Ұстаз - ұлы есім

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Ұстаздық ету – уақыт ұту емес,
өзгенің бақытын аялау
өзінің уақытын аямау
Жан – Жак Руссо.

I. Кіріспе бөлім.
I.I Ұстаз - ұлы есім.

Қай заманның болсын мұғалімі ұлы Абайдың Ұстаздық еткен жалықпас,
үйретуден балаға дегеніндей, тәлім – тәрбие ісінен жалықпайтын,
шығармашылығы мол, еңбекшіл парасатты азамат болуы керек. Өйткені, баланы
өзіне тарта алатындай шын тәлімгерлігі бар адам ғана ұстаз деген атаққа ие
бола алады. Сондықтан қазіргі заман мұғалімі өз пәнінен білімді ғана болып
қоймай, тарихи танымы мол, саяси – экономикалық және педагогикалық-
психологиялық сауатты болуы тиіс. Сонымен бірге балаға ата-анада кейінгі
ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, сана – сезімдік дене тәрбисі мен ұлттық
тәрбиені сіңіруші адам болуы шарт.
Жаңа заманның тарихын жазатын, кезінде бұрмаланған тұстарына әділ баға
беретін,оның кемшіл тұстарын толықтыратын бүгінгі жас ұрпақ. Сондықтан да
елімізде жүріп жатқан ауқымды өзгерістердің мәнін әділ пайымдау бәрінен
бұрын жастарды тәрбилеп жатқан мына, мұғалімдерге үлкен жауапкершілік
жүктейді.
Білім беру - тәрбиелеу ең оқытудың үздіксіз үрдісі екендігі занды нәрсе.
Бұл үрдістегі басты түлға – мұғалім.
Ұлы ғұламамыз А. Байтұрсынов XX ғасырдың басында Ең әуелі мектепке
керегі – білімді, педагогика мен методикадан хабардар, оқыта білетін
мұғалім деген екен. Өткен ғасырдың басында айтылған бұл сөз бүгінгі күні
де маңызын жойған жоқ. Әсіресе, ол қазіргідей білім реформасы жүріп жатқан,
өркениеттілік көшіне ұмтылып жатқан уақытта тіпті маңыздырақ болып отыр.
Олай дейтініміз, өз білімін көтеріп, өз бетінше жетілдіріп отырмаса, тынбай
ізденбесе мұғалімнің балаға берер білім дәрежесі жеткіліксіз болары
күмәнсіз.
Жасыратыны жоқ, бүгінгі таңда тек күнделікті күн көріс үшін жүретін
ұстаздар да арамызда жоқ емес. Сондықтан да мен қоғамға титтей бір пайда
келтірмесек, пәлен жыл мұғалім болдым дегенімнен не пайда деп ойлайын.
Дегенмен, қуанарлық жәйттар да жоқ емес, педагогикалық ұжымның ішінде өз
қызметін абыроймен атқарып, ұрпақ үшін жемісті еңбек етіп жүрген жас
ұстаздар көптен кездеседі. Осы орайда атақты педагог В. Сухомлинскийдің
Оқытушы жұмысының жемісті болуы-балаға жүрек жылуын ұсына отырып, оқыту
мәселесін бірінші орынға қойғаны деген сөзінің ұстаз еңбегінде орындалғаны
деп түсінеміз.
Оқушыларды Отанды сүюге, адалдыққа, адами тазалыққа, ізгілікке, имандылық
пен инабаттылыққа, салт - дәстүрді құрметтеуге үйретіп баулу - әрбір
ұстаздың абыройлы парызы һәм қарызы. Ол үшін мұғалім қазіргі заманға лайық
өзінің білімің беру ісінде рухани, этно – мәдени дәстүрлерді сақтап, дамыта
отырып, шығармашылық ізденіспен жұмыс істеп, өмірге еніп жатқан жаңа
технология мен техниканы меңгерген, білігі мен білімі жоғары ұлағатты тұлға
болуы тиіс.
Демократияға қадам басқан қоғамда мұғалімге артылатын жауапкершілік
жүгі жеңіл емес. Бүгінгі мектептің басты міндеті - өзіндік ой- көзқарасын
ашық айта алатын, өмірге бейім тұлға қалыптастыру болса, оған мұғалімнің
шәкіртіне деген сүйіспеншілігі, оны түлға ретінде бағалауы баланың адамдық
қасиеттерінің дамуына басты кепіл бола алады.
Мұғалім беделі, жеке басының ерекшелігі мектеп ісінде, жас ұрпақ
тәрбиесінде айрықша орын алады. Мұғалім беделінің артуына алдымен
мұғалімнің өзі, сонан соң мектеп жауапты. Егер мұғалім беделді, өз пәнін
жетік меңгерген болса, әрине, оның беделі өз ортасында - әріптестері,
шәкірттері арасында арта түсері даусыз.
Ұстаз – жеке тұлға. Ол – үлкен ақыл, парасат иесі, тәлімді тәрбиеші,
өмір тәжірибесі мол, мейірім – қайырымы көп ұлағатты жан. Алайда, жас ұрпақ
алдындағы мұғалім беделін қайтсек көтереміз, абыройын қайтсек асырамыз
дейтін мәселені әркім тікелей шеше алмайды. Мұғалімнің беделі тек өзіне
ғана байланысты. Мұғаліміңді неге сыйламайсың? деп ешқандай шәкіртті
зорлап мойындата алмайсың. Қоғам, уақыт өзгертеді. Талап, талғам да жоғары.
Осы ретте Ж. Аймауытов ұстаз беделіне, жас ұрпақ тәрбиесі мен білім
сапасына көп көңіл бөлген. Әрбір адам өзіне-өзі сеніп, биік талап-талғаммен
қарап, туған еліне, жеріне, таңдаған мамандығына адалдық, табандылық
танытса еңбек - ізденіс нәтижесіне жетіп, ұлы мұрат міндеті айқын
көрінетін болады.
Елбасының білім және ғылым қызметкерлерінің II съезінде Болашақта
еңбек етіп, өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды
қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға
жүктелетін міндет өте ауыр - дегені жоғарыдағы сөзімізді айғақтай түседі.
Ендеше, өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай қабылдайтын, ұлттық
қасиеттеріміздің асылдарын асқақтата отырып, шәкіртінің жанына нұр құятын
ұстазды ғана бүгінгі күннің лайықты тұлғасы деуге болады.
XX ғасыр артта қалды. Сапалы білім мен тәрбие беруде орын алған
кемшіліктерді жойып, дүниежүзілік өркениеттілікке жету XXI ғасырдың үлесіне
тиіп отыр. Ондай азаматтық міндеттерді жүзеге асыру үшін білім беру мен
тәрбие мәселесін нағыз гуманистік дәрежеге келтіру, бүкіл ғаламдық мәдени
құндылықтарға қол жеткізу керек. Оны атқаратын, сөз жоқ, мұғалім.
Әр мұғалімнің педагогикалық ойлау қабылеті ғылыми түрде қалыптасуы
керек. Педагогикалық басты зандылық адам өзінің шығармашылық өзгерушілік
қызметі арқылы адамдармен қарым-қатынас жасайды және ойлау қабылеті зор
жеке тұлға болып қалыптасады дейді. Көп білу үшін көп оқу, көп тоқу керек.
Яғни XXI ғасыр мұғалімі үшін Интернет жүйесін меңгеру қажеттігі
туындайды. Ал міндетті орта білім беру стандартындағы оқулықтарды
пайдалану, ақпараттардың көбеюі мұғалімнің білім берудегі жетекші рөлін
төмендетті. Ендеше оқушысын білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге
үйретпеген мұғалім қазір түпкі нәрсеге қол жеткізе алмайды. Жан-жақты даму
үшін балаға осы салада мұғалім ғана көмектесе алады. Сондай-ақ мұғалім
ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамалық қабілеттерімен қатар
өз бойындағы педагогикалық жағдаяттарды, дәйектерді, құбылыстарды бейім
болуы шарт. Қажетті жағдайда шешім таба алатын дәрежеге жетуі керек.
Мұғалімнің адамгершілік, саяси – идеялық ұстанымы да жұмысында көрініс
тауып, ол бала тәрбиесінде негізгі шарт болуы тиіс.
Қазір Ғасырдың мектебі мен мұғалімі қандай болуы керек? деген
негізгі сұраққа жауап ізделуде. Білім берудің ұлттық моделіне көшкен
қазіргі мектепке ойшыл, зерттеуші, өз ісінде қатып қалған қасандық пен
жаттандылықтан аулақ, тәжірибелік қызметте педагогикалық үйлестіруді шебер
меңгерген психолог-педагогтік диагностика қоя білетін іскер мұғалім қажет.
Бұрын өз пәнімді жақсы білсем, аздаған педагогикалық әдіс - тәсілдерді
меңгерсем, баланы өз еркіме бағындырсам, өте күшті педагог болдым деген
тоқмейілсу орын алса, енді бұл көзқарасты мүлде өзгертуге тура келеді.
Өйткені, қазір заман өзгерді, қоғам өзгерді. Бүгінгі балалардың мақсаттары
да, құндылықтары да, табынатын идеялары да бұрынғыдан мүлде басқаша.
Өйткені олар – ешнәрседен қорықпайтын, өзінің болашағына тиімділік
тұрғысынан қарайтын, іскерлікке бейім, романтик, көп нәрсеге сене бермейтін
адамдар. Мұғалімге қойылатын талаптарды шешуде мектеп әкімшілігіне,
әдістемелік кеңестерге олардың бүгінгі күн талабына сай жетіліп дамуына жан-
жақты іс—шаралар жүргізуді талап етеді.
1. Мұғалімдердің өз жұмысына өзі талдау жасауға үйренудің маңызды
ерекшелігін ескеріп, мектеп басқару ұжымы мұғалімнің жұмысына талдау
жасау жүйесімен танысу, оның педагогикалық ойлау логикасына ден қойып,
таңдау себептерін ғылыми негізедуге ұмтылуға бағыттау, сол мақсатта
сабаққа кіріп, осы негізде талдау жасау.
2. Әдістемелік жаттандылықтан қашып, нақтылы жағдайға сәйкес әдістемелік
қатынас таңдай білу, оқытудың жаңа технологияларын қолдану, әр түрлі
әдістемелік ұсыныстарға сүйене отырып, өзі оқытатын сынып оқушылары
еркшеліктеріне, ұстаздың өзінің ізденіс ерекшелігіне сәйкес әдіс-
тәсілдерді таңдай алуға мүмкіндік жасау. Қазіргі таңда педагогикалық
шығармашылықты дамытудағы жаттандылықты жойып, оқытуда таңдап алынған
жаңа технологиялардың тиімділігін кәсіптік біліктілікпен дәлелдей алатын
мұғалімдердің тәжірибесін жинақтап, соған сүйену. Онда дамыта оқыту,
ұлттық педагогика және оқушыларға қазіргі таңда берілетін білім мазмұны
сияқты мәселелерге байланысты мұғалімдердің білімін, кәсіптік деңгейін
көтеру.
3. Келесі бір өзекті мәселе: оқыту мен тәрбие жұмысындағы ұлттық
педагогиканың орны. Бұл өте күрделі мәселе. Сондықтан мұғалім өзінің
әрбір ісінде әйтеуір ұлттық педагогиканы пайдалану осы кең деп орынды –
орынсыз пайдаланбай, оқыту мен тәрбиеде оның орнын білуі керек. Яғни,
ұлттық тәрбиені білім негіздерімен ұштастыра, сабақтастыра отырып баланың
баулу, халқымыздың ізгі қасиеттерін баланың бойына сіңіру, имандылық,
мінез-құлқын қалыптастыру, жүзеге асыру көзделуі тиіс.
4. Қазір мектеп мұғалімдер ұжымының құрылыы 25-30 жас аралығында. Ендеше
жас мамандармен жұмыс істеуді жолға қою керек. Бұл салада әрбір жас маман
тәжірибелі ұстаздарға бөлініп, қамқорлыққа алынады. Арнаулы кесте бойынша
білім жетілдіру курстарына жіберіледі. Арнаулы әдістемелік көмек
көрсетіліп, семинарлар өткізіліп тұрады. Олардың оқу және тәрбие
жұмыстарына қатысып, кеңес, бағдарламалар береді. Жастарды ынталандыру,
шығармашылық ізденіс жасауға баулу мақсатында Жас мұғалімдер мен
тәрбиешілер сайысы өткізілді. Оның нәтижесі аттестация кезінде есепке
алынады. Ұжымның құрамы жас болуы бір жағынан жақсы, екінші жағынан
мұғалімдікті шын сүйетіндер ізденеді, дамуға ізденіс жасайды. Кімдер
кездейсоқ осы мамандықты таңдаса, бұл оның өзіне де, мектеп ұжымының
пән бірлестіктері, тәрбие және сынып жетекшілері бірлестіктерінің негізгі
жұмыстарының бірі – жас мұғалімдермен жұмыс болмақ.
Ең басты мақсат – оқушыларды сабаққа ынталандыру. Оқушылар сабаққа
қызықты дегенше, іс оңға басты дей беріңіз. Шәкірттерді пәнге ғана емес
өтілетін тақырыпқа қалай қызықтыруға болады? Әрине, сабақты қызықты етіп
өткізу айтуға ғана жеңіл. Оқушыларды еліктірерлік, еріксіз баурап аларлық
сабақ өткізу қай уақытта да оңай шаруа емес. Бұл мұғалімнің белсенділігін,
еңбекқорлығын, қабілеттілігін, қажет десеңіз, дарындылығын қажет етеді. Әр
мұғалім әр сабақты ерекше құштарлықпен, шабытпен өткізгенде ғана нәтиже
беретіні сөзсіз.
Ғалымдардың зерттеуі бойынша мұғалімдерге өз қызметінде 200 –дей жұмыс
түрін атқаруға тура келеді екен. Ол мектептің барлық шараларына қатысады,
көптеген адамдармен қарым-қатынас жасайды, көптеген педагогикалық
құбылыстар мен жағдайларды кездестіреді, оларды шамасына қарай шешеді.
XXI ғасыр мұғалімі қандай болғаны ләзім оған қойылатын талаптар қандай ?
Меніңше, олар мына төмендегілер:
- мұғалім жеке көзқарасы бар және оны қорғай білетін жігерлі, тұлға және
маман мұғалім болуы қажет. Зерттеушілік, ойшылдық қасиеті бар мұғалім өз
ісіне сенімді болады. Өз ісін жетік біліп табанды жүргізетін мұғалім ғана
түпкі нәтижеге қол жеткізе алады. Ондай мұғалім әр ісіне есеп беріп,
уақытты дұрыс пайдаланады, азаматтық ар-ожданын ылғи да қорғай алады.
- мұғалім педагогтық, психологиялық білімін үнемі жетілдіріп отыруымен
қатар күнделікті ісінде оны шебер пайдалана білу керек.
Оқыту үрдісі кезінде сабақтағы басты тұлға – білім беретін мұғалім емес,
осы білімді қызыға қабылдауға дайын оқушының болуы. Біздің алдағы мақсатты
ісіміздің бірі және негізгісі осы. Ұстаз еңбегі осы дәрежеге ие болса ғана
мұғалім мұраты орындалған болар еді.
II. Негізгі бөлім.
II.I Мұғалім және оның педагогикалық үрдісті ұйымдастырудағы рөлі,
қоғамдағы мұғалімнің қызметі.

Мұғалім қызметі өте күрделі әрі көп салалы, әрине мұғалім
материалдық өндірісте жұмыс істемейтінді, еңбек құралдарын жасамайтындығы
және технологиялық процесті жетелеу ісіне де тікелей қатысты өзінен-өзі
белгілі. Бірақ, мұғалім өндіргіш күштердің дамуына немесе халықтың
игілігінің дамусыз өсуіне әсер етеді. Ең басты жеке адамды тәрбиелеп,
дамытатын және қалыптастыратын басты маман. Осыдан 350 ж бұрын өмір сүрген
ғалым педагогиканың негізін қалаған ұлы педагог Ян Амос Каменский мұғалімге
Ең тамаша міндет жүктелген күн астында одан жоғары тұратын ештеңе жоқ
деп жазды. Ы. Алтынсарин Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені
мұғалім мектептің жүрегі - деген.
Мұғалім – адамды қалыптастыратын, адамды адам етіп тәрбиелейтін мамандық
иесі. Педагогтық қызмет қиындығы мол қызмет. Себебі: ол бір-екі ғана
баланы тәрбиелемейді, оңдаған әр түрлі қабілетті мен бейімділігі,
қызығушылығы, түсінігі мен көзқарасы, әр деңгейдегі жас өспірімдерді
тәрбиелейді. Халыққа білім беру ісі ең алдымен мұғалімдер арқылы іске
асырылатыны сөзсіз. Ол бұқаралық саяси мәдени ағарту және тәрбие жұмысын
ұйымдастыруға қабілеті мол.
Өз мамандығынан теориялық және практикалық терең білімі бар адам. Мұғалім
жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеуді кәсіптік деңгейі.
Педагогикалық, психологиялық арнайы зерттеулердің негізінде айқындалған,
педагог мамандығына тән іскерлік пен дағдыларды меңгеруі тиіс. Өйткені
педагогтық іс-әрекет өте күрделі динамикалық жүйе, оның өзіндік арнайы
құрылымы бар:
1. Дидактикалық қабілет.
Оқушыларға оқу материалын түсінікті етіп жеткізу, олардың білім
дәрежелерін, іскерлігін мен дағдысын дұрыс анықтай білу. Пән
қызығушылықтарын артырып, таным белсенділігін және ойын дамыту.
2. Академиялық қабілет.
Мұғалімнің өз пәнінің өскелең өмір талабына сай болуы.
3. Перцептивті қабілет.
Оқушылардың ішкі жан дүниесін тани білу.
4. Сөйлеу қабілеті.
Мұғалім өз ойын нақты және түсінікті етіп жеткізе білуі, сөйлеу
мәдениетінің жоғары болуы.
5. Ұйымдастырушылық қабілет.
Оқушылар ұжымына дұрыс басшылық жасап, ұйымдастыра білу. Оқу мен тәрбиеге
байланысты міндеттерді орындауда оқушыларға бағыт беру.
6. Коммуникативті қабілет.
Педагогикалық әдептілікті дамыту, балалармен дұрыс қарым – қатынас жасай
білу шеберлігі.
7. Конструктивті қабілет .
Оқу және тәрбие міндеттердің шешілудің үйлесімділігі. Алдағы жұмысты
жоспарлау, салыстыру, болжам жасау, логикалық ойлау қабілеттерімен
танымдық іскерлікпен ұштасып жататын қасиет.
8. Қолданбалы қабілет.
Нақты педагогикалық міндеттерге сәйкес оқушыларды таңдандыра, қызықтыра
білу.
Сонымен, мұғалімнің қызметі - педагогикалық және психологиялық
мазмұны жағынан алғанда адамның барлық мүмкіншілектерін көрсетуді талап
ететін қүрделі еңбек. Мұғалім жас ұрпақты жаңаша ойлауға, адамзат
тарихында ғасырлар бойы жинақталған байлықты білу және бүгінгі қүнде
өмірімізде орын алған рухани жұтандықтан арылуға ықпал жасаушы мамандық.
Мұғалімге койылатын талаптар. Педагогтық мамандықтың ерекшеліктері.
Мұғалім оқушының жеке басының дамуын, қалытасуын, білім берумен,
тербие және оқуты процесін басқарады. Сондықтан мұғалімнен жан-жақты,
терең, ғылыми білім, жоғары педагогтық шеберлік, идеалық шыныққандык, саяси
моральдық қасиет, табанды ерік - жігер, парасатты міңез - құлық талап
етеді. Казіргі заман мұғалімі қызметтіндегі басты ерекшеліктерінің бірі
жастарға рухани тұрғыдан ықпал жасауды күшейту. Сол арқылы еліміздің нағыз
белсенді азаматын тәрбиелеп шығару. Бұл үшін мұғалім табиғат, қоғам, адам
қоршаған дүние туралы ең жаңа ғылыми біліммен қаруланған болуы шарт.
Мұғалім еңбегінің негізгі обьектісі, әрі субъектісі де бала. Ал оның
дамуының, тәрбиесінің заңдылықтарын жете білу бірінші қызметтегі міндет.
Мұғалім еттілікті, шыдамдылықты талап етеді. Мұғалімнің балаға деген
махаббаты оның бойындағы барлық қасиеттерді ауыстара алмайды. Қайта басқа
қаситтерін, айқын көріне түсінетініне негіз болады. Л. Н Толстой : Мұғалім
өз ісіне деген сүйішпеншілікті, оқушыға деген сүйішпеншілікпен біріктіре
алмаса, онда ол шын мәніндегі қазірғі заманның мұғалімі бола алмайтын өсиет
етіп айтқан .
Мұғалім еңбеғінің ерекшелегі, оның баламен ұнемі қарым-катынаста болуып
және рухани араласуының сипаталатында. Сондықтан мұғалімнің мәдедиетінің
жоғары дәрәжеде болуы. Оның интеллектуалдық мүмкіндігі, оның ой - өрісінің
кеңдігі. Рухани байлық педагогтық процссті тиімді ұйыдастыруға зор ықпал
жасайды. Білімді үнемі толықтырып отыру күрделі, ғылыми пәндерді терең, әрі
жан-жақты игеру қазіргі мұғалімдерге қоилатын басты және айқын талап. Алған
білімді педагогикалық қызмкттің мақсатымен, әдіс – тәсілдерімен
байланыстыра, ұштастыра білу шеберлігі шешуші көрсеткіш болып табылады.
Өз бетінше ойлай білу,қиын динамикалық жағдайларда жол таба білу, қазіргі
заман мұғаліміне тән кәсіби бейне. Мұғалім балаларға білім беруді ғана емс,
сонымен бірге олардың жаңадан ғана қалыптасып келе жатқан сана – сезімдерін
дәрежедегі рухани байлықтармен байытушы. Балаларды қоғадық пайдалы еңбекке
деген қажеттілікті оятушы, оларды өз бетінше жаңалық ашуға, жаңалық жасауға
уйретуші, әлеумттік белсендігі бар жеке адамды тәрбиелеуші. Сондықтан
мұғалім оқушылардан осы қаситтерді көру үшін ең алдымен осындай жақсы
жоспарды өз бойында сүйетін, өзінің шығармашылықтың деңгейін әрдайым
молайтып отыратын мамандық иесі. Мұғалім өз пәнің оқытудың әдістерін жете
игрген шығармашылық еңбек ететін, педагогикалық шеберлігін, үнемі
жтілдіретін маман. Шығармашылық ізденіс еңбектің, мамандықтың барлық
саласында өте қажет. Ал мұғалім үшін ол ұстаздық дарындылыққа жетудің жолы.
Себебі: мұғалім еңбегінің объектісі жансыз дүние емес өте күрделі қарама-
қайшылықты әрі нәзік, жас ұрпақтың рухани дүниесі.

II.II Педагогтық әдеп және педагогтық іскерлік.

Педагогтық әдеп – мұғалінің ең етене кәсіптік белгісі, яғни мұғалім
әрбір нақты жағдайда оқушыларға тәрбиелік әсер етудің бірден – бір тиімді
қүралын қолданатын арнайы педагогикалық іскерлік. Педагогикалық әдепке
оқушылар жүрегіне педагогикалық жол табу. Мамандықтың да белгілі бір
айырықша белгісі болатының өздерініз де білесіздер. Ол белгі адамның
үйреншікті әдетінен, сөйлеген сөзінен, тіпті тиім киісінен де байқалуы
мүмкін.
Мұғалім кәсібінің ерекшелігі ең алдымен оның педагогтық әдебінде жатады.
Әнші үшін ән немесе музыкант үшін музыканы ұғу қандай қажет болса, мұғалім
үшін педагогтық әдеп сондай қажет. Қазір бізде ұстаздық шеберлік жайы көп
айтылып жүр. Мұның өзі заңды да. Шеберлікті ұдайы шындамайынша, мектеп
алдына қойылып отырған қыруар міндеттерді жүзеге асыру мүмкін емес.
Сонымен, ұстаздық шеберлік дегенііз не болды?
Ұстаздық шеберліктің негізі, біріншіден,мұғалімнің өмірге көзқарасы,
оның идеялық нанымы. Мұғалім оқушыларды мораль рухында тәрбиелеуі керек.
Ал, ол үшін оның өзі алдымен осы моральды бойына сіңірген адам болуы тиіс.
Ұстаздық шеберлік, екіншіден, пәнді жетік білуді, ойымызды оқушыларға
жеткізу үшін негізгі материалды терең түсініп, олардың алдына жан-жақты
дайындықпен баруды,сонымен қатар, оқушыларымыздың бойына әдеп,әдет,дағды
сияқты жақсы қасиеттерді сіңіру үшін моральдық нормаларды білуді қамтыды.
Үшіншідең, оқыту мен тәрбиелеудің әдіс – тәсілдерін міндетті түрде меңгеру
ләзім. Педагог көп біліп қана қоймай, сол білгендерін оқушылпрға бере
білуі, яғни белгілі бір сынып оқушыларының жас мөлшері ен шама - шарықтарын
ескеріп, сабақтың қызықта, түсінікті әрі жеңіл ету жағын ойластыруы қажет.
Педагогтық әдеп ұстаз шеберлігінің төртінші құрамды бөлігі десе болады.
Педагогтық шеберлік – тек қана мұғалімнің жалпы жан – жақты және
методикалық сауаттылығы ғана емес, ол-әр сөзді оқушыларға жеткізе білу,
олардың толық қабыл алуы, толғанып бойға сіңіруі. К.Р. Ушинскийдің сөзімен
айтқанда педагогика теориясын қаншама жетік білгенінен педагогтық
әдептің қырсырын меңгермейінше бұған оның қолы жетпейді.Егер, педагог
таланты, педагог шеберлігі жайында әңгіме қозғала қалса,балалар жүрегіне
жол табу, олармен байланыс мәселесі алдымен айтылуы тиіс.Педагогтық әдеп
оқуда,тәрбиеде де қажет. Оның рөлі тәрбие жұмысында тіпті ерекше. Әдеп
әлемінең алыстау мұғалімнен балалар өздеріне ауыр тигенімен әйтеуір бірдене
үйренер. Алайда , ондай мұғалімдердің тәрбисінең нәтиже шығу – шықпауы екі
талай моральдық сенім, ынта, ықылас,талғамды күштеп қалыптастырмайды.
Қалыптастыру үшін амал біреу: оқушылар мұғалімдерің шексіз сүйіп, құрмет,
тұтулары керек. Педагогтық әдеп аңадай қажет. Оған қоса,педагогтық істің
шебері оқушылардың түсінігін, тәжірибесін біліммен байытып моральдық
сапасын қалыптастыруға программалық материалдың жақсы мұғалімі болып ғана
қойамй, оқушылардың тәрбиешісі де болуы тиіс. Әуелі, жалпы әдеп жайында
бірер ауыз сөз. Әдеп - (такт) сөзі (латынша tactus) жағысу, адамдар
арақатынасының түрі мағынасында қолданылады. Әдеп – адамдардың өзара жақсы
қарым-қатынас жасауына қажетті жағдай. Әдепті адамдарға басқаларға барынша
жақсылық жасауды,қуаныш әкелуді тілеп тұру тән. Басқа адамдармен қарым-
қатынаста әдепті адам сақта сергек. Ол өзін коллективте оған сөзімен,
жеңілтек мінезімен ешкімнің көңіл-күйін бұзбауға тырысады. Кез келген
тәрбиелі де мәдениетті адамның бойынан педагогтық әдеп табыла бермейді.
Педагогтық әдеп – медицина қызметкерлернің дәрігерлік этикасы сияқты
мұғалімнің кәсіптік сапасы. Ол педагогтық біліммен педагогтық тәжірибені
қоса алғанда пайда болатын педагогтық шеберліктің құрамдас бөлігі болып
табылады.Педагогтық әдептің негізі оқушыларға деген шын ықыласта және
олардың адамдық ар-ұятына деген адалдықта жатыр. Педагогтық әдепке - баланы
адам ретінде сыйлау деп анықтама беруге болады. Баланы құрметтеу қажет
екенің біздің алдыңғы қатарлы педагогтар аз ескерткен жоқ. Н.Г.
Чернышевский бала тәрбисінде әрдайым қамқорлықпен қарау сақталуынталап
етті.
Бұл ойды М. А. Добролюбов шәкірттер бойындағы адалдықты қалау емес,
қайта оның дамуына қамқор бола білуіміз керек деп, одан әрі дамытты.
Педагогтық әдеп – творчство, ақыл –ой әрекеті, айрықша іскерлік. Әдепті
мұғалім педагогтық әр түрлі әдіс – тәсілдердің мол арсеналын меңгеріп қана
қоймай, сонымен қатар оларды ақыл таразысына салып өлшеп,орынымен пайдалана
білді. Денекерлік қызмет атқаратын амал-тәсілдр айналаға жылу беріп,
мұғалім мен шәкірттердің ара қатынастарың жұмсартады. Жеңіл әзілмен
мұғалімнің тапқырлығы осының ішінде.
Қосалқы әдіс-тәсілдер қоры тәжірибелі мұғалімдерде мол болады. Әрине,
мұғалім әдепті болғанда ғана,оқушылар оның сөзіне жан – дүниелерімен құлай
берілгенде ғана, қосалқы әдіс-тәсілдер өз нәтижесін бермек.Оқушылардың
мінез-құлықтарының қырсырын нәзік түсінетін әдепті мұғалім дөрекі, добал
мұғалімге қарағанда өзін көтеріңкі сезінеді. Әдепті мұғалімге оқушылардан
көз айырмаудың қажеті жоқ. Оның оқушылармен байланысы сенім мен өзара
сыйластыққа құрылады. Сондықтан да, ондай мұғалім оқушыларымен ара-тұра
жеңіл әзілдесіп, қайсыбіреулеріне мысқылмен ескерту жасай алады. Әдепті
мұғалімнің мінез-құлқы түгелдей (дауысы, жүріс - тұрысы,қалпы) табиғи
болады. Оқушылармен әдеп қарым-қатынаста болу әдетіне, мінезінің ажырамас
бір бөлігіне айналады. Бойына осындай әдет-дағдылар сіңген ұстаз ғана
шәкірттерінің жүрегіне жол табады. Бұған әр педагог ие болуы қажет.

II.III Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны және сыныпта
тәрбие жұмысын ұйымдастырудың формалары.

Мектеп өмірінде мұғалім – басты тұлға. Мектеп мұғалімі балаларды
оқытып қана қоймай, сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол белгілі бір
сыныпта оқушының оқу – тәрбие жұмысын ұйымдастырушы әрі ұстазы, ақылшы -
кеңесшісі болып саналады. Сондықтан да ол қиын да, әрі жауапты міндетті
іс. Соған қараыстан мұғалімдердің кейбіреуі бұл міндетті өздерінің білім
беру қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны негізгі
педагогикалық әрекеті ретінде қарастырады . Дегенмен , сынып жетекшісінің
тәрбиелік қызметі қиыншылықты қиын болғанымен де, әрине ол балаларға өте
қажет. Себебі: мектеп құрылымдағы ең негізгі буын ол – сынып. Мұнда
оқушылардың таным әрекеті ұйымдастырылып, олардың өзара әлеуметтік
қатынастары қалыптасады. Балалардың болашақ әлуеттік жағдайға бйімделуі,
олардың демалысына қатысты мәселелері алғашқы ұжым болып қалыптасу дәрежесі
соған сәйкес сыныптың жағымды көніл-күй жағдайы жүзеге асырылады.
Олай болса сыныпта оқушылардың, оқу тәрбие әрекеті ұйымдастыру, тәрбилік
шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктеледі. Ол
оқушыларға қатысты мектеп өміріндегі мәселелерді шешуде нақтылы көмектесуге
және оларды тартымды әрі қызықты етіп тырысады. Ол өзіне қатысты сыныпта
оқушылар ұжымың ұйымдастыра отырып, осыған сол сыныпта дәріс беретін пән
мұғаліміндерің, оқушылардың ата-аналарың және жұртшылықтық бала
тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарың ортақта отырып
шешеді. Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты – мектеп оқушыларың
қоғамның белснді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау.
Сыныптағы әр бір жеке тұлғаның ғылыми дүние-танымының қалыптасуың,
адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп,
жан-жақты жарасамды дамуына ықпал тұғызу. Сондықтан оның жұмысының мазмұны
мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақсатқа бағытталуы тиіс. Атап айтқанда,
тәрбиенің негізгі салалары: ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, еңбек және
дене тәрбиесін, елжандылық т.б. тәрбие міндеттерің мектеп пен сыныптың
нақтылы өмір жағдайына байланысты қарастыру.
Сынып жетекшісінің міндеті – сан алуан. Сол себебті ол жүргізетін тәрбие
жұмысы өзінің психологиялық мазмұны жағынан өте күрделі, әрі көп ізденісті
талап етеді.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі міндеті қандай ?
1. Сыныптағы оқушылардың талап – тілектері мен мүдделерін және олардың жеке
басының ерекшеліктерің жан-жақты зерттеп білу.
2. Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап, оларды ынтымағы
жарасқан, белснді, саналы ұжымға ұйымдастыру.
3. Сыныптағы пән мұғалідері мен мектеп әкімшілігінің және оқушылардың ата-
аналардың тәрбиелік ықпалын үйлестіру, оқушыларға міндеттейтін
педагогикалық талаптардың бірлігін қамтамасыз ету.
4. Тәрбие үрдісінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың тығыз қарым-
қатынасын қамтамасыз ету.
5. Оқушылардың ата-аналарымен үнемі байланыс жасап, отбасындағы бала
тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, насихат жұмыстарың ұйымдастыру.
6. Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс түрлі бағытта тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру.
7. Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігін қамтамасыз ету.
8. Тәрбие қызметінің тұтастығың, жүйелігін, тәрбиелік шараларының бірлігін
қамтамасыз ету.
9. Тәрбиенің негізгі бастауы-ұяттық тәлім-тәрбиені сынып жетекшісі
қызметінің маңызды бір саласы ретінде қарастыру т.б.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттерімен толығырақ таныс болу үшін Класс
жетекшісінің жұмысы туралы әдістемелік хатпен, жалпы білім беретін орта
мектептердің жарғысымен т.б. көптеген құжаттармен таныс болу қажет. Олардың
тізімі әдебиеттер бөлімінде.
Дұрыс тәрбие өмір бойы азық. Сол дұрыс тәрбиені ұйымдастыратың басшы
тұлға – мектептегі сынып жетекшісі. Қеңес өкіметі орнағанға дейін патшалық
Ресейдегі оқу мекемелерінде арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар болмады.
Ол тек XIX ғасырда 70 жылдарында ғана пайда болды. Дегенмен, тәрбие
мәселесімен кәсіби айналусышы адамдар ертерек пайда болды. Олар ақсүекпен
ауқатты отбасыларда бастапқы кезде қүтішілер (няньки), кейіннен
гувернанткалар ретінде қызмет етті. Ал оқу мекемелерде, 1804 жылғы
Университеттік мекеме жарғысын сәйкес оқушыларды тәрбилелеу ісі үретуші
–ұстаздарға (ерлер гимназиязында), ханымдарға (әйелдер гимназиясында) өз
оқушыларын бакылап олардын тәртібіне жауап беру міндеті жүктелген.
1878 жылгы гимназия және училище туралы жарғыда, оқушыларды тандаю
мақсатында олардың жеке басын танып білу қажеттігі де баса көрсетілген.
Дегенмен, орта оқу мекемелерінде баламен тәрбиелеу ісін ұймдастыру
мәселесі оқушылармен қатар, оқушаларды қадалаушыларға да (надзиратели)
жүктелген. Олардың негізгі міндеттері тәрбиелейушілердің тәртібін қатаң
бакылау; оқушылардың жетістіктерін, теріс қылықтарын, не нәрсеге
беймділігін, мінез - құлықтарын белгілеу үшін кунделік жүргезу тапсырылды.
Сонымен бірге, олар тәрбиеленушілердің қолы бос уакытында кітап оқуын
қадалауға да міндетті болды.
Сынып тербиешісі қызметті 1871 жылғы "гимназияда сынып тербиешісі"
жарғысында ресми түрде бекітілді. Соған сәйкес сынып тәрбиешілері
мұғалімдер есебімен тағайындалып, олар білім беруімен де айналысты. Сынып
тәрбиешінің міндеттерің ауқымы кең болады. Сабақта тәртіпті сақтауға ықпал
ету, сабаққа қатысуды қадағалау; мектеп іс-қағаздарын жүргізу; оқушылардың
дамуын, таным қабілеттерін бақылап зерттеу; сол сыныпта сабақ жүргізетін
оқутышымен ай сайын мәжіліс өткізу. Сонымен қатар сынып тәрбиешілері
тәрбиеленушілердің мемлекеттік заңдарды және оларды орындаушыларды
сыйлауға, отанга және мемлекетке берілгендік сезімдерін тәрбиелеуге
міндетті болды. Мұнда діни сезімге көптеп қөңіл аударылды.Бірақта, іс
жүзінде сынып жетекшілерінің әрекеті тек тәрбиелетушілерді бақылау және
тәртіпті сақтаумен ғана шектелді.Себебі, оқу мекемелеріндегі мұндай
қызметтің мәртебесі онша жоғары болмады.Әрі онда негізімен оқуға көптен
көңіл бөлінеді. Сондықтан, сынып тәрбиелерінің тәрбие жұмысымен айналысуға
уақыттары да аз болды.XIX ғ. аяғы XX ғ. бас кезеңінде қоғамдағы кейбір
өзгерістерге сай баланың жеке тұлғасына деген көзқарас өзгеріп, оның
қажеттілігі мен қызығушылығына көңіл бөле бастады. Дегенмен де сынып
тәрбиешілерінің қызметі 1871 жылғы Жарғыға сәйкес өзгеріссіз қалды.
Олардың маңызды міндеті – оқу процессін ұйымдастыру болып есептелді.
Сабақта тәртіп орнату; сабаққа қатысуы; қосымша сабақ ұйымдастыру; үй
тапсырмасын орындалуы т.с.с. XX ғ. басында оқушылардың сабақтан тыс
жұмыстарын, демалысын, әр түрлі пәндер бойынша қосымша сабақтарын және
әдеби кештер мен дене қимылы ұйірмесін ұйымдастыруға мақсатты түрде көңіл
бөліне басталды.1913 – 1914 ж. сабақтан тыс жұмыстардың жаңа формалары
пайда болды: тілдік, сурет салу, музыка, балшықпен жабыстыру ісімен
шұғылданатын үйірмелер, қойылым қою, әдеби-музыкалық, би кештерін, көрме
жұмыстарын ұйымдастыру, саяхатқа бару. Осындай жұмыстарды атқару барысында
сынып тәрбиешілері тағы да негізгі ұйымдастырушы және оларға қатысушы бола
алмады. Олардың міндеті бақылауда аспады. Кеңес дәуірінің алғашқы
кезеңдерінде де сынып жетекшісі деген, қызмет болмады. Оқушылармен тәрбие
жұмыстары ұйымдастыру, мұғалімнің бәріне бірдей жүктелді. Оларды топ
жетекшілері деп ашады. Негізгі міндет – коммунистік идеология аяғында
оқушылардың саяси тәрбиесіне көптен көңіл бөлу.оқушылардың бастауыш
ұжымдарында жалпы мектептін өзін-өзі басқаруды ұйымдастыруды мақсат етіп
қойды.Іс жүзінде тәрбие жұмысына онша көңіл бөлінбеді. Мұғалімнің қызметі
ресми түрде жойылып оқушылардың өзін-өзі басқару ұйымына басымдылық
берілді. Мұғалімнің қызметі оқушылар және олардың ата-аналары жайында
мәліметтер жинастыру, сабаққа қатысуың қадағалау т.с.с. болды.
1928 ж. сынып тәрбиешісі қызметі ресми түрде жойылып оқушылардың өзін-өзі
басқару ұйымына басымдылық берілді. Дегенмен де бұл бағытта да оң нәтижеге
қол жеткізу мүмкін болмады.
20 ж ортасында оқушылар ұйымы дағдарыс жағдайында болды. Ондағы
себеп, балаларда ұйымдастыру жұмысына қатысушы тәжірибенің жетіспеушілігі,
олардың мүмкіндігі арттық бағалау және өзін-өзі басқару. Мәселесінде
мұғалімдердің рөлін өз дәрежесінде бағаламау. Мұндай жағдайдан шындық
бірден бір жолы мұғалідерді оқышылар тобына – бастауыш ұжымға бекіту,
олардың міндетіне оқушылардың өзін-өзі басқару ұйымына жетекшілік ету, оқу
тәрбие процесін ұйымдастыру, оқушылардың жеке басын, және өмір жағдайын
зерттеу, ата-аналарымен жұмыс істеу болды.
1930 ж. отандық мектепте өте маңызды өзгеріс болды: оқу процесіне сыныптық
сабақ жүйесін өткізу, оқушылардың жеке дара білімдерін жүйелі түрде есепке
алу, тұрақты оқу бағдарламалары мен оқулықтарды жасау т.б. Осыдан
байланысты топ жетекшілерінің де жағдайы өзгерді.
1934 ж. Жалпы еңбек мектебінің Жарғысы мен Ережесінің қабылдануы,
ектептердегі оқу – тәрбие процесін топтап оқыту тәртібін көшіруі, сыныптық
сабақ жүйесіне өтуге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.