Бiлiм беру жүйесi қоғамның әлеуметтiк
КІРІСПЕ
Бiлiм беру жүйесi қоғамның әлеуметтiк - экономикалық дамуында жетекшi роль атқарады,
Білім беру жүйесі - сабақтастығы бар білім беру бағдарламалары мен әр түрлі деңгей мен бағыттағы мемлекеттік білім беру стандарттары жүйесінің, оларды әртүрлі ұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі және түрдегі білім беру мекемелерінде іске асырушы тармақтардың, сонымен бірге білім беруді басқару органдары жүйесінің жиыны.
Бiлiм беру жүйесi қоғамның әлеуметтiк - экономикалық дамуында жетекшi роль атқарады, сондай - ақ оны әрi қарай айқындай түседi. Ал бiлiмнiң қалыптасып, дамуының жалпы шарттары философияның негiзгi мәселесi - рухтың материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетiн iлiм таным теориясы деп аталады. Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан түбiрлi айырмашылығы - ол бiлiмнiң қалыптасуы мен негiзделуiнiң жалпы ұстанымдарын, объективтiк қатынастарды қалыптастырады.
Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай: Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс - тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Жалпы білімнің жүйесі - қоғам дамуымен бірге дамып, әрдайым үнемі өзгеріп отырады. Ол әр елдің экономикалық ерекшеліктеріне қарай қалыптасып, үнемі үздіксіз жетіле отырып, барынша күрделене түседі.
Бүгінгі жаңа қоғамда мұғалімнің ішкі жан дүниесі де жаңаша, демек болашақ ұрпақтан үлкен үміт күтілуде.
Ойдағыдай тәрбиелеудің сыры оқушыға деген құрмет сезімде жатырдеп Р.Эмерсон өзінше баға бере білген. Мектептегі басты тұлға ұстаз десек, білім саясаты ең алдымен ұстаздар қауымы арқылы жүзеге асырылады. Ал біздің келешектегі мақсатымыз - рухани жан дүниесі бай, жан-жақты жарасымды дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру.
Білім ордасы - жас ұрпаққа сапалы білім, саналы тәрбие беру, бірнеше ғасырлар бойы жиналып сақталған мұраларын келешек ұрпақ игілігіне жеткізе алатын мәдени ошақтар, ұлттық тәлім - тәрбие орталығына айналмақ. Ұлттық мектеп тағдыры қай қилы заман да да, қай ұлттың болсын көзі ашық, көкірегі ояу, ұлтжанды азаматтарын толғандырып келген ең өзекті мәселелердің біріне саналды.
Қазіргі таңда Қазақстан бүкіл әлемдік білім кеңестігіне ену табалдырығында. Өмір ағымына қарай білім беру жүйесінің моделі күрделі өзгерістерге ұшырап отыр. Сондықтан заман талабына сай жаңа мазмұнда білі беруді ұйымдастыру 12 жылдық оқытуға көшумен тікелей байланысты.
Ондағы өзекті мәселе әлемдік білім кеңестігіне шығудағы Қазақстанның жаңа ұлттық білім моделін қалыптастырудың тиімді жолын анықтауында. Елбасы Н.Ә.Назарбаев білім мен ғылым қызметкерлерінің екінші съезінде Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары. Мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан жүктелетін міндет өте ауыр деген болатын. Осы ғылым мен білімнің негізін тереңдету нәтижесінде ғана еліміз өзінің елдігін басқа елдер алдында көрсете алады. Ал ел тағдыры оның келешекте кемелді ел болуы мектептің қандай негізде құрылуына байланысты болмақ.
Біздің стратегиялық міндетіміз - бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан лайықты орын алу деп елбасшымыз әңгіменің басын ашып айтқаны бар 12 жылдық білім берудің негізігі мақсаты еліміздегі білім беру жүйесінің құрылымы мен мазмұнын толықтай өзгерте отырып, заманына сай мектеп құру. Олардың білімді де, білікті, парасат пайымы мол, саналы да сарабдал азамат боп жетілуі тәлім мен тәрбие беретін мұғалімге тікелей байланысты. Мұғалімге артылатын сенім жүгі соншалық ауыр дей отыра, сонымен қатар оның ұлағатты ұлы жол екенін естен шығарып алмаған жөн. Демек, өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай қабылдайтын, ұлттық қасиеттеріміздің асылдарын асқақтата отырып, шәкіртінің жанына құятын ұстазды ғана бүгінгі күннің лайықты тұлғасы деуге болады. Өз ойымнан түйгеннің бір шеті мынада жатыр.Жаңа көз - қарастағы мұғалім - рухани байлығы мол, өз ісінің шеберіне айналу және жаңашылдыққа талпынатын шығармашыл тұлға болуы керек. Әрине, өз мүмкіндіктерінее баға беретін әлемдегі білім беру кеңестігінің даму бағытын, болып жатқан әртүрлі интеграциялық процестерде бағдарлай алатын деңгейін естен шығармаған жөн.
Қазақстан республикасында жалпы орта білімнің қазіргі жай-күймен әлемдік білім кеңестігінің дамуындағы бетбұрыстарға 12 жылдық жүйеге көшудің талаптарын түсініп игеру жолы тағы бар. Біздің ойымыздың түп төркіні бүгінгі күні 12 жылдық білім беру мазмұнында жатыр.
Жаһандану үрдісі басым болғандықтан ба, батыстық өркениетке еліктеуі күшейіп келе жатқандықтан ба, қазіргі кезеңде білім саласындағы әр адамның көкірегінде қазақтың жарық жұлдызына айналған Мағжан Жұмабаевтың мына бір сөзіне құлақ асу абзал-ақ: Қазақтың тағдыры да, келешек ел болуы да мектебінің қандай негізде құрылуына барып тіреледі. Келешекте ақынның сөзі алдыңғы буын өкілдерінің жолбасшысы болары анық.
Бүгінгі күнде жалпы орта білім беретін мектеп - жаңа қоғам мектебі,яғни болашақ мектебі. Халықтық мәдениетке интеграцияланған, баланың жеке басының дамуына педагогикалық жағдай жасайтын, рухани жағынан таза, дүниеге тік қарайтын, қоршаған ортамен жүйелі байланыс түзетін, білімнің жаңа мазмұнымен байланысқан, бәсекеге қабілетті жаңа ұрпақ өсіріп, дамытып жетілдіретін мектеп болуға тиіс. Елге танымал аты шулы ғұламалардың бірі Әл-Фараби былай деген екен: Тәрбиесіз қолға білім салма деген бағдарлы ойын тек қана ескеріп қана қоймай, педагогиканың діңгегіне, мектеп жұмысының тірегіне айналдыру баршамыздың міндетімізге айналуы тиіс. Менің ойымша білім беруді тәрбиеге негіздеудің екі қанаты бар. Олар білімді ұлттық құндылықтар мен өркениетке негіздеу. Шәкіртті өз күш-жігерін пайдалануға баулу. Бұл екеуі құстың қос қанатындай, бірінсіз бірі шәкіртті самғау биікке көтере алмайды.
Ендеше сапалы білім беретін мектеп бүгінгі күнде өзіндік мектеп реформасын қажет етпек. Сондықтан да мектеп реформасын тек мектептің басқару жүйесі мен оқыту процессін ғана қамтып қомай, сол мектептің бала оқытатын мұғалімдері жаңа бағытқа қарай кәсіби шеберлігін күнделікті ұштауын талап ету жағы тағы бар.
Бүгінгі күнде мектептің жаңа реформалық жүйесі 12 жылдық білім беру турасында әрбір өзін кәсіби деңгейі жетілген деп есептейтін кез келген мұғалім, білім беру қызметкері бұл жүйенің қыр-сырын түгел меңгермей, бала дамуының мәселелерін түгелімен меңгере алмайды. Сондықтан да, білімнің жаңа үлгісі өзіне сәйкес жаңа мұғалімдерді талап етеді. Сіздің білім беруге қосар құнды үлесіңіз - ұнамды қатынас болмақ. Ендеше қазіргі заман мұғалімі шығармашылықпен жұмыс істей алатын жеке тұлға, педагогикалық қызметінің барлық келеңді- келеңсіз жақтарын зерттеп меңгеруге ынталы, өзінің пәнін жетік меңгерген, кез- келген педагогикалық жағдайда өзінің білімділігі, іскерлігі, шеберлігі арқасында шеше алатын, педагогикалық үрдістің нәтижесін жақсартуға ұмтылатын мұғалім болуы керек.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ
Қазақстандағы білім беру саласын жетілдіру бойынша Мемлекет Басшысы Н.Ә.Назарбаев 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында түбегейлі жаңа мақсаттар қойылып, білім саласы жеке жетілдіру бағыты ретінде көрсетілген .
Өйткені, білім - ұлттың бәсекеге қабілеттігін арттырудың басты құралы болып табылады.
Сонымен қатар, халықаралық тәжірибе өмір бойы білім алу қағидасы негізінде ерте балалық шақтан ересек жасқа дейін адами капиталға, атап айтқанда, білім беруге бөлінетін инвестицияның экономика мен қоғамға елеулі қайтарымы болатынын дәлелдеп отыр.
Білім беру саласын жетілдіру бойынша 2011 жылы білім саласын дамытудың заңнамалық әрі идеологиялық негізі қаланған болса, 2012 жылы білім және ғылым саласында көптеген жаңартулар болды. Бірқатар маңызды жетістіктерге қол жеткізілді. 40-тан астам түбегейлі жаңа базалық механизмдердің көпшілігі тәжірибеге енгізілді. Мектепке дейінгі тәрбие жүйесінде Балапан бағдарламасының арқасында балаларды қамту 2011 жылдан екі есе өсіп, 71,5%-ға жетті. Екі жыл ішінде бұл көрсеткіш бойынша дамыған елдердің деңгейіне жақындаймыз (80% жуық). Мемлекеттік - жеке әріптестік, жан басына қаржыландыру механизмдері іске қосылды .
Елбасы тапсырмасына сәйкес Балапан бағдарламасын жүзеге асыру 2020 жылға дейін жалғасатын болады. Бұл міндет жергілікті және орталық органдармен өзара тығыз әріптестікке тікелей байланысты болмақ.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру - он екі жылдыққа көшу және кәсіби міндеттерді өздігінен, шығармашылықпен шеше алатын, қызметтің жеке және қоғамдық мәнін түсінетін және оның нәтижесіне жауапты қарайтын құзырлы, бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыруды қамтамасыз ететін білім берудің тиімді жүйесін құруды көздейді.
Жоғарыда аталған іс-шараларға еліміздегі білім беру саласын дамытуда мемлекет тарапынан зор қолдаулар табылып, реттеліп жатыр. Сондай-ақ, қазіргі таңда білім берудің жаңа үлгісін ендіру тұлғаны дамыту үдерісі ретінде тәрбиеге баса назар аударылуда. Соған байланысты мұғалім мен оқушының тұлғалық-бағдарлы өзара қарым-қатынасы маңызды орын алып отыр. Мұнда тұлғаны рухани тәрбиелеуге, адамның адамгершілік жағынан келбетінің қалыптасуына ерекше мән беріледі. Сондай-ақ, білім беру факторларының: мектеп, отбасы, әлеуметтік ортаның кірігуі көзделеді.
Еліміздегі білім беру жүйесін жетілдірудің басты мақсаты - еліміздегі білімнің сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.
Бұл мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер қойылып, шешімі табылады деп ойлаймыз:
-оқу процесіне заманауи әдістемелер мен технологияларды енгізу;
-Назарбаев Зияткерлік мектептері дербес білім беру ұйымының тәжірибесін қазақстандық білім беру жүйесіне тарату;
-педагогикалық кадрлардың кәсіби дайындық деңгейін арттыру;
-педагогикалық базалық білім беру стандарттарын, мектеп мұғалімдері мен ЖОО оқытушыларының біліктілігін арттыру талаптарын жаңарту;
-мектепке дейінгі тәрбиенің жаңа сапасына көшу. Қазіргі кезде әлемде мектепке дейінгі тәрбие мектепке дейінгі білім беруге ауысуда. Балаларды ерте жастан оқытуға көшу жүзеге асуда;
-кадрлар даярлауды экономика қажеттілігіне сәйкес келтіру;
-білім саласына әлемнің үздік жетістіктерін енгізу;
-Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесін дамыту;
Білім беруді жаңарту оқушылардың білімін ғана емес, оларды қолдану дағдыларын, атап айтқанда, функционалдық сауаттылығын немесе құзыреттілігін қалыптастырады.
Елбасының тапсырмасы бойынша оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытудың ұлттық жоспары әзірленіп, бекітілді. Қазіргі заман талабы - көптілді оқыту және көптілді меңгерген маман дайындау. Бұл бағыт бойынша жұмыстар басталып, жүргізілуде. Қазақ тілі - ұлтымыздың рухы, рухани байлығы.Тіліміздің дамуы, қоғамдағы орнын нығайту және қалпына келтіру жолында білім саласының жауапкершілігі ерекше. Қазақ тілі барлық мектептерде оқытылады. Оқушылардың 60%-дан астамы қазақ тілінде білім алады. Мұндағы басты мақсат - барлық бітірушілердің қазақ тілін жақсы меңгеріп шығуы. 2013 жылдың 1 қыркүйегінен бастап 1-сыныптан ағылшын тілін оқыту енгізіледі .
2012 жылы жоғары оқу орындарында тиісті пән педагогтері мен мамандарын даярлау басталды. Президент тапсырмаларын орындау мақсатында бүгінгі білім берудің барлық деңгейлерінде көптілді оқытуды дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы әзірленуде.
Қазіргі таңда білім беру саласын жетілдіру мақсатында E-learning электронды оқытуды дамыту жобасына 600-ге жуық мектеп қосылды. 2020 жылы мектептердің 90%-ын қамтитын болады. Алайда, мұндай оқудың тез дамитынын ескеру керек .
Осы жағдайларды ескеріп, әлемдік трендтерді үнемі қадағалап, уақытылы түзетулер енгізіп, заманға сай жаңа білім беру жүйесіне келуіміз қажет.
Білім беруді жетілдіру - қазіргі кездегі оқу-тәрбие процесін оқушылардың патриотизмін, мораль және адамгершілік нормаларын, ұлтаралық келісім мен төзімділігін, физикалық және рухани дамуын, заңды құрметтеуін қалыптастыруына бағыттайды. Бұл құндылықтар қазіргі тәрбие жұмысының негізі болуы тиіс. Осыған орай, Министрліктің жанынан ашылған Жастар ісі комитеті жұмысының бағыты айқындалып, 2013 жылдың бірінші жартыжылдығында Мемлекеттік Жастар саясаты туралы Заң жобасын әзірленуде. Негізгі бөлімдерде аталған барлық атқарылып жатқан шаралардың ұтымды іске асырылу елеміздің білім беру саласының дамып, бәсекеге қабілетті елдердің қатарына қосылуда жемісін берері мол.
ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ МАҚСАТЫ
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп - үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі - педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті.Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы,коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап отыр.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты білімнің мәнін түсінуге, соның нәтижесінде өзіндік іс- әрекетке енуге және жеке өміріндегі тәжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады. Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Сондықтан олардың функционалдық сауаттылықтарын кәсіби шеберлікпен ұштастыру үшін нәтижеге бағытталған білім беру үлгісінде мақсатты түрде білім беретін, қалыптастыратын, дамытатын андрогогикалық процесс қажет. Басқаша айтқанда ересектерге арналған, жалпы және кәсіби білімнің қажеттілігін дамыту, ғылым, білім мен мәдениет жетістіктері арқылы адамдардың жалпы мәдениеті мен әлеуметтік белсенділікті дамытуға бағытталған танымдық іс-әрекетке ынталандыру үшін білім беру. Қазіргі білім беру парадигмасы білікті адамға бағытталған білімнен мәдениет адамына бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру- оның философиялық , психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.
Сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың идеяларға негізделген жаңа мазмұнын қамтамасыз ету міндеті тұр.
Француз қайраткері Адамға оқып - үйрену өмірде болу, өмір сүру үшін қажет дегендей оқыту процесін технологияландыру, осыған сәйкес оқу бағдармаларын жасау, ғалымдар мен жаңашыл педагогтардың еңбектерімен танысу жұмыстары мұғалімдердің үздіксіз ізденісін айқындайды. Жаңа педагогикалық технологиялардың негізгі мәні пассивті оқыту түрінен активті оқытуға көшу оқу танымын ұйымдастырудағы бастамашылдығына жағдай туғызу, субьективтік позицияны қалыптастыру.
Білім сапасын арттыру және нәтижеге бағытталған үлгіге беталуы барысында мұғалімдер мемлекеттік стандарт берілген нәтижелерге жетуде кәсіби шеберлікпен меңгерген зерттеу біліктері мен дағдылары нәтижесінде проблеманың шешімін таба алатын, ақпараттық - коммуникативті мәдениеті жоғары тұлғалық - дамытушылық функцияны атқарады. Қазіргі заман адамның осы құзыреттілікті меңгере отырып тек кәсіби икемділігін оңтайландыруды қамтамасыз ету ғана емес, іске асырылу мүмкіндігін үнемі оқып - үйрену және өзін-өзі жасау талабын қалыптастыра алады.
Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай- ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сыңдарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің сапалы да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтердің, зиялылар қауымының деңгейіне байланысты. Дәстүрлі білім беру жүйесінде білікті мамандар даярлаушы кәсіби білім беретін оқу орындарының басты мақсаты - мамандықтарды игерту ғана болса, ал қазір әлемдік білім кеңестігіне ене отырып, басекеге қабілетті тұлға дайындау үшін адамның құзырлылық қабілетіне сүйену арқылы нәтижеге бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну - қазіргі таңда негізгі өзекті мәселелердің бірі. Жалпы алғанда құзырлылық ұғымы жайлы ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылық ұғымы - соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым.
Құзырлылықтың латын тілінен аудармасы сомпетенсбелгілі сала бойынша жан - жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара алады дегенді білдіреді деп көрсетеді. Бұл жайлы Б.Тұрғанбаева ... өзінің практикалық әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуын - құзырлылықтар деп атаймыз деп анықтаса, Ресей ғалымы Н.Кузьминаның көзқарасы бойынша, Құзырлылық дегеніміз - педагогтің басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлығы .
Латын тіліндегі компетенссөзін ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылықты білімін, біліктілігін, дағдысын, тұлға мінез- құлқын , ең бастысы тұлға мүмкіндігін бағалаудың критерийі мақсатында қарастыру құзырлылық маңызын толық аша алады. Олай болса, құзырлылық, нәтижеге бағдарланған жаңа білім беру жүйесінің сапалық критерийі ретінде әлеуметтік және өмірлік көзқарастарды есепке алу қажет деп жазса, Б.Тұрғанбаева Құзырлылыққа бағытталған оқыту үрдісінде тәжірибелік жолмен мәселені шешу мүмкіндігі молаяды. Осы жағдай біліктілікті арттырудағы екінші үлгіге көшірудің негізі бола алады. Өйткені,құзырлылыққа бағытталған үлгіде білім алушылардың өздерін ұйымдастыру - басты мақсаты деп көрсетеді.
Қ.Құдайбергенова Құзырды әртүрлі кенеттен болған ситуацияларда мәселелерді шешу үшін қажетті білімді немесе әрекетті көрсете білу қабілеті, білім мен өмірлік ситуация арасындағы байланысты орнату мүмкіндігі ретінде, ал құзырлылықты адамның өзіндік деңгейіне, даралық қасиеттеріне тікелей байланысты тұлғалық, теориялық, практикалық өлшеу дәрежесі жоғары деңгейде кіріктірілген құрылым ретінде қарастыру ұсынылады деген тоқтам жасайды.
ҚР БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ 2011-2020 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ
Қазіргі заманауи жағдайларда стратегиялық ресурс адами капитал болып табылатын еңбек өнімділігі экономикалық гүлдену мен бәсекеге қабілеттіліктің ұзақ мерзімді негізіне айналуы тиіс.
Сауатты адамдарсыз заманауи инфрақұрылымды дамыту, тиімді мемлекеттік аппаратты құру, қолайлы бизнес климатты қамтамасыз ету мүмкін емес.
Саяси ерік пен мемлекеттің жан-жақты қолдауының болуы осы реформаларды жүргізу негізі болып табылады.
Бағдарлама екі кезеңде іске асырылады: 2011 - 2015 жылдар мен 2016-2020 жылдар.Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңінде (2011 - 2015 жылдар) жекелеген бағыттар бойынша білім беруді дамытудың модельдерін әзірлеумен, оларды сынақтан өткізумен, сондай-ақ ауқымды қайта құрулар мен сынақтардың басталуымен байланысты жұмыстарды жүргізу көзделген.
Екінші кезеңде (2016 - 2020 жылдар) құрал-жабдықтарды сатып алуды, инвестицияларды (білім берудің материалдық инфрақұрылымын жаңарту және өзге көршығынды жұмыстар) көздейтін іс-шараларды жүзеге асыруға, сондай-ақ Бағдарламаның білім беру жүйесін дамыту міндеттерін шешуге бағытталған іс-шараларын әдістемелік, кадрлық, ақпараттық қамтамасыз етуге басымдық беріледі, алдыңғы кезеңдерде алынған нәтижелерді енгізуге және таратуға бағытталған іс-шараларды іске асыру қарастырылған.
Әрбір кезеңде жылдар бойынша Бағдарламаның іске асырылуын және бағдарламалық іс-шаралардың білім беру жүйесінің жай-күйіне әсерін сипаттайтын көрсеткіштерді өзгерту жоспарланған.
Күтілетін нәтижелер:
2015 жылға дейін өтпелі кезең аяқталып, Қазақстанның білім беру жүйесі құрылымы, мазмұны, басқару тетіктері мен қаржыландыру дамыған елдер моделіне сәйкес келетін болады.
Білім беру жүйесінің дамуы бойынша Қазақстан ТМД елдері арасынан басым шептерге ие болады.
2020 жылға дейін білім беру жүйесі жоғары білім сапасы мен халықаралық индикаторлармен расталған адами капиталдың даму деңгейі түрінде нәтиже беретін болады.
Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде 2020 жылға дейін мынадай әлеуметтік-экономикалық тиімділіктер қамтамасыз етіледі:
1.Адами капитал сапасы мен еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігінің артуына байланысты туындаған мемлекет экономикасының тиімділігінің және бәсекеге қабілеттілігінің артуы.
2.Білімдерді жобалау, құру және реконструкциялаудың жаңа ұстанымдарын есепке ала отырып, білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайту. Білім берудің ескірген және апатты нысандарын жою. Білім берудің технологиялық және әлеуметтік инфрақұрылымын жаңарту (асханалар мен спортзалдарды, автопарктерді, компьютерлік техниканы және т.б. Жаңарту).
3.Бюджет құралдарын пайдаланудың тиімділігін арттыру.
4.Білім беру саласының қолжетімділігін, ашықтылығын, сапасын арттыру, корпоративтік басқару ұстанымдарын енгізу.
5.Жаңа қаржы-экономикалық тетіктерін енгізу, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарын нормативтік-жанбасылық ұстанымдар негізінде, біліктілік арттыру жүйесін ваучерлік негізде қаржыландыру.
6.Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың вариативтік түрлерін енгізу, балалардың мектепке білім алуға деген жоарғы дайындылығын қалыптастыру, олардың ерте позитивтік әлеуметтенуін қамтамасыз ету.
7.Бейіндік оқыту ұстанымдарына негізделген Бейіндік мектеп жоғарғы мектебінің моделін, оның ішінде оқушылардың жеке оқу траекториясын пайдалана отырып құру.
8.Оқушылардың барлық әлемдік білім берудегі ақпараттық ресурстарына оn-line қолжетімділігін қамтамасыз ету.
9.Білім беру сапасын бағалаудың облыстық жүйесін енгізу.
10.Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, даму мүмкіндігі шектеулі балалар мен ересектерге арналған мектептік және кәсіптік білім берудің тиісті деңгейін қамтамасыз ететін инклюзивті оқыту жүйесін құру.
11.Жаңа фармациядағы мұғалімдердің қажетті санда және тиісті біліктілікте қалыптастыру. Білім беру қызметкерлері еңбегінің экономикалық және әлеуметтік ынталандыру жүйесін, елдегі орташа жалақы деңгейіне шығатын және жұмыс сапасын ынталандыратын оқытушылар жалақысының икемді жүйесін басымды енгізу.
12.Ішкі нарықтағы білім берудің салыстырмалы үлесін арттыру, елдің білім беру жүйесінің білім беру қызметтерін экспорттаудағы көлемі мен құрылымын ұлғайту.
13.Еңбек нарыының сұраныстарына сәйкес келетін, азаматтардың кәсіби, қызмет жолдында және жеке өсуіне ықпал ететін үздіксіз кәсіптік білім берудің икемді жүйесін қалыптастыру.
14.Білім берудегі мемлекеттік-жеке әріптестікті енгізу.
15.Кәсіптік білім беру бағдарламаларының санын, сондай-ақ халықаралық аккредиттеуден өткен ЖОО-ның санын ұлғайту.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕМЛЕКЕТТІК ЖАЛПЫҒА МІНДЕТТІ ОРТА БІЛІМ БЕРУ СТАНДАРТЫ
Орта білім беру елдің тұтас үздіксіз білім беру жүйесінің базалық буыны ретінде жұмыс істейді. Балалардың орта білім алуға деген құқығы жалпы білім беретін мектептердің желісімен қамтамасыз етіледі. Оқытудың ерекше жағдайлары бойынша мектептер, мектеп-интернаттар, дарынды балаларға арналған мектептер, даму және оқу мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған мектептер және т.с.с. болып бӛлінеді. Мектептен тыс мекемелер балаларға қосымша білім беру мен тәрбиелеуді қамтамасыз ете отырып, орта білім беру жүйесіне енеді.
Орта білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Міндеттері:
-азаматтыққа, адамның құқықтары мен бостандықтарына құрметпен қарауға, елжандылыққа, өз Отанын сүюге тәрбиелеу;
-білім сапасын түпкілікті бағалаудың субъективтік факторларының әсерін азайту;
-оқушылардың сапалы білім алуға, функционалдық сауаттылыққа, ал мұғалімдердің біліктілігі мен педагогикалық шеберлігін ұдайы арттыруға деген уәждемелерін арттыру;
-білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдай жасау;
-денсаулық сақтайтын және ақпараттық технологияларды енгізу;
-даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға жағдай жасау.
Орта білім орта білім беру ұйымдарында үш деңгейде кезеңмен игеріледі.
Білім беру деңгейлері білім алушылардың өсу кезеңдерін, өзіндік мүмкіндіктерінің кеңеюін және жеке даму мүмкіндіктерін қолдануға жауапкершілігінің артуын көрсетеді.
Бірінші деңгей - бастауыш білім беру. Нормативтік оқу мерзімі - 4 жыл (1-4 сыныптар). Оқытуды бастаудың ұсынылатын жасы - 6 жас.
Екінші деңгей - негізгі орта білім беру. Нормативтік оқу мерзімі -6 жыл (5-10 сыныптар).
Үшінші деңгей - жалпы орта білім беру.Нормативтік оқу мерзімі-2 жыл (11-12 сыныптар).
Бастауыш білім беру деңгейінде білім берушілер мен білім алушылар арасында адам, табиғат, қоғам туралы алғашқы ұғымдар арқылы білім алушыға қоршаған ортаны түсінуге, ұғынуға, оны қабылдауға мүмкіндік беретін қолайлы педагогикалық орта құрылады; білім алушылар білім алу тәсілдерін игереді.
Білім берудің бастауыш деңгейінде оқыту:
- оқуға ынталандыруды;
- қоршаған әлем туралы алғашқы түсінікті;
- мектепке және өзіне позитивті қатынасты;
- білім алу қабілеттерін (тіл дамыту, қарапайым есептеу және т.б.);
- қарапайым әлеуметтік дағдыларды қалыптастыратын мектепке дейінгі даярлық жүйесі арқылы қамтамасыз етіледі.
Негізгі білім беру деңгейінде білім алушылардың бағдаралды даярлық негіздері құрылып, жаратылыстану-ғылыми және гуманитарлық дүниетанымы қалыптастырылады, білім алушылардың қоғамдық ортаға әлеуметтік-психологиялық бейімделуі, бейінді оқу бағыттарын таңдауы бойынша тұлғалық мүмкіндіктерін қалыптастыру жүзеге асырылады.
Негізгі білім беру деңгейінің білім беру мазмұны аяқталған және жалпы орта білім беру деңгейінде білім алуды жалғастыру үшін базалық болып табылады.
Жалпы орта білім беру деңгейінде білім мазмұнының кіріктірілуі мен саралануы негізінде жаратылыстану-математикалық, қоғамдық-гуманитарлық және технологиялық бағыттар шеңберінде бағдарлы оқытуды ұйымдастару арқылы білім алушыларға кәсіби бағдар беру қамтамасыз етіледі.
Білім алушыларға болашақ мамандықтары мен қабілеттеріне және қызығушылығына сәйкес оқытудың әдісі мен нысанын және деңгейін, жеке шығармашылық бағдарламаларды таңдап алу құқығы берілген.
Жалпы орта білім беру деңгейін бітіруші өзіне келесі білім беру деңгейі үшін қажетті әлем, қоғам және адам туралы жүйеленген түсініктерді, сонымен қатар коммуникативтік және танымдық іс-әрекет түрлерін меңгереді. Бейінді оқытудың таңдап алынған бағыты шеңберінде меңгерген пәндік білімі мен құзыреттері білім алушылардың әлеуметтік және кәсіби өзіндік анықталуына негіз болады.
2.1 Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті жаңа стандарты
Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті жаңа стандарты келесі жалпы принциптерді ескере отырып жасалған:
- оқыту мен тәрбиелеудің ұштастығы;
- ұлттық және адамзатқа ортақ құндылықтарды ескеру;
- білім берудің тұлғаны қалыптастыруға, оның рухани-адамгершілігі және зияткерлік дамуын қамтамасыз етуге бағдарлануы;
- білім берудің оқу нәтижелеріне жетуге бағдарлануы;
- оқушылардың оқу қызметінің жемістілігін бағалаудың айқын және әділетті жүйесін қалыптастыру;
- білім берудің барлық деңгейлеріндегі білім беру бағдарламаларының сабақтастығын қамтамасыз ету;
- барлық оқушылар үшін қолайлы оқу ортасын құру;
- қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде білім беру үдерісін ұйымдастыру үшін қажетті жағдайларды жасау жолымен үштілді білім беру саясатын іске асыруға бағдарлану.
Бастауыш мектептің жалпы білім беру жүйесінде айрықша маңызға ие екені баршаға мәлім, өйткені, тұлғаның біртұтас дамуының, оның әлеуметтенуінің, ақыл-парасаты мен жалпы мәдениеті қалыптасуының негіздері дәл осы бастауыш мектепте қаланады. Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті жаңа стандартының басты міндеті - бастауыш мектепке қойылатын әлемдік қауымдастықтың реалияларына сәйкес келетін талаптарды белгілеу арқылы бастауыш білім берудің жоғары сапасын қамтамасыз ету.
Білім берудің барлық деңгейлерінің стандарттарын дүркін-дүркін жаңартып отыру фактісі өз бетімен табиғи құбылыс болып табылады, өйткені білім беру стандарттары қоғамның үздіксіз өзгеріп отыратын тіршілік ету жағдайлары мен жай-күйіне сәйкес келуі тиіс. Бұл стандарттың жаңа моделінің құрылымы Мектепте нені оқыту керек? деген дәстүрлі сұрақтың орнына Мектепте не үшін оқу керек? сұрағының мәнмәтінінде өріс алатынын білдіреді. Мұндай тәсіл стандартты жасаудың жаңа тәртібінің пайда болуына себепші болды:
- мектептегі білім беруге арналған құндылықтарды және солардың негізінде бастауыш мектеп түлегінің білімқұмар, қоршаған ортаны белсенді түрде танитын, оқу қызметінің дағдыларын меңгерген, отбасы мен қоғам құндылықтарын құрметтейтін, өз елі мен өз өлкесін сүйетін, коммуникативтік және тілдік дағдыларға ие адам ретіндегі портретін анықтау;
- әр білім беру саласы бойынша оқу пәндері мен білім беру нәтижелерінің тізімін белгілеу;
- екі тәсілді: оқушыларды академиялық даярлау мен оқу, жобалау және зерттеу қызметін үйлестірудің негізінде олардың дербестігін дамыту тәсілдерін біріктірудің негізінде белгіленген бастауыш білім берудің базалық мазмұнын белгілеу;
- оқу нәтижелерін бағалаудың оқушылардың оқудағы жетістіктерін нақты белгіленген, ұжым болып жасалған, оқу үдерісінің қатысушыларына бұрыннан белгілі болған, білім берудің мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін критерийлермен салыстыруға негізделген жүйесін белгілеу;
- оқыту мен тәрбиелеудің тұтастығы принципі іске асырылатын білім беру үдерісін ұйымдастырудың ерекшеліктерін нақтылау;
- білім беру ұйымының материалдық-техникалық базасына қойылатын талаптарды белгілеу.
Жаңа білім беру стандартының маңызды ерекшелігі болып табылатын факт - тұңғыш рет осы түрдегі нобайлы құжатта орта білім берудің құндылықтары қатарына бүкіл ғұмыр бойы оқудың кіргізілуі. Бастауыш білім берудің жаңа стандартының жобасында атап өтілгендері: білімдерді шығармашылықпен қолдану, сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын орындай білу қабілеті, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану, коммуникация тәсілдері мен тілдік дағдыларды қолдану, топта және жеке жұмыс істей білу қабілеті.
Ел мектептеріне жаңа білім беру стандартын енгізу дайындық жұмыстарына шындап кірісуді және бірқатар іс-шараларды жүзеге асыруды талап етеді. Біріншіден, бастауыш мектептің барлық оқу пәндері бойынша жаңа білім беру стандартының талаптарына сәйкес келетін оқу бағдарламалары мен оқу жоспарларын әзірлеу керек. Қазіргі уақытта бұл жұмысты Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ-ның Білім бағдарламалары орталығы Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА мамандарымен бірлесе отырып және Назарбаев Зияткерлік мектептері мен Астана қаласының жалпы білім беретін мектептерінің тәжірибелі мұғалімдерін тартумен орындау үстінде. Екіншіден, бастауыш сыныптардың барлық мұғалімдерінің біліктілігін арттыруды жүзеге асыру және педагогикалық кадрларды даярлау бағдарламаларына тиісті өзгертулерді енгізу қажет. Үшіншіден, қажетті оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдардың тізімін анықтау, сондай-ақ жаңа оқу бағдарламаларына сәйкес келетін жаңа оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарды әзірлеу және басып шығару бойынша жұмысты ұйымдастыру керек .
2.2 Орта білім беру жүйесінің негізгі білім беру деңгейі
Орты білім берудің ІІ сатысы - негізгі білім беру жүйесі 5-9-сыныптарды қамтиды. Оқудың ұзақтығы - 5 жыл. Негізгі мектептің функционалдық қызметінің басым бағыттары оқушылардың ғылым жүйесінің базистік негіздерін меңгеруі мен олардың бойында жеке бастың және этникааралық қарым-қатынастың жоғары мәдениетін қалыптастыру, тұлғаның өзін-өзі айқындауы мен кәсіби бағдарлануы болып табылады. Бұл сатыда әрбір пәннің мазмұны негізгі базалық білім беру деңгейінде қисынды түрде аяқталып отырады. Оқу пәндерін таңдауы бойынша зерделеу үшін оқу жоспарының вариативтік бөлігі кеңейтіледі. Бейіндеу алдындағы даярлық жүзеге асырылады. Сыртқы бақылаудың нәтижелері бойынша орта білім берудің ІІІ сатысында оқытудың одан кейінгі бейіні мен нысандарын таңдау үшін оқушылардың қабілеттері мен даярлық деңгейі айқындалады.
Негізгі орта білім беру ұйымына қабылдау тәртібі:
1. Бастауыш білім беру деңгейін аяқтаған, негізгі орта білімнің оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының бесінші-тоғызыншы сыныптарына қабылдауды педагог қызметкерлер жүзеге асырады және ата-аналардың немесе өзге де заңды өкілдердің мүдделерін ескере отырып берілген ұйымға бекітілген аумақта тұратын барлық азаматтардың қол жетімділігін қамтамасыз етеді.
2. Ақылы білім беру қызметін іске асыратын жеке меншік ұйымдарда негізгі орта білімнің оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының бесінші-тоғызыншы сыныптарына қабылдау білім беру үдерісінің субъектілері арасындағы білім беру саласындағы уәкілетті орган бекіткен шарттармен реттеледі.
3. Орнын толтыра оқытатын бесінші-тоғызыншы сыныптарға қабылдау, даму мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпы оқу-тәрбие үдерісіне қосу, олардың білім алуы үшін жағдайлар жасау білім беруді басқаратын жергілікті органдардың келісімі бойынша ата-аналардың (өзге де заңды өкілдердің) келісімі кезіндегі бар көрсеткіштері ескеріле отырып жүзеге асырылады.
2.3 Орта білім беру жүйесінің жалпы білім беру деңгейі
Орты білім берудің ІІІ сатысы - жалпы білім беру деңгейі болып табылады. Бейіндік оқыту, 10-11-сыныптар. Оқудың ұзақтығы - 2 жыл. Алайды, қазіргі жаңа 12 жылдыө білім беру стандарты бойынша жалпы білім беру, яғни, 3- ші кезеңнің оқу ұзақтығы 3 жыл. Ол 10-12 сыныптарды қамтидыОрта білім берудің жоғары сатысының функционалдық қызметінің басым бағыты оқушылардың тереңдетілген кәсіптік білім беруге дейінгі даярлығын жүзеге асыру үшін бейіндік оқытуды енгізу болып табылады. Орта білімнің ІІІ сатысын құрудағы принципті жаңа көзқарас оқытудың оқу мазмұнын саралау, ықпалдастыру және кәсібилендіру негізінде жүргізілуіне байланысты туып отыр. ІІІ сатыда білім алуға берілген нұсқаудан әлем, қоғам және адам туралы жүйелендірілген түсініктерді меңгеруге және оларды өз бетінше кеңейтіп, тереңдете білуге көшу қамтамасыз етілуі тиіс. ІІІ сатының оқушылары оқытудың нысандары мен тәсілдерін, жеке білім беру бағдарламаларын таңдауына болады, онда шығармашылық қызметке және оқушылардың жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бiлiм беру жүйесi қоғамның әлеуметтiк - экономикалық дамуында жетекшi роль атқарады,
Білім беру жүйесі - сабақтастығы бар білім беру бағдарламалары мен әр түрлі деңгей мен бағыттағы мемлекеттік білім беру стандарттары жүйесінің, оларды әртүрлі ұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі және түрдегі білім беру мекемелерінде іске асырушы тармақтардың, сонымен бірге білім беруді басқару органдары жүйесінің жиыны.
Бiлiм беру жүйесi қоғамның әлеуметтiк - экономикалық дамуында жетекшi роль атқарады, сондай - ақ оны әрi қарай айқындай түседi. Ал бiлiмнiң қалыптасып, дамуының жалпы шарттары философияның негiзгi мәселесi - рухтың материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетiн iлiм таным теориясы деп аталады. Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан түбiрлi айырмашылығы - ол бiлiмнiң қалыптасуы мен негiзделуiнiң жалпы ұстанымдарын, объективтiк қатынастарды қалыптастырады.
Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай: Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс - тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Жалпы білімнің жүйесі - қоғам дамуымен бірге дамып, әрдайым үнемі өзгеріп отырады. Ол әр елдің экономикалық ерекшеліктеріне қарай қалыптасып, үнемі үздіксіз жетіле отырып, барынша күрделене түседі.
Бүгінгі жаңа қоғамда мұғалімнің ішкі жан дүниесі де жаңаша, демек болашақ ұрпақтан үлкен үміт күтілуде.
Ойдағыдай тәрбиелеудің сыры оқушыға деген құрмет сезімде жатырдеп Р.Эмерсон өзінше баға бере білген. Мектептегі басты тұлға ұстаз десек, білім саясаты ең алдымен ұстаздар қауымы арқылы жүзеге асырылады. Ал біздің келешектегі мақсатымыз - рухани жан дүниесі бай, жан-жақты жарасымды дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру.
Білім ордасы - жас ұрпаққа сапалы білім, саналы тәрбие беру, бірнеше ғасырлар бойы жиналып сақталған мұраларын келешек ұрпақ игілігіне жеткізе алатын мәдени ошақтар, ұлттық тәлім - тәрбие орталығына айналмақ. Ұлттық мектеп тағдыры қай қилы заман да да, қай ұлттың болсын көзі ашық, көкірегі ояу, ұлтжанды азаматтарын толғандырып келген ең өзекті мәселелердің біріне саналды.
Қазіргі таңда Қазақстан бүкіл әлемдік білім кеңестігіне ену табалдырығында. Өмір ағымына қарай білім беру жүйесінің моделі күрделі өзгерістерге ұшырап отыр. Сондықтан заман талабына сай жаңа мазмұнда білі беруді ұйымдастыру 12 жылдық оқытуға көшумен тікелей байланысты.
Ондағы өзекті мәселе әлемдік білім кеңестігіне шығудағы Қазақстанның жаңа ұлттық білім моделін қалыптастырудың тиімді жолын анықтауында. Елбасы Н.Ә.Назарбаев білім мен ғылым қызметкерлерінің екінші съезінде Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары. Мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан жүктелетін міндет өте ауыр деген болатын. Осы ғылым мен білімнің негізін тереңдету нәтижесінде ғана еліміз өзінің елдігін басқа елдер алдында көрсете алады. Ал ел тағдыры оның келешекте кемелді ел болуы мектептің қандай негізде құрылуына байланысты болмақ.
Біздің стратегиялық міндетіміз - бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан лайықты орын алу деп елбасшымыз әңгіменің басын ашып айтқаны бар 12 жылдық білім берудің негізігі мақсаты еліміздегі білім беру жүйесінің құрылымы мен мазмұнын толықтай өзгерте отырып, заманына сай мектеп құру. Олардың білімді де, білікті, парасат пайымы мол, саналы да сарабдал азамат боп жетілуі тәлім мен тәрбие беретін мұғалімге тікелей байланысты. Мұғалімге артылатын сенім жүгі соншалық ауыр дей отыра, сонымен қатар оның ұлағатты ұлы жол екенін естен шығарып алмаған жөн. Демек, өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай қабылдайтын, ұлттық қасиеттеріміздің асылдарын асқақтата отырып, шәкіртінің жанына құятын ұстазды ғана бүгінгі күннің лайықты тұлғасы деуге болады. Өз ойымнан түйгеннің бір шеті мынада жатыр.Жаңа көз - қарастағы мұғалім - рухани байлығы мол, өз ісінің шеберіне айналу және жаңашылдыққа талпынатын шығармашыл тұлға болуы керек. Әрине, өз мүмкіндіктерінее баға беретін әлемдегі білім беру кеңестігінің даму бағытын, болып жатқан әртүрлі интеграциялық процестерде бағдарлай алатын деңгейін естен шығармаған жөн.
Қазақстан республикасында жалпы орта білімнің қазіргі жай-күймен әлемдік білім кеңестігінің дамуындағы бетбұрыстарға 12 жылдық жүйеге көшудің талаптарын түсініп игеру жолы тағы бар. Біздің ойымыздың түп төркіні бүгінгі күні 12 жылдық білім беру мазмұнында жатыр.
Жаһандану үрдісі басым болғандықтан ба, батыстық өркениетке еліктеуі күшейіп келе жатқандықтан ба, қазіргі кезеңде білім саласындағы әр адамның көкірегінде қазақтың жарық жұлдызына айналған Мағжан Жұмабаевтың мына бір сөзіне құлақ асу абзал-ақ: Қазақтың тағдыры да, келешек ел болуы да мектебінің қандай негізде құрылуына барып тіреледі. Келешекте ақынның сөзі алдыңғы буын өкілдерінің жолбасшысы болары анық.
Бүгінгі күнде жалпы орта білім беретін мектеп - жаңа қоғам мектебі,яғни болашақ мектебі. Халықтық мәдениетке интеграцияланған, баланың жеке басының дамуына педагогикалық жағдай жасайтын, рухани жағынан таза, дүниеге тік қарайтын, қоршаған ортамен жүйелі байланыс түзетін, білімнің жаңа мазмұнымен байланысқан, бәсекеге қабілетті жаңа ұрпақ өсіріп, дамытып жетілдіретін мектеп болуға тиіс. Елге танымал аты шулы ғұламалардың бірі Әл-Фараби былай деген екен: Тәрбиесіз қолға білім салма деген бағдарлы ойын тек қана ескеріп қана қоймай, педагогиканың діңгегіне, мектеп жұмысының тірегіне айналдыру баршамыздың міндетімізге айналуы тиіс. Менің ойымша білім беруді тәрбиеге негіздеудің екі қанаты бар. Олар білімді ұлттық құндылықтар мен өркениетке негіздеу. Шәкіртті өз күш-жігерін пайдалануға баулу. Бұл екеуі құстың қос қанатындай, бірінсіз бірі шәкіртті самғау биікке көтере алмайды.
Ендеше сапалы білім беретін мектеп бүгінгі күнде өзіндік мектеп реформасын қажет етпек. Сондықтан да мектеп реформасын тек мектептің басқару жүйесі мен оқыту процессін ғана қамтып қомай, сол мектептің бала оқытатын мұғалімдері жаңа бағытқа қарай кәсіби шеберлігін күнделікті ұштауын талап ету жағы тағы бар.
Бүгінгі күнде мектептің жаңа реформалық жүйесі 12 жылдық білім беру турасында әрбір өзін кәсіби деңгейі жетілген деп есептейтін кез келген мұғалім, білім беру қызметкері бұл жүйенің қыр-сырын түгел меңгермей, бала дамуының мәселелерін түгелімен меңгере алмайды. Сондықтан да, білімнің жаңа үлгісі өзіне сәйкес жаңа мұғалімдерді талап етеді. Сіздің білім беруге қосар құнды үлесіңіз - ұнамды қатынас болмақ. Ендеше қазіргі заман мұғалімі шығармашылықпен жұмыс істей алатын жеке тұлға, педагогикалық қызметінің барлық келеңді- келеңсіз жақтарын зерттеп меңгеруге ынталы, өзінің пәнін жетік меңгерген, кез- келген педагогикалық жағдайда өзінің білімділігі, іскерлігі, шеберлігі арқасында шеше алатын, педагогикалық үрдістің нәтижесін жақсартуға ұмтылатын мұғалім болуы керек.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ
Қазақстандағы білім беру саласын жетілдіру бойынша Мемлекет Басшысы Н.Ә.Назарбаев 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында түбегейлі жаңа мақсаттар қойылып, білім саласы жеке жетілдіру бағыты ретінде көрсетілген .
Өйткені, білім - ұлттың бәсекеге қабілеттігін арттырудың басты құралы болып табылады.
Сонымен қатар, халықаралық тәжірибе өмір бойы білім алу қағидасы негізінде ерте балалық шақтан ересек жасқа дейін адами капиталға, атап айтқанда, білім беруге бөлінетін инвестицияның экономика мен қоғамға елеулі қайтарымы болатынын дәлелдеп отыр.
Білім беру саласын жетілдіру бойынша 2011 жылы білім саласын дамытудың заңнамалық әрі идеологиялық негізі қаланған болса, 2012 жылы білім және ғылым саласында көптеген жаңартулар болды. Бірқатар маңызды жетістіктерге қол жеткізілді. 40-тан астам түбегейлі жаңа базалық механизмдердің көпшілігі тәжірибеге енгізілді. Мектепке дейінгі тәрбие жүйесінде Балапан бағдарламасының арқасында балаларды қамту 2011 жылдан екі есе өсіп, 71,5%-ға жетті. Екі жыл ішінде бұл көрсеткіш бойынша дамыған елдердің деңгейіне жақындаймыз (80% жуық). Мемлекеттік - жеке әріптестік, жан басына қаржыландыру механизмдері іске қосылды .
Елбасы тапсырмасына сәйкес Балапан бағдарламасын жүзеге асыру 2020 жылға дейін жалғасатын болады. Бұл міндет жергілікті және орталық органдармен өзара тығыз әріптестікке тікелей байланысты болмақ.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру - он екі жылдыққа көшу және кәсіби міндеттерді өздігінен, шығармашылықпен шеше алатын, қызметтің жеке және қоғамдық мәнін түсінетін және оның нәтижесіне жауапты қарайтын құзырлы, бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыруды қамтамасыз ететін білім берудің тиімді жүйесін құруды көздейді.
Жоғарыда аталған іс-шараларға еліміздегі білім беру саласын дамытуда мемлекет тарапынан зор қолдаулар табылып, реттеліп жатыр. Сондай-ақ, қазіргі таңда білім берудің жаңа үлгісін ендіру тұлғаны дамыту үдерісі ретінде тәрбиеге баса назар аударылуда. Соған байланысты мұғалім мен оқушының тұлғалық-бағдарлы өзара қарым-қатынасы маңызды орын алып отыр. Мұнда тұлғаны рухани тәрбиелеуге, адамның адамгершілік жағынан келбетінің қалыптасуына ерекше мән беріледі. Сондай-ақ, білім беру факторларының: мектеп, отбасы, әлеуметтік ортаның кірігуі көзделеді.
Еліміздегі білім беру жүйесін жетілдірудің басты мақсаты - еліміздегі білімнің сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.
Бұл мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер қойылып, шешімі табылады деп ойлаймыз:
-оқу процесіне заманауи әдістемелер мен технологияларды енгізу;
-Назарбаев Зияткерлік мектептері дербес білім беру ұйымының тәжірибесін қазақстандық білім беру жүйесіне тарату;
-педагогикалық кадрлардың кәсіби дайындық деңгейін арттыру;
-педагогикалық базалық білім беру стандарттарын, мектеп мұғалімдері мен ЖОО оқытушыларының біліктілігін арттыру талаптарын жаңарту;
-мектепке дейінгі тәрбиенің жаңа сапасына көшу. Қазіргі кезде әлемде мектепке дейінгі тәрбие мектепке дейінгі білім беруге ауысуда. Балаларды ерте жастан оқытуға көшу жүзеге асуда;
-кадрлар даярлауды экономика қажеттілігіне сәйкес келтіру;
-білім саласына әлемнің үздік жетістіктерін енгізу;
-Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесін дамыту;
Білім беруді жаңарту оқушылардың білімін ғана емес, оларды қолдану дағдыларын, атап айтқанда, функционалдық сауаттылығын немесе құзыреттілігін қалыптастырады.
Елбасының тапсырмасы бойынша оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытудың ұлттық жоспары әзірленіп, бекітілді. Қазіргі заман талабы - көптілді оқыту және көптілді меңгерген маман дайындау. Бұл бағыт бойынша жұмыстар басталып, жүргізілуде. Қазақ тілі - ұлтымыздың рухы, рухани байлығы.Тіліміздің дамуы, қоғамдағы орнын нығайту және қалпына келтіру жолында білім саласының жауапкершілігі ерекше. Қазақ тілі барлық мектептерде оқытылады. Оқушылардың 60%-дан астамы қазақ тілінде білім алады. Мұндағы басты мақсат - барлық бітірушілердің қазақ тілін жақсы меңгеріп шығуы. 2013 жылдың 1 қыркүйегінен бастап 1-сыныптан ағылшын тілін оқыту енгізіледі .
2012 жылы жоғары оқу орындарында тиісті пән педагогтері мен мамандарын даярлау басталды. Президент тапсырмаларын орындау мақсатында бүгінгі білім берудің барлық деңгейлерінде көптілді оқытуды дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы әзірленуде.
Қазіргі таңда білім беру саласын жетілдіру мақсатында E-learning электронды оқытуды дамыту жобасына 600-ге жуық мектеп қосылды. 2020 жылы мектептердің 90%-ын қамтитын болады. Алайда, мұндай оқудың тез дамитынын ескеру керек .
Осы жағдайларды ескеріп, әлемдік трендтерді үнемі қадағалап, уақытылы түзетулер енгізіп, заманға сай жаңа білім беру жүйесіне келуіміз қажет.
Білім беруді жетілдіру - қазіргі кездегі оқу-тәрбие процесін оқушылардың патриотизмін, мораль және адамгершілік нормаларын, ұлтаралық келісім мен төзімділігін, физикалық және рухани дамуын, заңды құрметтеуін қалыптастыруына бағыттайды. Бұл құндылықтар қазіргі тәрбие жұмысының негізі болуы тиіс. Осыған орай, Министрліктің жанынан ашылған Жастар ісі комитеті жұмысының бағыты айқындалып, 2013 жылдың бірінші жартыжылдығында Мемлекеттік Жастар саясаты туралы Заң жобасын әзірленуде. Негізгі бөлімдерде аталған барлық атқарылып жатқан шаралардың ұтымды іске асырылу елеміздің білім беру саласының дамып, бәсекеге қабілетті елдердің қатарына қосылуда жемісін берері мол.
ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ МАҚСАТЫ
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп - үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі - педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті.Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы,коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап отыр.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты білімнің мәнін түсінуге, соның нәтижесінде өзіндік іс- әрекетке енуге және жеке өміріндегі тәжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады. Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Сондықтан олардың функционалдық сауаттылықтарын кәсіби шеберлікпен ұштастыру үшін нәтижеге бағытталған білім беру үлгісінде мақсатты түрде білім беретін, қалыптастыратын, дамытатын андрогогикалық процесс қажет. Басқаша айтқанда ересектерге арналған, жалпы және кәсіби білімнің қажеттілігін дамыту, ғылым, білім мен мәдениет жетістіктері арқылы адамдардың жалпы мәдениеті мен әлеуметтік белсенділікті дамытуға бағытталған танымдық іс-әрекетке ынталандыру үшін білім беру. Қазіргі білім беру парадигмасы білікті адамға бағытталған білімнен мәдениет адамына бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру- оның философиялық , психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.
Сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың идеяларға негізделген жаңа мазмұнын қамтамасыз ету міндеті тұр.
Француз қайраткері Адамға оқып - үйрену өмірде болу, өмір сүру үшін қажет дегендей оқыту процесін технологияландыру, осыған сәйкес оқу бағдармаларын жасау, ғалымдар мен жаңашыл педагогтардың еңбектерімен танысу жұмыстары мұғалімдердің үздіксіз ізденісін айқындайды. Жаңа педагогикалық технологиялардың негізгі мәні пассивті оқыту түрінен активті оқытуға көшу оқу танымын ұйымдастырудағы бастамашылдығына жағдай туғызу, субьективтік позицияны қалыптастыру.
Білім сапасын арттыру және нәтижеге бағытталған үлгіге беталуы барысында мұғалімдер мемлекеттік стандарт берілген нәтижелерге жетуде кәсіби шеберлікпен меңгерген зерттеу біліктері мен дағдылары нәтижесінде проблеманың шешімін таба алатын, ақпараттық - коммуникативті мәдениеті жоғары тұлғалық - дамытушылық функцияны атқарады. Қазіргі заман адамның осы құзыреттілікті меңгере отырып тек кәсіби икемділігін оңтайландыруды қамтамасыз ету ғана емес, іске асырылу мүмкіндігін үнемі оқып - үйрену және өзін-өзі жасау талабын қалыптастыра алады.
Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай- ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сыңдарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің сапалы да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтердің, зиялылар қауымының деңгейіне байланысты. Дәстүрлі білім беру жүйесінде білікті мамандар даярлаушы кәсіби білім беретін оқу орындарының басты мақсаты - мамандықтарды игерту ғана болса, ал қазір әлемдік білім кеңестігіне ене отырып, басекеге қабілетті тұлға дайындау үшін адамның құзырлылық қабілетіне сүйену арқылы нәтижеге бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну - қазіргі таңда негізгі өзекті мәселелердің бірі. Жалпы алғанда құзырлылық ұғымы жайлы ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылық ұғымы - соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым.
Құзырлылықтың латын тілінен аудармасы сомпетенсбелгілі сала бойынша жан - жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара алады дегенді білдіреді деп көрсетеді. Бұл жайлы Б.Тұрғанбаева ... өзінің практикалық әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуын - құзырлылықтар деп атаймыз деп анықтаса, Ресей ғалымы Н.Кузьминаның көзқарасы бойынша, Құзырлылық дегеніміз - педагогтің басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлығы .
Латын тіліндегі компетенссөзін ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылықты білімін, біліктілігін, дағдысын, тұлға мінез- құлқын , ең бастысы тұлға мүмкіндігін бағалаудың критерийі мақсатында қарастыру құзырлылық маңызын толық аша алады. Олай болса, құзырлылық, нәтижеге бағдарланған жаңа білім беру жүйесінің сапалық критерийі ретінде әлеуметтік және өмірлік көзқарастарды есепке алу қажет деп жазса, Б.Тұрғанбаева Құзырлылыққа бағытталған оқыту үрдісінде тәжірибелік жолмен мәселені шешу мүмкіндігі молаяды. Осы жағдай біліктілікті арттырудағы екінші үлгіге көшірудің негізі бола алады. Өйткені,құзырлылыққа бағытталған үлгіде білім алушылардың өздерін ұйымдастыру - басты мақсаты деп көрсетеді.
Қ.Құдайбергенова Құзырды әртүрлі кенеттен болған ситуацияларда мәселелерді шешу үшін қажетті білімді немесе әрекетті көрсете білу қабілеті, білім мен өмірлік ситуация арасындағы байланысты орнату мүмкіндігі ретінде, ал құзырлылықты адамның өзіндік деңгейіне, даралық қасиеттеріне тікелей байланысты тұлғалық, теориялық, практикалық өлшеу дәрежесі жоғары деңгейде кіріктірілген құрылым ретінде қарастыру ұсынылады деген тоқтам жасайды.
ҚР БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ 2011-2020 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ
Қазіргі заманауи жағдайларда стратегиялық ресурс адами капитал болып табылатын еңбек өнімділігі экономикалық гүлдену мен бәсекеге қабілеттіліктің ұзақ мерзімді негізіне айналуы тиіс.
Сауатты адамдарсыз заманауи инфрақұрылымды дамыту, тиімді мемлекеттік аппаратты құру, қолайлы бизнес климатты қамтамасыз ету мүмкін емес.
Саяси ерік пен мемлекеттің жан-жақты қолдауының болуы осы реформаларды жүргізу негізі болып табылады.
Бағдарлама екі кезеңде іске асырылады: 2011 - 2015 жылдар мен 2016-2020 жылдар.Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңінде (2011 - 2015 жылдар) жекелеген бағыттар бойынша білім беруді дамытудың модельдерін әзірлеумен, оларды сынақтан өткізумен, сондай-ақ ауқымды қайта құрулар мен сынақтардың басталуымен байланысты жұмыстарды жүргізу көзделген.
Екінші кезеңде (2016 - 2020 жылдар) құрал-жабдықтарды сатып алуды, инвестицияларды (білім берудің материалдық инфрақұрылымын жаңарту және өзге көршығынды жұмыстар) көздейтін іс-шараларды жүзеге асыруға, сондай-ақ Бағдарламаның білім беру жүйесін дамыту міндеттерін шешуге бағытталған іс-шараларын әдістемелік, кадрлық, ақпараттық қамтамасыз етуге басымдық беріледі, алдыңғы кезеңдерде алынған нәтижелерді енгізуге және таратуға бағытталған іс-шараларды іске асыру қарастырылған.
Әрбір кезеңде жылдар бойынша Бағдарламаның іске асырылуын және бағдарламалық іс-шаралардың білім беру жүйесінің жай-күйіне әсерін сипаттайтын көрсеткіштерді өзгерту жоспарланған.
Күтілетін нәтижелер:
2015 жылға дейін өтпелі кезең аяқталып, Қазақстанның білім беру жүйесі құрылымы, мазмұны, басқару тетіктері мен қаржыландыру дамыған елдер моделіне сәйкес келетін болады.
Білім беру жүйесінің дамуы бойынша Қазақстан ТМД елдері арасынан басым шептерге ие болады.
2020 жылға дейін білім беру жүйесі жоғары білім сапасы мен халықаралық индикаторлармен расталған адами капиталдың даму деңгейі түрінде нәтиже беретін болады.
Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде 2020 жылға дейін мынадай әлеуметтік-экономикалық тиімділіктер қамтамасыз етіледі:
1.Адами капитал сапасы мен еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігінің артуына байланысты туындаған мемлекет экономикасының тиімділігінің және бәсекеге қабілеттілігінің артуы.
2.Білімдерді жобалау, құру және реконструкциялаудың жаңа ұстанымдарын есепке ала отырып, білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайту. Білім берудің ескірген және апатты нысандарын жою. Білім берудің технологиялық және әлеуметтік инфрақұрылымын жаңарту (асханалар мен спортзалдарды, автопарктерді, компьютерлік техниканы және т.б. Жаңарту).
3.Бюджет құралдарын пайдаланудың тиімділігін арттыру.
4.Білім беру саласының қолжетімділігін, ашықтылығын, сапасын арттыру, корпоративтік басқару ұстанымдарын енгізу.
5.Жаңа қаржы-экономикалық тетіктерін енгізу, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарын нормативтік-жанбасылық ұстанымдар негізінде, біліктілік арттыру жүйесін ваучерлік негізде қаржыландыру.
6.Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың вариативтік түрлерін енгізу, балалардың мектепке білім алуға деген жоарғы дайындылығын қалыптастыру, олардың ерте позитивтік әлеуметтенуін қамтамасыз ету.
7.Бейіндік оқыту ұстанымдарына негізделген Бейіндік мектеп жоғарғы мектебінің моделін, оның ішінде оқушылардың жеке оқу траекториясын пайдалана отырып құру.
8.Оқушылардың барлық әлемдік білім берудегі ақпараттық ресурстарына оn-line қолжетімділігін қамтамасыз ету.
9.Білім беру сапасын бағалаудың облыстық жүйесін енгізу.
10.Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, даму мүмкіндігі шектеулі балалар мен ересектерге арналған мектептік және кәсіптік білім берудің тиісті деңгейін қамтамасыз ететін инклюзивті оқыту жүйесін құру.
11.Жаңа фармациядағы мұғалімдердің қажетті санда және тиісті біліктілікте қалыптастыру. Білім беру қызметкерлері еңбегінің экономикалық және әлеуметтік ынталандыру жүйесін, елдегі орташа жалақы деңгейіне шығатын және жұмыс сапасын ынталандыратын оқытушылар жалақысының икемді жүйесін басымды енгізу.
12.Ішкі нарықтағы білім берудің салыстырмалы үлесін арттыру, елдің білім беру жүйесінің білім беру қызметтерін экспорттаудағы көлемі мен құрылымын ұлғайту.
13.Еңбек нарыының сұраныстарына сәйкес келетін, азаматтардың кәсіби, қызмет жолдында және жеке өсуіне ықпал ететін үздіксіз кәсіптік білім берудің икемді жүйесін қалыптастыру.
14.Білім берудегі мемлекеттік-жеке әріптестікті енгізу.
15.Кәсіптік білім беру бағдарламаларының санын, сондай-ақ халықаралық аккредиттеуден өткен ЖОО-ның санын ұлғайту.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕМЛЕКЕТТІК ЖАЛПЫҒА МІНДЕТТІ ОРТА БІЛІМ БЕРУ СТАНДАРТЫ
Орта білім беру елдің тұтас үздіксіз білім беру жүйесінің базалық буыны ретінде жұмыс істейді. Балалардың орта білім алуға деген құқығы жалпы білім беретін мектептердің желісімен қамтамасыз етіледі. Оқытудың ерекше жағдайлары бойынша мектептер, мектеп-интернаттар, дарынды балаларға арналған мектептер, даму және оқу мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған мектептер және т.с.с. болып бӛлінеді. Мектептен тыс мекемелер балаларға қосымша білім беру мен тәрбиелеуді қамтамасыз ете отырып, орта білім беру жүйесіне енеді.
Орта білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Міндеттері:
-азаматтыққа, адамның құқықтары мен бостандықтарына құрметпен қарауға, елжандылыққа, өз Отанын сүюге тәрбиелеу;
-білім сапасын түпкілікті бағалаудың субъективтік факторларының әсерін азайту;
-оқушылардың сапалы білім алуға, функционалдық сауаттылыққа, ал мұғалімдердің біліктілігі мен педагогикалық шеберлігін ұдайы арттыруға деген уәждемелерін арттыру;
-білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдай жасау;
-денсаулық сақтайтын және ақпараттық технологияларды енгізу;
-даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға жағдай жасау.
Орта білім орта білім беру ұйымдарында үш деңгейде кезеңмен игеріледі.
Білім беру деңгейлері білім алушылардың өсу кезеңдерін, өзіндік мүмкіндіктерінің кеңеюін және жеке даму мүмкіндіктерін қолдануға жауапкершілігінің артуын көрсетеді.
Бірінші деңгей - бастауыш білім беру. Нормативтік оқу мерзімі - 4 жыл (1-4 сыныптар). Оқытуды бастаудың ұсынылатын жасы - 6 жас.
Екінші деңгей - негізгі орта білім беру. Нормативтік оқу мерзімі -6 жыл (5-10 сыныптар).
Үшінші деңгей - жалпы орта білім беру.Нормативтік оқу мерзімі-2 жыл (11-12 сыныптар).
Бастауыш білім беру деңгейінде білім берушілер мен білім алушылар арасында адам, табиғат, қоғам туралы алғашқы ұғымдар арқылы білім алушыға қоршаған ортаны түсінуге, ұғынуға, оны қабылдауға мүмкіндік беретін қолайлы педагогикалық орта құрылады; білім алушылар білім алу тәсілдерін игереді.
Білім берудің бастауыш деңгейінде оқыту:
- оқуға ынталандыруды;
- қоршаған әлем туралы алғашқы түсінікті;
- мектепке және өзіне позитивті қатынасты;
- білім алу қабілеттерін (тіл дамыту, қарапайым есептеу және т.б.);
- қарапайым әлеуметтік дағдыларды қалыптастыратын мектепке дейінгі даярлық жүйесі арқылы қамтамасыз етіледі.
Негізгі білім беру деңгейінде білім алушылардың бағдаралды даярлық негіздері құрылып, жаратылыстану-ғылыми және гуманитарлық дүниетанымы қалыптастырылады, білім алушылардың қоғамдық ортаға әлеуметтік-психологиялық бейімделуі, бейінді оқу бағыттарын таңдауы бойынша тұлғалық мүмкіндіктерін қалыптастыру жүзеге асырылады.
Негізгі білім беру деңгейінің білім беру мазмұны аяқталған және жалпы орта білім беру деңгейінде білім алуды жалғастыру үшін базалық болып табылады.
Жалпы орта білім беру деңгейінде білім мазмұнының кіріктірілуі мен саралануы негізінде жаратылыстану-математикалық, қоғамдық-гуманитарлық және технологиялық бағыттар шеңберінде бағдарлы оқытуды ұйымдастару арқылы білім алушыларға кәсіби бағдар беру қамтамасыз етіледі.
Білім алушыларға болашақ мамандықтары мен қабілеттеріне және қызығушылығына сәйкес оқытудың әдісі мен нысанын және деңгейін, жеке шығармашылық бағдарламаларды таңдап алу құқығы берілген.
Жалпы орта білім беру деңгейін бітіруші өзіне келесі білім беру деңгейі үшін қажетті әлем, қоғам және адам туралы жүйеленген түсініктерді, сонымен қатар коммуникативтік және танымдық іс-әрекет түрлерін меңгереді. Бейінді оқытудың таңдап алынған бағыты шеңберінде меңгерген пәндік білімі мен құзыреттері білім алушылардың әлеуметтік және кәсіби өзіндік анықталуына негіз болады.
2.1 Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті жаңа стандарты
Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті жаңа стандарты келесі жалпы принциптерді ескере отырып жасалған:
- оқыту мен тәрбиелеудің ұштастығы;
- ұлттық және адамзатқа ортақ құндылықтарды ескеру;
- білім берудің тұлғаны қалыптастыруға, оның рухани-адамгершілігі және зияткерлік дамуын қамтамасыз етуге бағдарлануы;
- білім берудің оқу нәтижелеріне жетуге бағдарлануы;
- оқушылардың оқу қызметінің жемістілігін бағалаудың айқын және әділетті жүйесін қалыптастыру;
- білім берудің барлық деңгейлеріндегі білім беру бағдарламаларының сабақтастығын қамтамасыз ету;
- барлық оқушылар үшін қолайлы оқу ортасын құру;
- қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде білім беру үдерісін ұйымдастыру үшін қажетті жағдайларды жасау жолымен үштілді білім беру саясатын іске асыруға бағдарлану.
Бастауыш мектептің жалпы білім беру жүйесінде айрықша маңызға ие екені баршаға мәлім, өйткені, тұлғаның біртұтас дамуының, оның әлеуметтенуінің, ақыл-парасаты мен жалпы мәдениеті қалыптасуының негіздері дәл осы бастауыш мектепте қаланады. Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті жаңа стандартының басты міндеті - бастауыш мектепке қойылатын әлемдік қауымдастықтың реалияларына сәйкес келетін талаптарды белгілеу арқылы бастауыш білім берудің жоғары сапасын қамтамасыз ету.
Білім берудің барлық деңгейлерінің стандарттарын дүркін-дүркін жаңартып отыру фактісі өз бетімен табиғи құбылыс болып табылады, өйткені білім беру стандарттары қоғамның үздіксіз өзгеріп отыратын тіршілік ету жағдайлары мен жай-күйіне сәйкес келуі тиіс. Бұл стандарттың жаңа моделінің құрылымы Мектепте нені оқыту керек? деген дәстүрлі сұрақтың орнына Мектепте не үшін оқу керек? сұрағының мәнмәтінінде өріс алатынын білдіреді. Мұндай тәсіл стандартты жасаудың жаңа тәртібінің пайда болуына себепші болды:
- мектептегі білім беруге арналған құндылықтарды және солардың негізінде бастауыш мектеп түлегінің білімқұмар, қоршаған ортаны белсенді түрде танитын, оқу қызметінің дағдыларын меңгерген, отбасы мен қоғам құндылықтарын құрметтейтін, өз елі мен өз өлкесін сүйетін, коммуникативтік және тілдік дағдыларға ие адам ретіндегі портретін анықтау;
- әр білім беру саласы бойынша оқу пәндері мен білім беру нәтижелерінің тізімін белгілеу;
- екі тәсілді: оқушыларды академиялық даярлау мен оқу, жобалау және зерттеу қызметін үйлестірудің негізінде олардың дербестігін дамыту тәсілдерін біріктірудің негізінде белгіленген бастауыш білім берудің базалық мазмұнын белгілеу;
- оқу нәтижелерін бағалаудың оқушылардың оқудағы жетістіктерін нақты белгіленген, ұжым болып жасалған, оқу үдерісінің қатысушыларына бұрыннан белгілі болған, білім берудің мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін критерийлермен салыстыруға негізделген жүйесін белгілеу;
- оқыту мен тәрбиелеудің тұтастығы принципі іске асырылатын білім беру үдерісін ұйымдастырудың ерекшеліктерін нақтылау;
- білім беру ұйымының материалдық-техникалық базасына қойылатын талаптарды белгілеу.
Жаңа білім беру стандартының маңызды ерекшелігі болып табылатын факт - тұңғыш рет осы түрдегі нобайлы құжатта орта білім берудің құндылықтары қатарына бүкіл ғұмыр бойы оқудың кіргізілуі. Бастауыш білім берудің жаңа стандартының жобасында атап өтілгендері: білімдерді шығармашылықпен қолдану, сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын орындай білу қабілеті, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану, коммуникация тәсілдері мен тілдік дағдыларды қолдану, топта және жеке жұмыс істей білу қабілеті.
Ел мектептеріне жаңа білім беру стандартын енгізу дайындық жұмыстарына шындап кірісуді және бірқатар іс-шараларды жүзеге асыруды талап етеді. Біріншіден, бастауыш мектептің барлық оқу пәндері бойынша жаңа білім беру стандартының талаптарына сәйкес келетін оқу бағдарламалары мен оқу жоспарларын әзірлеу керек. Қазіргі уақытта бұл жұмысты Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ-ның Білім бағдарламалары орталығы Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА мамандарымен бірлесе отырып және Назарбаев Зияткерлік мектептері мен Астана қаласының жалпы білім беретін мектептерінің тәжірибелі мұғалімдерін тартумен орындау үстінде. Екіншіден, бастауыш сыныптардың барлық мұғалімдерінің біліктілігін арттыруды жүзеге асыру және педагогикалық кадрларды даярлау бағдарламаларына тиісті өзгертулерді енгізу қажет. Үшіншіден, қажетті оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдардың тізімін анықтау, сондай-ақ жаңа оқу бағдарламаларына сәйкес келетін жаңа оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарды әзірлеу және басып шығару бойынша жұмысты ұйымдастыру керек .
2.2 Орта білім беру жүйесінің негізгі білім беру деңгейі
Орты білім берудің ІІ сатысы - негізгі білім беру жүйесі 5-9-сыныптарды қамтиды. Оқудың ұзақтығы - 5 жыл. Негізгі мектептің функционалдық қызметінің басым бағыттары оқушылардың ғылым жүйесінің базистік негіздерін меңгеруі мен олардың бойында жеке бастың және этникааралық қарым-қатынастың жоғары мәдениетін қалыптастыру, тұлғаның өзін-өзі айқындауы мен кәсіби бағдарлануы болып табылады. Бұл сатыда әрбір пәннің мазмұны негізгі базалық білім беру деңгейінде қисынды түрде аяқталып отырады. Оқу пәндерін таңдауы бойынша зерделеу үшін оқу жоспарының вариативтік бөлігі кеңейтіледі. Бейіндеу алдындағы даярлық жүзеге асырылады. Сыртқы бақылаудың нәтижелері бойынша орта білім берудің ІІІ сатысында оқытудың одан кейінгі бейіні мен нысандарын таңдау үшін оқушылардың қабілеттері мен даярлық деңгейі айқындалады.
Негізгі орта білім беру ұйымына қабылдау тәртібі:
1. Бастауыш білім беру деңгейін аяқтаған, негізгі орта білімнің оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының бесінші-тоғызыншы сыныптарына қабылдауды педагог қызметкерлер жүзеге асырады және ата-аналардың немесе өзге де заңды өкілдердің мүдделерін ескере отырып берілген ұйымға бекітілген аумақта тұратын барлық азаматтардың қол жетімділігін қамтамасыз етеді.
2. Ақылы білім беру қызметін іске асыратын жеке меншік ұйымдарда негізгі орта білімнің оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарының бесінші-тоғызыншы сыныптарына қабылдау білім беру үдерісінің субъектілері арасындағы білім беру саласындағы уәкілетті орган бекіткен шарттармен реттеледі.
3. Орнын толтыра оқытатын бесінші-тоғызыншы сыныптарға қабылдау, даму мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпы оқу-тәрбие үдерісіне қосу, олардың білім алуы үшін жағдайлар жасау білім беруді басқаратын жергілікті органдардың келісімі бойынша ата-аналардың (өзге де заңды өкілдердің) келісімі кезіндегі бар көрсеткіштері ескеріле отырып жүзеге асырылады.
2.3 Орта білім беру жүйесінің жалпы білім беру деңгейі
Орты білім берудің ІІІ сатысы - жалпы білім беру деңгейі болып табылады. Бейіндік оқыту, 10-11-сыныптар. Оқудың ұзақтығы - 2 жыл. Алайды, қазіргі жаңа 12 жылдыө білім беру стандарты бойынша жалпы білім беру, яғни, 3- ші кезеңнің оқу ұзақтығы 3 жыл. Ол 10-12 сыныптарды қамтидыОрта білім берудің жоғары сатысының функционалдық қызметінің басым бағыты оқушылардың тереңдетілген кәсіптік білім беруге дейінгі даярлығын жүзеге асыру үшін бейіндік оқытуды енгізу болып табылады. Орта білімнің ІІІ сатысын құрудағы принципті жаңа көзқарас оқытудың оқу мазмұнын саралау, ықпалдастыру және кәсібилендіру негізінде жүргізілуіне байланысты туып отыр. ІІІ сатыда білім алуға берілген нұсқаудан әлем, қоғам және адам туралы жүйелендірілген түсініктерді меңгеруге және оларды өз бетінше кеңейтіп, тереңдете білуге көшу қамтамасыз етілуі тиіс. ІІІ сатының оқушылары оқытудың нысандары мен тәсілдерін, жеке білім беру бағдарламаларын таңдауына болады, онда шығармашылық қызметке және оқушылардың жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz