ОҚЫТУ ОРЫС ТІЛІНДЕГІ МЕКТЕПТЕРДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІН ЖАҢАША ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

ОҚЫТУ ОРЫС ТІЛІНДЕГІ МЕКТЕПТЕРДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІН ЖАҢАША ОҚЫТУ
ӘДІСТЕМЕСІ

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 Оқыту орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілі мен әдебиетін жаңаша оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5

2 Қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың интерактивтік әдіс-тәсілдері

2.1 Ұлттық мектептерде қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда қолданылатын тірек
сызбалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...36

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазақ тілін ұлттық мектептерде оқыту
әдістемесі – қазақ тілін оқытудың тиімді жолдары мен тәсілдерін, қазақша
дұрыс сөйлеу, тіл мәдениетін қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін баяндайтын
педагогикалық ғылым. Қоғам дамуының қазіргі жағдайында қазақ тілін оқыту
әдістемесі ғылымының мәселелері бар. Солардың бірі ұлттық мектептерде қазақ
тілін оқытуда қолданылатын дидактикалық принциптерді анықтау, оқытуда
қолданылатын тірек сызбалар мен мәнерлеп оқуға төселту жұмыстарын анықтауды
жұмыстың өзектілігі етіп алып отырмыз.
Зерттеу нысаны. Ұлттық мектептерде қазақ тілін оқытуда жаңаша әдіс-
тәсілдер.
Зерттеу пәні. Ұлттық мектептерде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың
ерекшеліктері.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті. Жұмыстың негізгі мақсаты –
ұлттық мектептерде қазақ тілін оқытудағы жаңаша әдіс-тәсілдердің
ерекшеліктерін анықтау. Аталған мақсатты орындау үшін төмендегідей
міндеттер қойылды:
- Ұлттық мектептерде қазақ тілін оқытудың жаңаша әдістерін анықтау;
- Қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда қолданылатын интерактивті
әдістерді анықтау;
- Ұлттық мектептерде қазақ әдебиетін оқытуда қолданылатын тірек
сызбаларды талдау.
Курстық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Ұлттық мектептерде қазақ тілі
әдебиетін оқытудың ерекшеліктерін анықтап, оқытудың жаңаша әдістерін,
интерактивті әдістерді, тірек сызбалардың ерекшеліктері талданды.
Курстық жұмыстың дереккөздері. Зерттеудің дереккөздері ретінде ғылыми-
теориялық еңбектер мен зерттеулер пайдаланылды. Соның ішінде, Оралбаева
Н., Жақсылықова К., Рахметова С., Қадашева Қ., т.б тілші мамандардың,
әдіскерлердің еңбектерін атауға болады.
Зерттеу әдістері. Ұлттық мектептерде қазақ тілін оқытудың жаңаша әдіс-
тәсілдерін анықтау барысында, олардың құрылымын қарастыруда сипаттама әдіс,
салыстырмалы әдіс, талдау, т.б. әдістер қолданылды.
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Аталмыш жұмыстың нәтижелерін
“Ұлттық мектептерде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың ерекшеліктері” мен
Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі арнайы курстарында көмекші құрал ретінде
қолдануға болады.
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Бұл жұмыс, яғни ұлттық
мектептерде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың жаңаша әдіс-тәсілдерін
анықтау және тірек сызбаларын анықтап тану осы саланың теориялық негізіне
аз да болса үлес болып қосылады.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Курстық жұмыс кіріспе және негізгі
мәселелерді қамтитын екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында
әдебиеттер тізімі көрсетіледі.

1 ОҚЫТУ ОРЫС ТІЛІНДЕГІ МЕКТЕПТЕРДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІН ЖАҢАША
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа инновациялық әдістер мен
оқыту технологияларын қолдану арқылы, дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап
оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу- тәрбие үрдісінің барлық
деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды көздейді.Бүгінгі күннің
талабына сай білім саласында жаңа технологиялар қолданудың маңызы зор.
Заман талабына сай білім беру оқушылардың адамгершілік,
интеллектуалдық дамуының жоғары деңгейі мен білімін қамтамасыз етуге
бағытталған оқытудың үздіксіз үрдісі десек, оның тиімділігі мен сапасын
арттыру мұғалімнен оқу процесінің ғылыми теорияға негізделген және оқушының
қабілеті мен бейіміне негізделген оқытудың таңдамалы әдістеріне көшуді
талап етеді. Ондағы негізгі мақсат оқушыға сапалы білім беру болып
табылады. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа кезкелген пәнді ұғындырудың тиімді жолы
– жаңа технология негіздері болып табылады.
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқытуда жаңа технологияларды пайдалану
мұғалім үшін қандай маңызды болса, оқушы үшін одан да маңызды. Жаңа
технологиялар оқушылардың білім сапасын арттыруға, өздігінен жұмыс істеу
мүмкіндігін молайтуға көп көмегін тигізеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев көрсеткендей, Қазақстанның болашағы қазақ тілінің
дамуына, тағдырына тікелей байланысты. Сондықтан да мемлекеттік тілдің
оқытылу жағдайына көп көңіл бөлініп отыр.Осы тұрғыда жаңа технологияларды
қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында кеңінен пайдаланамыз.
Соңғы жылдары оқытудың жаңа технологиялары білім беру саласында
кеңінен қолданылып келеді. Олардың ішінде отандық әдіскер ғалымдар
жасақтаған Модульдік оқыту технологиясы (М.Жанпейісова), Деңгейлік
тапсырмалар (Ж.Қараев), әсіресе қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарына
арналған Сатылай кешенді талдау (Н.Оразақынова) т.б. технологиялары
мұғалімдердің қызығушылығын арттырып, оқу үдерістеріне кеңінен ендірілуде.
Мұндай әдіс-тәсілдер мен оқытудың жаңа технологиялары туралы арнайы
еңбектер мен ғылыми-әдістемелік тұрғыдан баяндайтын құралдар, түрлі курстар
мен білім сатысы оқулары арқылы мұғалімдердің әдіскерлік шеберліктерін
ұштауларына мүмкіндіктер мол. Сондықтан түпкі нәтижені таңдаудың, оны
мақсатқа сай ұйымдастыра білудің маңызы зор. Оқыту әдістерінің кез келген
түрін белсенді әрекетке айналдыру – мұғалімнің әдіскерлік шеберлігі мен
шығармашылық ізденісіне байланысты болмақ. Оқыту әрекетінде жеке, топтық,
ұжымдық жұмыстарды оқу мазмұны мен мақсатқа сәйкес, үйлесімді түрде
жүргізудің қажеттілігі осыдан туындайды.
Қазіргі заманның әлеуметтік экономикалық жағдайында оқушылардың білім
деңгейін көтеру белгілі бір дәрежеде жеке тұлғаның өзін-өзі жан – жақты
танып білуі мен қалыптасуына жағдай жасауға бағытталған. Осыған орай
оқушылардың білімін тереңдету мақсатында колледжімізде жаңа технологиялық
бағдарламалар қосылуда.
Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологияларды пайдалану
тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Әрбір сабақта оқытудың тиімді әдіс –
тәсілдерін енгізіп жүрсе, білім сапасына елеулі әсер етеді. Кез келген
сабақты қызықты өткізу үшін әрбір ұстаз жаңалыққа ұмтылып, ізденіс үстінде
болғаны абзал.
Сабақ барысында бір ғана тәсілмен шектелмей, өз сабақтарымда қазіргі
таңдағы инновациялық технологияларды оқушылардың жас ерекшеліктеріне
байланысты таңдап қолданамын. Атап айтсақ, модульдік технология, сын
тұрғысынан ойлау, тірек- сызба, дамыта оқыту, деңгейлеп-саралап оқыту т.б.
Тіл тағдыры - ел тағдырына айналып отырған қазіргі қазақ тілінің
кінәратты жағдайында оқушы бойында мемлекеттік тілге деген сүйіспеншілікті
қалыптастыруға, қазақ тілі арқылы жасалған ойдың кестелі өрнектеріне
үңілтіп, ауызша, жазбаша сөздік қорларын молайтуға, шығармашылық қабілетін
дамытуға, пәнге деген қызығушылығын арттырып, білім сапасын тереңдетіп,
мемлекеттік тіліміздің қолдану аясын кеңейту. Тіл туралы заңды жүзеге
асыруға барынша қолғабыс ету - әрбір қазақ тілі мен әдебиеті пәні
мұғалімінің міндеті болуға тиіс. Ал қоғамымыздағы мұғалім алдында тұрған
міндет - сапалы білімді, саналы тәрбиелі, экономикалық ойлауы дамыған,
жалпы адамзаттық құндылықты меңгеруде шығармашылық, іскерлік пен дағдысы
қалыптасқан, жан-жақты мәдениетті жеке тұлғаны қалыптастыру екені белгілі.
Елбасының Қазақстанның болашағы - мемлекеттік тілінде атты жолдауын
іске асыруға Қазақстан азаматтарының әрқайсысы үлес қосуға міндетті, оның
ішінде қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімдері тіл жанашырлары қатарынан орын
алатындықтан, тапжылмай еңбек етіп үлестерін қосуға міндетті.
Жоғарыда айтылғандарды ескере келсек, қазақ тілін оқытуға қойылатын
талап- тілектердің бүгінгі күнде жаңарып отырғанын аңғарамыз.
Ұлт мектебінде қазақ тілі мен әдебиетін үйрететін ұстаз үшін   басты
мақсат - өзге ұлттың баласын мемлекеттік тілде сөйлету. Қазақ сөзінің
құдіреттілігін, сырын сезіндіру, тіл үйренуге ынталандыру. Шәкірт талабын
шыңдау қазақ тілі мен әдебиеті мұғаліміне үлкен жауапкершілік жүктейтіні
рас. Осы жауапкершілікті іске асыру үшін барлығымыз да алдымызға өз
міндеттерімізді қойып, оны шешуге тырысамыз, түрлі әдіс- тәсілдерді, жаңа
технологияларды қолданамыз. Осылдарды ескере отырып, мемлекеттік тіл
мәртебесін көтеру мақсатында тілді үйретудің тиімді, нәтижелі әдістерін
үнемі іздестіріп жүремін. Орыс сыныптарында қазақ тілін үйрету және үйрету
барысында мынадай міндеттер қоюға болады:
— орыс мектептеріндегі балаларға тілді үйрену жеңілдеу болу мақсатында
тілдің күнделікті практикалық жағын қарастыру;
— қазақ тілі сабағында оқушының ауызша, жазбаша сөйлеу тілін
қалыптастыру, сөз байлығын молайту;
— шығармашылықпен жұмыс істеуге, үнемі өз бетімен ізденуге
дағдыландыру;
— оқушылардың тілді үйренуге қызығушылықтарын арттыру.
Орыс мектептерінде қазақ тілі сабақтарында қай сыныпта болса да,
көрнекілікті қолданған артық етпейді. Себебі көзбен көріп, қолмен ұстаған
жылдамырақ, әрі ұзаққа есте сақталады. Сондықтан тиімді әдіс- тәсілдердің
бірі - көрнекілікпен жұмыс деуге болады.
Күнделікті ауызекі сөйлеу тілін қалыптастыруда сабаққа қажетті
заттардың атауларымен танысып, олардың көмегімен сұрақ-жауап құрастырады.
Бұл тапсырмалар жас ерекшеліктеріне байланысты құрастырылады. Мысалы,
Менің отбасым, Мектеп, Сабақ, Менің досым, Менің сүйікті кином
т.б. шағын тақырыптарға мәтіндер , қысқаша әңгімелер құрастырады және
әңгімелеуге дағдыланады. Және де оқушылардың ауызша- жазбаша тілін
дамытуда менің қолданатын тиімді әдіс-тәсілдерім мен жұмыс түрлері
мынадай:
А) шығармашылық тапсырмалар
Ә) комплексті түрдегі үй тапсырмалары
Б) проблемалық сұрақтар.
В) ситуациялық тапсырмалар
Г) ойын элементтері
Ғ) деңгейлік тапсырмалар
Д) СТО технологиясы элементтері.
Шығармашылық жұмыс түрлеріне келсек, балалардың ойын қиялын дамытатын
әңгімелер жаздыру, диологтар, ребустар, тест сұрақтарын құрастырту
т.с.с.
Бастауыш сыныптарда сурет бойынша сөйлемдер құруға болады. Мысалы: жыл
мезгілдеріне байланысты, жемістер, азық-түліктер, жануарлар т.б.
тақырыптар көп. Немесе тірек сөздер беру арқылы сөйлемдер не әңгімелер
  құрастырады.
1слайд
Көктем, жер, ағаш, жапырақ, ериді, гүлдейді, жылы, көгереді т.б.
Мысалы, Көктем келді. Күн жылы болады. Қар ериді. Осындай
сөйлемдерді оқушылар өздері құра бастайды.

Ал ортаңғы буындарда Менің Отаным, Қазақстан байлықтары,
Қазақстан республикасының төл мерекелері, Мен таңдаған мамандық т.с.с.
Оқушылардың сөздік қорларын молайту үшін және жадында сақтау, ойлау
қабілеттерін дамыту үшін берілген мәтіндерге ат қойғызу, мәтіндегі
сөйлемдермен сұрақтар құру, аудару, мәтінді мазмұндау , мәтінге қатысты
жаңа сөздермен сөйлемдер, сөз тіркестерін құру сияқты жұмыстар жүргізуге
болады.
Жаңа сөздермен мынадай жұмыс түрлерін өткізуге болады:
1. Балардың есте сақтау қабілеттері қаншалықты дәрежеде екенін тексеру
жұмысы.
Төмедегі берілген сөздерді оқып танысамыз, сөйлемдер, сөз тіркестерін құрып
болғаннан соң 1 минут уақыт беріледі.Балалар сол 1 минут ішінде есте қалған
жаңа сөздерін жазады.Сонан соң балалар дәптерлерімен алмасады, сөздерді
санап, қанша екенін, қаншасы қате жазылғанын хабарлайды. Мәтінмен жұмыс
жасап болған соң, осы тапсырманы тағы қайталауға болады.
2 слайд

Сан алуан - бесчиленное множество             Долана - боярышник
Ағады - течет                                                     Шіл
- куропатка
Тіркеу регистрировать                                   Қорғау -
защищать
Жусан - полынь



Сыныпішілік мүшәйра өткізу. Сыныптағы шығармашылық қабілеті байқалып
жүрген оқушының әңгімелерін оқытып, оқушыларға таныс етіп, баға беріп,
бағыт-бағдар сілтемелер жасау сияқты шығармашылық жұмыстарын жасуға әбден
болады. Бұл жұмыс түрін тіл дамыту сабақтарында пайдалануға болады.
Амонашивилидің ситуациялық –рөлдік ойындары.
Мәселен, Дүкенде, Аялдамада, Автобуста, Кітапханада,
Саябақта т.б. тақырыптарда диолог түрінде әңгімелесулер өткізу. Әр сабақ
үстінде әр тақырыпқа байланысты 3-4 жұптан сұрап тұрған артық етпейді. Ол
оқушылардың тілдерін жаттықтырып, олрды жүйелі сөйлеуге дағдыландыра
түседі.
Комплексті түрдегі үй тапсырмалары. Мұнда өтілген материалдармен
байланыстырып және оқушылардың өздері ізденетіндей етіп тапсырма беріледі.
Мысалы, өтілген материалдар бойынша тест сұрақтарын құрастыру немесе
тек сұрақтар әзірлеу. Не болмаса белгілі адамдарға байланысты болса,
басқаша қырынан іздеу. Мыс, Ш.Уәлиханов – зерттеуші ғалым екенін білеміз.
Оның суретшілігі туралы не білеміз? деген сияқты тапсырмалар.
Грамматикалық тапсырмалар. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуға,
шапшаңдыққа үйрету, сауаттылығын тексеру мақсатында осындай тапсырмалар
беремін. Мысалы, осындай   буынға бөлінген бос тор көздер беріп, сөз құрап
жазуға беруге болады. Бұнда оқушылар сөздік қорларын, буынға сауатты
бөліп жазу сияқты білімділіктерін шыңдайды, еске түсіру, ойлау қабілеттері
арта түседі.
3 -слайд



Қ А

Л А

О

Т А Н

Ойын элементтері арқылы оқыту   оқушылардың тіл үйренуге   деген
қызығушылығын, белсенділігін арттырады. Әсіресе бастауыш сыныптар мен орта
буындарда жиі қолдануға болады. Оларға тоқталар болсақ: Домино, Кім
жылдам, Алтын балық, Ойлан, тап, Жұмбақ айтысы, Мақал сайысы,
Сөзжұмбақтар, қызықты грамматикалық тапсырмалар , Әрі ойын, әрі
оқу,Тізбек, Лото, Брейнг- ринг , XXI ғасыр – көшбасшысы т.б.
Ойын оқушының сабаққа қызығушылығын арттырады. Жақсы ойынға бала бар
ынтасымен беріліп, алуан мәлімет дағды мен ерлікті меңгереді. Көбіне
қайталау, қорытынды сабақтарда қолдануға тиімді. Осылардың бір- екеуіне
тоқтала кетейік.
Мысалы, Жалғасын тауып айт (Лото) ойынында оқушыларға көлемі 6*12см
тең төрт торкөзге бөлінген 5 кесте дайындап келу тапсырылады. Оған қосымша
мөлшерде 3*6см үлестірме қағаздар дайындалады. Үлестірме қағазға тұрақты
сөз тіркестерінің немесе мақал-мәтелдердің басқы сөздері жазылады, ал
кесте клеткаларына жалғасын оқушылар толтырады. Бастаушы бала үлестірме
қағаз кестелерді араластырып, онда жазылған сөзді дауыстап оқиды.
Сөйлемнің екінші бөлігін тапқан бала сөйлемді түгел оқиды да, үлестірме
қағазды алып, кестеге   тиісті клетканы жабады.
Мысалы:   4- слайд

тік тұру

Бастауыш бала: төбе шашы деп басын оқиды. Тік тұру деп жалғасын
тапқан бала сөйлемді түгел оқып, торкөзді жабады.
Тізбек ойыны. Берілген зат есімнің соңғы дыбысынан басталатын
басқа зат есім тауып айту тапсырылады. Мысалы, бірінші бала қала десе,
келесі алма деп жалғастырып алып кетеді.
Деңгейлік тапсырмалар. Деңгейлік тапсырамаларды әр тақырыпты өткен
кейінгі жұмыстарда, бекіту сәттерінде де пайдалануға болады. Оқушының жаңа
сабақты меңгеру дегейін анықтай аламыз.
1деңгей. Барлығына бірдей міндетті деңгей. Мұнда жаңа сабақ бойынша
жеңіл, қарапайым сұрақтар беріледі. Мысалы: бастауышта Жемістер тақырыбы
бойынша.
1 деңгей. Жемістерді жаз.
2 деңгей. Жемістерді қатыстырып, 10 сөз тіркесін жаз. (Дәмді алмұрт,
қызыл алма т.б.) 2 деңгейдің тапсырмасының өзіне барлық оқушы толық жауап
жаза алмауы мүмкін.
3 деңгей. Жемістердің пайдасы тақырыбына 3-4 сөйлем құра. Сабақтың
соңында 15-20 минуттық тапсырма ретінде беріледі. Дәптерлері жиналып
алынып тексеріледі. Бұл әдіс барлық кластарда сабақ тақырыптарына
байланысты қолданыла беріледі. Мұнда оқушылардың сауаттылығы, нақтылығы,
өзіндік ойы аңғарылады. Жаңа сабақты қаншалықты игергені және жалпы білім
деңгейі қаншалықты екені де байқалады.
СТО технологиясының топтастыру, кластер, кубизм, Венн диаграммасы,
сейнквейн сияқты әдістерін де қолданамын.
Топтастыру немес ассосация дейміз. Бұл элементті жаңа сабақты өтер
алдында немсес бекіту сәтінде қолданған ұтымды. Жаңа сабақты өтер алдында
өткізсек, балалардың өткелі тұрған тақырыптан хабары қаншалықты дәрежеде
екені, не белгілі, не белгісіз екені аңғарылады. Ал осы элементті жаңа
тақырыпты бекіту және қайталау сабағында қолданып, оқушылардың өткен
тақырып бойынша білім деңгейлерін тексеріп, екі кезеңдегі (жаңа тақырып пен
бекіту кезеңі) білімдерін салыстырып сараптауға болады.
Венн диаграммасы топпен жұмыс кезінде сәттірек шығады. Вен диаграммасы
жыл мезгілдерін, ақын-жазушылардың өмірі мен шығармашылығын, аңдар мен үй
жануарлары, қорықтар, сөз таптары, септіктер сияқты тақырыптарды өткенде ,
салыстырулар жасап, олардың айырмашылығы мен ұқсастықтарын табуға белсене
араласады.
Мысалы:
   6-слайд
Қ.Сәтбаев.
          ортақ
            Т.Әубәкіров
1899 -                                          Еңбек
ерлері                                      1946ж
1964
зерттеуші,                                                 туылған.
Алғашқы
       кемеңгер                                                   тұңғыш
қазақ
академик                                  қайраткері
қоғам                                                              ғарышкері
Сэнквейн топпен, жеке жұмыстарда да қолданыла береді.Тек жеке жұмыста
сөздік қоры нашар балалрға қиындау соғады. Ондай оқушылар синоним,
етістіктер қатарын табуға қиналады және орфографиялық қателерді көп
жібереді. Бір жағынан жеке жұмыста балалардың сауаттылық деңгейі көзге
көрініп тұрады. Сол себепті оларды бағалау қиынға соқпайды. Ал жұптаса,
топтаса жұмыс жасағанда сауаттылықтары жоғары болады. Бұл элементті үй
тапсырмасын бергенде, бекіту бөлімінде, сайыс сабақтарда қолданғанды жөн
санаймын. Мамандықтар тақырыбын өткенде үнемі қоланамын. Балаалрды
ізденуге, ойлануға жетелейді.
Сабақтарда жиі қолданып жүрген тиімді деген әдістерге қысқаша тоқталып
өтейік. Жұмыс түрлері өте көп. Мақсат-міндеттерімді шешуге тырысып
бағудамын.
Орыс мектептеріндегі оқушылар үшін 45 минутта қазақ тілін игеріп
кету мүмкін емес.
Сондықтан да үйренушілердің қызығушылын оятып, талпынысын арттырып
отыруымыз керек.
Біздің оқытудағы негізгі міндетіміз - сабақта бар шеберлігімізді
аямай, тілді игеріп кетуге бар күшімізді салып, оқушыларға бағыт- бағдар
бреіп отыру. Әрі қарай жалғастыру, білімдерін жетілдіре түсу оқушылардың
ізденімпаздығынан, білмегенді білуге деген құштарлығынан туатын жағдай.
Ұлттық мектептерде қазақ тілі мен әдебиетін оқыту – ұлттық
мектептерде қазақ тілінде оқи, жаза, түсіне, сөйлесе білуге үйрету,
дағдыландыру.
Ұлттық мектептерде оқушыларға қазақ тілі мен әдебиетінен тиянақты да
берік білім беруде мұғалімдердің ескеретін жұмыстары көп. Қазақ әдебиетіне
байланысты таңдалған материалдардың көлемі мен жүйесіне қарай білім беруде,
мұғалім білім беру әдістерінің ең құнды, ең тиімді түрлерін пайдаланады.
Сондықтан қазақ тілінен теориялық білім мен практикалық дағды беруде
мұғалім дидактикалық принциптер мен методикалық заңдылықтарға сүйенеді.
Біріншісі – оқушылардың қазақ әдебиетінен материалдарын жете меңгеру
процесі. Мұны оқушылардың оқу материалдарын саналы түсінуі, оған оқушының
белсенді қатысуы арқылы анықтауға болады. Екіншісі – оқу материалдарын
үйрету процесі. Мұнда сабақты көрнекі, жүйелі түсінуге оңай етіп құру ең
қасиетті міндет болып табылады.
Оқушыдағы осы сезімді ояту – мұғалімнің қолында, яғни, оқушыға әдеби
білім беру, әдеби, эстетикалық, адамгершілік қасиеттерін дамыту үшін
мұғалім әдебиетті оқыту барысында әдіс – тәсілдерді орнымен қолдану қажет.
Оқушыларға берілетін мәліметтер төмендегі талаптарға сәйкес болуы қажет:
А) Меңгерілетін объектінің термині, мәтіні анық болуы қажет.
Ә) Қазақ әдебиетінен берілетін тақырыптардың дәлдігі талап етіледі.

Б) Әдеби тақырыптардың өзіндік белгілері сараланып алынуы тиіс.
В) Қазақ әдебиетінен берілетін материалдардың анықтамалары мен
ережелері дәл болуы тиіс.
3) Көрнекілік принципі. Оқушыларға қазақ әдебиеті материалдарын
анық, дәл түсіндіруде іске асырылатын принциптің бірі – көрнекілік
принципі. Бұл принцип әдебиетті оқытуда, оқушылардың дыбыс жүйесіндегі
білімі мен дағдыларын, әрі қарай нығайту үшін, және оны жете меңерту үшін
ерекше қызмет атқарады. К.Д. Ушинский таныс емес сөзді бес сөзді қаншама
қайталап қиналатын оқушы сурет арқылы көрсетілген 20 сөзді ілезде үйреніп
алады деп бекер айтпаған. Он рет қайталап айтқанмен, бір рет нақтылай
көрсеткеннің пайдасы бар екеніне ешкім де таласпайды. Сондықтан мұғалім
қазақ әдебиеті сабағында көрнекілікті өте ұтымды қолданылуы қажет. Көрнекі
құралдар оқушыны қызықтыру қызметін де атқарады. Ол оқушы зейінін
ұйымдастыруда да маңызды. Сонымен бірге әрі көру, әрі есту, әрі ойлау
сияқты бірнеше сезіну түрлерінің қатысы тілдік мәліметтің ұзақ сақталуына
әсер етеді.Әр сабақ сайын көрнекі құралдар пайдаланылады. Қазақ әдебиеті
сабағында мынадай көрнекілік түрлері іске асырылады: кесте, схема, плакат,
сурет, анықтағыш дәптер т.б. және де техникалық құралдар. Жалпы көрнекілік:
1) сөйлем әрекетінде берілетін білімнің дәл, анық болуын қамтамасыз етеді;
2) оқушылардың әдебиетке деген құмарлығын асырады; 5) олардың
бақылағыштық және сенімділік қабілетін арттырады [1, 26-27бб.].
Тіл туралы жауапкершілігі жоғары саясат біздің қоғамымызды одан әрі
ұйыстыра түсетін басты фактор болуға тиіс. Біз алдағы уақытта да
мемлекеттік тілді дамыту жөніндегі кешенді шараларды жүзеге асыруды
табандылықпен жалғастыра береміз. Нұрсұлтан Назарбаев
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қазақ тілін дамытуды бүгіннен
бастау қажеттілігін бұған дейін бір емес сан мәрте қайталап айтқан болатын.
Өзінің Қазақстан халқына жолдаған Жолдауында ол 2025 жылға қарай Қазақстан
халқының 90 пайызы тек қазақ тілінде өзара тілдеседі деген болжамын
жеткізген болатын. Сондай-ақ, ол қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтіп,
қазақ тілінің терминологиясын жасауды арнайы құзыретті органдарға жүктеген
болатын. Қазақ тілінің болашағы оның дұрыс дамуы мен күнделікті халықтың
қолдануына байланысты болады. Қазақ тіліне өзге ұлт өкілдерінің
қызығушылығын арттыру, жаңа қазақстандық патриотизмді қалыптастырудың
негізгі алғышарты болып саналады. Себебі, мемлекеттік тілге деген құрмет
Отанды сүю мен туған елге деген құрметтің бастауы, негізі екендігі белгілі.
Сондықтан, бұл ретте қазақ тілінің орыс мектептеріндегі оқытылу
тиімділігіне баса назар аудару білім беру саласына, оның ішінде орыс
мектептеріне қазақ тілінен сабақ беретін ұстаздарға жүктелген аса маңызды
әрі жауапкершілігі мол міндет. Қазақ тілін меңгеруді мектептің табалдырығын
бастап бала санасына сіңіру қажеттілігін айтар болса, осы тұрғыда қазақ
әдебиетін оқытудың да қаншалықты салмағы бар екендігін ұғынуға болады.
Себебі, ұлтты тану, ұлтты сүю, сол ұлттың тілін сүю үшін оның әдебиетін
сүюің керек. Яғни, кез келген халықтың әдебиеті сол халықтың болмыс-
бітімімен ұштасып, біте қайнасып жатыр. Сол себептен де, біз бүгін орыс
мектептеріндегі қазақ тілін оқыту мәселелерімен қатар қазақ әдебиетін
оқытуды қоюымыз қажет. Бүгінде, қазақ әдебиетін оқытудың ең тиімді
тәсілдерін қарастыра отырып, біз интерактивті тақталар мен жаңа
технологияларды қолдана отырып сабақ жүргізу тәсілдерінің рөлін ерекше атап
көрсеткіміз келеді. Орыс мектептеріндегі Қазақ әдебиеті пәнін
интерактивті әдісті қолдану жолдарымен оқыту – айрықша көңіл бөлуді қажет
ететіндігі еліміздің ертеңгі болашағына деген үлкен міндеттен туындап
отырғаны бәрімізге мәлім.
Қазақстандағы қоғамдық-саяси ахуалдың өзгеруі, елдің егемендік
алу, тіл туралы заңның қабылданып, қазақ тілінің мемлекеттік статус алуы,
сондай-ақ, тіл ғылымында тілдің функционалдық-коммуникативтік
ерекшеліктеріне көңіл бөліне бастауы қазақ тілін оқыту әдістемесі
идеяларының да түбегейлі жаңаруын қажет етті. Сонымен қатар, бұған шет
тілдерді оқыту әдістемелеріндегі ғылыми тұжырымдамалар да әсер тигізді.
Сондықтан да соңғы кездердегі қазақ әдебиетін оқыту процесі бір принципке -
коммуникативті принципке негізделуде. Осы принципке сәйкес лексикалық,
материалды ситуациялық-тақырыптық бағытта топтастыру,
грамматикалық материалдарды коммуникативтік маңыздылығына қарай беру
турасында жаңа идеялар туды. Әсіресе жеке сөздерді емес,
сол сөздік тіркесімдер тізбегінде (қандай сөз тіркестерінің
құрамында кездесетіндігін) оқытып үйрету, грамматикалық және
лексикалық материалдарды диалогтар арқылы үйретуге дағдыландыру әдістемесі
қолданылуда.
Оқушылардың рухани дүниесін байыта отырып эстетикалық,
интеллектуалдық, көркемдік, сезімдік, адамгершілік, азаматтық тәрбие беру;
оқырмандық тұрақты ынта-ықыласты, биік талғамды қалыптастыру; әдеби мұраны
және онда бейнеленген құбылысты эстетикалық қабылдауына қажетті білім және
біліктілікпен қаруландыру; логикалық ойын, ауызекі және жазбаша тіл
мәдениетін қалыптастыру. Бір сөзбен айтқанда, жеке тұлғаны дамыту,
қалыптастыру болып табылады. Әдебиет - өнер, әдебиет - ұлттық қазына, асыл
мұра. Әдебиет – ұлттық танымның қайнар көзі, сондықтан көркем шығармадан
алынған үзінділерді оқулыққа ендіруде төмендегідей қағидалар басшылыққа
алынған:
1. Шығарманың жанрлық, композициялық тұтастығы;
2. Оның ұлттық қазына екендігі;
3. Мәтіндердің сәйкестігі мен сабақтастығы;
4. Әдебиетті сөз өнері ретінде таныту;
5. Оқушы тілін дамыту негізінде оқырмандық біліктілікті қалыптастыру;
6. Оқушылардың тілдік қатынасын коммуникативтік түрде дамыту [2,
36б.].
Бұл жерде міндетті түрде оқушылардың пән бойынша іскерліктерін
танытатын, жалпы іскерліктерін дамытатын шығармашылық әрекет қажет.
Әдістеме аппаратының басты функциясы – көркем шығарманы қабылдатуға үйрету
болғандықтан оқушы мен мұғалім арасында жүйелі байланыс орнығуы керек.
Ойсыз өмір сүру мүмкін емес. Бірақ бұл жердегі ерекше бір еске алатын
мәселе - өзіндік пікірде жатыр.
Көркем туындыны оқытудың ең бастысы, сол көркем туынды туралы оқушы
пікірі, ойына ерекше көңіл бөлген жөн. Бұл пәннің басқа пәндерді оқытудан
өзгешілігі де, күрделігі де осында. Басқа пәндерге қарағанда әр түрлі.
Олар: сезім шабыттану, эмоция әсер, еліктеу, қиялдау армандау осы пәнде
ерекше көрінеді.
Мектеп – еліміздің халыққа білім беру жүйесінің күрделі тармағы.
Еліміздің жарқын болашағы, мектеп болашағы – ұстаздардың ізденісінде,
балаларға деген сүйіспеншілігінде, кәсіптік деңгейіне байланысты
екендігінде. Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие
беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге байланысты
мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл
мұғалім керек. ерең зерттеу мұғалімдердің оқушылардың алған білімдерін
алдыңғы білімдерімен ұштастыра отырып, пайдалануын бақылау дағдыларына
сүйенеді. Бұл үдеріс әр оқушының жеке дағдысы мен қабілеттеріне байланысты
әртүрлі мәнге ие. Сол себепті мұғалімдер әр оқушы үшін оқу үдерісінің
келесі қадамдарын анықтап, әрі қарай ілгерілеуіне септігін тигізу үшін
жекелеген оқушыларды үнемі бағалап отыруы керек.
Ұлттық мектептерде қазақ әдебиеті сабағында көркем шығарманы талдамас
бұрын оны дауыстап оқып, дауыстап жеткізу керек. Сонда ғана шығарма балаға
барынша әсер етеді. Әдебиетті оқыту – ғылым саласымен тығыз байланысқан.
Себебі, ғылымның қай саласын алсаңыз да теориялық және қолданбалы
практикалық мәндес болады деп білсек, әдебиетті оқыту арқылы оқушыға көркем
шығарманы оқытуды қалыптастыру әрі теориялық, әрі қолданбалы жүйесін
бірлікте қарастырумен қатар оның өнер екендігін де ескерген жөн. Өйткені
игерілуге тиісті ұғым, сөздің мәні, айтылмақ ой – түсінік оқушыға әсер
етерліктей болса, ол тиісті деңгейде көңіл толқытып, тереңірек ойланады.
Сондай-ақ, әсер санаға ерекше ықпал етеді. Әсердің нәтижесі бір жағынан
тұлғаны әрекетке итермелесе, екінші жағынан пәнге деген қызығушылықты
арттырып, көркем шығарманы оқуға талпындырады.
Әдебиет – сөз өнері. Барлық сөзді тізе берсең әңгіме, жыр шықпайды.
Адам жүрегі тербетіп, ақыл таразылап, тіл кестелеп айтқан сөз орнында тұрса
ғана әдебиет деген өнер пайда болатындығын біз, қазақ тілі мен әдебиеті
пәнінің мұғалімдері әдебиетті оқыту кезінде есте сақтағанымыз жөн.

2 ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІН ОҚЫТУДЫҢ ИНТЕРАКТИВТІК ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

2.1 Ұлттық мектептерде қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда
қолданылатын тірек сызбалар

Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары
елге айналуымыз керек делінген Қазақстан - 2050 стратегиялық
бағдарламасында. Бүгінгі күн талабына сай жан-жақты дамыған, өмірге
реалистік тұрғыдан қарайтын, жан дүниесі сұлу, рухани бай, сезімтал, терең
біліммен қаруланған оқушы тұлғасын сомдау үшін қажырлы еңбек қажет.
Өз мақсатына жету үшін ұстаздың қолында үш қаруы болуы керек. Ең бастысы –
шәкірттеріне деген шынайы сүйіспеншілігі мен терең ғылыми білімі, екіншісі
– сол білімін оқушы бойына, санасына жеткізетін, дарытатын әдіс-тәсіл.
Осылардың басын біріктіре білген ұстаз жаңа технологияның тиімдісін, ең
көрнектісін таңдап, қолданады.
Педагогикада оқытудың бірнеше моделін атап көрсетуге болады:
1) пассивті оқушы оқытудың объектісі рөлін атқарады (тыңдау және көру)
2) активті белсенді оқушы оқытудың субъектісі болып шығады (өзіндік
жұмыс, шығармашылық жұмыс, зертханалық – практикалық жұмыс)
3) интерактивті – inter (өзара), act (әрекеттесу). Оқыту үрдісі барлық
оқушылардың тұрақты белсенді түрде өзара қарым – қатынасы арқылы жүзеге
асырылады. Оқушы мен мұғалім оқытудың тең құқылы субъектісі болып табылады.
Интерактивті оқыту технологиясы – бұл ұжымдық, өзін – өзі
толықтыратын, барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу
үрдісіне оқушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту үрдісін
ұйымдастыру. Өз тәжірибемде мен осы тәсілді басшылыққа аламын.
Оқытудың интерактивтік тәсілдерін таңдау себебіміз:
- оқушыларға материалды меңгерудің кешендік білімін ұсыну;
- жастардың оқу үрдісіндегі қиыншылықтарды жеңулеріне
көмектесіп, шығармашылық тұлға санатына қосылуларына ықпал жасау;
- оқушылардың ой - өрісінің кеңейіп, жан – жақты дамуына
жәрдемдесу;
- оқушыларды көлемді туындылармен, сан алуан ақпараттармен жұмыс
жасай алуға үйрету.

- белсенді таным әдістері үйренушілерді өз біліміне жауапкершілікпен
қарауға баулиды.
Өз таңдауымды оқушыларға былайша түсіндіремін Интерактивтік тәсіл
арқылы білім алушы мына қағиданы ұстанады:
Естігенімді – ұмытамын.
Көргенімді – есте сақтаймын.
Істегенімді – түсінемін.
Интерактивтік тәсілдер бойынша өтілетін сабақ Колба моделі (Дэвид
Колбаның эмпирикалық таным циклы) бойынша жүзеге асады.
Қазіргі кезеңдегі кез-келген педагогикалық технология оқушылардың белсенді
ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған.
70-жылдары американ психологы Дэвид Колбо тұлғаның ойлауы мен
іс-әрекетін дамытуда эмпирикалық оқыту моделін ұсынған. Бұл кейіннен Дэвид
Колбаның эмпирикалық таным циклы деген атауға ие болды.
Дэвид Колбаның эмпирикалық таным циклы – бұл төрт фазадан тұрады, яғни
бірінші фазада нақты проблема немесе тәжірибе белгіленеді, екінші фазада
бақылау және ой қорыту жасалады, үшінші фазада рефлексия негізінде жаңа
тұжырымдар қалыптастырып, оны төртінші фазада тәжірибеде тексеріп қарайды.
Бұл технология моделдеу, жоба жасау, белсенді эксперимент жүргізу сияқты
тапсырма түрлерін қамтиды.
1. Нақты проблема немесе тәжірибе (НТ)Конкретный опыт - (КО)
2. Бақылау және ой қорыту (ОҚ) Мыслительные наблюдения - (МН)
3. Жаңа тұжырымдар қалыптастыру (ЖТҚ) Абстрактная
концептуализация - (АК)
4. Тәжірибеде тексеру (ТТ) Активное экспериментирование - (АЭ)
Сабақта атқарылатын жұмыстардың құрылымы:
1.Мотивация
2.Бекіту
3.Негізгі материалды оқу
4.Бағалау
5.Дебрифинг
Сабақ уақытын жоспарлау
Сабақ уақытын әр мұғалім сабақ ерекшелігіне байланысты өзгертуіне
болады, алайда сабақ құрылымы сақталуы тиіс.
Пәнді оқытуда қолданылатын интерактивтік әдістер: сабақ-презентация,
практикум, семинар сабақтар, проблемалық лекциялар, сынақ сабақ, зерттеу,
жоба құру сабақтары.
Өз тәжірибемде қолданатын оқушылардың белсенділіктерін арттыратын
интерактивтік тәсілдер - Миға шабуыл, кластер, синквейн, инсерт, эссе,
тезаурус, триггерлік суреттер, семантикалық карта, РАФТ, жұппен, топпен
жұмыс, рөлдік іскерлік ойын, пікірталастар, жағдаяттарды шешу, алмаздық
жетіліктоғыздық, рефлексия,...
Интерактивті оқыту технологиясының аса көп мөлшері белгілі. Әр ұстаз
өз бетінше сыныппен жұмыстың жаңа тәсілдерін ойлап таба алады. Оқушылар бір-
біріне сұрақ қойып және оған жауап беруді үйрететін, жұптасып жұмыс істеу
әдісін сабақтарда жиі қолданылады. Қазақ тілінен жаңа ережелерді меңгертіп,
бекіту кезінде қолданылатын тиімді тәсілдің бірі – Жадыны жаңғырту.
Оқушылар төменде көрсетілген үлгідегі кесте бойынша ережені еске түсіреді,
теориялық білімін мысалдар арқылы тәжірибеде қолданады.
Леп белгісі (!) Жазуда пайдалынатын тыныс белгілерінің бірі. Әдетте
лепті сөйлемнің соңында қойылады.
Қай жағдайларда қойылады? Мысалы: Бұйрық, ұран, үндеу мәнді
сөйлемдерден соң
Сүйсінгендікті, таңғалғандықты, ренішті, ызаны білдіретін лепті
сөйлемдерден соң.
Ерекеше дауыспен айтылған одағай сөздерден немесе одағайлы
сөйлемдерден соң.
Орыс сыныптарындағы қазақ тілі сабақтарында қолданылатын тәсіл –
Жағдаяттарды шешу. Мысалы, Менің досым тақырыбы бойынша оқушыларға
мынандай жағдаят ұсынылады.: Сен досыңды жоғалтып алдың. Полиция
бөлімшесіне келдің. Онда тек қазақ тілінде сөйлейтін полиция қызметкері
отыр. Сен өз досыңның фотороботын бейнелеуің керек. Аты кім? Жасы нешеде?
Шашы, көзі, бойы...
Семантикалық карта Тыныс белгілердің қойылу себебін түсіндір:
Үнді жұртының бір адамы бір жақтан үйіне қайтып келсе, үйдің қасындағы
ағаштың басына кептіруге іліп қойған еті жоқ. Құрмалас сөйлем
Ағаштың айналасын әбден жүріп, қарап болған соң, орамға шығып жолай
дауыстап сұрайды: - Аласа бойлы, қолында қысқантақ мылтығы бар, соңында
тарақ-құйрық кішкентай иті бар, бір қарт адам көрдіңіз бе? - деп.
,
,
:
-
,
-
,
?
- Құрмалас сөйлем Құрмалас сөйлем
Автор сөзінен кейін
Төл сөздің алдына
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.