Мүмкіншілігі шектеулі балалары бар отбасындағы бала мен ата-ананың қарым-қатынасының ерекшеліктерін айқындау

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАР МЕН АТА-АНАЛАР АРАСЫНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘНІ
1.1 Мүмкіндігі шектеулі балаларға деген қатынас әлеуметтік психологиялық мәселе ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Дамуында кемшілігі бар балаларды оқытуды қалыптастыру және қайтадан орнына келтіру әдістері мен ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... 12

2. МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫҢ ОТБАСЫНДАҒЫ АТА-АНАЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫН ЗЕРТТЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Зерттеуді әістемелік қамтамасыздандыру және ұйымдастыру ... ... ... ... ...19
2.2 Мүмкіндігі шектеулі және қалыпты балалардың ата-аналарының өз перзенттеріне деген қатынасының ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Отбасы немесе жанұя - қоғамның бөлінбес ұясы, және оның мәнін өзгерту мүмкін емес. Жанұясыз бір де бір ұлт, бір де бір қандай болсын өркениетті қоғам өмір сүрген емес. Сондай-ақ, қоғамның көз жетерлік болашағын да жанұясыз елестетуге болмайды. Әр адам үшін отбасы - бастаулардың басы. Бақыт деген ұғымды әр адам өз отбасымен жалғайды: өз үйінде бақытты болған адам ғана бақытты деп саналады.
Отбасының классикалық ережесін алсақ, отбасы - бұл әр мүшелері некемен, ата-аналық және ұрпақтық парызымен, тұрмысымен, жалпы бюджеті және өзара ізгі жауапкершілігімен байланысқан кішігірім әлеуметтік топ болып табылады. Отбасы - ең көне әлеуметтік институттардың бірі. Ол некеге қарағанда, күрделі қатынастардың жүйесін құрайды. Өйткені, отбасы ерлі-зайыптылар мен олардың балаларын ғана емес, басқа туыстарын немесе жақындары мен керекті адамдарын да біріктіреді 1, 2.
Мүмкіндіктері шектеулі балалардың әлеуметтік бейімделуі, көбінесе, олардың сезімдері мен тәртіптерінің кері әсерінен қиындайды. Бұл ауытқушылықтар баланың ерте кезден көп уақыт бойы емдеу мекемелерінде болуынан, оның отбасында алған теріс тәрбиесінен туындайтын кемістіктер және әлеуметтік құлдыраулар ретінде қалыптасады. Осындай кемшіліктері бар балалардың тәртібі мен мінезінің бұзылуы, олардың орталық нерв жүйесінің органикалық әлсіреуіне де байланысты 3, 4, 5.
Бала миының ерекшелігі болып, оның азғантай кемістіктері белгілі бір жердің аумағынан асып, орталық нерв жүйесінің даму (жетілу) процесіне кері әсерін тигізуі табылады. Ал қатты бұзылу кезінде, оның іздері көп жылдарға созылады, кейде өмір бойына созылуы мүмкін. Баланың әрі қарай дамуы орталық нерв жүйесінің потологиялық жағдайына байланысты жүреді. Егер ертерек емдеу және түзету-оқыту жұмыстарын ұйымдастырмаса, онда баланың психикалық дамуы қалыс қалады.
Нәтижесіздікті әрқашан уайымдау, адамның патологиялық ерекшеліктерін қалыптастырады - әртүрлі қызметтен бас тарту, енжарлық, іштей тынушылық, шабуыл жасау немесе, керісінше, үлкендердің немесе күштілердің алдында жағымпаздану. Басқаның пайдасына жарау, келеңсіздік, ашушаңдылық осыдан пайда болады.
Жайсыз баланың сатылы дамуы мен ондағы бар кемістіктердің түрі жанұядағы баламен жұмыс істеу спецификасын, және де дефектологтың (немесе психологтың) жанұямен психотерапиялық жұмысын талап етеді 6, 7.
Курстық жұмыстың өзектілігі. Соңғы кездерде мүмкіндігі шектеулі балалар саны көбейіп бара жатыр. Сондықтан осы жағдайға көмек жасау үшін арнайы мектептер ашылуы тиіс. Егер бала жай мектепте оқи берсе де, ол балаларға мұғалім жағынан, психолог жағынан ерекше назар аударылуы керек. Сонымен қатар тек қана баламен емес, ата-аналармен тығыз жұмыс атқарылуы керек.
Курстық жұмыстың объектісі - ата-анамен бала арасындағы қарым-қатынастар жүйесі болып келеді.
Курстық жұмыстың мақсаты - мүмкіншілігі шектеулі балалары бар отбасындағы бала мен ата-ананың қарым-қатынасының ерекшеліктерін айқындау болып келеді.
Зерттеу мақсатының барысында, курстық жұмысымның негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
1) бала мен ата-ананың қарым-қатынастарының мәселелері туралы әдебиеттер жіктеуі;
2) мүмкіншілігі шектеулі балалар мен олардың ата-аналарының қарым-қатынастарының мүмкіншіліктерін анықтау;
3) ата-аналарының жағдайы дұрыс балалар мен мүмкіншілігі шектеулі балалардың арасында салыстырмалы анықтама жүргізу.
Курстық жұмыстың құрылымы. Берілген курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады.

1. МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАР МЕН АТА-АНАЛАР АРАСЫНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘНІ

1.1 Мүмкіндігі шектеулі балаларға деген қатынас әлеуметтік психологиялық мәселе ретінде

Психологиялық кеңес алуды керек ететін көптеген топтардың ішіндегі ең азы - шектеулі мүмкіншіліктері бар балалардың ата-аналары.
Балалардың тыңдамаушылығы және қырсықтығы туралы шағымдар (әсіресе, дағдарыс кезеңдерінде) мыналар: есте сақтамаушылық, ұқыпсыздық, тәртіпсіздік, асықпаушылық, әлжуаздық, шыдамсыздық, еріншектік, ұялмаушылық, өтірік айту (көбінесе оны балалық қиял деп ұғынады), бос еркіндік - дұрысырақ, тәртібінің тұрақсыздығы болып табылады 3.
Ата-аналар мәселелеріне ғана емес, айналадағы адамдарға да байланысты бұл шағымдарды келесі топтарға біріктіруге болады:
1. Дамудың өсу қарқынын білмеу, тәрбиелік нұсқаманың және ұсыныстың қателігі, әрдайым тіл алатын баланың нұсқамасы кең тарап, оның басқалардан кереметтілігін көрсетіп тұратын баланың қоятын талаптарын көтермелеу кең өріс алған. Осы орайда, баланың өсіп жетілуіне қажет жеке қабілеттері мен ойнау әрекеттері бағаланбаған;
2. Ата-аналардың психологиялық мәселелері. Мысалы, әйелдің күйеуімен ажырасуы көбінесе ұлына кері әсерін тигізетін терең келеңсіз жағдайларға соқтырады. Бұл асыра сілтеген, немесе тіпті, ойдан шығарған жағдайларды әйел оны әкесінен ауысқан тұқым қуалаушылық қасиет деп санайды;
3. Ата-аналардың жеке сипаттамалары: авторитарлық, өзімшілдік, толық жетілмегендік, алаңдаушылық және т.б. - балалар мәселелерінеәкеліп соқтырады. Бұл жағдайда, бала тәртібіне күдікпен қарау жобалау механизмімен түсіндіріледі;
4. Ата-аналардың ұтымды үлес, күн тәртібі, бал тәртібіне шағым түсірмейтін асыранды балаларды тәрбиелеу туралы ұсынымдарды қажет етуі.
Көптеген отбасылар мамандардан (психологтар, дефектологтар және т.б.) көмек сұрағанда, дәрігердің ұсыныстарына ұқсас нақты жұмыс бағдарламасын алғылары келеді. Олар әр ата-ананың өз кінәлары туралы бір мағыналы жауап күтеді (немесе баланың тууы, өсуі немесе тәрбиеленуі жөнінде білетін мамандардың, мекемелердің кінәсін тапқысы келеді), ал ең жақсысы - балалары бірден айығатын рецепт іздейді. Ата-аналардың ойынша, олардан өз балаларының өсуіне қатынасты еш нәрсе сұралынбайды. Бірақ олар көптеген мәселелерді өздері шешетін болғандықтан қиналып қалады 3, 4, 5.
Көп жағдайларға отбасының әлеуметтік-мәдени ерекшеліктері мен олардың білімділік деңгейі әсер етеді. Қоғамның әртүрлі өкілдерінің кеңес алу қатынастары әрқалай екені белгілі: білім деңгейі төмен адамдар маманданған кеңесшілерге аса құрметпен қарайды да, ал өздеріне келгенде, сыпайы емес бассыздық қарым-қатынасты қабылдай береді. Бірақ, қай жағдай болмасын, ата-аналар мен кеңесшілердің қарым-қатынасын, кейін отбасы маманның айтуы бойынша дұрыс шешім қабылдайтындай етіп ұйымдастыру керек. Кеңесшінің көзқарасы, оның кеңес беру мәдениеті, ата-ананың баласының болашағын, ал соңғы есепте - өз отбасының тағдырын шешудегі құқығын бұзбауы тиіс.
Жетілмей қалған баланың ата-анасымен жұмыс жүргізу. Мұндай баланың тәртібі қисынға келмейтін болғандықтан, бұл жұмыс өте өзгеше болып табылады. Оның жасаған іс-қимылдары үлкен адамның көзқарасымен алғанда да, тіпті, бөтен адам тұрмақ өз жақындарына да түсініксіз болуы мүмкін.
Жетілмей қалған баланы түзету жұмысы, шын мәнінде, үлкен жігерлікті және көп уақытты қажет етеді. Сол себептен, бірден нәтижеге жетпегендіктен, ата-аналардың қолдары қағылып және беттері қайтып қалады. Сондықтан да оларға баламен жұмыс істейтін, оның мінез-құлқын жақсы білетін және де істеген қате әрекеттерінің себебін шешесіне, не әкесіне түсіндіре алатын үнемі көмек беретін психолог немесе оқытушы қажет.
Көбінесе, жетілмеген бала маңайындағы басқа балаларды да, үлкендерді де есепке алмай, жалғыз өзін ғана бар деп ұғынады. Тәрбиелеу мен оқытуға көп күшін салушы ата-аналарға кері байланыс жасау үшін, баланың көңілі тоқ па, жақындары тарапынан қосымша көмек керек пе және т.с.с. біліп тұрулары керек. Алайда, бұл кері байланысты әрқашан жасап тұру мүмкін емес. Бұл жағдайда, балаға ерекше көңілмен қарап, оның ішкі жан дүниесін, іс-қимылдарын бақылап тұруды айту жөн. Кейде баланың айтқан бір сөзінен, тіпті, бір дыбысынан, қозғалысынан оның ішкі уайымын, қажеттілігін, қорқынышын білуге болады емес пе 6, 7, 8, 9.
Балалар ұжымында бала өзін сенімді сезінуі үшін, балабақшаға немесе сыныпқа ата-аналары немесе басқа туысқандары (әжесі, атасы) жиі-жиі қатысып тұрғандары дұрыс. Мектептегі үзіліс кезінде олар баламен бірге болып, сыныптастарымен байланысын реттеуге көмектесіп, немесе сабаққа олармен бірге қатысуына да болады. Осындай жұмыс түрі ата-ана мен оқытушының байланысын бекітіп, ой-өрісі дамып жетілмеген баламен қарым-қатынасын күшейтеді.
Жетілмеген баланың ата-анасы оның керітартпа екенін, күн тәртібіндегі, айналадағы, киіміндегі азғантай өзгерістер оны өзінен шығарып жіберетінін әрдайым есте сақтаулары тиіс. Осы сияқты ушығулардан алшақ болу үшін, балаға үйреншікті тәртіпті ұсынған жөн.
Дамудан кеш қалған бала үшін оның жанын тыныштандыратын және өзін сенімді жасайтын отбасылық іс-шаралар өте тиімді. Мысалы, кезекпен келетін келесі кешкі іс-қимылдар: кешкі серуен, шай ішу, бірлесіп кітап оқу, массаж-қиын баланы төсек орнына жатқызып, тыныш ұйықтауын қамтамасыз етеді 10, 11.
Жетілмеген баланы тәрбиелеудегінегізгі ережелер.
1. Баланың күн тәртібін сақтаңыз:
- балаға арналған күн тәртібін құрастырып жазып, оны көрнекті жерге іліп қойыңыз.
2. Әр жағдайдағы баланың тәртіп таптаурынын қалыртастырыңыз:
- күнделікті іс жосықтарды нақты, бір уақытта және әрқашщан орындау - киіну. Тамақтану, ұйқыға дайындалу және т.б.; киімге арнайы бір орынды белгілеңіз, және де оларды ылғи да бір жолмен жинаңыз;
- ваннада айнаның алдына шомылуға керекті жабдықтарды қойып қоюға болады;
- дайындалу немесе ойнау бұрышында ойыншықтар мен заттардың қалай орналасуы керектігін сызып, іліп қоюға болады.
3. Балаға картамен, сызбамен және т.б. пайдалануды үйретіңіз (жұмыс картасы - іс-қимылдардың кезегін салу, алгоритм, мысалы Серуенге қалай жиналу);
- жұмыс картасын кезегімен оқып үйрену үшін бірқатар ойындар жүргізуге болады.
4. Балаңыз өнер туындыларынан (музыкадан, театр және тағы басқаларынан) әдемі әсер алуына тырысыңыз:
- бірлесіп музыка тыңдауды, теледидар көруді, циркке, музейге және т.б. жерлерге баруды ұйымдастырыңыз.
Өзін ұстай алмайтын баланың ата-анасымен жұмыс.
Бұл балалардың ата-аналарымен жұмысты екі бағытта жүргізу орынды:
- шабуыл жасаудың шығу себептерін, оның өзіне және айналасындағыларға қауіптілігін түсіндіру;
- баланы нәтижелі тәсілдерге үйрету. Егер баланың шешесі немесе әкесі балаға түзету жұмыстарын жүргізу керек деп білсе, онда оған нәтиже беретін тәсілдердіүйрету керек. Бұл жағдайда, ата-аналар дәрісті тыңдап қана қоймай, балалар мен ата-аналардың қарым-қатынасы жөніндегі тренингтерге, семинарларға, маңызды айтыстарға, қызықты ұйымдарға қатыса алады. Баланың өзін жақсы ұстауына, тәртібін қадағалауына ата-ананың жігерлігі үлкен кепілдік береді. Өкінішке орай, көптеген ата-аналар өзінің ашу-ызасын басқара алмай қалады. Осындай тәрбиеден кейін олардың балаларының тәртібі жақсы болатынына сенім жоқ. Төменде ата-аналардың ашу-ызасы балаларына кері әсерін тигізбеу үшін пайдаланатын жалпы рецепттері көрсетілген 12, 13.
1. Балаңыз өзін сізбен тыныш және сенімді ұстау үшін, онымен өзара қарым-қатынасыңызды реттеңіз:
- өз балаңызды тыңдаңыз;
- онымен көп уақытты бірге өткізуге тырысыңыз;
- өз тәжірибеңізбен бөлісіңіз;
- өзіңіздің бала кезіңіз, балалық іс-әрекеттеріңіз, жеңістеріңіз бен жеңілістеріңіз туралы әңгімелеңіз;
- егер жанұяда бірнеше бала болса, олардың бәріне жалпы ғана емес, әрқайсысына бөлінбес жеке көңіл бөліңіз.
2. Тепе-теңдікті ұстай алмайтын күйіну кезіндегі минуттарда өзіңізге сақ болғаныңыз жөн:
- өзіңіз бір қалыпқа түспегенше, баламен қатысты жұмыстарды қоя тұрыңыз;
- егер де бір жағдайға сіздің кірісуіңіз керек болса, теріс қылықтарыңызды көрсетпей, балаға жайлап қараңыз;
- тітіркеніс кезінде балаға жақындамаңыз.
3. Егер көңіл-күйіңіз болмай тұрса, балалар бұл жағдайды білу қажет:
- балаларға өз сезімдеріңіз бен сұраныстарыңыз туралы тура айтыңыз: Менің көңіл-күйім жоқ, қазір жалғыз болғым келеді. Басқа бөлмеге барып ойнай қойшы немесе Жұмыстан қатты шаршап келдім. Біраз минуттан кейін тынығып қаламын, ал қазір маған тиіспеші.
4. Егер де көңіл-күйіңіз болмай, не болмаса ашуланыптұрсаңыз, өзіңіздің тыныштандыратын жағымды нәрсе жасаңыз: жылы ваннаға, душка түсу; шай ішу; достарға телефон соғу; бетке арналған тыныштандырғыш маска жасау; диванда жатып жай ғана демалу немесе сүйікті музыканы тыңдау.
5. Сіздің ашуыңызды шақыратын келеңсіз жағдайларды алдын-ала болжауға және оны болдырмауға тырысыңыз:
- өзіңізге қымбат нәрселерді балаға ойнауға бермеңіз;
- өзіңізді тепе-теңдіктен шығаруға жол бермеңіз.
Жаман әсер боларын сезіп, өзіңізді сол жағдайдан ұстап қалыңыз (жағымды нәрселерді ойлаған дұрыс).
6. Кейбір маңызды оқиғаларға алдын-ала дайындалған жөн. Мүмкін деген жағдайларды қадағалап, баланы да дайындау керек:
- өз балаңыздың күші мен қабілеттерін байқыңыз;
- егер де бір жерге алғашқы сапармен бармақ болсаңыз (дәрігерге, балабақшаға және т.б.) алдын-ала репитиция жасап алыңыз;
- егер бала қарны ашқан кезде мазасызданатын болса, ұзақ жолда қалай тамақтандыратыныңызды ойластырып алыңыз.
Алаңдағыш баланың ата-анасымен жұмыс.
Осындай балалардың ата-аналары, көбінесе, олардан қолдарынан келмейтін нәрселерді талап етеді. Кейде әке-шешелері өз жағдайларына қанағаттанбай, жетпеген армандарына балаларын апарғылары келеді. Көтеріңкі талап қою басқа да себептерге байланысты болуы мүмкін. Қоғамдағы жоғарғы игілікке қол жеткізген ата-аналар, өз баласының жолы болмағыштығын көргілері келмей, оны шамадан жоғары жұмыс істеуге итермелейді.
Кей жағдайда, үлкендердің талаптарына сай жұмыс істеуге шамасы келмеген баланы қорқыныш билеп, олардың тосқандарын жасай алмай, өзін қор санайды. Уақыт өте келе ол қолы қағылуға үйреніп, күнделікті жағдайларда да қарсыласпай көне салады. Осыдан кейін, қандай да болмасын мәселелермен жолыққысы келмейтін адам қалыптасады.
Кейбір ата-аналар, өз баласын кез келген нақты және әлсіз қауіп-қатерден қорғауға тырысып, оны өмір қиыншылықтарына төзімсіз етіп қалыптастырады. Осының бәрі баланың дұрыс өркендеуіне, шығармашылық қабілеттерінің жүзеге асырылуына, үлкендермен және өз қатарларымен араласуына кедергі жасайды.
Ата-аналардың көбісі, өз іс-әрекеттерінің баланың мінез-құлқына әсер ететінін біле бермейді. Бұл ата-аналармен түсіндіру шараларын жүргізіп, оларға оқуға арнайы кітаптар ұсынып және оқытушылар мен психологтарға жүгінуін талап ету керек 10, 11, 12.
Шын мәнінде, алаңдағыш балалардың ата-аналарының өздерінің де үрейлену деңгейі жоғары келеді. Сондықтан да олар өзін төмен бағалауға бейім, және өзіне де, өзқ істеріне де қанағаттанбайды. Мұндай адамдарға, ең алдымен, өзін-өзі тәрбиелеу жұмысымен айналасу керек. Ол төмендегі өз бағасын өзгертетін сегіз түрлі тәсілді үйреніп және оны өмірде қолданудан басталады:
1. Өмірге айқын көзбен қарауға тырысыңыз
- ішкі диалог тек қана шынайы сөздерден тұратын болсын.
2. Егер сізде жағымсыз ойлар пайда болса, тез арада жағымдыларына ауысуға тырысыңыз:
- адамдарға сіңірген еңбегіне қарай қарым-қатынас жасаңыз;
- әр адамның кемшіліктерін емес, жағымды жақтарын табуға тырысыңыз.
3. Өзіңізге құрметпен қараңыз:
- өзіңіздің адамгершілік қасиеттеріңізді жиынтығын жасаңыз;
- осындай қасиеттер сізде бар екеніне өзіңізді сендіріңіз.
4. Өзіңізге ұнамайтын қылықтардан арылуға тырысыңыз:
- айнаға жиі қарап: осыны өзгерту керек пе? - деген сұраққа жауап беріп көріңіз;
- егер иә - десеңіз, онда кейінге қалдырмаңыз.
5. Өз бетіңізбен шешім қабылдауды бастаңыз:
- дұрыс немесе дұрыс емес шешімдер болмайтынын есте сақтаңыз;
- өзіңіз қабылданған шешімді сіз әрқашан мақұлдай және дәлелдей аласыз.
6. Сізге жағымды болған әсерлермен өзіңізді баурап алыңыз:
- сүйікті кіраптарыңызды, үнтаспаларыңызды сатып алыңыз;
- өзіңіздің әлсіз жерлеріңізді біліп, оны жақсы көріңіз.
7. Тәуекелге бел буыңыз:
- өзіңізге жауапкершілік жүктеңіз, алғашқы тәуекел үлесі көп болмауы мүмкін.
8. Өз қалауыңыз бойынша сеніңіз: адамға, тағдырға, жағдайларға және т.б.:
- өзіңізге ғана емес , үлкен мәні бар бір нәрсеге сену қиын мәселелерді шешуге көмектесетін есте сақтаңыз;
- егер сіз болып жатқан оқиғаға еш әсер ете алмайтын болсаңыз, онда шетке шыға тұрыңыз және жай ғана күтіңіз.
Алаңдауға бейім балалар көбінесе біреуді жақсы көріп, аймалауды қажет ететін болғандықтан, үй жануарларын: мысықты, итті, ұядағы тышқанды немесе тоты құсты ұстаған жөн. Сүйікті жануарларға бірлесіп қарау кезінде, ата-анасы мен баланың арасында әріптестік қарым-қатынастар туындайды.
Аса белсенді баланың ата-анасымен жұмыс.
Мұндай баламен қарым-қатынас жасау кезінде, ата-аналар, шын мәнінде, көптеген қиындық көреді. Біреулері олардың тыңдамаушылығымен күресу үшін, тәртіптік жаза қолдану тәсілдерін күшейту, жұмысқа жүктеу, азғантай әрекеттер үшін де жазалау, тиым салу жүйесін енгізу сияқты қатты шараларды қолданады. Басқалары болса, баламен күресумен шаршап, оған жәрдем берудің орнына, тәртібіне көңіл бөлмей, толық бостандық беріп қояды. Ал үшіншілері, балабақшадан да, мектептен де, басқа да қоғамдық жерлерден баласына деген бітпейтін сөгістер мен ескертулерді естіп, соған өзін кінәлайды да, жабығыңқы көңіл-күйде жүреді (бұл сезімтал балаға кері әсерін тигізеді).
Осы оқиғалардың бәрінде де ата-аналар баласымен қарым-қатынас жасаудың оңтайлы ортасын таба алмайды. Сондықтан олармен жұмыс жасау керек. Аса белсенді баламен жұмсақ, жай ғана сөйлескен дұрыс. Егер үлкен адам бұл баламен сабақ орындайтын болса, айқайлау мен бұйырудан да, дауыс көтеруден де алшақ болу керек. Аса шапшаң бала сезімтал және тез қабылдағыш болғандықтан, үлкен адамның көңіл-күйіне тез ауысуы ықтимал. Ата-анасының іс-әрекеттері оны шырмап, нәтижесіздікке соқтырады.
Үйде нақты бір күн тәртібін қадағалау - белсенді бала үшін керекті жағдай болып табылады. Тамақтануды да, серуендеуді де, үй тапсырмасын орындауды да балаға үйреншікті бір уақытта жасаған дұрыс. Бала қатты тебіреніп шаршамас үшін, өз уақытында жатып ұйықтағаны дұрыс, және оның ұйқысы күш жинауға жетерліктей болуы керек (ата-аналар бұл уақытты
Баланың жағдайына қарай өздері белгілейді). Шама келгенше мұндай баланы сезімін қоздыратын компьютер ойындарынан және көп уақыт бойы теледидар көруден қорғаған жөн. Аса белсенді балаға ата-анасымен оңашада ашық сөйлесіп, мәселесін айтатын жатар алдындағы серуендер өте тиімді. Ал таза ауамен асықпай серуендей баланы жақсы тыныштандырады 13.
Жасөспірімдер мен жастардың ата-аналарына кеңес беру.
Жасөспіріммен жұмыс жасағанда, міндетті түрде оның ата-анасымен де солай жұмыс жасау қажет. Осындай жұмыстың нәтижесі мен салдары объективті ғана емес, субъективті факторларға да байланысты. Көбінесе, ата-аналар өздерінің орындалмаған үміттерін де, мәселелерін де, балаларынын бүкіл өміріне арналған жасауы сияқты аударып жібереді. Олар өздері жетпеген мақсаттарға балалары жетеді деп ойлайды. Сондықтан, жасөспірім баласының мәселесін шешіп беруді сұрайтын ата-аналардың ар жағында, өздері толық ашпаған шындық - өз мәселелері туралы кеңес алуға сұранысы тұрады. Бірақ шындығында, қарап тұрсаңыз, ата-аналар баласын жөндеуге кеңесшіге бере салып, ал өздері жайлы сөйлесетін ештеңе жоқ сияқты көрсетеді. Үлкен адамдарға қарапайым кеңес беруге қарағанда, ата-аналарға жасөспірім балалардың өсуі туралы кеңес берген көбірек бағаланады. Осыдан білеріміз, ата-аналар жасөспірім баласымен қатар өркендеу үшін, олардың өздеріне психологиялық көмек керек.
Ата-аналарға кеңес беру кезінде, кейде оларда болатын кеңесшіге деген қызғаныш сезіміне аса көңіл бөлген дұрыс. Ата-ана мен кеңесшінің арасындағы осындай қарым-қатынастары жасөспірімге деген көзқарасты бұзады. Ата-аналарға кеңесті және жасөспіріммен жұмысты екі әртүрлі не болмаса бір ғана кеңесші жүргізулері мүмкін. Екі жағдайдың да дұрыс немесе бұрыс жақтары бар. Осы орайда, теориялық ой-пікірді ғана емес, жеке тұлғаның ерекшеліктері мен өткен тәжірибелерінесепке алған жөн.
Жасөспірім өмірінің белестері туралы шынайы және әржақты білу үшін, ата-ананың екеуімен бірге сөйлескен дұрыс. Сонымен қатар, олар өз баласының тағдырына жауапты екендерін бірдей сезінеді. Авторлардың бірқатары ата-аналармен алғашқы әңгімелесу кезінде, кеңесшіге негізгі төрт кезеңді жүргізуді ұсынды 14.
Әңгіме басында ата-ананы жасөспірімнің мәселелерін еркін, ашық талқылауға, оларды қызықтыратын сұрақтарды ашуға шақыру керек. Сондай-ақ, жасөспірім қиыншылықтарының себептеріжәне оларды шешу жолдары туралы ата-аналардың ойлары, баланың алдына қандай мақсат қоюға болатыны, болашаққа қандай жөн сілтейтіндері жайлы білу шарт.
Екінші кезеңде, ата-аналар дайын болса, оларға жасөспірімнің алғашқы психологиялық тексеріс қорытындыларын хабарлау керек. Жасөспірім баласының мәселесі жөніндегі ата-анасының реалистік тұжырымын қалыптастыру керек. Нақты ақиқат оның қиындықтарын қате сипаттауға жол бермейді. Осыдан кейін, жұмыстың арнайы бағдарламасын талқылананады. Сөз соңында, ата-ананың жасөспірім мәселелеріне деген көзқарасы туралы сөз болып, кейінгі кездесулер жоспарланады.
Әңгімелесу кезінде жылылық, түсінушілік, құрмет танытқан жөн. Әңгіменің нәтижелілігі, ата-ананың кеңес беруден алған мағлұматтар мен ұсынымдар негізінде не көп, не аз сеніммен іс-әрекет жасайтыны бойынша бағаланады. Анамнез жинау кезінде, нақты деректерді тауып қана қоймай, ата-аналарды бірігіп жұмыс істеуге ынталандыру керек. Олар бұл істің басталғанынан бастап тиімді болатынына сенулері тиіс: олар білікті кеңес алып, отбасындағы болып жатқан жағдайларға жаңаша қарай бастайды. Егер бұлай болмаса, ата-аналар көбінесе құлазып қалады.
Жасөспіріммен жұмыс істей жүріп, кеңесші, ата-аналармен әрдайым жеке кездесіп, олармен кеңесіп тұрады. Олардан келесі тақырыптар жөнінде сөз қозғау керек:
- жасөспірім баланың тәртібінің өзгерістері;
- кеңес алу арқасында болған отбасындағы өзгерістер;
- жасөспірім баланы қалай тәрбиелейді, қандай әрекет жасайды;
- кеңес беру кезінде ата-аналарға мағлұмат беру. Ата-аналардың өздері қандай мәселені талқыға салғылары келетініне аса назар аудару керек. Олардың сөйлеген сөздеріне, қарастарына, қимылдарына қарап, бір-бірімен ара қатынастары туралы не айтуға болады? Бұл жасөспірім үшін қандай болмақ? Жасөспірім әке-шешесіне қарап қандай үлгі алады? Кеңесші ата-анасының аудару реакциясын қалай сезінеді? Қарсы аудару кезінде баланың өзі не сезінеді? Жұмысқа кеңесшінің жеке құрылымы қалай әсер етеді?
Ата-анасы жасөспірім баласына үш нәрсе берулері тиіс: түсіністік, тәжірибелік ақпарат (соның ішінде жыныстық) және тәуелсіз жеке тұлға болуына көмек. Жасөспірім баланың мәселелерін түсіну үшін, өзгерістерден қашпаған жөн. Жасөспірім өзінің сезімдерін қорықпай айтуға мүмкіндігі болуға тиіс, ал әке-шешесі болса, оның келіспеушілігін айту құқығын қабылдаулары тиіс. Егер үлкен адам өз сезімдерін жеткізе алмаса, бұл өте қиын болмақ. Міне, сол себептен, ата-аналарды баласымен бірге терапия процесіне қосқан дұрыс. Ата-анасы баласына деген шынайы сезімдерін жеткізуге үйренетін болса, баласы өзін де, оларды да түсінуге ұмтылады.
Жасөспірімді түсіну үшін, оның көптеген келеңсіз жағдайларының артында, түпнұсқасы балалық шағынан басталатын бұрыңғы ой-сезімдері жатқанын білу қажет. Бұл сезімдер болып жатқан оқиғаның әсері ғана емес, оның әртүрлі нәрселерді қиялдауынан болған қорытындылар. Өзіне деген ата-анасының қарым-қатынастары да осы қиялдарға берілген. Егер бала жас кезінде мейірімділікті, сенімділікті немесе өзінің керектілігін сезбесе, ол оны жасөспірім кезінде табуға тырысады немесе оның қатарындағы балалармен қарым-қатынасы қиындайды. Жасөспіріммен жасалған кеңес беру жұмысы арқылы, оны осы кезеңде жаман қылықтарға апаратын негізгі балалық уайымдарынан арылту керек.
Балаға қауіпті жағдайлардан құтылу үшін қалай көмектесуге болатынын айту қажет. Оны екі тәсілмен орындауға болады. Біріншіден, жасөспірімді қызықтыратын нәрселерді болжап және соған қарай ынталандыру (спорттық топтарға қатысу, туризм, балық аулау, аңшылық және т.б.), және де оларды жүзеге асыру жолдарын қамтамасыз ету керек. Екіншіден, үлкендерге жасөспірімнің жағымсыз уайымдарын өзіне қабылдауды үйретіп және оларды ата-анасымен сөйлесу кезінде ауызша көтермелеу керек. Жасөспірімнің жағымсыз уайымдарын үлкен адам қабылдай алса, ол да оны қабылдайды. Бұл оны кінәлі болудан арылтады 15.

1.2 Дамуында кемшілігі бар балаларды оқытуды қалыптастыру, және қайтадан орнына келтіру әдістері мен ұйымдастырылуы

Әртүрлі деңгейдегі дамуы күрделі және түрлі формадағы аномальді дамуы бар балаларды оқытуда психикалық ауытқуы бар және жас ерекшелігін ескеру қажет. Психикалық функцияның бұзылу ауырлығына байланысты нейропсихологиялық тәсіл аумағында дамуында ауытқуын түзету, оқыту әдісін қалыптастырушы немесе орнына қайта келтіруші әдістер өңделген. Қайта орнына келтіруші әдісті оқытуда қолдануда нейропсихологиясы бұзылған жоғарғы психикалық функция тереңдетілген білімді қажет етеді. Бұл тақырыптың көлемді материалдары көп болғандықтан, тереңдетіліп зерттелгендіктен, қайта оқыту теориясы түсінігінің негізіне тоқталамыз.
Қайтадан бастап оқыту - функционалдық жүйені құру жолымен бұзылу функциясын қайта келтіру әдісі.
Функционалды жүйе - динамикалық білім беру, анатомиялық және физиологиялықбілім санының мәнінен құрылған, үнемі нерв жүйесінің ортаңғы бөлігінің әр жерінде территориялық орналасқан, және оның перифериясы, бірақ әрқашан функционалды түрде біріккен, бір міндеттін орындалуы негізінде немесе соңғы қабілеттілік тиімділігіне көз жеткізу 16.
Дамуы бұзылған балалардың денсаулығын қалыпқа келтіру мақсатында, тіл ақауы бар ауру баланы емдеу және ой-өрісінің іскерлігін, яғни локальді миға әсер етуді өңдеу үшін, сол принциптер мен әдістер қоданылады. Қайтадан қалпына келтіріп оқытудың шешуші мәні. Психикалық дамуында жетіспеушілік бар балалар, миына зақым келген белгісі бар болады, мида ісік пайда болады, және т.б.
Негізгі маңызды принцип қайтадан қалыпқа келтіріп оқытудың бұл анализаторлар жүйесінің (афферентация) сақталғанын сапалы білім беруде қолдану болып табылады. Бұл принципі оқытуда функционалды жүйені, және оның тиімділігін, афферентік сызықтағы оның полирецептік туралы көрсету, афферентацияның артық тұрған қоры туралы негіздейді. Сонымен, дыбысты ажырату процесінде акустикалық компоненттің тұзылуы, сөздің түсінудің бұзылуы көрінеді, көру - кинестетикалық афферентация - сақталуынан көрінуде мүмкін.
Ауру адам дыбысты ажыратудың жаңа тәсіліне сай әдістермен оқытылады. Артекуляциялық орган арқылы дыбыс шығару, кинестетикалық сигналдар, сөз, дыбыс образы оранды мақсат үшін олар қолдануды бастайды.
Психикалық функция, қалыптастыру сияқты, олардың пайда болуы барлық психикалық процестермен өзара тығыз байланыста болатыны белгілі.
Тіл барлық психикалық процестермен байланыс жасайды. Бұл жағдайдың мәні және психиканың процестерді сақтап қалу тірегі, зақым алғанмен байланыса отырып, қайта қалыпқа келтіріп оқытудың маңызды принципі болып табылады. Сондықтан, сөз елестету, қабылдау, ойлау, бейнелеу сияқты психикалық процестер мен де тығыз байланысты. Сақталған психикалық процестердің тірегі, және қолдану әдістемесі, бұл процестерді ұйымдастыра алушы еді, қайта қалыпқа келтіріп оқытудың тиімді жолы болатын еді 16, 26.
Дамуныа кемшілігі бар балаларды қайта қалыпқа келтіріп оқыту бойынша заттың іс-әрекет функциясы арқылы әр жас ерекшелік кезеңінің дамуын есепке ала отырып реабилитациялау.
Ретке келтіру қайта қалыпқа келтіру әдісі балалар іс-әрекетінде оқыту бағдарламаның принципіне орайластыра, ұйғарылған жүйелік операциялар қатарының пайда болуы, бірінші ересектермен, одан кейін өз бетімен) айту, түсіну, жазу дағдыларының толықтай ұйымдастырылуына әкеледі.
Оқытудың ең оптимальді тиімдірек ідісі, қалыпқа келтірудің тиімділігіне әкеп соғатын әдістер мынадай болып келуі мүмкін, жеке операциялардың сыртқа шығарылу көмегімен бұзылған звена құрамы іштей және сырттай ауырылған күйде болады. Дефектік құрылымына сәйкес келу және зиян келтірілген іс-әрекеттің жүйелі орындалуына әкелуі мүмкін.
Жазылған керекті жүйелі операция және бағдарлама құру, бұл қалыпқа келтірудің бұзылу іс-әрекетін басқару.
Іс-әрекеттің бөлшектенуі балаларға түсінікті жүйелі операциясының қатары, оны сыртқа шығару, бірінші бақылау, содан кейін өзін-өзі бақылау - оқу жылының басында қимылында кемшілігін барлардың орындауына мүмкіндік жасайды. Бағдарламаға қалыпқа келтіріп оқытуды туғыза отырып, талаптар қатарын алға тарту қажет: бағдарлама мазмұнын таңдау, операцияның орындалуының бірізділігі, қайта-қайта көбірек қайталау (жаттығу) ауру процесіндегі оқыту бағдарламасы ішкі қосалқы құралдың тірегі. Алдымен дұрыс құрылған бағдарлама қайта қалыпқа келтіру функциясының құралы болып табылады. Оны меңгергеннен кейін ол бала үшін өз-өзін басқару құралы ретінде, сол немесе басқа да іс-әрекетті орындау тәсілі рөлін атқарады.
Соңғы уақытта балалар нейропсихологиясында көп назарды диагностикаға,психикалық дамудың тоқтап қалғанын түзету, минимальді ми дисфункция салдарына (ММД) психикалық дамуды иррегулярныға (ИПР) мектеп үлгерімінің нашар болу себебіне балалардың мектепке дайындығын бағалауға (Т.В.Ахутина, Н.М.Пылаева, 1995, Ю.В.Микадде, 1994, 1996) көп көңіл бөлініп отыр..
ММД-сы бар балаларда нормативтік көрсеткіштен ауытқушылығы бар, ИПР балалар, қалыпты қалыптасқан функционалды жүйені меңгереді, есте сақтаумен байланысты, өзін кемшілік формасымен санайды, дамуы кеміс балалар өздерінің мінездерімен кем санайды. ИПР негізінде үнемдеу жатыр, қалыпты дамуы жетіспегендігімен келісе отырып, функционалды жүйе бойынша мінезіне назар салайық, баланың ми потологиясымен байланысты емес.
ММД негізінде ми құрылымының бұзылу микрофункционалы жатыр (Ю.В.Микадде,1994, 1996). ММД-сы бар балалар есте сақтау қабілеттері зейін ақпаратты құру және қарапайым қабылдау процесінің жетілмегендіктері бірден байқалады. Сонымен бірге, кеңістікті қабылдау шеңберінің тереңіненжетілмегені, іс-әрекетті ұйымдастыру қабілеттігінің жетіспеуі, жеке бас эмоцияның өспеуі, пісіп жетілмеуі және т.б., яғни осы психикалық процестерінің жетілмеуі. Бұл толықтай психикалық процестер мектептегі оқуының жетістігі болып табылады. Бұл балалар қауіпті топқа жатады және олар арнайы нейропсихолого-педагогикалық түзетуді қажет етіп отырады.
Нейропсихологиялық әдістеме ММД, ИПР бар балалардың функционалды жүйесінің қалыптаспаған балаларда мектептегі қиындықтардың себебін зерттеуде психикалық дамуында кемшілігі бар қазіргі уақытта кеңірек қолданып жүрген приоритеттің бірі болып табылады. А.Р.Лурия зерттеуі бойынша және жүйелік бойынша зерттеуі нейропсихологиялық анализ орнатумен байланысты, физиологиялық және механикалық түсіну, психологиялық заңдылық арасында байланыс орнатады. Т.В.Ахутина психикалық функцияның жоғары генезі әлеуметтік принцип, оның жүйесі құрылымы жұмыс барысында теорияның негіз бойынша динамикалық лололизация қызмет етеді. Мектепте негізінен психолог жұмыс істейді, нейропсихологиялық әдістің рөлін анықтай отырып есептейді.
Қазіргі уақытта көптеген көшемде, жеткілікті әдістемелер мен бағдарламалар, яғни, ВПФ түзетуге, және қарапайым психикалық функцияға бағытталған тәсілдер өңделді.
Әртүрлі вариант бойынша өңделген (танымдық процестердің даму корреляты сияқты) психомоторлық функциятүзету әдістемесі қазіргі уақытта кеңінен қолданылып жүр. Қозғалыс актісін түзету негізі ретінде қолдана отырып, бұл әдіс түзету міндеттерін орнату ретінде оның пайдалану формасы ретінде де ажыратылады.
Бала дамуының жас кезеңдеріне байланысты қимылдың дамымай қалу ликвидацияның тездетілуі бойынша кейбір авторлар бағдарламаларды жүзеге асырады.
Онтогенезді ауыстырушы Б.А.Архипов, А.В.Семенович әдістемесі басқа да қозғалыс актісі жұмысын өңдеуге сай бағдарлама қарастырылады. (кинезологияны оқыту әдістемелері ДЖ.Сполдинг және басқалары) қабылдау жүйесі, нейролингвистикалық бағдарламалау (Р.Бендлер, Д.Триндер, Л.Ллойд және басқалары) 16.
Қозғалысты түзету терапиялық бағдарлау әдістемесімен келісімді, релаксация және аутотренинг әдістемесін қолданады, көбінесе, комбинирланған, телестік бағдарлау тәсілі және эмоционалды - еріктік сфераны түзету пайдаланылады (генетальттерапия, психосинтез тағы басқалары) түзету әдістемесінде логопедия мен дефектологияны кеңінен қазіргі уақытта қолданып жүргенін атап айтуға болады, мектепке дейінгі балалармен және кіші мектеп жасындағы балалармен жұмыста арнайы оқу процесін ұйымдастыру формасы ретінде қолданылады және басқа түзету функциясын, есте сақтау қабілетінің дамымауын, зейінін т.б., логопедиялық және дефектік тілдің кемшілігін ескере отырып, жүзеге асырады. Басқа бағдар бойынша Н.Ш.Пылаевтің, Т.В.Ахутиннің т.б. өңделген нейрорсихологиялық түзету әдістемесі ой-өріс сферасын тездету үшін ұсынылады.
Бұл жүйе балаларда қалыптасқан тек жеке бөліктенген психикалық процестерді ғана емес сонымен бірге ерекше күрделі операциялармен, яғни оқу іс-әрекеті элементін қалыптастыруға ұсынылады.
Л.С.Цветковтың оқуды қалыптастыру тұжырымдамасы, және осы оқыту формасының өңделген арнайы әдістемесі нейропсихологияның тәсіл бойынша балаларды мектепке дайындау бойынша қазіргі уақытта қызығушылық тудырып отыр.
Қалыптастырылған оқыту - әдістер жүйесі, жас нормалары мен кейбір функциялар мен олардың жүйесі қалған уақыт бойынша тезірек қалыптастыру. Бұл әдістеме жүйесінің негізгі маңызды принципі заттық іс-әрекетте психикалық функцияны қалыптастыру, жүйелі түрде және қалыптастыру жолы бойынша, функция аралық өзара байланыс жоғарғы психикалық функцияның нығаюы, психологиялық жүйенің қалыптасуы, талаптарға жауап беру, оқу іс-әрекетін ұсыну болып есептеледі.
Түзетідің қалыптастырып оқыту бойынша айырмашылығы түзетілмейді (бұл балаларда бірақ та психикалық функциясына зақым келмеген) айтылғандай, оның жүйесі және қалыптастыру функциясы жылдамдатылады. Психиканы қалыптастыру және морфогениздің ми аралығында екі жақты өзара байланыс қалпы әсер ету болып табылады: бір жағынан, нерв жүйесінің жетілу деңгейінің функциясын анықтау, басқаша функционалдудың өзі құрылымдық элементке сай пісіп-жетілуге әсер ету болып табылады.
Қалыптастырып оқытудың ортақ міндеті, Л.С.Цветский бойынша изолинбаған жоғары психикалық функцияны қалыптастыру болып табылады, ал оның жүйесі жеке операция емес, сол және басқа іс-әрекетке баланы жалпы оқыту принципі.
Мысал келтірейік.
5-6 жастағы баланың естіп-сөйлеуі, есте сақтауы механикалық кешеуілдеу ізімен қалыптасқан. Бұл жерде баланы сөздерді есіне сақтауды үйретуге болады. (Заттың картинаға сай сүйене отырып жүргізуге де болады), үнемі сөздердің саның көбейтіп отыру (сосын сөйлем) және т.б. - бұл кең таралған әдістеме және балалармен жұмыс істеу тәсілі. Бұл әдіс жетістікке ғана жеткізіп қоймай, сонымен ол есту-сөйлеу, есте сақтау мүмкіндігінің қалғанын төмендетеді. Бұл әдіс тіке және орынды жай ғана соғады. Бұл механикалық әдіс, өтіп кеткенді емес, дәл қазіргі, қалған уақыт.
Негізінен қажеттісі:
1) Тексеріп шығу әдісі;
2) Іс-әрекеті есте сақтай бойынша жұмыстың қосылуы;
3) Басқа да жоғары психикалық функция жүйесіне мнестикалық процестерді қосуы.
Бұл жағдайда сондай психикалық форманың іс-әрекет жүйесінде сөздерді есіне сақтау процесінің қосылуы тиімдірек болуы мүмкін. Қабылдау сияқты және затты тану (сурет бойынша), сөзге сай, есте сақтау үшін балаға берілген тапсырма.
Сөзді суреттеу, яғни берілген сөздегі затқа сәйкес, сосын заттың суретті дифференциялау бойынша іздеу, берілген сөзге сай, яғни, алдында жатқан суреттің керегін таңдау.
Бұл әдістеме жүйесі, біріншіден, іс-әрекетті есте сақтау процесіне әкеп соғады - бала әрқашан әрекет етеді, берілген тапсырмаларды ретімен орындайды, жүйелейді және енгізеді, басқа да психикалық процестермен байланыс - заттық образ перцетторы балада қалыптасады (затты іздеу, заттың сурет жиынынан таңдау), образды елестету (сөз бойынша сурет салу )және тағы басқа.
Сондықтан, бала есте сақтауға емес, затты образды - елестетуді өзекті ету (естіген заттың атауы бар суретті салады) (үш сөз) тапсырмаларын орындайды. Сөзді есіне сақтай білуге педагог көңіл бөледі, біріншіден, басқа да ВПФ жүйесімен - затты көру гиозисі, сөздің суретпен сай болуы (сөзбен байланысты, образды елестету және затты қабылдау) және сурет салу іс-әрекетінде. Осыдан кейін топтық әдістемелік оқыту, А.В.Запорожецтің жұмысында жоғары жемісті шешім көрсетеді. Қандай да болсын психикалық, мнестикалық және ой-өріс тапсырмаларын жоғарғы дәрежені көрсетті. Балаға тағы да үш сөз беріледі, басқа бала сурет салу үшін, ал бірінші бала тексеру керек, дұрыс салдыма әлде жоқпа және т.б. Сосын бірінші баладан үш сөзді айтуды сұрайды, сурет көрсетеді, ал сосын екінші бала салған суреттегі үш сөзді айтады, және т.б.
Қалыптастырып оқыту әдісі психологиялық жағынан айтатын болсақ, процесс кезінде баланын зейінін қосу, тапсырманы есте сақтау, сурет салу тапсырмасы, екінші баланын әрекетін тексеру және оның қатесін табу; екіншіден, топтық әрекетке балаларды қатыстыру; үшіншіден, әрекетті естеп сөзбен есте сақтау; төртіншіден, басқада ВПФ жүйесінде есте сақтауды қосу. Баланың мұндай іс-әрекетін ұйымдастыруда ішкі және функция аралық құрастыру мүмкіндігіне орай, жаңа операцияның іс-әрекетін, құрылуы, жаңа образды мотивациялық - жекелеме сферасының пайда болуы. Ортақ міндетті ескере отырып, қалыптастырып оқытуда әдістемелер өңделді, әдістер жүйесі және қалыптастырып оқыту тәсілі, сабақты ұйымдастыру формасы, 6-17 жастағы балаларды оқыту бағдарламасының шығуы.
Оқытуды қалыптастыруды жалпы ұйымдастыру әдістемесі құрайды:
1) балаларды аудармалы нейропсихологиялық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.