КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ – ОҚУШЫНЫҢ ОҚУ-ТАНЫМДЫҚ ҚҰЗЫРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ ҮРДІС

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ – ОҚУШЫНЫҢ ОҚУ-ТАНЫМДЫҚ ҚҰЗЫРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ ҮРДІС

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31 Оқытуда критериалды
бағалауды қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Критериалды бағалау – оқушының оқу-танымдық құзырлығын қалыптастырушы
үрдіс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .12

2 Орыс тілді мектептердегі қазақ тілі пәні бойынша критериалды бағалауды
өткізудің тиімді жолдары мен
қиындықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
Пайдаланылған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .32

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың өзектілігі. Бүгінгі күні оқушылардың оқу
жетістіктерін бағалау - оқу үдерісінің маңызды да салмақты бөлігі болып
табылады. Сол себептен, зерттеу іс-әрекеттерін кеңінен қолданып,
оқушылардың жетістіктерін бүгінгі күннің талабына сай жаңаша бағалау жүйесі
қажет етіледі. Бұл жерде оқушылар өзін-өзі бағалау, бірін-бірі бағалау,
топтық бағалауда оқу үдерісінің белсенді қатысушысы бола алады. Өйткені,
дәстүрлі бағалау процесінде мұғалім оқушыға жауап бергені үшін немесе сабақ
оқымағаны үшін және оқушы жетістігі басқа оқушы жетістігімен салыстырмалы
түрде бағаланып келген болатын. Сол кезде оқушы қаншалықты әділ баға
алғанын білмей келді, күмәнмен қарды. Бұл жағдайда білім алуға деген
қызығушылықты жоғарылатуға мүмкіндік жасайтын бағалаудың нақты
критерийлері, мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланыс болмады. Бүгінгі
күнгі жаңартылған білім беру бағдарламасына сай критериалды бағалау мен
кері байланыс орнатуды анықтау жұмысымыздың өзектілігі болып алынады.
Зерттеу жұмысының нысаны. Жаңартылған білім беру мазмұнының негізгі
бағалау жүйесі - критериалды бағалау.
Курстық жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Жұмыстың негізгі мақсаты –
ұлттық мектептерде қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында критериалды
бағалауды енгізудің тиімділігі. Осы мақсатқа жету жолында төмендегідей
міндеттер қойылды:
- қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушылардың білімін
критериалды бағалауды анықтау;
- дұрыс бағалауды жолға қойып, сынып ішінде кері байланысты орнатуды
айқындау.
Зерттеу жұмысының дереккөздері. Зерттеу жұмысына
А.Е.Әбілқасымова, Р.С. Омарова, С. Ахметова, Қ.Бітібаева, Т.Акшолақов,
М.Жанпейісова, т.б. ғалымдардың зерттеу еңбектері, теориялық тұжырымдары
басшылыққа алынды.
Зерттеудің ғылыми жаналығы. Жұмысты жазу барысында мына
жаңалықтарға қол жетті:
- Критериалды бағалау – оқушының оқу-танымдық құзырлығын
қалыптастырушы үрдіс екендігі қарастырылады;
- Орыс тілді мектептердегі қазақ тілі пәні бойынша критериалды
бағалауды өткізудің тиімді жолдары мен қиындықтары айқындалады.
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Курстық жұмыс нәтижелері Қазақ
тілі мен әдебиеті мамандығының студенттеріне Ұлттық мектептердегі қазақ
тілі мен әдебиетін оқытудың ерекшеліктері пәнінен практикалық сабақтарға
көмекші материал бола алады.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- оқытуда критериалды бағалауды қолдану анықталады;
- Критериалды бағалау – оқушының оқу-танымдық құзырлығын қалыптастырушы
үрдіс екендігі талданады.
Зерттеу әдістері. Жұмысты жазу барысында тілдік әдіс-тәсілдерді
белгілеудегі негізге алынған сипаттамалы әдіс, салыстыру, сұрақ-жауап
әдістері қолданылды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Бұл жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі
беріледі.

1 ОҚЫТУДА КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҚОЛДАНУ

Болашақтың бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал етіп,адамзат қоғамын алға
апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі,
өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне,
даму бағытына байланысты.
"Білім - біліктілікке жеткізер баспалдақ, ал біліктілік сол білімді
іске асыра білу дағдысы“ А. Байтұрсынов.
Жалпы білім беретін мектептердегі білім алушылардың оқу жетістігін
бағалауды қазіргі тәжірибеге енгізудің негізін критериалды бағалау жүйесі
анықтайды. Бұл бағалау рәсімдерінің сапалылығын, олардың халықаралық
стандарттарға сәйкестігін және әр білім алушының оқудағы қажеттілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қазақстан үшін ұсынылып отырған жаңа критериалды бағалау жүйесі
білім алушының дамуын, оның қызығушылығын және оқуға деген ынтасын
арттыруға бағытталады. Егер әр білім алушыға және оның ата-анасына
түсінікті болатындай нақты әрі өлшемді бағалау критерийлері белгіленетін
болса, бұған жетуге әбден болады.
Критериалды бағалау жүйесінің мақсаты бағалау критерийлерінің
негізінде білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу
және оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну.
Критериалды бағалау жүйесінің міндеттері:
1. Оқу үдерісінде бағалаудың қызметі мен мүмкіндіктері аясын кеңейту;
2. Жүйелі кері байланыс орнату арқылы білім алушылардың өзін-өзі үнемі
жетілдіріп отыруына жағдай жасау;
3. Бірыңғай стандарттарды, сапалы бағалау құралдарын, механизмдерін
қалыптастыруға көмектесу;
4. Қолжетімді, нақты, үздіксіз:
–– білім алушыларға олардың оқу сапасы туралы;
–– мұғалімдерге білім алушылардың ілгерілеуі туралы;
–– ата-аналарға оқу нәтижелерінің деңгейлері туралы;
–– басқару органдарына ұсынылған білім беру қызметінің сапасы туралы
ақпараттар ұсыну.
Критериалды бағалаудың басты ерекшелігі: Алдын ала ұсынылған бағалау
шкаласы; Анық, айқындылығы; Бағаның әділдігі; Өзін бағалауға мүмкіндіктің
берілуі.
Критериалды бағалау жүйесінің мүмкіндіктері: Оқу үрдісінің әрбір
кезеңінде оқушының дайындық деңгейін анықтау;
Оқу бағдарламасына сәйкес оқытудың мақсаты мен нәтижелерінің
жетістіктерін оқушылардың өздерінің талдауы;
Әрбір оқушының жеке даму траекториясын бақылау;
Оқу бағдарламасын меңгерудегі олқылықтарды жою үшін оқушыларды
ынталандыру;
Оқу бағдарламасының тиімділігін бақылау;
Оқу үрдісін ұйымдастырудың және оқу материалын меңгерудің
ерекшеліктерін анықтау үшін мұғалім, оқушы және ата-ана арасында кері
байланысты қамтамасыз ету.
Критериалды бағалау артықшылықтары:
- Оқушының жеке басы емес, тек қана жұмысы бағаланады;
- Оқушының жұмысын бағалау алдын –ала ұсынылған критерийлерге
негізделеді.
- Бағалау алгоритмі оқушыларға алдын-ала белгілі;
- Оқушы нақты не мақсатта жұмыс істеп отырғанын біледі;
- Оқушыға өзінің білімділік деңгейі анық көрініп тұрады;
- Критерий арқылы бағалау мұғалімнің оқушы деңгейін анық біліп отыруына
мүмкіндік береді;
- Білім берудің сапасы артады.
Критериалды бағалау: Мұғалімдерге: Сапалы нәтиже алуды қамтамасыз ететін
критерийлерді құрастыруға;
Өз жұмысын талдау және жоспарлау үшін ақпарат алуға;
Оқу үрдісінің сапасын жақсартуға;
Әрбір оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқушы үшін оқытудың
жеке траекториясын алуға мүмкіндік береді.
Тәуелсіз елді өркениетті әлемге танытатын, дамыған елдер қатарында
терезесін тең ететін күш – білім және білімді ұрпақ. Білімді ұрпақ
–егеменді елдің берік тірегі. Сондықтан да Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өзінің
Қазақстан жолы -2050 Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты халыққа
Жолдауында білім саласына айрықша көңіл бөліп, еліміздің жарқын болашағы
білікті де парасатты жастардың қолында екенін назардан тыс қалдырған емес.
[ 1, №7, 1,2 - б]
Ал, қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі - әлеуметтік,
экономикалық өзгермелі жағдайларда өмір сүруге дайын болып қана қоймай,
сонымен қатар оны жүзеге асыруға, жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаны
қалыптастыру. Мұндай тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талаптар –
шығармашылық, белсенділік, жауаптылық, терең білімділік, кәсіби сауаттылық.
Бұл талаптарды жүзеге асыру үшін оқушы білімін бағалауда мүлдем жаңа
бағытта жұмыс істеу қажеттілігі туындайды.
Бүгінгі күні оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау - оқу үдерісінің
маңызды да салмақты бөлігі болып табылады. Сол себептен, зерттеу іс-
әрекеттерін кеңінен қолданып, оқушылардың жетістіктерін бүгінгі күннің
талабына сай жаңаша бағалау жүйесі қажет етіледі. Бұл жерде оқушылар өзін-
өзі бағалау, бірін-бірі бағалау, топтық бағалауда оқу үдерісінің белсенді
қатысушысы бола алады. Өйткені, дәстүрлі бағалау процесінде мұғалім оқушыға
жауап бергені үшін немесе сабақ оқымағаны үшін және оқушы жетістігі басқа
оқушы жетістігімен салыстырмалы түрде бағаланып келген болатын. Сол кезде
оқушы қаншалықты әділ баға алғанын білмей келді, күмәнмен қарды. Бұл
жағдайда білім алуға деген қызығушылықты жоғарылатуға мүмкіндік жасайтын
бағалаудың нақты критерийлері, мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланыс
болмады.
Бағалау терминінің өзі жақын отыру дегенді білдіреді.( МАН 57-
бет).
Ал, бағалаудың жаңа әдісінде оқушы бағаны қандай критерийлер бойынша
алғанын, келесі сабақтарда қандай критерийлерге көңіл бөлу керектігін
ұғынады. Бұл жүйеде оқушының нәтижесімен бірге іс-әрекеті де бағаланады.
Одан басқа оқушыларды бағалауда мұғалім түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана
алады. Біріншіден, оқушының қызығушылығы артады, екіншіден, мұғалімнің
жұмысы да жеңілдейді (оқушылар бірін - бірі бағалау, топпен бағалау, топты
бағалау әдістерін қолданғанда).
Формативті бағалау оқушылардың қай кезеңде, қай бағытта екенін анықтау
және одан да зор жетістікке қалай жету керектігін жоспарлау үшін
қолданылады.Формативті бағалау күнделікті сабақта үлкен роль атқарады,
себебі күнделікті оқу жетістіктері мен кері байланыс оқушыларға өз оқуы
туралы қортынды жасауға және нәтижені жақсарту үшін керекті шешім
қабылдауға ықпал етеді.Формативті бағалау оқушының әр сабақтағы іс -
әрекетін бағалайды. Бұл жерде оқушының сабақтағы белсенділігі, еркін өз
ойын білдіруі, сыныптастарына көмектесуі, бірлесіп жұмыс жасауы т.б.жатады.
Формативті бағалау баға қоюмен жүзеге асырылмайды. Мақтау, мадақтау, жылы
шырай таныту, қолдау көрсету, ынталандыру формативті бағалаудың түрлері
болып табылады.
Формативті бағалау оқыту кезеңінде күнделікті қолданылады және сабақ
барысында оқушылардың оқу танымдық әрекетіне басшылық жасайды. Формативті
бағалау мұғалімнің жалпы немесе жекелеген оқушылар жұмысына жүйелі түрде
бақылау жасау көмегімен жүргізіледі. Бағалаудың бұл түрі оқушылардың сынып
немесе үй тапсырмаларын өз бетінше орындауға деген ниеттері мен берілген
тапсырманы орындауға деген олардың қызығушылығы мен жауапкершілік сезімін
ынталандыруда үлкен маңызға ие болады [2, 13б.].
Мақсат – жетiстiктiң желкенi - дегендей, менің алға қойған мақсатым
- оқыту орыс тілінде жүретін мектептерде мемлекеттік тілді меңгерту, осы
тілде ойлау, сөйлеу, сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру, сөйлем құрылысын
меңгерту болғандықтан. Біз Тиімді оқыту пәнінде көбінесе оқушылармен
бірлесіп, ұйымдасып, топтасып жұмыс жасауға көңіл бөлдік. Өйткені оқушы
шағын топтарда немесе жұппен жұмыс жасауда, бірлесіп үйреніп, ортақ
мәселелерді талқылай алады. Сонымен қатар барлық сабақтар барысында
формативті бағалаудың келесі түрлерін қолданамыз:
Фишкалар тарату
- Қол шапалақтау немесе мадақтау;
- Стикерге бағалау;
- " 2 жұлдыз, 1 тілек";
- "Мақсат ағашы" арқылы бағалау;
- Өзін - өзі бағалау;
- Жұпта бірін -бірі бағалау;
- Топта бірін - бірі бағалау.
- "Сұқ саусақ" белгісі арқылы бағалау;
- Алақан белгісі арқылы бағалау
Фишкалар немесе фигуралар (жұлдызша, төртбұрыш, үшбұрыш) арқылы
оқушылардың берген жауаптарын бағаладым. 5-6 сынып оқушыларының арасында
фишка алуға қызығуышылықтары жоғары болды. Фишкаларды алған оқушылар бір-
бірімен салыстырып, бір-біріне жеткісі келіп, бәсекелестік пайда
болды.Қызыл (3-ұпай)және сары (4ұпай) фишкаларды алып қалған оқушылар жасыл
(5-ұпай) фишканы алғысы келіп, тырысатыны байқалды, дегенмен де қызыл
фишкаға да қол жетіп қуанған оқушылар да болды.Формативті бағалау кезінде
бұрыңғыдай неге маған осы баға, оған ана баға деген оқушы болмады, сабақ
соңында оқушылар өздерінің қаншаға жауап бергендерін біліп, бағаларын айтып
шығып, Табыс баспалдағы, Алақан тренингісі арқылы керібайланыс жасап,
өздерінің білім дәрежелерінің қай деңгейде екенін ұялмастан айтып,
келешекте неге көңіл бөлу керек екенін түсінді. Ал топ мүшелерінің
фишкаларын біріктіріп есептеп, көшбасшы болған топты анықтауға ыңғайлы
болды. Екі жұлдыз, бір тілек бағалауы топтар арасында постер жасап,
қорғаған кездегі топтардың жасаған жұмыстарының сапалылығына, мәтіндерінің
дұрыс құрастырылғанына көңіл аударып, кемшіліктерін таба білуге үйретеді.
Бас кезінде формативті бағалау бойынша өздерін бағалау қиындау болды.
Бір - біріне жалтақтап, сенімсіз танытты. Бір- бірін бағалаған уақытта бір
- біріне сенімсіздік танытып, ренжігендерін де байқадым. Сондықтан мен
қандай да бір жұмысты бағаламас бұрын оқушылармен бірлесіп, бағалау
критерийін құрастырған соң, әділ баға қойылатын болды. Осы кезден бастап,
бағалау критерийінің оқушылар үшін маңызды екенін түсіндім.
Бағалау критерийі - дегеніміз ұсынылған талаптарға сәйкес бір нәрсені
бағалау бойынша шешім қабылдау ережесінің негіздемесі. Әр критерийдің
дескрипторлары (әрбір нақты жұмыс үшін) болады, онда мектеп тапсырмасының
орындалу нәтижесінің дұрыстығы туралы нақты түсінік беріледі. Дескрипторға
сәйкес бағалау оқушының қойған мақсатына жетуін анықтайды.
Критериалды бағалау бүгінгі білім беру жүйесінде зор маңызға ие.
Өйткені қазір оқушылардың білімділігі ғана басты рөлде емес, басты рөлде
оқушының құзіреттілігін, оның жеке тұлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған
ортамен дұрыс қарым-қатынаста болу, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін көтеру
сияқты мақсаттар қойылған. Критериалды бағалау бұл мақсаттар мен
міндеттердің барлық талаптарына сай ойластырылған.
Критериалды бағалаудың басты ерекшелігі:
• алдын-ала ұсынылған бағалау шкаласы;
• анық, айқындылығы;
• бағаның әділдігі;
• өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі.
Критериалды бағалау сабақтың өн –бойында жүзеге асып отырады. Алдымен
топтық жұмысты бағалауда өте тиімді. Өйткені топ жұмысын критерийлермен
бағалау жұмыстың нәтижелілігіне және оқушылардың өзара бағалау арқылы өз
пікірлерін ортаға салып, еркін жеткізуіне алып келеді. Өз пікірін еркін
айту, өзгелердің жұмысына өзіндік бағасын беру өмірге бейімділіктерін
арттыра берері сөзсіз. Бағалау парағы топқа тапсырмамен бірге ұсынылатын
болғандықтан, оқушылар өзге топты бағалар алдында өз тапсырмаларын
орындауда сол критерийді басшылыққа алады .Мұндай бағалау кезінде өзіңді
басқа адаммен салыстыру шарты жоқ, сондықтан критерий түрлері бойынша
мүмкіндігіңді бағалап, жетістікке жету жолдарын қарастырады.
Бағалау критерийі қазақ тілі мен қазақ әдетиеті сабағында мәтінмен
жұмыс, диктант, мазмұндама, мәнерлеп оқу, тест, шығармашылық жұмыстарды
бағалау кезінде өте ыңғайлы. Мысалы: Жаңа сөздермен танысқан уақытта екі
минут оқып, естеріне сақтап қалған сөздерді бір - біріне жатқа айтып, содан
соң сөздік дәптерге жатқа жазу.
• барлық сөз түгел, қатесіз, әдемі, таза жазылса - 5 ұпай
• Бір сөз жетіспесе,1-түзету енгізілсе, әдемі, таза жазылса - 4 ұпай
• Екі сөз жетіспесе, 3-4 түзету енгізілсе - 3 ұпай
• 3 сөз, қатесіз таза жазылса - 2 ұпай
• Ештеңе жазбаса – 0 деген ұпайлар қойылып бағалау критерийі бойынша бір-
бірінің дәптерлерін тексеріп, баға қойып, қойған бағасын не үшін
қойғанын айтып беріп отырды. Бұл жұмыста оқушылар есте сақтау
қабілетін дамытуға, сауатты жазуға , тексерген уақытта мұқият болуға,
бір –бірін адал бағалауға үйренеді.
Ауызша мәтінмен топта жұмыс жасаған кездегі бағалау критерийі:
- Мәтінді толық орыс тіліне аудару-5 ұпай
- Мәтіннен ең басты (ключевые) сөзді табу – 5 ұпай
- Дұрыс нақты жоспар құру – 5 ұпай
- Мәтін бойынша сұрақтар дайындау – 4 ұпай
Бұр критерийлер бойынша оқушылар топ ішінде өздеріне тиісті жұмысты
бөлісіп алып, тиісті берілген бір уақыт ішінде орындауға үйренеді.
Жазба жұмыстарды (диктант) орындаудағы бағалау критерийі.
• Еш қатесі жоқ, жазуы анық, таза жазылған, азат жол сақталған, түзету
жоқ-10 ұпай.
• Тазалығы талапқа сай, оқушының екі түзетуі бар, тыныс белгіден 2 қате
жіберілсе-5 ұпай.
• Тазалығы талапқа сай емес, каллиграфиялық қателер кездеседі, оқушының
3 түзетуі бар. Емледен 7, тыныс белгіден 5 қате жіберген - 3 .
• Қойылған талаптарды орындай алмады - 0
Грамматикалық тапсырманы орындаудағы бағалау критерийі
• Оқушы жұмысты орындады. Талдау жүйесін сақтады, қатесіз орындады және
жазуды дұрыс рәсімдеді -5 ұпай
• Оқушы жұмысты орындады, Жүйелі талдау жасады, бірақ сөз табының
белгілерін анықтауда қателер жіберді – 3 ұпай
• Оқушы жұмысты орындады, бірақ , талдау ретін бұзды. Сөз табының
белгілерін анықтауда қателер жіберген жоқ – 2 ұпай
• Қойылған талапты орындай алмады - 0
15 ұпай - 5
8 ұпай - 4
5 ұпай - 3
Бұл критерийлерге сүйене отырып, оқушылар сауатты, жазуға үйренеді.
Кей кезде осы берілген критерийлерге қарап отырып, дәптерлерін тапсырмас
бұрын өздерінің қателерін байқап а, менің бағам 4немесе 3 болады -
деп, кейбір балалар өздеріне алдын ала баға беріп жатады. Ол дегеніміз,
яғни, оқушылар өздерінің жіберген қателерін, түзетулерін байқап
үйренгендерін байқауға болады. Дәстүрлі бағалау кезіне Маған неге 3,
менің қатем аз ғой - деген келіспеушіліктер болатын.
Сабақ соңында кері байланыстардан Табыс баспалдағы, Алақан,
Бағдаршам, Сөйлемді аяқтау түрлерін орыс тілінде аламыз.
Сөйлемді аяқтау сабақ соңындағы кері байланыс
сегодня я узнал ______ было интересно ______ было трудно _____ я выполнял
задании_____ я понял, что_____ теперь я мог_____ я почувствовал,
что______я приобрел______ я научился______ у меня получилось______ я
смог_____я попробую_____ меня удивило_____ урок дал мне для жизни______
Алгаритм самооценки
1. Удалось выполнить задание? (учимся сравнивать результат с целю)
2. Задание выполнено верно или не совсем? (учимся находить и признавать
ошибки)
3. Выполнил самостоятельно или с чьей-то помощю? (учимся оценивать
процесс)
Бұл кері байланыстарды орыс тілінде жүргізетін себебіміз, басқа ұлтты
оқушылар қазақ тілінде әлі де болса өз ойларын жетік жеткізе алмайды,
сондықтан да олардың ойларын, сабақ барысында оларда қандай қиындықтар
туғанын білу үшін орыс тілінде аламыз.
Жыл бойы қолданған бағалау критерийі бойынша мынадай нәтиже көре
алдамыз: бір-бірін, жұпты, топты шынайы бағалай алды, бір-біріне деген
сыйластық пен сенімділік орнады, өздерін еркін сезінетін болды,
қателіктерін көре білді және оны өз уақытында түзетудің жолдарын іздеп өз
бетінше жоюды үйренді. Осының нәтижесінде оқушылардың пәнге деген
қызығушылықтары артып, белсенділіктері жоғарыланды [3,20б.].
Критериалды бағалау жүйесінің тиімділігі:
• заман талабына сай бәсекеге қабілетті, білімді, іскер, ойлау жүйесі
дамыған, логикалық тұжырым жасауға бейім, еркін ойлай алатын жеке
тұлғаны қалыптастырады;
• жеке жұмыстар жүргізу арқылы білім дәрежесін, ой-өрісін әрі қарай
дамытады;
• оқушылардың білім сапасын арттырады;
• оқушының тұлғалық бағытын белсенді позициясына бағыттауға мүмкіндік
беретін бірден-бір бағалау жолы;
• тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұғырлы нәтижеге, бағытқа жеткізетін,
шығармашыл бағалау жүйесі.
Қорыта айтқанда А.Байтұрсынов ағамыз былай деген екен: Мектептің жаны
мұғалім. Мұғалім қандай болса, мектеп сондай болмақшы... демек, білім
сапасын көтерудің негізгі тетігі - ұстаз. Сол себепті бағалаудың түрлерін
тиімді пайдаланып, оқушыларды терең біліммен қаруландырып отырсақ,
болашақта мемлекеттік тілдің мәртебесі жоғары деңгейге көтерілетініне,
тәуелсіз еліміздің болашағы баянды болатынына сенімім мол.

1.1 Критериалды бағалау – оқушының оқу-танымдық құзырлығын
қалыптастырушы үрдіс

Критериалды бағалау - бұл білім берудің мақсаты мен мазмұнына
негізделген оқушының оқу- танымдық құзырлығын қалыптастыруда алдын-ала
белгіленген жетістіктермен салыстыру үрдісі. Оның белгіленген:
• алдын-ала ұсынылған бағалау шкаласы;
• анық, айқындылығы;
• бағаның әділдігі;
• өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі.
Адамды жаңа нәрсеге үйрету мүмкін емес, тек соны өз бойынан ашуға көмектесу
керек. Галилео Галиле
Қазақ тілі мен әдебиеті сабағын тиімді өткізу жолдарына қойылатын талаптар:

Тақырыптың тәрбиелік мәні болуы керек. Әр сабақта оқушының
шығармашылық ізденісте болуы. Оқушы жеке тұлға ретінде сезінуі қажет.
Тақырыптың өмірімен тікелей байланыста болуы.
Тәуелсіз елді өркениетті әлемге танытатын, дамыған елдер қатарында
терезесін тең ететін күш – білім және білімді ұрпақ. Сондықтан да Елбасымыз
Н.Назарбаев өзінің Жолдауларында білім саласына айрықша көңіл бөліп,
еліміздің жарқын болашағы білікті де парасатты жастардың қолында екенін
назардан тыс қалдырған емес.
Қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі – әлеуметтік, экономикалық
өзгермелі жағдайларда өмір сүруге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар
оны жүзеге асыруға, жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаны қалыптастыру.
Мұндай тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талаптар – шығармашылық,
белсенділік, жауаптылық, терең білімділік, кәсіби сауаттылық. Бұл
талаптарды жүзеге асыру үшін оқушы білімін бағалауда мүлдем жаңа бағытта
жұмыс істеу қажеттілігі туындайды.
Осы қажеттілікті шешу жолдарының бірден–бір жолы оқушы білімін
критериалды бағалау жүйесі бойынша сараптау. Критериалды бағалау жүйесінде
ең маңызды нәрсе – оқу процесінің өзі, сол арқылы оқушы өзін-өзі бағалауды
үйреніп, өз білімінің артықшылықтары мен кемшіліктерін көріп, әрі қарай
қалай даму керектігін түсінеді, яғни бұл жүйеде оқушының қалай жұмыс
жасағаны , қалай ойланғаны бағаланады. Бағалауды өткізу үшін, оқушылардың
нені білетіндігін және не істей алатындығын анықтау қажет.
Оқыту – мұғалімдердің оқушыларға жасаған сыйы емес, бұл құзіреттіліктер
білім алу үшін оқушылардың өздері де оқу үдерісіне белсенді қатысуын талап
етеді. Мұғалімдер, өз кезегінде, өзінің сабақ беруіне емес, оқушылардың оқу
ептілігін дамытуға назар аударуы тиіс. Осы мақсатта мұғалім оқыту ортасын
құру керек.
Сапалы білім беру – оқыту мен тәрбиелеудің үздіксіз үдерісі. Қазіргі
кезде білім берудегі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім өзіндік ой-
талғамы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Бұрын оқытуда оқушылар тек қана тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі
оқушы өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән беруіміз
керек.
Бағалау – оқу дәлелдері жоспарлы және жүйелі жинақталатын және де оқу
сапасы туралы қорытынды қабылдау үшін қолданылатын кез келген қызметті
сипаттайтын ұғым. Бұл ұғым екі аспектіні көздейді: оқуды бағалау және оқу
үшін бағалау. Бағалаудың түрлі нысандары олардың оқуды жақсарту әлеуеті
тұрғысынан сипатталған және бағытталған. Оқуды критериалды бағалауды
зерделеуге бағытталған. Бағалау термині жақын отыру деген сөзді
білдіреді. Бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін өзі
бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін, тәртібін мұқият
бақылауы болып табылады. Бұл ресми тестілер, емтихандардан бастап,
мұғалімдер күніне жүз рет өткізетін бейресми бағалауға дейінгі бүкіл
бағалау түрлерін қамтиды. Бір тестілер қолдағы қарындаш пен қаламның
көмегімен жүргізілсе, басқалары сыныптағы әдеттегі сөйлесу кезінде сұрақ
қоюға негізделеді. Бағалаудың барлық түрлеріне жалпы сипаттамалар тән және
олар төмендегілерді қамтиды: қадағалау; алынған мәліметтер
интерпритациясы; бұдан арғы іс-әрекеттерді анықтауға бағытталған қорытынды.
Бүгінгі білім беруде оқушыны білімділік, іскерлік, шығармашылық
әдістерге баулудың жолдарын іздестіре отырып, мұғалім-шәкірт арасында
рухани және сезім бірлестігін айқындайды. Қазіргі кезде оған жететін жаңа
педагогикалық технологияларда баршылық. Соның бірі – критериалды бағалау
жолдары.
Критериалды бағалау – оқушының оқу нәтижелерін білім беру мақсаттары
мен мазмұнына сәйкес келетін, білім беру үдерісіне қатысушылардың (оқушы,
мектеп әкімшілігі, ата-аналар, заңды тұлғалар және т.б.) барлығына алдын
ала таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушының
оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үдеріс. Сыныптағы бағалау тек
қана техникалық тәсіл емес.
Мұғалімдер жазбаша немесе ауызша түрде баға қою арқылы бағалайды. Олар
қолданатын кез келген нысананың артында тек қана объективті немесе
жеткілікті дәрежеде объективті емес нормалар мен стандарттар ғана емес,
сондай-ақ баланың дамуы, оқуы және ынтасы туралы түсінік, сонымен қатар
өзін өзі бағалау, қабілеттілік және күш-жігер сияқты ұғымдарға қатысты
құндылықтар жатыр. Критериалдық бағалау – бұл білімнің мақсаты мен
мазмұнына сәйкес келетін, оқушылардың оқу-танымдық біліктілігін
қалыптастыруға себепші болатын, айқын анықталған, ұжыммен шығарылған, білім
процесінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі критериялармен
оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген процесс. Егер балаға
оның белгілі бір деңгейге жеткендігін айтса, онда бұл оған үздік нәтижеге
жету үшін не істеу керектігін түсінуге көмектеспейді; бұл ретте егер
баламен бірге оның жұмысында мұндай бағалауға не әкелгенін және бағалау
өлшемдерін түсіндіруге талдау жасаса, онда бұл балаға өзінің нәтижесін
жақсарту үшін кейін не істеу керектігін түсінуге мүмкіндік береді
Мұғалімнің бағалаудағы ролі:
Мұғалім тәлімгер ретінде – кері байланысты және әр оқушыға қолдау
көрсетуді қамтамасыз етеді;
Мұғалім жетекші ретінде – топтағы ағымдағы жұмыс үдерісіне алып жүру
үшін диагностикалық ақпарат жинастырушы;
Мұғалім есепке алу маманы ретінде – оқушылардың өсуі мен жетістіктері
туралы жазу;
Мұғалім баяндамашы ретінде – оқушылардың өсуіне қатысты ата-аналарына,
оқушыларға және мектеп әкімшілігіне баяндау.
Оқу үшін бағалаудың негізгі сипаттамалары:
1. Оқыту мақсатымен бөлісу.
2. Алда не күтіп тұрғанын оқушылардың білуіне көмектесу.
3. Өзін-өзі және құрбыларын бағалау.
4. Оқушылардың жақсарту үшін не қажет екендігіне көмек беретін пікірлермен
қамтамасыз ету.
5. Оқушылардың өздерін жетілдіре алатынына сенімділігін дамыту.
6. Өзара бірлесіп бағалау туралы ақпаратты талдау және ойластыру.
Қадағалауды өткізу үшін оқушылардың нені білетіндігін және не істей
алатындығын, сонымен қатар олардың қандай қиындықпен кездесуі мүмкін
екендігін анықтау қажет. Сыныптағы әдеттегі іс-әрекетті, балалардың өзара
әңгімесін тыңдап, тапсырманы орындап отырған оқушыларды қадағалау.
Оқушының сұрақтарға берген жауаптары бақылануы керек. Бағалайтын тұлға
алынған мәліметтердің мәнін анықтай білуі қажет. Интерпретация қызығушылық
тудыратын мәселелерге, ерекше дағдылар, көзқарастар немесе оқыту түрлеріне
қатысты жүргізіледі. Мұндай өлшемдерді көбінесе критерий деп атап, оларды
оқу мақсаттарына немесе міндеттеріне жатқызады. Мұғалім жоспарланбаған
өзара әрекеттесушілікті, нәтижелерді бағалайды және өткенге шолу өлшемдерін
қолданады. Интерпритацияның көмегімен мінез-құлықты сипаттауға немесе
түсіндіруге талпындыруға болады, логикалық қорытынды шығарылады. Мысалы,
бала айтқан нәрсе оның миында болып жатқан құбылыстың нәтижесі болып
табылады. Мәліметтерді интерпретациялау негізінді қорытынды жасалады, ол
бағалауды көздейді. Бұл кезеңде бағалау үдерісі туралы мақсаттарға және
алынған ақпарат қолданылатын міндеттерге байланысты әр түрлі нысанда жүруі
мүмкін.Оқу үшін бағалауға қарағанды, оқуды бағалаудың мақсаты, керісінше,
оқушы қазіргі уақытта не оқып білгенін жинақтау болып табылады.
Оқуды бағалау кезінде бір оқушының жетістіктерінің белгіленген
нормаларымен немесе бірдей жастағы оқушылардың қол жеткізген деңгеймен ара-
қатынасы салыстырылған соң қорытынды жасалады. Мұндай қорытындылар
стандартқа немесе деңгей түрінде келтірілген межелікке сәйкес немесе сәйкес
емес деген нысанда жасалады.
Оқу үшін бағалау кезінде қолданылатын қадағалау, интерпретация және
өлшемдер оқуды бағалау кезінде қолданылатын өлшемдерге ұқсас болуы мүмкін,
бірақ олардан туатын қорытынды мен шешім басқа сипатта болады.
Оқу үшін бағалау – бұл білім алушылар өздерінің оқудың қандай
сатысында тұрғанын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай
жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар мен олардың мұғалімдері
қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі.
Критерийлер – оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап
айтқанда, оқушылар жұмыс барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі.
Оқушы жетістіктерін критериалды бағалау жүйесі төменде қарастырылған
міндеттерді шешеді:
Әрбір оқушының сабақ үдерісіндегі әр кезеңіндегі дайындық деңгейін
анықтау;
Білімді меңгерудің жыл аяғындағы ғана емес, күнделікті білім алудың
даму динамикасын айқындауы;
Оқушының сабаққа қызығушылығын, белсенділігін арттыруы. Бағаға қарсы
теріс көзқарастың болмауы;
Оқушы білімінің жүйеленуі,тереңдеуі,есте сақтауы.
Оқушыны табандылық пен шыдамдылыққа тәрбиелеуі;
Білім алу барысындағы қиындықты, қателікті, білім олқылықтарын және
оның себептерін дер кезінде анықтауы;
Оқушының білім алу үдерісін қадағалап, дәл және жедел түрде сапалы
білім алғаны жөнінде кері байланыс ақпаратын алуы;
Оқушының барлық жұмыс түрлерін бағалауы. (өзіндік жұмыс, ағымдағы
бағалау, қорытынды бақылау, тренинг,үй жұмысы, шығармашылық т.б)
Оқушының білімін ағымдық және қорытыныды бағалау;
Баға сапасын арттыру.
Критериалды бағалау жүйесі оқушының белсенділігін арттыруды, оқу
үдерісінде жарыса, бәсекелесе білім алуға қол жеткізеді.
Қорыта айтқанда, критериалды бағалау жүйесін қолдану арқылы біз
оқушының тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттаймыз, тұлғаны өзіндік
жауапкершілікке, тұлғалы нәтижеге, бағытқа жеткіземіз, білім алушылардың
дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез келген кезеңде анықтаймыз, әртүрлі
жұмыстардан алған бағаларды дифференциалдауға қол жеткіземіз.
Бүгінгі таңда Қазақстанда білім берудің деңгейі мен сапасына жаңа
талаптар қойылып отыр. Қазақстан Республикасында соңғы жылдары білім беру
саласындағы жүргізіліп жатқан реформалар еліміздегі білім беру сапасының
әлемдік деңгейге сәйкес келуін қамтамасыз ету, сол арқылы әлемдік сұранысқа
жауап бере алатын мамандарды даярлау және бәсекеге қабілетті білім беру
болып табылады. Еліміздің басшысы Н.Ә.Назарбаев қазақстандық мұғалімдердің
кәсіби даму саласындағы жаңа көзқарасы олардың педагогикалық өміріндегі
қосымша оң өзгерістер енгізуге мүмкіндік беруде.
Бүгінгі оқушының білім сапасын критериалды бағалау жүйесі арқылы
жетілдіруге болатынына күнделікті оқу үдерісінде қолдануымыздан көз
жеткізуге болады.

2 ОРЫС ТІЛДІ МЕКТЕПТЕРДЕГІ ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІ БОЙЫНША КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ
ӨТКІЗУДІҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ МЕН ҚИЫНДЫҚТАРЫ

Білекті бірді жығар, білімді мыңды жығар деген мақалды негізге ала
отырып, Елбасымыз білім саласына ерекше көңіл бөліп, жастарымыздың білім
алуына бейжай қараған емес. Дамыған елдердің қатарында қанат жайып, шырқау
биікке көтерілу үшін өз-өзіне сенімді, болашақты болжай алатын зерек,
білімді ұрпақ тәрбиелеу – еліміздің болашағын нұрландырамын деген кез
келген оқытушының алға қойған мақсаты. Осы мақсатқа жету үшін, алдымен, өз
кемшілігін анық көретін, өз-өзін бағалай алатын тұлға қалыптастыру керек.
Олай болса, қазірден бастап мектептерде енгізіліп жатқан жаңартылған білім
беру аясындағы критериялды бағалау жүйесін сабағымыздың әр кезеңінде ұтымды
қолдану міндеті туындайды. Критериалды бағалау жүйесіндегі ең маңызды сәт –
студенттің өзін-өзі бағалауды үйреніп, өз білімінің артықшылықтары мен
кемшіліктерін көріп, әрі қарай қалай даму керектігін түсінуі. Осындағы
критерий сөзінің беретін мағынасы – оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын
өлшемдер, яғни, сабақ барысындағы студенттердің орындайтын іс-әрекеттерінің
өлшемі. Ал критериалды бағалау – бұл білімнің мақсаты мен мазмұнына сәйкес
келетін, білім алушылардың оқу-танымдық біліктілігін қалыптастыруға себепші
болатын, айқын анықталған, білім процесінің барлық қатысушыларына алдын ала
белгілі критериялармен білім алушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға
негізделген процесс. Оқытушының алдындағы шәкіртіне белгілі бір жетістікке
жеткенін айтқаннан гөрі, студенттің өз нәтижесін өзі түсініп, бағалау
өлшемін дұрыс пайымдауы – оқыту сапасының артуының айқын дәлелі. Осы
бағытта жұмыс жасаған оқытушы да өз іс-әрекетін саралап, болашағын анық
жоспарлай алады.
Критериалды бағалаудың міндеттері:
Бағалау білім беру жүйесінің міндеттеріне негізделеді;
Бағалау шынайы, сенімді және айқын болады;
Бағалау білім беру мазмұнының құрамдас бөлігі. (Ол оқу мақсаттары және
күтілетін нәтижелермен тығыз байланысты. Оқу мақсаттарының түсінікті болуын
және бағалау рәсімдерінің барлық түрлерінің (қалыптастыру, жиынтық) оқу
бағдарламасының мазмұнымен сәйкестігін қамтамасыз етеді.);
Бағалау қолжетімді, түсінікті және ашық;
Бағалау үздіксіз үрдіс, ол өзін-өзі машықтауды талап етеді;
Бағалау мектептің, педагогикалық ұжымның, оқушылардың даму бағытын
анықтайды және жетекшілік етеді;
Критериалды бағалаудың ұйымдық құрылымының екі түрі бар:
қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау. Осы бағалау түрлерінің әр
қайсысына қысқаша анықтама бере кетсек:
Қалыптастырушы бағалау – мұғалімдерді, оқушыларды және педагогикалық
үдерістің басқа да қатысушыларын оқуды жетілдіру үшін қажет ақпаратпен
қамтамасыз ететін оқудың ағымдағы бағалануы, бұл жерде оқушыларға баға
қойылмайды, бағалау критериі бойынша өздерінің жетістіктері мен
кемшіліктерін анықтай алады.
Жиынтық бағалау – белгілі бір оқу кезеңі (тоқсан, триместр, оқу жылы,
орта білім беру деңгейі) аяқталғанда оқу бағдарламасындағы бөлімдерортақ
тақырыптар бойынша балл және баға қою арқылы өткізілетін бағалау түрі.
Студенттерді дәстүрлі әдіс бойынша бағалағаннан гөрі, сыни тұрғыдан,
критериалды бағалау бойынша, арнайы құрылған дескрипторлар арқылы өздеріне
бағалату – нәтижелі сабаққа деген тың бастама, дұрыс қадам. Бүгінгі күні
студенттердің оқу жетістіктерін бағалау ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.