деп жауап берген. Бұдан шығатын қорытынды оқушылардың физика қызығушылығының төменгі дәрежеде екендігін байқауға болады. Яғни оқушылардың көпшілігі техникалық пәндерге қарағанда гуманитарлық бағыттағы пәндерді оңай қабылдайды. Сондықтан мектептегі пән
мұғалімдері сабақты отырулары қажет және физика сабағында оқушылардың гуманитарлық пәндерден алған білімдерін жиі пайдаланып, оны сабақта қайта жаңғыртып отыру, оқушылардың физика пәніне қызығушылығын арттырады.
Сондай-ақ оқушылардың қызығушылық деңгейін анықтау мақсатында тест сұрақтары жүргізілді. Оның нәтижелері бойынша:
33
21
Химмямен
Алгебрамен
Еңбекпен
Иә деп жауап берген
Білмеймін деп жауап берген
Жоқ деп жауап берген
1. Физика пәні саған ұнай ма, әлде оны түсіну сен үшін қиын ба?
а) ұнайды, бірақ түсіну қиын -- 42,2%
ә) ұнамайды -- 33,5%
б) түсіну оңай - 24,3% ұнайды, бірақ түсіну қиын ұнамайды
түсіну оңай
2. Физиканы оқығанда қандай әсерде боласың?
а) шаршаймын, қызық емес - 30%
ә) оңай, қызығып оқимын -- 33%
б) міндетім болған соң оқимын -- 37%
шаршаимын, қызық емес
оңай, қызығып оқимын
міндетім болған соң оқимын
24,3
3. Физикадан есептер шығарғанда шаршамай орындайсың ба?
а) есеп шығарғанда қиналамын, шаршаймын -- 36%
22
ә) міндетім болған соң шығарамын -- 25%
б) есептерді қызығып шығарамын, шаршамаймын -- 24%
в) есептерді шығара алмаймын -- 14%
есеп шығарғанда қиналамын, шаршаймын
міндетім болған соң шығарамын
есептерді қызығып шығарамын, шаршамаймын
есептерді шығара алмаймын
4. Қызығушылықты қалай түсінесің?
а) бір нәрсеге қызығу -- 38%
ә) айналадағы заттарға қызығу -- 46%
б) түсінбеймін -- 16%
16
аймаладағы заттарға қызығу
түсінбеймін
бір пәрсеге қызығу
Бұл тест жұмыстарының нәтижесі бойынша оқушылардың пәнге деген қызығушылығының төмен екендігін және оқушыларды физикаға оқытқанда оқушылардың қызығушылығын оятатындай неғұрлым жеңіл, әрі қызықты етіп өтудің жолын қарастыру қажет.
Зерттеу барысында тәжірибеге қатысқан 30 және бақылау тобындағы 28 оқушылардың ішінен жоғары деңгейді эксперимент тобында көрсеткендер 3%, ал бақылау тобындағылардың 2%, орта деңгей көрсеткіштері эксперимент тобында 30% бақылау тобында 35%, ал төменгі деңгей көрсеткіші эксперимент тобында 67%, бақылау тобында 57% болды. Бұл оқушылар бойында физика пәніне деген қызығушылықтың төменгі дәрежеде екендігін көрсетті. Өкінішке орай бүгінгі таңда физика пәнінің жас мамандарының басқа
23
пәндерден білімдері төмен дәрежеде. Сондықтан олар сабақты пәнаралық байланыс негізінде оның ішінде еңбек пәнімен байланыс өте аз ұйымдастырады. Текқана бірен-саран тәжірибелі мұғалімдер ғана сабақтарын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырады.
Зерттеу барысында тәжірибеге қатысқан
бақылау тобындағы
оқушылардың ішінен жоғары деңгейді эксперимент тобында көрсеткендер
бақылау тобындағылар
орта деңгей көрсеткіштері эксперимент тобында
бақылау тобында
ал төменгі деңгей көрсеткіші эксперимент тобында
бақылау тобында
Біздің көзқарасымыз бойынша, тұтас педагогикалық процесте әр пән мұғалімі, сынып жетекшілері, ата-аналар және т.б. пәнді еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастыру арқылы ғана оқушылардың бойында қызығушылықтың жоғары деңгейде қалыптасуына мүмкіндік туады.
Оқушылардың физикалық құбылыстардың сырын білуге деген ынтасы, өздігінен оқуға талпынуы, қоғамда болып жатқан құбылыстарды физикалық тұрғыдан түсініп беруі, белгілі бір құбылыстардың сырын түсінуде барлық ғылымның сырларын пайдалану сияқты белгілеріне қарап, біз оқушылар бойында қызығушылық қасиеттерді қалыптастырудың өлшемдері мен мен көрсеткіштерін және деңгейлерін анықтадық қызығушылықтың
24
бірінші деңгейі -- таным, сол арқылы олардың төменгі, орта және жоғары деңгей екендігін байқаймыз.
Томенгі деңгей - білуге деген қызығушылығы төмен, оқығандарын саналы түрде қабылдамайтын, қызығушылықтың корініс көрінбейтін оқушы.
Орта деңгей -- түсінігі мен көзқарасы шашыранды, әркелкі, білуге ынталы болғанымен, саналы меңгеруде ойлау мен зеректігі жағынан қабілетсіздік танытатын, ұнамсыз қасиеттердің тұрақсыз кезектесіп кездесуі байқалатын оқушы яғни ауыспалы қызығушылық.
Жоғары деңгей - қызығушылық туралы толық түсінігі бар. Зерек білуге қызығушылығы, ынтасы жоғары, естіген сапалы қабылдайтын, еңбекқорлық, жауапкершілік, белсенділік қасиеттері тұрақты байқалатын оқушы.
Анықтау экспериментінде анықталған кемшіліктерді жою үшін көптеген педагогтар мен әдіскерлердің оқытуға қатысты
жаңа әдістерін, яғни физика сабағын байланыс негізінде яғни еңбек пәнімен байланыс ұйымдастырудың мүмкіншіліктері анықталды.
1.3. Сабақта пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру жолдары.
Пәнаралық байланыстарды қамтыған физика сабақтарының екі типі болуы мүмкін: аралас пәндерден оқушылардың кейбір білімдерін тарту сабақтары және қорытындылаушы сабақтар. Пәндер бойынша олардың біріншілерін пәнаралық байланыстарда жүзеге асырудың келесі тәсілдерін пайдалану арқылы өткізеді.
Физиканың еңбек пәнімен байланысын жүзеге асыру жолдары
Оқушыларға келесі сабақта қарастырылатын сұрақтарды түсінуге қажетті еңбек пәні бойынша бұрын өткен материалдарды қайталау бойынша үй тапсырмалары ұсынылады. Физика мен еңбек пәндері бойынша материалдарды қайталауға арналған тапсырма нақты болу керек. Мұндай материалды қайталауды ұйымдастырудың өз ерекшелігі бар. Осылай
25
тапсырма бере отырып, алдын ала бекіту материалымен қалай жұмыс істеуді түсіндіру керек (оқу және меңгеру: суреттелген кұбылысты физика оқулығында айтылғанмен салыстыру; дәптерге анықтаманы көшіріп жазу; сұрақтарға жауап беру және т.б.).
Еңбек пәнінің оқу материалын және еңбек пәні бойынша оқушылар білімін мұғалім баяндамасына енгізу. Мысалы, физика сабақтарында ток күші, кернеу, кедергінің тақырыбын түсіндіргенде еңбек курсынан алған қарапайым өткізгіштер мен пзоляцияланған материалдар туралы оқушылар білімін тартады.
Физикаға оқытудың мақсаты, ол бір ғана оқытудың міндеті нәтижесінде жету емес екенін айта кету керек. Сонымеп фмзикадағы әрбір оқушының іскерлігі мен мүмкіндігін дамытатындай жағдай жасау. Оқуға қызықтырудың басты бәрі-ол нәтижеге жетуге ынталандыру.
Нәтижеге оқушы өзіндік қызмет жасаудағы әдіс-тәсілдәрі арқылы жетуі мүмкін. Мәселен жас сәби өзі жүре бастағанда өзіндік әдістер қолдана бастайды, бір нәрседен ұстау арқылы жүре отырып келесі затқа жету.
Бұған Абайдың қырық үшінші сөзі дәлел боларлықтан нақтылай түседі. He көрдің, не есіттің, әрнешік білдің соңы тездікпенен ұғып, ұққандықпенен тұрмай, арты қайдан шығады, алды қайда барады, сол екі жағына да ақылды жіберіп қарамаққа тез қозғап жібереді. Егер бұл болмаса, көп білуге көп оқу оиды пайда да бермейді. Керекті уақытында ойламай, керекті уақытында қылмай, керекті уақытында айтпай, дәйім уақытынан кеш қалып, Әй, әттеген-ай! үйтуім екен, бүйтуім екенің өмір бойы ғафил болып-ақ отырғаның.
Әрбір оқушы ертеңгі сабаққа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І-тарау Физика сабағын еңбск тәрбиссімсн байлаиыстыру арқылы оқушылардың понге дсгсн қызығушылығын арттырулың . гсориялық-псдагогикалық негіздері
1.1. Физика сабағын сңбек пәнімен байланыс нсгпінде үйымдастырудың оқушылар қызығушылығын арттырудағы мүмкіндіктсрі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 5
1.2. Фпзика сабагын сңбск понімсп байлапыс нсғізіпдс үпымдастырудың бүгіпгі күнгі күй-жайы жонс корсеткіштсрі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.3. Сабақта пәнаралық байланыстарды жүзсгс асыружолдары ... ... ... ... ... .24
II -- тарау "Жүмыс және қуат. Энсргия. Қарапайым механизмдср" тақырыбын оқыту одісі.
2.1. "Жүмыс жәнс энергия" үғымдарын талдау. Күш жүмысын оқыту одісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2. "Қуат, пайдалы осср коэффициенті" тақырыбын оқыіу одісі ... ... ... ... ... .38
2.3. Эпсргия. Кипстикалық жоне потснциалдық лісрғмяны оқыту одісі ... ... ... ... ... ... ... .4 3
2.4.Мсханикалық энсрғияның айналу жонс сақталузацьі..46
2.5. Қарапайым мсханизмдер, күштср моментін оқыту одісі ... ... ... ... ... ...48
III -- тарау "Жүмыс жонс қуат. Энсргия. Қарапаііым мсхапизмдср" тақырыбым оқытуды сңбск торбпссімсн байлаиыстыру.
3.1. Жүмыс жоне қуат тақырыбына арналған фроптальдік тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
3.2. Қарапайым мсханизмдср тақырыбына арналған ліілактикалық м а і сриаллар ... ... ... ...54
3.3. Күш моменті, блок тақырыбына арналған дидактикалық
м а тс р и а л д a p ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .55
Қорьғгынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 6
Әдсбисттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 0
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестігі. Бүгінгі күні мектептегі оқу пондерінің ішіндегі оң күрделісі, әрі қиындығы жоғары деп саналатын техникалық циклдағы оқу пәндерінің ішіндегі физика пәні болып жүр. Оны бүгінгі талапкер мен мектеп оқушыларының тапсырған орындарындағы талапкерлердің асым көпшілігі
техникалық циклдағы оку пәндеріне қарағанда гуманитарлық пәндерді таңдайды, онда да жалпы балды техникалық емес гуманитарлық пәндер есебінен жинақтайды.
Бұның бәрі жоғары оқу орындарына келетін талапкерлердің мектеп қабырғасында жеткілікті дәрежеде білім алмайтындығып көрсетеді.
Заман талабы бүгінгі жастардың жан-жақты білімді және тәрбиелі, рухани өсуін қажет етеді. Осы тұста Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында (1996ж.): Біз жастарға жан-жақты білім берумен қатар, олардың бойында адамгершіліктің негізін қалауды бір сәт те естен шығармауымыз керек деп көрсеткен болатын. Ал Казақстан Республикасының тәлім-тәрбие тұжырымдамасында тәрбиенің негізгі міндетінің бірі ретінде рухани ойлау дәрежесі биік азаматты тәрбиелеу деп көрсетілген. Мұның бәрі жастарға мектеп қабырғасында санасы білім беру соның ішінде ақыл-ой мен ғылыми дүниетанымды қалыптастыратын физика пәнін тиімді оқыту арқылы жүзеге асырылмақ.
Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қалыптастыру мәселелері көптеген педагог-ғалымдар тарапынан зерттеліп келеді. Олар К.Д.Ушинский, И.П.Павлов, В.В.Богослонский, А.Ж.Едігенова, С.Мажиденова, А.Д.Қайдарова, Ф.Юзликаев, А.Б.Ковалев, С.Л.Рубинский.
Ал оқушыларға қызығушылық қалыптастыруда белгілі пәнді пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырудың тиімділігі Бейсенбаева А.А., Шолпанқұлова Г., Максимова В.Н., Кулагин П.Г., Кац Ц.Б., Минченко Е.Е., Усова А.В., Монахов А.Н. және басқалардың еңбектерінде қарастырылған.
Сонымен бірге С.Табылдина, Т.В. Кажерина және тағы басқа физика сабағын пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыруды, С.Ерметов, Ғ.Түржігітова, Х.Досмұхамедов, К.Н.Ешназаров, Ю.И.Дина, И.К.Тұрышева, Ю.К.Бабанский, Д.И.Бабанский,
2
Д.Ф.Поголеева, О.М.Рипина, П.А.Соколова, З.П.Соловьева және тағы басқа физика пәнінің еңбек пәнімен байланыста ұйымдастыру арқылы оқушыларды пәнге қызықтыруға болады деп дәлелдейді.
Дегенмен жоғарыдағы зерттеулер бүгінгі жағдайдағы физика пәні сабағын еңбек пәнімен пәнаралық байланыс негізінде үйымдастыру арқылы окушыларды пәнге қызықтыру жеткілікгі дәрежеде қарастырылып әдістемелік тұрғыда кеңінен жарияланып насихатталмай жүргендігін көрсетеді.
Сондықтан біз диплом жұмысының тақырыбын физиканы оқытуды мектептегі еңбек тәрбиссімен байланыстыру деп алдық.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты - оқушылардың оқуға қызығушылығын қалыптастырудың теориялық және әдістемелік негізін жасау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Оқушыларда қызығушылық қасиеттерді қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтау;
2. Мұғалім мен оқушылардың бірлескен қарым-қатынастық, педагогикалық-ынтымақтастық жұмысының әдістемесін жасау;
3. Мұғалім мен оқушының бірлескен жұмысын ғылыми-педагогикалық кәсіби бағытта жүргізуге тәрбиешілері әдістемелік нұсқаулар ұсыну.
Зерттеу әдістері -- эксперимент, бақылау, анкета, тест, философиялық, педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге талдау жасау.
Зерттеу базасы -- Шымкент қаласындағы Қ.Сыпатаси атындағы № 7 техникалық лицей мектебі. Зерттеудің әдіснамалық негізі болып қоғамдық орта мен және тұлғаның даму зандылықтары байланыстығының теориясы іс - әрекет пен тұтас педагогикалық процесс теориясы, жалпы адамзаттың адамгершілік пен ұлттық құндылықтардың диалектикалық бірлікте болуы туралы философиялық. қағидалары, пәнаралық байланыс теориясы және тағы басқа саналады.
Диплом жұмысының құрылымы -- кіріспеден, 3 негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады.
3
I -- тарау. Физика сабағын еңбек пәнімен байланыстыру арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырудың геориялық - педагогикалық негіздері.
1.1. Физика сабағын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырудың оқушылар қызығушылығын арттырудағы мүмкіндіктері.
Физиканы оқытудағы еңбек тәрбиесі
Білім алу үшін да, дүние тану үшін де еңбек етіп, оқу оқып тынымсыз харекет жасау қажет. Оқушыларға еңбектің олеуметтік мазмұнын, қажеттілігін, іс жүзінде түсіндіру -- олардың жалпы дамуы мен козқарастарының қалыптасуына ықпал етеді.
Еңбек адамның даму тарихында ғана емес, өзін қоршаған материялық дүниені танып білу де, табиғатты өз ырқына сай өзгертуде де шешуші ролъ атқарады, адам еңбек ету арқылы қоғамға қажетті игіліктер жасайды, әрі табиғат құбылыстарының жаратылымдық заңдылықтарын ашады.
Физика сабағында, физиканың лабораториялық сабақтарында, сабақтан тыс лабораториялық, немссе тәжірибелік жұмыстарда оқушылар тікелей практикалық еңбскпен таныстырылады. Мұндай сабақтарды үйымдастыру ісі мен методикасының өзіндік өзгешелігі бар. Ол оқушыларды еңбекке тәрбиелеу мен кәсіпке бейімдеу міндеттерін ойдағыдай орындау жолында едәуір мүмкіндіктер ашады.
Әдеттегі сабақатарда оқушының еңбегі негізінен жеке жүргізіледі. Оған, өз еңбегі өнімділігін білімінің - тұтынушысы өз еңбегінің нәтижесі -- бағаны, кластың абырой -- беделі алатын да, жанұяның қолпаштауы, немесе жазғыруын еститіп де тек өзі сияқты болып көрінеді. Оқушының оқудағы еңбегінің қоғамдық мәні, әдетте, оның өзіне байқалмай, жасырын қалады, оның жетістігімен көпшілігін ілуде біреу болмаса, кластағы басқа балалар өздерінің жетістігі немесе кемшілігі деп қабылдамайды. Тәрие мәселелерін ойдағыдай шешу үшін, класқа ортақ мақсат қою керек. Металл сынықтарын жинау, сенбіліктер, туристік жорықтар мен басқа да тәрбиелік шаралар қанша пайдалы болғанымен олардың тиімділігін, әрине, кластағы оқу еңбегімен салыстыруға есте болмайды.
Физика сабағында оқушыларды еңбекке тәрбиелеу, ол жастарды еңбекті сүюге және құрметтеуге тәрбиелеу болып
4
табылады. Оқушыларды еңбек етуге психологиялық жағынан әзірлеу, оларды басқалардың еңбегін құрметтеуге дағдыландырады. Ал, оқушыларды кажетті білімдермен шеберліктерге дағдыландыру кез келген маңызды жұмысты орындау үшін қажетті еңбек сүйгіштікке, шыдамдылық пен табандылыққа тәрбиелеу деген сөз.
Оқытудың бірінші сатысында, нақты мысалдар арқылы қоғамның материалдық әрі рухани құнды қазыналарын жасаудағы физиканың ролін көрсетуге мүмкіндік бар. Физиканың алғашқы сабақтарынан бастап-ақ оқушыларға әрбір физикалық аспаптарда, әрбір ашылған жаңалықтар мен теорияларда көптеген ғалымдардың еңбегі барын көрсетіп отыру оқушыларға көп ол тастаиды.
Сол сияқты, оқушыларды әртүрлі жұмыстың іскерлік ырғағын оларға ең қарапайым көрінстін қолданыс тапқанға дейін қаншама шебер қолдардан отетінін мысалдардан көрсетуге болады.
Мұғалімнің жеке басының үлгісі, оның өз еңбегіне адалдықпен қарауының тәрбиелік маңызы өте үлкен. Ойткені, бұларды оқушылар үнемі сезініп отырады және жоғары бағалайды, көп жағдайларда мұғалімдерге еліктейді. Оқу оңай болмағандықтан, оған деген құнттылық пен сүйіспеншілікке тәрбиелеудің бірінші шарты-оқушыларға оқудың мақсатын түсіндіру үлкен міндет атқарады.
Оқушыларды өздерінің ілімдерін мектепте оқым жүрген кезінің өзінде-ақ, күнделікті өмірде, шеберханалар мен мектеп жанындағы еңбек орындарында жұмыс істеу кезінде тексерудің маңызы зор.
Оқу -- оқушылар үшін қуаныш әкелетін белсенді ойлау процессі болуға тиіс.
Еңбекке тәрбиелеуде физика сабағында жүргізілетін әртүрлі лабораториялық жұмыстардың маңызын айырықша атап өткен жөн. Олар оқушыларды қажетті дағдылармен және шеберліктермен қаруландырады, қоғамдық меншікке ұқыпты қарауға тәрбелейді, еңбек мәдениетін бойларына сіңіреді. Отанның өз үйіңнен басталады дегендей еңбекке деген ынталықтың үлгісі физика кабинетендегі тазалық пен жинақтылық болуы қажет. Физика кабинетіндегі құрал-саймандар мен қондырғыларды, аспаптарды қалай болса солай ретсіз қоя
салу, жұмыс орнын, үстелді жинаусыз қалдырудың өзі ерсі көрінетіндей болып әсер етуі еңбекке тәрбиелеуде өз игілін береді.
5
Лабораториялық жұмыстарды мұқият жүргізуге дағдыландыру қажет. Лабораториялық жұмыс орындарында тәртіп сақтауға. Аспаптарды ұқыпты орналастыруға физикалық схемаларды, тізбектерді құрастырып жинауға, оларды сызуда және жазбаларға өтетіні назар аударып отырған жөн.
Ақырында, еңбекке деген саналы көзқарасты тәрбиелеуде кластан тыс, әсіресе, қоғамдық пайдалы жұмыс үлкен маңызы атқаратынын ескерген жөн.
Шынында, физика кабинетін жабдықтау, мектеп үшін оқу корнекі құралдар әзірлеу, мектеп үйін электрлендіру және радиоландыру сияқты кластан тыс жұмыстың қоғамыдық маңызын ескеріп, оны еңбек тәрбиесінің көзі ретінде пайдалануді болады.
Қазіргі кезде білімнің интегралдануын қамтамасыз етy. оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті негізгі мәселелердің біріне айналып отыр.
Осы арада мектептің оқу -- тәрбие процссінің пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның интелектуалдық өрісін байытумем бірге, бүкіл адамзаттық қундылықтар көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы ғылыми көзқарастың қалыпты қалыптасуына мүмкіндік береді.
Ал мектеп тәжірибесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруда мұғалімдер біршама қиындықтарға кездесіп отырғаны белгілі. Атап айтқанда, оқыту процесін тиімді ұйымдастыру, және пәндер арасындағы ортақ ұйымдарды, заңдылықтарды бір -- бірімен өзара байланыстылықта қарастыру, оқушылардың танымдық, ізденушілік қабілеттерін, іс әрекеттерін дамыту, алған білімдерін жинақтау, тәжірибеде қолдана білуге үйрету тағы басқа мәселелер дидактикалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.
Білім беру қазіргі ғылымның, мәдениеттің, ғылыми -- техникалық прогрестің даму деңгейіне сай болуы керек. Жалпы білімнің мазмұны ғылымдардың өзара байланысы, өндіріс іс
қоғамдық дамудың жаңару процесіне тікелей ықпал жасайды. Сондықтан қазіргі таңда мектептегі оқу процесіне пәнаралық байланыс ерекше көкейкесті орын алып отыр және жалпы педагогикалық маңызға ие болады.
6
Физика сабақтарында оқушылар еңбек жолында және басқа пәндерді оқып үйрену кезінде қажет болатын бірқыдыру практикалық дағдылар мен шеберліктерге ие болады. Пәнаралық байланыстар физиканы ойдағыдай оқып үйрену дәл сондай дәрежеде қажет.
Мектепте ғылым негіздерін оқып үйрену процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру тәсілдері алуан түрлі. Физиканы оқып үйренудің алғашқы кезеңінде төмендегі тәсілдерді ұсынуға болады:
- жаңа материалдарды оқып үйренуге байланысты оқушылардың бұрын басқа пәндер сабақтарында алған білімдерін пайдаланады (мысалы, 7 сыныптағы физика сабақтарында қысым ұғымын қалыптастыру кезінде тура және кері пропорционалдық тәуелділіктер туралы білімдерді пайдалану); оқушылардан басқа оқу пәндерін (мысалы, еңбектен) оқып уйренген кезде алған білімдерін қолдануга талап ететін есептер шығару;
- білімдерін комплексті қолдануды талап ететін эксперименттік жұмыстарды орындау;
- пәнаралық сипаттағы экскурсиялар өткізу (мысалы, физика мен еңбек бойынша заводтың электрондық цехына экскурсия жасау);
- қорытындылау сипатындағы қайталау, мұнда әр түрлі пәндерді оқып үйрену кезінде белгілі бір мәселелер жөнінде алған білім бір тұтас етіп біріктіріледі (мысалы. оқушылардың физиканы оқып үйрену процесінде туралы алған білімдерін қорытындылау, соның нәтижесінде оқушылар энергияның сақталу және айналу заңын неғұрлым толық терең түсінуге жетеді).
Бүгінгі күн қоғамымызды қамтып отырған ізгілендіру мен демократияландыру процестері, адамға деген козқарастың өзғеруі, субъективті дара тұлғаның ролінің өсуі, осыларға сәйкес әлеуметтік өмірдегі және экономикадағы өзгерістер білім беру мен тәрбиелеу ісінің алдында жаңа міндеттер қойып отыр.
Бізді қоршаған ортадағы кез-келген құбылыс шексіз, көпжақты және көптеген ғылымдар тарапынан зерттеуді қажет ететіні белгілі. Сондықтан ғылымның жеке бөлімдері бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. Осылайша, электр және магнетизм бөлімі бойынша Фарадейдің зерттеулері және Максвеллдің электромагниттік өріс теориясы өз кезеңінде векторлық және тензорлық талдаудың
7
дамуына жол ашты. Сондай-ақ астрономия. химия ғылымдарына қажеттілік тек қана физиканың дамуына ғана емес, сонымен қоса, оның жеке бөліктерінің дамуына да қажет. Мәселен, оптиканың дамуында астрономияға қажеттілігі жоғары болды: ғалым-астрономдар көру түтікшесі арқылы жұмысты бақылауды бастағаннан бастап-ақ олар оны дамыту туралы мақсат қойды.
Бір ғылымның заңдылықтары ғылымның басқа салаларындағы құбылыстарды ашуға көмектеседі.
Мәселен, дифференциалдық және интегралдық есептеулер физиктер мен инженерлерге көптеген етеде туындаған қиын проблемаларды шешуге көмектесті, ал электронның толқындық табиғаты мен кванттық механика ашылуы химиктерге табиғаттың химиялық байланыстарын анықтауға көмектесті.
Ғылымсыз және оның зерттеулерінсіз қазіргі өндірістің дамуы мүмкін емес. Мектеп оқушыларлы материалдық өндіріс аясында еңбекке баулудың негізі болып табылатындықтан бұл еңбек тәрбиесінің ғылым негіздерімен байланысының орындалуына мүмкіндік береді.
Понаралық байланыс мәселесі екі түрлі деңгейімен түсіндіріледі. Біріншісі, берілген бір заңның оқытылуының өңделуімен, әр түрлі оқу құралдарының түсіндірілуімен, сонымен бірге, мектептегі бағдарламаларының өңдеуімен іске асырылады. Екіншісі - оқушылардың оқу құралын мецгеруімен олардың білімі мен біліктілігін тереңдету мен кеңстілуіне бағытталады.
Ол мектеп оқушылардың оқу процесінде іске асырылады.
Еңбек тәрбиесімен байланыс келесі бағыттарда жүргізіледі:
1. Пәнішілік байланыс:
оқушылардың еңбек тәрбиесінен алған білімі мен біліктілігін алдағы жылдарға қолдану
еңбек және өндіріс туралы мағлұматтарды қолдану
олі білім мазмүнына енбеген қазіргі ғылым мен техниканың жстістіктері туралы материалдарды пайдалану;
оқушылардың техникалық шығармашылығы бойынша сыныптан тыс іс әрекеттерімен байланысы.
2. Басқа оқу пәндерімен байланысы:
математикалық қондырғыларды пайдалану ғылым негіздерімен байланысы.
8
Еңбек пәнінің ғылым негіздерімен байланысы оқу пәндерінің мазмұнына негізделген. Егер, жаратылыстану -- математикалық циклдағы пәндердің еңбек пәнімен байланысының мазмұны оқушыларда еңбектің ғылыми-техникалық негізін қалыптастыруды тереңдетіп және кеңейтетін болса, ал гуманитарлық пәндермен байланысы адамның еңбекке деген ұйымдастырушылық -экономикалық негізін ашады.
Әр түрлі оқу пәндерінен алған білімдердің байланысы тек қана қазіргі өндірістің ғылыми негізін ғана емес, сонымен қатар оқушылардың еңбек тапсырмаларын, лабораториялық практикалық және өндірістік жұмыстарды өз бетімен орындауда үлкен рол атқарады.
Еңбек тәрбиесінің ғылым негіздерімен байланысының орындалу мүмкіндігі келесі жағдайлармен анықталады:
- жалпы білім беретін оқу пәндерімен еңбек пәнінің бағдарламаларында мағыналары бірдей тақырыптар бар(мосслен, физика және еңбек курсындағы электротехника элементтері);
- бір оқу пәнінің курсындағы түсінік, заңдар басқа бір пәннің бөлімдерін оқытуға негіз болып табылады атап айтқанда техника мен технологияның ғылыми негізін түсінуге мүмкіндік береді (мәселен, физика курсы мен еңбек пәніндегі қатты дененің құрылымын қарастыру):
- еңбек пәнінің жеке тақырыптары басқа оқу пәндерін оқытуда көрнекілік ретінде қолдануға бай материал (мысалы, тігін станоктарын үйренудегі мәліметтерді. математика, химия, биология курстарында қолдану);
Қарастырып отырған байланыстың нақты мазмұны мектен пәнінің оқу материалына, оны оқу жылына және үйрету мерзіміне байланысты. Егер сабақтың мазмұны бірнеше пәндерден білімдерді қажет ететін болса, онда олардың барлығын үйлестіру қажет.
Қандай да бір проблеманың шешімі үшін әр түрлі оқу пәндерінен білімдерді қолдану оқушыларда ғылыми ойдың және өте кең іскерлігінің қалыптасуына септігін тигізеді. Осылайша ауыл шаруашылығын жеделдетудің тәсілдерін табуда күрделі биологиялық объектілерге әсер етуші әр түрлі факторлардың әсерін білу қажет:
9
- жануарлар мен өсімдіктерге ішкі ортаның әсер ету шартып оқып үйрену (жарықтың, жылудың, ылғалдың, электр және магнит өрістерінің әсерін);
- өсімдіктер мен жануарлардың өсуі және дамуындағы биологиялық процестердегі физикалық құбылыстардың ролі (булану, диффузия және т.б);
- өсімдіктер мен жануарлардың өміріне тікелей әсер ету (жарықтандыру, радиоактивті сәулелену, жылу және электр тогы арқылы әсер ету);
Еңбек пәнінің ғылым негіздерімен пәнаралық байланысы:
- еңбектің және еңбек операцияларының жаратылыстану ғылыми негіздерін ашады;
- қарастырылып отырған тақырыпты кеңейте және тереңдете түседі, оның көпжақтығын және басқа ғылыми білімдермен байланысын көрсетеді;
- ғылым пәндерінің әсерін нақтылайды;
- еңбектік тапсырмаларға шығармашылық карым-қатынасты қалыптастырады;
- мектеп оқушыларында ғылыми ойды қалыптастыруға негіз болады. Осылайша еңбек пәнінің ғылым негіздерімен байланысы әртүрлі функцияларды орындай отырып, үлкен педагогикалық мәнге ие.
Еңбек пәнінің басқа пәндермен байланысының кезінде еңбек
процесінің ғылыми негізі ретінде қолданылатын барлық
заңдылықтар мен түсініктерді қарастыру мүмкін емес. Бірақ та оқу пәндерін оқыған кезде оқушылардың алған ғылыми білімдері барынша өмірде және еңбекте қолданылуы қажет.
Мектеп тәжірибесі көрсеткендей, білімдерді қолдану мүмкіндігі көптеген факторларға тәуелді: мұғалімнің оқытылып отырғап түсініктің, заңның қолдану аймағын каншалықты көрнекті әрі түсіпікті етіп корсете алуы, сонымен қоса осы заңдарды қолдану жолдарын үйретуіне байланысты.
Мәселен, материалды өңдеу кезінде оқушылар дефформация құбылысына тап келеді. Бұл құбылысты түсіну үшін оқушыларға денелердің кристалдық құрылысы тақырыбынан алған білімдері қажет болады.
10
Мектеп оқушылары алатын оқу материалының көлемі. техника мен технологияның ғылыми негізін анықтамайды, тек
қана оған түсінік береді. Мәселен, формуласы дефформация құбылысының ішкі байланысын ашып көрсетеді, ол тек қана кернеу мен серпінді дененің салыстырмалы үзындығының арасындағы аналитикалық байланысты көрсетеді. Бірақ ол конструкцияларды есептеуде қолданылады, себебі ол серпімді денелер деффомациясының теориясының пегізін көрсетеді.
Осы ретте біз өз зерттеу жұмысымыздың екінші кезеңі бойынша дәстүрлі емес сабақ жоспарын ұсынуды жөн көрдік.
7-сыныпта Жұмыс және қуат. Энергияң тақырыбын өткен кезде жұмыс және қуат, олардың өлшем бірліктері, механикалық (кинетикалық және потенциалдық) энергия, өзен мен желдің энергиялары туралы түсініктер қалыптасады. Осы түсініктерді өткен кезде оқушылардың (IV сынып), математика (IV сынып) еңбекке (техникалық еңбек V -- IV сынып) пәндерінен алған білімдерін пайдалануға болады.
Физика мен еңбек пәнінің арасында пәнаралық байланысты калыптастыру мүмкіндіктері мектеп жағдайына және еңбекке баулудың бағдарламасын таңдауға байланысты, бұл мына таблицада № 3 көрсетілген.
11
Жұмыс және қуат. Энергияң тақырыбының енбек пәнімен
байланысы.
Физика
Ауыл шаруашылық еңбек (қ.б)*
Ауыл шаруашылық техникадағы машина өңдеу (қ.б.)
Металл және ағаштарды өңдеу (б)
Қызмет көрсетуші еңбек
Қуат
Машина және қолдың көмегімен жасалған жұмыстардың жылдамдығын салыстыру 4 сынып
Еңбек өндірісі туралы түсінік қолмен және механизаторланған жұмыстағы еңбектің өндірістегі мысалдары 4 сынып
Ағашты кескіштің және станоктің көмегімен өңдеу жұмысының жылдамдығы 5 сынып
Тігін машинасы және қолмен тігуін жылдамдығын салыстыру көкөністерді кқолмен және көкеніскешкіш арқылы кесудің жылдамдығы
Қарапайым механизмдер (рычаг. Иілген жазықтық)
Өңдеу машиналарындағы қарапайым механизмдер 5 сынып
Металл пышақтар қысқыштар 4 сынып
Қарапайым механизмдер және олардың қолмен тігетін тігін машиналар орны 5 сынып
Механизмдерді қолданудағы жұмыстың гене-теңдігі
Машина туралы түсінік оның негізгі үш бөлігі двигатель берілгіш механизм жұмысшы бөлігі 4 сынып
Қарапайым механизмдер және оларды қолмен тігетін тігін маши-да орны 5сынып
Оқу шеберханаларында жұмыс істей отырып, оқушылар әрдайым қарапайым механизмдерді қолданды: қысқыштар, рычагтар және т.б. физика пәнінің мұғалімі, осы жайлы ескерте отырып, қарапайым механизмдердің қозғалысы негізделген физиканың заңдарын көрсетеді. Осы механизмдердің көмегімен ара қашықтықтан қанша есе ұтылса, күштен сонша есе утатындығын көрсеткен өте пайдалы. Бұл фактілер жұмыс, қуат және механиканың алатын ережесі ұғымдарының
12
қалыптасуына негіз болады. Күш моменті түсінігін де еңбек пәнінің мысалдары арқылы көрсетуге болады. Сондай-ақ өзіндік жұмысқа тапсырма беруге де болады, мысалы. қысқышмен жұмыс
кезінде қандай күшті көбейтуге болады?
Сонымен қоса, еңбек пәнінен өтілетін сабақтарда оқушылардың физика курсында алған білімдерін пайлалану мысалы төменде көрсетілген.
Еңбектің металкесуші станоктар сабағын үйренуде физика. химия, биология, математика пәндерімен пәнаралық байланысты қалыптастыру мүмкіндіктері отс жоғары. Бұл жағдайда еңбек пәнінің фиизикамен байланысы өте көп жақты. Мысалға алынған станоктың металкесуші конлырғысының жұмысына физикалық негізін айтa отырып, еңбек пәнінің мұғалімі мектеп физикасының мүлдем барлық бөлімдеріне тоқталуына тура келеді: механикаға молекулярлық физикаға, электр және магнетизм және оптикаға.
Берілген жағдайда қатты денелер механикасы екі жақты көрінеді: ол станок жұмысына байланыссыз орындалады (қозғалыстың әр түрлі түрлері: түзу сызықты және қисықсызықты, бірқалыпты жоне үдемелі: инерция жонс үйксліс құбылыстары; энергияның айналу және сақталу заңы және т.б.) және байланысты бұл машина туралы білім арқылы (детальдар, механизм және машина, жылдамдық және қуаттың редукциясы және басқалар). Мысалыға, тігін станогының суппорты түзу сызықты қозғалады (инструментті өңделуші детальға салғандағы және алғадағы қайтымды-ілгерілемелі қозғалыс). Электроднигательді қосқан кезде айналып тұрған детальды қосқан кезде инерция пайда болады да, сәлде соң үйкеліс күші осерінен тоқтайды.
Станоктың жұмысы кезінде жылу құбылыстары оқушыларға көрнекі және өте оңай демонстрацияланады: кесуші құралдың оңдеу кезіндегі қызуы; кесу кезіндегі механикалық энергияның ішкі энергияға айналуы; тез айналатын детальдарды суыту.
Станоктың электрлік бөлігі (электрлік двигатель, қорғаушы апарат) оқушыларды изоляторлар және өткізгіштердегі электр тогы, токтың жұмысы және қуаты, олардың электрлік сымдарда жоғалуы, жылу құбылыстары, электромагниттік индукия құбылыстары туралы білімдерін еске түсіруді қажет етеді.
13
Сондай-ақ, молекулалық және атомдық деңгейдегі заттың құрылысы туралы білімді-материалтану сабағын үйренуде қолдануға болады, оның ішінде металдарды термиялық және химико-термиялық өңдеумен, кристалдық тор және олардағы
ақаулармен танысқан кезде.
Бұндай сабақтардан кейін оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады, үйде өз бетінше ізденуге дағдыланады қосымша матералдар іздеуге тырысады, оқушылардың басқа пәндрден алған білімдері қайта жаңғыртылып отырады. Бұның бәрі оқушылардың есте сақтау, ойлау қабілеттерінің. білім деңгейінің жогары дәрежеде болуына өз септігін тигізетіні анық.
Эксперименталды және бақылау топтарындағы жүргізілген жұмыстардың нәтижелері тақырыптар соңында немесе қорытынды бақылау жұмыстарын орындағанда (карточкалар бойынша өздік жұмыстар, физикалық бақылау жұмыстары. еңбек пәнімен байланыс негіздегі есептер, бағаларды сараптау және т.б.) жәрдемімен салыстырылды.
Үсынылған әдістеме бойынша өтілген сабақтан кейін экспериментальды және бақылаушы сыныптардан бастапқы анкета сұрақтары қайта жүргізілді. Оның нәтижелері бойынша жогары деңгейді көрсеткендер эксперимент тобында 27,3%. бақылау тобында 14%, орта деңгей көрсеткіштері эксперимент тобында 36,7%, бақылау тобында 43% және төменгі деңгейде тобы 36,7%, ал бақылау тобындағылар 43% болды.
Пәнаралық байланыстар бойынша қажетті материалды іріктеуде мұғалімнің еңбегін жеңілдету үшін қысқаша жазылатын карточкаларды пайдалануды ұсынады:
1) осы тақырыпқа (сұрақтар, тесттер, суреттер) қатысы бар материалдар қай оқулықтан алынған;
2) аралас пәнде осы материал қашан оқып - үйретіледі;
3) аралас пән материалының қысқаша мазмұны (фактілср, мысалдар, сандар, заңдар толық жазылады);
4) физика сабағында аралас материалдарды қайталағанда қандай әдіс немесе тәсілді пайдаланған тиімді (еске салу, қайталап айту, салыстыру, тарихи ракурс, теңестіру, өзіндік жұмысқа тапсырма, проблемалық сұрақ және т.б.)-
5) болашақта физика материалы қайсы оқу пәнінде
14
қолданылуы мүмкін.
Осылай жинақталған пәнаралық мазмұнды материалдарды тақырыпта жалпы жоспарлауды қарастырғанда қолдануға болады.
1.2. Физика сабағын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырудың бүгінгі күй-жайы және көрсеткіштері.
Бүгінгі таңда оқушылар бойында қызығушылық қасисттерін қалыптастырудың бастау алар көзі сабақты пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыру екендігін зерттеулер көрсетіп отыр. Барлық пәндер өзара байланыс негізінде тығыз дамитындықтан біз зерттеу барысында оқушыларда қызығушылық қасиеттерді қалыптастыруды бірнеше факторлардың әсер ететіндігін айқындадық. Оқушыларда қызығушылықты қалыптастыруда әсер ететін факторлар
2-кесте
қс
Фокторлар
1
2
3
4
5
Биология
Қоғамдық
Әлеуметтік
31ек пәнімен байланысты үшін спецификалық тәсілдері және оқыту жолдарыне даму ерекшелігі бойынша педагогикалық білімдердің болу
Психологиялық
Педагогикалық
Ата-анадан не ата бабаларына ауысқан баланың жеке басының ерекшелігін білдіретін қасиеттері.
Қоғамда боллып жатқан өзгерістер мен сұраныстардың баланың қызығушылығына тигізетін әсері. Баланың қызығушылық қоғам талабына сәйкес келуі.
Материалдық жағынан мүмкіндіктері денсаулық күйі өмір сүру құралдарының жетіліктіні және өзглерге деген сенімі
Баланың қызығушылық жоғары деңгейде болуы үшін қолайлы психологиялық ахуалдың болуы ондағы пән мұғалімдерін өзіне өзгелерге деген сенімді көзқарасы мен ынтымақ қарым-қатнасы
Бала тәрбиесіне пән мұғалімң жас ерекшеліктер бойынша психологиялық және даму ерекшелігі бойынша педагогикалық білімдердің болуы
15
Білім және тәрбие берудің аса маңызды құрылымының бірі пәнаралық байланыс екендігі біздің зерттеу жұмысымызды көрсетіп берді. Оны жүзеге асыру үшін мынадай міндеттерді шешу алға қойылды:
- оқушылардың оқыту процесіндегі пәнаралық байланысты түсінуін, саналы қабылдауын, танымдық белсенділігін қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру;
- негізгі сыныптарда таңдап алынған материалдарды игеруғе жәрдемдесетін, оларда пәнаралық байланысқа мүмкіншілік жасайтын есептер жүйесін құру және оны оқушыларға оқып-үйретудің әдістемелерін анықтау;
- оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру және пәнаралық байланыс орнату мүмкіндіктерін айқындау
мақсатында білім беретін орта мектептің оқу жоспары мен бағдарламаларында тыңғылықты талдау жасау;- мұғалімдердің пәнаралық байланысты практикалық қызметінде пайдалануы;
- сыныптан және мектептен тыс жұмыстарда пәнаралық байланыс бағыттылығын күшейте түсу. Бұл міндетті озық тожірибслсрді жинақтауды, жүмыстың нсгүрлым тиімді түрлерін практикада пайдалануды қажет етуі;
- мектеп мұғалімдерінің физика сабағын еңбек пәнінен байланыста өтуінің қандай деңгейде екендігін;
- мұғалімдердің оқушыларға пәнаралық байланыс негізінде білім мен тәрбие беру дайындығын және қандай жағдайда екендігіп білуі.
Алға қойылған міндеттерді түбегейлі шешу және қомаған ғылыми болжамның дұрыстығын тиянақтау мақсатында мектептерде эксперименттік жұмыстар жүргізіледі.
Физика сабақтарында оқушылардың оқу қызметтерін бақылау, бірнеше мектептердің физика пәні мұғалімдерінің жұмыс жоспарына талдау жүргізу, жалпылау және қорытынды сабақтарына қатысу арқылы көтерілген мәселенің қазіргі уақытта іс-жүзінде қандай деңгейде екендігі сарапталды.
Оқушылар және пән мұғалімдерімен өткізілген әңгімелер, пікірталас, анкеталар, сұрақтар беру, бақылау жұмыстарын жүргізу
16
8-11 сынып оқушыларының білім деңгейін, зерттеу мәселесі төңірегінде кездесетін қиындықтар мен жіберілген қателіктерді анықтауға мүмкіншілік туғызды.
Мектепте физиканы оқытуда пән мұғалімдерді пәнаралық байланысты әруақытта жүзеге асыруды ойластырмайды. Физиканы оқытуда пәнаралық байланыс идеясының көбінесе жүзеге асырыла бермеудің себебі пән мұғалімдері бұл мәселенің шешілуінің төменгі дәрежеде екендігімен, көмек болатын әдістемелік құралдардың аздығымен байланыстырды.
Физикалық білім беруді пәнаралық байланыс негізінде бағытталған есептер жүйесі оқушыларға аз ұсынылады, физика сабағы еңбек пәнімен байланыста өтілмейді, мұғалімдер окушылардың физикалық және ойлау қызметтерінің әдістерін қалыптастыруға баса назар аудармайды. Осының бәрі оқушылардың теориялық және практикалық дайындықтарына кері әсерін трігізеді, түрлі қиындықтарға ұрындырады, eң
бастысы ойлау деңгейлерінің төмен болуына, жеке бас қабілеттерінің дамуына тосқауыл болады. Эксперимент жәрдемімен біз мектеп оқушыларына физикадан білім беруді пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыру атап айтқанда, еңбек пәнімен байланыс дұрыс жолға қойылмағандығына көз жеткіздік. Эксперимент жұмысы үш кезеңде (анықтау. қалыптастыру бақылау) 2004-2005 оқу жылында Шымкент қаласындағы № 7 Қ.Спатаев атындагы техникалык-лицей мектебінде жүргілді.
Әксперименттің негізгі мақсаты ұсынылған эдістеменің мектепте физикалық білім беруге қызығушылықты арттыруді өткізетін әсерін анықтау деп айқындалды.
Пән мұғалімдерімен жүргізілген пікір алмасулар кезінде физикалық білім беруді пәнаралық байланыс негізінде оның ішінде еңбек пәнімен байланыс ұйымдастыруда ол жетілдіру қажет екендігі байқалды. Мұғалімдермен пәнаралық байланыс негізінде оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру туралы жүргізілген анкета сұрақтары мазмұнды қамтыды:
1. Сіз өз пәніңізді оқытуда пәнаралық байланысты кажет деп есептейсіз бе?
2. Пәнаралық байланысты жоспарлайсыз ба?
3. Пәнаралық байланыс және интеграция ұғымдарын қалай
17
түсінесіз?
4. Пәнаралық байланысты оқу жұмысыңызда қандай түрде жоспарлайсыз?
5. Сіз физика сабағын еңбек пәнімен байланыста өткізесіз бе?
Берілген анкета сұрақтары бойынша мынадай қорытынды жасауға болады: мұғалімдердің 98%-і пәнаралық байланыстың қажеттілігін мойындайды. Ал пәнаралық байланысты унемі жоспарлап, сабақ өткізетін-30%, анда-санда жоспарлайтыны-35%, физика сабағын еңбек пәнімен өткізетіні 15%, мүлде жоспарламайтынын-20%. Сонымен қоса мұғалімдердің көпшілік бөлігінің интеграция ұғымының мәнін толық білмейтіндігі байқалды.
Сабақ өткізетіні
Анда-санда ғана жоспарлайтыны
Физика сабағын еңбек пәнімен байланыста өткізетіні
Мүлде жоспарламайтынын
Жауап бермегендері
Мұғалімдердің пәнаралық байланыс негізінде өткізетін сабақтарын қандай түрде жоспарлайтыны анықтауға арналды анкета сұрақтарына олардың 38% тақырыптық жоспарлары пәнаралық байланысты көрсеткен, 32% жеке сабақ жоспарында ал пәнаралық байланысқа арналған арнайы жоспар жасайтыны 20%, мұғалімдердің 10% - сабақ беруде пәнаралық байланысты мүлде ескермейтіні белгілі болды.
18
Тақырыптық жоспардағы пәнаралық байланысты көрсеткен
Жеке сабақ жоспарында
Пәнаралық байланысқа арналған арнайы жоспар жасайтыны
Мұгалімдердің сабақ беруде пәнаралық байланысты мүлде ескермейтіні белгілі болды
Мұғалімдермен ашық ой-пікірлесу барысында, өткізген сабақтарына байқау жүргізгенде пәнаралық байланыстың қажеттігін көрсетеді. Бірақта пәнаралық байланыстың ғылыми мәнін, оқыту барысында жүзеге асыру жолдарын, оқушымен
жүргізетін жұмыс түрлерін, әдістерін басқа пәндермен атап айтқанда еңбек пәнімен байланысын айқындайтын шығармашылық ізденістері байқалмайды.
Осыған орай біздер пәнаралық байланыс проблемасына мұғалімдердің өздігінен ойлауына назарын аудару үшін шығармалар - Пәнаралық байланыс туралы менің ойым деген пікірлер жазуды ұйымдастырдық.
Бұл туралы мұғалімдердің жұмыстарынан үзінділер беруді жөн көрдік:
Пәнаралық байланыс қазіргі дидактиканың басты қағидасы екені бізге мәлім. Мектеп және мұғалім үшін бұл ең көкейкесті проблема болып отыр. Себебі, пәнаралық байланыс білімдердің синтезі үшін, оқушылар меңгеретін білімнің негізі үшін қажет. Жеке тұлғаны дамыту және пәндердің бір-бірімен байланысына ақындау, әсіресе өнер мен мәдениеттің басты міндеті деп түсінеміз. Сондықтан, өзімнің күнделікті сабағымды пәнаралық байланысты оқыту процентінің өсуі деп есептеймін. Оның тиімділік жолдарын арттыруды іздестіремін.
Енді бір мұғалімнің ойы мынадай: Пәнаралық байланыс
19
оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына және оқушы үшін де жеке пәндерді оқу барысында пәнаралық байланыстың негізінде білімді саналы меңгеруіне қажет екенін түсіндім.
Ұсынылған әдістеменің мақсатқа сәйкестігін бағалау екі жолмен: мектеп мұғалімдерінің берген бағасымеп және оқушылармен бақылау жұмыстарын жүргізумен таразыланды.
Оқыту эксперименті келесі буындарды қамтыды:
1. Бақылауға алынатын және эксперимент жүргізілетін сыныптарды таңдау;
2. Арнайы дайындалған оқыту әдістемесін қолдану оқушыларға физикалық білім беруде қызығушылыгына елеулі ықпал ететіндігін және бой көтерген ғылыми болжамның дұрыстығын анықтау мақсатында оқып-үйрену экспериментін жүргізу;
3. Бақылауға алынған және эксперимент сынып оқушыларының оқу матеиалдарын меңгеру сапасын анықтау.
Оқыту экспериментін жүргізу үшін әр мектептен эксперименттік сыныптар (Э.С) және бақыланатын сыныптар (Б.С.) анықталды. Эксперимент жүргізілгенге дейін кейбір бақыланатын сынып оқушыларының үлгерімі эксперименттік
оқушыларының үлгерімінен жоғары болды.
Зерттеудің бірінші кезеңінде оқушылар бойынша пәнге деген қалыптастыру деңгейі, физика сабағын еңбек байланыс негізінде ұйымдастырудың бүгінгі күнгі күй-жайы сауалнама, тестік сұрақтарға жауаптар алу, оқушылардан шағын шығармалар жаздыру арқылы және т.б. әдістерді қолдану арқылы анықталды.
Ал енді оқушылармен жүргізілген анкета сұрақтарына келетін болсақ, олар төмендегідей бағытта болды.
1. Понаралық байланыс және интеграция ұғымдарын қалай түсінесіз? деген сұраққа оқушылардың 45%-і пәнаралық байланысты екі пән арасындағы байланыс десе, 55%-ті түсінбейтіндіктерін айтты. Бұдан біз мектептегі пәндер өзара пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырылмайтындығы, жаңа терминдерді мұғалімнің сабақ барысында жиі пайдаланбауы, яғни интеграция ұғымы туралы түсініктің жоқтығын байқаймыз.
20
55
Пәнаралық байланысты екі пән арасындағы баиланыс Түсінбейтіндіктерін
2. Физика сабағы қандай пәндермен байланысын түсіндіріледі? -- деген сұраққа оқушылардың 34%-химиямен, 33%-алгебрамен, 12,3%-еңбекпен және т.б. пәндермен байлапысты екендігін. Себебі компьютерде физикалық көзге көрінбейтін құбылыстарды толық және анық түрде көрсетіп бере алады. Бұл оқушының физикалық құбылысы жайлы анық мағлұмат алуына өз септігін тигізері анық. Сонымен қоса физика пәнін еңбек пәнімен байланыстырып өткенді қалар едіңіз? -- деген сұраққа оқушылардың 56%-иә деп жауап бесе, 11%-ті білмеймін деп жауап берсе, ал 33%-ті жоқ деп жауап берген. Бұдан шығатын қорытынды оқушылардың физика қызығушылығының төменгі дәрежеде екендігін байқауға болады. Яғни оқушылардың көпшілігі техникалық пәндерге қарағанда гуманитарлық бағыттағы пәндерді оңай қабылдайды. Сондықтан мектептегі пән
мұғалімдері сабақты отырулары қажет және физика сабағында оқушылардың гуманитарлық пәндерден алған білімдерін жиі пайдаланып, оны сабақта қайта жаңғыртып отыру, оқушылардың физика пәніне қызығушылығын арттырады.
Сондай-ақ оқушылардың қызығушылық деңгейін анықтау мақсатында тест сұрақтары жүргізілді. Оның нәтижелері бойынша:
33
21
Химмямен
Алгебрамен
Еңбекпен
Иә деп жауап берген
Білмеймін деп жауап берген
Жоқ деп жауап берген
1. Физика пәні саған ұнай ма, әлде оны түсіну сен үшін қиын ба?
а) ұнайды, бірақ түсіну қиын -- 42,2%
ә) ұнамайды -- 33,5%
б) түсіну оңай - 24,3% ұнайды, бірақ түсіну қиын ұнамайды
түсіну оңай
2. Физиканы оқығанда қандай әсерде боласың?
а) шаршаймын, қызық емес - 30%
ә) оңай, қызығып оқимын -- 33%
б) міндетім болған соң оқимын -- 37%
шаршаимын, қызық емес
оңай, қызығып оқимын
міндетім болған соң оқимын
24,3
3. Физикадан есептер шығарғанда шаршамай орындайсың ба?
а) есеп шығарғанда қиналамын, шаршаймын -- 36%
22
ә) міндетім болған соң шығарамын -- 25%
б) есептерді қызығып шығарамын, шаршамаймын -- 24%
в) есептерді шығара алмаймын -- 14%
есеп шығарғанда қиналамын, шаршаймын
міндетім болған соң шығарамын
есептерді қызығып шығарамын, шаршамаймын
есептерді шығара алмаймын
4. Қызығушылықты қалай түсінесің?
а) бір нәрсеге қызығу -- 38%
ә) айналадағы заттарға қызығу -- 46%
б) түсінбеймін -- 16%
16
аймаладағы заттарға қызығу
түсінбеймін
бір пәрсеге қызығу
Бұл тест жұмыстарының нәтижесі бойынша оқушылардың пәнге деген қызығушылығының төмен екендігін және оқушыларды физикаға оқытқанда оқушылардың қызығушылығын оятатындай неғұрлым жеңіл, әрі қызықты етіп өтудің жолын қарастыру қажет.
Зерттеу барысында тәжірибеге қатысқан 30 және бақылау тобындағы 28 оқушылардың ішінен жоғары деңгейді эксперимент тобында көрсеткендер 3%, ал бақылау тобындағылардың 2%, орта деңгей көрсеткіштері эксперимент тобында 30% бақылау тобында 35%, ал төменгі деңгей көрсеткіші эксперимент тобында 67%, бақылау тобында 57% болды. Бұл оқушылар бойында физика пәніне деген қызығушылықтың төменгі дәрежеде екендігін көрсетті. Өкінішке орай бүгінгі таңда физика пәнінің жас мамандарының басқа
23
пәндерден білімдері төмен дәрежеде. Сондықтан олар сабақты пәнаралық байланыс негізінде оның ішінде еңбек пәнімен байланыс өте аз ұйымдастырады. Текқана бірен-саран тәжірибелі мұғалімдер ғана сабақтарын еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастырады.
Зерттеу барысында тәжірибеге қатысқан
бақылау тобындағы
оқушылардың ішінен жоғары деңгейді эксперимент тобында көрсеткендер
бақылау тобындағылар
орта деңгей көрсеткіштері эксперимент тобында
бақылау тобында
ал төменгі деңгей көрсеткіші эксперимент тобында
бақылау тобында
Біздің көзқарасымыз бойынша, тұтас педагогикалық процесте әр пән мұғалімі, сынып жетекшілері, ата-аналар және т.б. пәнді еңбек пәнімен байланыс негізінде ұйымдастыру арқылы ғана оқушылардың бойында қызығушылықтың жоғары деңгейде қалыптасуына мүмкіндік туады.
Оқушылардың физикалық құбылыстардың сырын білуге деген ынтасы, өздігінен оқуға талпынуы, қоғамда болып жатқан құбылыстарды физикалық тұрғыдан түсініп беруі, белгілі бір құбылыстардың сырын түсінуде барлық ғылымның сырларын пайдалану сияқты белгілеріне қарап, біз оқушылар бойында қызығушылық қасиеттерді қалыптастырудың өлшемдері мен мен көрсеткіштерін және деңгейлерін анықтадық қызығушылықтың
24
бірінші деңгейі -- таным, сол арқылы олардың төменгі, орта және жоғары деңгей екендігін байқаймыз.
Томенгі деңгей - білуге деген қызығушылығы төмен, оқығандарын саналы түрде қабылдамайтын, қызығушылықтың корініс көрінбейтін оқушы.
Орта деңгей -- түсінігі мен көзқарасы шашыранды, әркелкі, білуге ынталы болғанымен, саналы меңгеруде ойлау мен зеректігі жағынан қабілетсіздік танытатын, ұнамсыз қасиеттердің тұрақсыз кезектесіп кездесуі байқалатын оқушы яғни ауыспалы қызығушылық.
Жоғары деңгей - қызығушылық туралы толық түсінігі бар. Зерек білуге қызығушылығы, ынтасы жоғары, естіген сапалы қабылдайтын, еңбекқорлық, жауапкершілік, белсенділік қасиеттері тұрақты байқалатын оқушы.
Анықтау экспериментінде анықталған кемшіліктерді жою үшін көптеген педагогтар мен әдіскерлердің оқытуға қатысты
жаңа әдістерін, яғни физика сабағын байланыс негізінде яғни еңбек пәнімен байланыс ұйымдастырудың мүмкіншіліктері анықталды.
1.3. Сабақта пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру жолдары.
Пәнаралық байланыстарды қамтыған физика сабақтарының екі типі болуы мүмкін: аралас пәндерден оқушылардың кейбір білімдерін тарту сабақтары және қорытындылаушы сабақтар. Пәндер бойынша олардың біріншілерін пәнаралық байланыстарда жүзеге асырудың келесі тәсілдерін пайдалану арқылы өткізеді.
Физиканың еңбек пәнімен байланысын жүзеге асыру жолдары
Оқушыларға келесі сабақта қарастырылатын сұрақтарды түсінуге қажетті еңбек пәні бойынша бұрын өткен материалдарды қайталау бойынша үй тапсырмалары ұсынылады. Физика мен еңбек пәндері бойынша материалдарды қайталауға арналған тапсырма нақты болу керек. Мұндай материалды қайталауды ұйымдастырудың өз ерекшелігі бар. Осылай
25
тапсырма бере отырып, алдын ала бекіту материалымен қалай жұмыс істеуді түсіндіру керек (оқу және меңгеру: суреттелген кұбылысты физика оқулығында айтылғанмен салыстыру; дәптерге анықтаманы көшіріп жазу; сұрақтарға жауап беру және т.б.).
Еңбек пәнінің оқу материалын және еңбек пәні бойынша оқушылар білімін мұғалім баяндамасына енгізу. Мысалы, физика сабақтарында ток күші, кернеу, кедергінің тақырыбын түсіндіргенде еңбек курсынан алған қарапайым өткізгіштер мен пзоляцияланған материалдар туралы оқушылар білімін тартады.
Физикаға оқытудың мақсаты, ол бір ғана оқытудың міндеті нәтижесінде жету емес екенін айта кету керек. Сонымеп фмзикадағы әрбір оқушының іскерлігі мен мүмкіндігін дамытатындай жағдай жасау. Оқуға қызықтырудың басты бәрі-ол нәтижеге жетуге ынталандыру.
Нәтижеге оқушы өзіндік қызмет жасаудағы әдіс-тәсілдәрі арқылы жетуі мүмкін. Мәселен жас сәби өзі жүре бастағанда өзіндік әдістер қолдана бастайды, бір нәрседен ұстау арқылы жүре отырып келесі затқа жету.
Бұған Абайдың қырық үшінші сөзі дәлел боларлықтан нақтылай түседі. He көрдің, не есіттің, әрнешік білдің соңы тездікпенен ұғып, ұққандықпенен тұрмай, арты қайдан шығады, алды қайда барады, сол екі жағына да ақылды жіберіп қарамаққа тез қозғап жібереді. Егер бұл болмаса, көп білуге көп оқу оиды пайда да бермейді. Керекті уақытында ойламай, керекті уақытында қылмай, керекті уақытында айтпай, дәйім уақытынан кеш қалып, Әй, әттеген-ай! үйтуім екен, бүйтуім екенің өмір бойы ғафил болып-ақ отырғаның.
Әрбір оқушы ертеңгі сабаққа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz