ӨЗГЕ ҰЛТ МЕКТЕПТЕРІНДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІН ОҚЫТУДЫҢ БҮГІНГІ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

ӨЗГЕ ҰЛТ МЕКТЕПТЕРІНДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІН ОҚЫТУДЫҢ БҮГІНГІ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31 Өзге ұлт
мектептерінде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың бүгінгі
технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

2 Оқытуда қолданылатын көрнекілік
әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

2.1 Сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
Пайдаланылған
әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..40

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың өзектілігі. Оқу орыс тілінде жүретін
мектептерде қазақ тілі пәнінің оқытылуына ерекше мән беріліп отыр. Орыс
мектебінде қазақ тілін оқытудың басты мақсаты – оқушыларды осы тілде
ауызекі сөйлеуге үйрету, қазақ тілін сөйлесу құралын айналдыру. Осыған жету
үшін оқушылардың пәнге деген қызығушылығын, жауапкершілігін арттыруымыз
керек. Өзге ұлт мектептерінде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың бүгінгі
технологиялары анықтау жұмысымыздың өзектілігі болып алынады.
Зерттеу жұмысының нысаны. Өзге ұлт мектептерінде қазақ тілі мен
әдебиетін оқытудың бүгінгі технологиялары.
Курстық жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Жұмыстың негізгі мақсаты –
Өзге ұлт мектептерінде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың бүгінгі
технологиялары. Осы мақсатқа жету жолында төмендегідей міндеттер қойылды:
- Қазақ тілі сабағын қызықты да, пайдалы өткізу үшін қазіргі жаңа
технологияларды пайдалану қажеттілігін анықтау;
- Оқытуда қолданылатын көрнекілік әдістерді айқындау.
Зерттеу жұмысының дереккөздері. Зерттеу жұмысына
А.Е.Әбілқасымова, Р.С. Омарова, С. Ахметова, Қ.Бітібаева, Т.Акшолақов,
М.Жанпейісова, т.б. ғалымдардың зерттеу еңбектері, теориялық тұжырымдары
басшылыққа алынды.
Зерттеудің ғылыми жаналығы. Жұмысты жазу барысында мына
жаңалықтарға қол жетті:
- Қазақ тілі сабағын қызықты да, пайдалы өткізу үшін қазіргі жаңа
технологияларды пайдалану қажеттілігін анықталады;
- Оқытуда қолданылатын көрнекілік әдістер айқындалады.
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Курстық жұмыс нәтижелері Қазақ
тілі мен әдебиеті мамандығының студенттеріне Ұлттық мектептердегі қазақ
тілі мен әдебиетін оқытудың ерекшеліктері пәнінен практикалық сабақтарға
көмекші материал бола алады.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- Қазақ тілі сабағын қызықты да, пайдалы өткізу үшін қазіргі жаңа
технологияларды пайдалану қажеттілігін анықталады;
- Оқытуда қолданылатын көрнекілік әдістер айқындалады.
Зерттеу әдістері. Жұмысты жазу барысында тілдік әдіс-тәсілдерді
белгілеудегі негізге алынған сипаттамалы әдіс, салыстыру, сұрақ-жауап
әдістері қолданылды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Бұл жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі
беріледі.

1. ӨЗГЕ ҰЛТ МЕКТЕПТЕРІНДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІН ОҚЫТУДЫҢ БҮГІНГІ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Тіл туралы заңға сәйкес республикада мемлекеттік тіл – қазақ тілін
дамыту, қоғамдық ортада оның әлеуметтік қолдану аясын кеңейту, республикада
тұратын түрлі ұлттардың қарым – қатынас құралына айналдыру мақсатында
көптеген маңызды істер жүзеге асырылады. Соның бірі – ұлт мектептерінде,
әсіресі, орыс мектептерінде қазақ тілін оқыту. Оқу орыс тілінде жүретін
мектептерде қазақ тілі пәнінің оқытылуына ерекше мән беріліп отыр. Орыс
мектебінде қазақ тілін оқытудың басты мақсаты – оқушыларды осы тілде
ауызекі сөйлеуге үйрету, қазақ тілін сөйлесу құралын айналдыру. Осыған жету
үшін оқушылардың пәнге деген қызығушылығын, жауапкершілігін арттыруымыз
керек. Қоғамымызда болып жатқан үрдістерге байланысты болса керек, бүгінгі
оқушы жастарымыздың негізі – прагматиктер. Олардың санасында: Маған қазақ
тілі пәнін оқу не үшін керек, пайдасы бар ма? - деген ой тұрады.
Сондықтан тіліміздің қоғамдағы мән – маңызының қандай екенін, болашағы
туралы жан – жақты түсіндіру – мұғалімнің міндеті. Қазақ тілі оқушыға
ертеңгі күні үлкен өмірге араласқанда оның қоғамдағы қызметіне көмегін
тигізетін, жұмысында күнделікті өміріне қажетіне жарайтында білім бере
алатын аса білікті пәндердің қатарынан орын алуға тиіс. Қазақ тілін
мемлекеттік тіл ретінде оқытудың мақсаты – коммуникативтік, тілдік мәдени –
танымдық біліктілігі дамыған дара тұлға даярлауға мүмкіндік туғызу.
Мемлекеттік тілдің әлеуметтік – коммуникативтік қызметінің негіздерін
меңгеру мақсатында мынадай міндеттерді шешу қажет: Қазақ тілінде сөйлеу
және жазу икемі мен дағдыларын қалыптастыру, яғни коммуникативтік
біліктілікті қалыптастыру. Қазақ тілінің тілдік білім негіздерінің жүйесін
танып білу, яғни тілдік біліктілікті қалыптастыру. Қазақ халқының мекенін,
тарихын, рухани және материалдық мәдениетін, тұрмысын таныту, яғни тарихи –
мәдени таным біліктілігін қалыптастыруды көздейді. Қазақ тілін оқыту
үрдісіне коммуникативтік бағыт бере отырып, қазақ тілінен алынған білімін
іс жүзінде, жоғары оқу орындарында, еңбек ету барысында пайдалана білу,
ісіне асыру. Ауызекі сөйлеу тілін білген адам оны өзінің кәсіби құзыры
деңгейінде арнайы Әдебиеттерінде оқуға, хабар алмасуға және кәсіптік
іскерлігін жетілдіру мақсатында пайдалана алады. Қос тілді қатар қолдану
қоғамында өмір сүргендіктен, дәрігер мұғалім және басқа да мамандық иелері
өздерінің кәсіби міндеттерін жоғары деңгейде атқару үшін тілді білу керек.
Қазақ тілін оқып - үйрену үрдісінде қазақ халқының тарихын, әдебиетін, әдет-
ғұрпын, салтын, ғылымын, ән-күйін, кескін өнерін, қол өнерін, сөз өнерін,
ғалымдарын, ақын жазушыларын, еңбек адамдарын, кітап оқу арқылы танып
білетін болады. Тілін үйреніп отырған халықтың тарихи ескерткіштерін,
тұрмыс жағдайын білуге деген зейіні артады. Қазақ тілі сабағын қызықты да,
пайдалы өткізу үшін қазіргі жаңа технологияларды пайдалан қажет. Олар:
Дөңгелек тапсырмалар Проблемалық оқыту Ұжымдық оқыту, т.б. Өзге ұлт
өкілдеріне қазақ тілін үйретудің өзіне тән әдістері бар. Олар: - сұрақ-
жауап; - суретті немеесе көрнекілікті пайдалану; - аударма; - сөйлем немесе
сөз тіркесін толықтыру; - мәтін бойынша әңгімелесу; - тест сауалдарымен
жұмыс; - деігейлік тапсырмалармен жұмыс; - мақал – мәтелдер жарысы; - өлең
– тақпақтар жарысы; - сөзжұмбақты шешу, т.б. Сабақ жоспарын дайындағанда,
ондағы оқушылардың жұмыс түрлерін жоспарлағанда әр мұғалім, әрине, олардың
жеке қабілеттерін, жас ерекшеліктерін есепке алады. Аударма әдісін басқа
тіл оқытудағы дәстүрлі және қарапайым әдіс деп айтуға болады. Оқушының
сөйлеу мәнерін, сауатты жазуға үйретпесе де, аталған әдістің өзінің жағымды
жақтары бар. Мәтінді аудару үшін оқушы оны оқып шығады – оқу техникасы
қалыптасады, сөйлем құрылысын меңгереді, жаңа сөздерді есіне алу арқылы
сөздік қорын дамытады, логикалық ойлауы да дамиды. Сөйлем және сөзді
толықтыру әдісі оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытады, пәнге деген
қызығушылығын арттырады. Мысалы, 5 – сыныпта Күз модулін өткенде осы
тақырыпқа сөйлем толықтыру тапсырмаларын беруге болады: Күзде ауа райы ...
болады. Ағаш жапырақтары ... Жиі – жиі ... жауады. Солтүстіктен суық ...
соғады. Мәтінге сұрақ қою арқылы оның мазмұны бойынша әңгімелесу
оқушылардың тілін жаттықтырады, ойды дұрыс және толық жеткізуге үйретеді.
Осы жұмысты түрлендіру мақсатында сұрақтарды мұғалім де оқушылар да қояды.
Олар бір – біріне сұрақ қойып, жауап береді, қажет болса, жауапты
толықтырады. Жұмыстың осындай түрі оқушыларға ұнайды, сондықтан олар
белсенді түрде қатысады. Мақал – мәтелдер, өлең - тақпақтар жарыс
оқушылардың есін дамытады, тілін жаттықтырады, мәнерлеп оқуға
дағдыландырады, тілге деген сүйіспеншілік сезімдерін тәрбиелейді. Осы
жарыстарды топпен өткізуге тиімді, балалар бір – бірімен кеңесіп дұрыс
жауап береді. Екі топқа тапсырма беріледі: белгілі бір тақырыпқа мақал –
мәтелдерді айту немесе мақалды аяқтау, мысалы, Оқу – білім бұлағы...
Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және уақытты ұтымды
өткізуіне тірек сызбаның әсері зор. Тірек сызбалар – негізінде барлық
оқушылардың сөйлеу тілін арттыру мақсатында пайдаланатын тәсілдің бірі.
Тірек сызбалар жаңа тақырыпты жеңіл түсінуге, есте сақтап қалуға
көмектеседі. Негізінде орташа оқитын оқушыларға пайдаланған өте тиімді:
себебі олар схема бойынша сөйлем құрастырып, өз ойларын айтып жеткізуге
үйренеді, сабаққа қызығады еңбектенуге талпынады. Тірек сызба бере отырып,
сұхбат құрғызу орыс тілді балаларға қазақша сөйлеу дағдысын қалыптастыруға,
ойлау қабілеттерін арттырып, сөйлемдер құрастыра үйретуге мүмкіндік береді.
Тірек сызбаны пайдалану оқушыны сөйлеу ғана емес, олардың оқу – таным
белсенділігін арттыру, ой – өрісін кеңейту үшін қажет. Мұндай тірек
схемалардың тиімділігі, біріншіден, түгел сыныптағы оқушыларды қамтиды,
екіншіден, сөйлем құрастыруға, сұрақ қойып, оған жауап беруге көмектеседі,
үшіншіден, әңгіме құрастырып, оны әңгімелеп беруге үйренеді және есінде
сақтауға ықпалын тигізеді, төртіншіден, оқушыны пәнге қызықтырады, ынтасын
арттырады және мұғалімге сенімді көмекші Осы арқылы оқушылар қиын тақырыпты
жеңіл меңгереді, үлгерімі нашар оқушылар да белсенділік арттырады. Қазақ
тілі мемлекеттік тіл ретінде қоғамымызда халықтар арасында ізгілік
қатынасты, келісімділікті нығайтуға қызмет етеді. Қазақстан Республикасының
мемлекеттігін, территория тұтастығын, халықтар достығын, Ата заңын,
мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге үндей отырып, оқушылар бойында
қазақстандық патриотизм сезімін қалыптастырады, деп қазақ тілі
стандартында көрсетілген. Ел басы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Тарих
толқынында деген еңбегінде былай дейді: Қазақтың ұлттық тұтастануы үшін
табан тірейтін негізгі ғұмыр – мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін
дамыту... Дауға салса – алмастай қиған, сезімге салса – қырандай қалқыған,
өмірдің кез келген орайында әрі қару, әрі қалқан болған, әрі байыры, әрі
мәңгі жас, отты де ойнақы Ана тілінен артық бұл дүниеде қымбат не бар екен?
Сонымен, мемлекеттік тілді оқыту қазақ халқының тарихымен, қайталанбас
өзіндік мәдениетімен, тарихымен тағы басқа жақсы қасиеттерімен таныстырумен
ұштастыра жүргізілсе, жаңалық пен жақсылыққа жаны құмар, ең алдымен, ұлты
басқа балалардың қазақ тілі сабағына ынта – ықыласын, арттырады,
қызықтырады [1,12б.].
Оқыту теориясы мен тәжірибесі дамуының жалпы заңдылықтарының бірі -
дидактикалық жүйелердің бірізділігі, сабақтастығы. Әрбір жаңа жүйе дәстүрлі
жүйелердің күшті қасиеттерін, идеяларын, тәжірибесін өзіне сіңіріп алады.
Дидактика тарихында оқытудың үш түрі қалыптасқан: түсіндірмелі-
иллюстрациялы (дәстүрлі), проблемалы, бағдарламалы (компьютерлік).
Енді осылардың жетістіктері мен кемшіліктеріне тоқталайық:
1.Түсіндірмелі-иллюстрациялы оқыту.
Оның дәстүрлі оқыту деп аталатыны тарихта ұзақ уақыт бойы
өміршең болғанына байланысты. Дәстүрлі оқыту жаңадан пайда болған
түсіндіру жолдары мен көрнекіліктерді өзіне кіріктіріп отырады.
Бұл жүйедегі негізгі оқыту әдіс-тәсілдеріне көрнекіліктерді пайдалана
Отырып түсіндіру жатады.
Оқушылардың негізгі іс-әрекеті: берілген білімнің мазмұнын тыңдау,
қабылдау, естерінде сақтау. Мұндай оқытудың талабы: оқушылар есте сақтаған
өткен оқу материалының мазмұнын қатесіз қайталап айтып беруі.
Түсіндірмелі-иллюстрациялы оқытудың ғасырлар бойы нығайтылған
пайдалы жақтары:
-         Уақытты үнемдейді;
-         Мұғалім мен шәкірттердің күш-қайратын жетілдіреді;
-         Күрделі білімдерді қабылдауды жеңілдетеді;
-         Оқыту процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді.
-         Түсіндірмелі-иллюстрациял ы оқытудың кемшіліктері:
-         Оқушылардың дайын білімді жаттап алуы,
-         Шәкірттердің өз бетінше ойлауына қажетті көңіл бөлінбеуі;
-         Дара және бөліп оқыту мүмкіндіктерінің жетімсіздігі.
2.Бағдарламалы (компьютерлік) оқыту
Бағдарламалы оқытудың негізгі мақсаты – оқыту процесін басқаруды
жетілдіру, тексеруден өзін-өзі тексеруге, оқытудан өзін-өзі оқытуға көшу.
Бағдарламалы оқытуда жаңа бағдарланған оқулықтар, оқыту құжаттары, үйрету
(оқыту) машиналары қолданылады. Оқытудың бұл түрі 1960 жылдан бастап
Б.Скиннер, Н.Краудер бастамасынан кейін, педагогика, психология және
кибернетиканы ұштастырып пайдаланылады.
Бағдарламалы оқытудың ерекшеліктері: оқу материалы жеке логикалы
бөлшектерге бөлінеді; әр бөлімді меңгерген соң, оқушы өздігінен тест-
сұрақтарға жауап береді; дұрыс жауап берілсе, келесі бөлімге өтеді;
жауап қате болса, өзі бөлімді қайталап өтіп, сұрақтарға тағы да
жауап береді.
Оқытудың бұл түріне негіз болған оу бағдарламасы оқу материалын,
оны меңгеру барысындағы оқушының іс-әрекетін, тексеру түрлерін бір
тәртіппен ретке келтіреді.
Бағдарламалап оқытудың үш принципі бар: сызықты, тармақты және
аралас. Сызықты бағдарламада оқу материалы бірізділікпен беріледі. Тармақты
бағдарламада әр оқушы мақсатқа өз жолымен келеді. Қате жауап берген кезде
оқушы керекті тармаққа өтіп, қайтадан оқып, қосымша түсініктеме алып,
қатені жойып, негізгі сызыққа қайтып оралады. Мықты оқушылар негізгі
сызықпен жүрсе, әлсіз оқушылар тармақтарға кіру арқылы нәтижеге жетеді.
Аралас бағдарламада қиын тақырыптар тармақтарға бөлінеді, басқалары сызық
бойынша орналасады.
Бұл оқыту машинасыз және машиналы болып екіге бөлінеді. Машинасыз
бағдарлама оқыту үшін арнайы оқулықтар, перфокарталар пайдаланылады,
негізгі деректер көзі қағаз болады. Оқу нәтижесі біраз уақыттан
соң бағаланылады. Соңғы кезде машиналы бағдарламалап оқыту үшін
компьютер кең қолданылуда. Тапсырмалар, мәтіндер, сұрақтар, жауаптар
дисплей дидарында жазылып, сол мезгілде бағаланып тұрады.
Оқу бағдарламасы оқыту алгоритміне негізделген. Алгоритм-
дұрыс жауапқа жетелейтін бірізді ақыл-ой және оқу іс-
әрекеттерінің жүйесі. Білім мен біліктерді толық меңгеру үшін алгоритм
оқушыларға оқу әрекетінің құрамы мен орындау тәртібін белгілейді. Оқу
бағдарламасын құрастырудан алдын-ала оқу барысын басқару үшін
алгоритм  жасалынады. Алгоритм сапасы компьютерлік оқытудың сапасына
тікелей ықпал жасайды. Сондықтан, компьютерлік оқытудың сапасы оқу
бағдарламасы мен техника сапасына тәуелді.
Бағдарламалап оқытудың күшті жақтары:
-         Оқу материалының бөлшектелінуі,
-         Оқушының белсенді өзіндік жұмысы,
-         Тұрақты тексеру,
-         Оқыту қарқыны мен оқу материалы көлемінің даралануы,
-         Техникалық оқыту құралдарын пайдалану.
-         Бағдарламалап оқытудың кемшіліктері:
-         Бағдарлама жасауға көп уақыт, күш керектігінен ол өте тиімді,
-         Мектептегі компьютерлердің саны мен сапасы жеткіліксіз.
3.Проблемалық оқыту
Заманауи білімдендірудің мақсаты мамандарды шығармашылыққа дайындау
екені даусыз. Шығармашылық дегеніміз жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім,
жаңа проблема, жаңа әдіс) ашу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де
шығармашыл процесс: бейқалыпты ғылыми-оқу мәселені бейқалыпты әдістермен
шешу.
Соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді
дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық ұрақтарды қойып,
оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді.
Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлесін
қосқан педагог-ғалымдар: Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский. Мысалы,
Дистервегтің дәлелдеуінше, "жаман ұстаз ақиқатты айта салады,
жақсы ұстаз оны іздеп табуды үйретеді” [2,33б.].
Проблемалық оқытуды ойдағыдай іске асыру үшін шәкірттерге ұсынатын
проблемалық сұрақтар жүйесін жасап шығу қажет. Ескеретін жайт: кез келген
сұрақ проблемалы бола бермейді. Проблемалы сұрақтың жауабы дайын болмайды,
оны оқушы міндетті түрде өзі іздеуі шарт. Ол сұрақ баланың сана-сезімінде
қиындық туғызуы қажет. Оқушы іштей түйсінген ойлау қиыншылығы
проблемалық жағдаят деп
аталады.
Проблемалық сұрақ, бір жағынан, қиын болуы, екінші жағынан, оқушының
шамасына лайық болуы керек.
Осындай проблемалық жағдаят туғызу, проблемалық сұрақ
қою – проблемалық оқытудың алғашқы кезеңі. Келесі кезеңінде бала іштей өз
білімін талдап, таңдап, олардың жауап алуға жеткіліксіз екенін
анықтайды да ізденіс жолына белсенділікпен түседі. Үшінші кезеңде ол
сұрақтың жауабын дұрыс шеше білу амалдарын, жаңа білімді меңгереді.
"Мен білдім!” деген қуанышты жағдайға жетеді. Кейінгі кезеңдерде
дұрыс жауапты тексереді, алғашқы гипотезамен салыстырады, алынған
білім мен білікті қорытындылайды, жинақтайды.
Мұғалім проблемалы оқытудың барысында оқушы ойына, пікір
қайшылқтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді.
Әдетте, оқытудың бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде
қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім
берілмей, одан проблемаларды ізденіс
арқылы шешу талап етіледі.
Проблемалық оқытудың күшті жақтары:
-          Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттырады;
-          Оқу еңбегіне қызығушылығын арттырады;
-          Оларды өздігінен саналы жұмыс істеуге үйретеді;
-          Берік білімге, оқытудың жоғары нәтижесіне жеткізеді.
Проблемалық оқытудың кемшіліктері:
-          Оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруға әлсіз ықпал ету;
-          Мақсатқа жету үшін көп уақыт жұмсау.
Қазіргі мектептерде түсіндірмелі және проблемалық оқыту түрлері бірге
қатар қолданылады.
Оқыту әдістері
Тақырыптың жоспары:
1. Оқыту әдістері, тәсілдері және құралдары туралы ұғым.
2. Оқыту әдістері және оларды жіктеу проблемасы.
3. Оқушыларға білім беретін дерек көздеріне сәйкес топтастырылған
әдістер: сөздік әдістері, көрнекілік әдістері, тәжірибелік
әдістер.
4. Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру туралы көзқарасқа
сүйеніп жіктелген әдістер.
5. Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру әдістері.
Импрессия және экспрессия.
6. Ынталандыру әдістері. Ойын - оқыту әдісі.
7. Оқыту әдістерін жетілдіру және мұғалімнің сабақтар жүйесінде оларды
таңдай білуі.

1.    Оқыту әдістері, тәсілдері және құралдары туралы ұғым.
Әдіс – оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс
орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын
тәсілдері. Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке
келтіріледі. Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын
дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты
нәрсе – оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді
білуді қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады.
Тәсіл – оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың
зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды
қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге
үлес қосады.
Оқыту тәсілдерінің түрлері:
• ой, зейін, ес, қабылдау, қиялды жақсарту тәсілдері;
• мәселелі жағдаят тудыруға көмектесетін тәсілдер;
• оқушылардың сезімдеріне әсер ететін тәсілдер;
• жеке оқушылар арасындағы қарым-қатынасты басқару
тәсілдері.
Сонымен, тәсілдер оқыту әдістерінің құрамына кіреді, әдістің
жүзеге асуына көмектеседі.
Оқыту әдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту,
тәрбиелеу, ұйымдастыру.
Оқыту құралдары - білім алу, іскерлікті жасау көзі. Олар: көрнекі
құралдар, оқулықтар, дидактикалық материалдар, техникалық оқыту құралдары,
станоктар, оқу кабинеттері, зертханалар, ЭЕМ және ТВ, нақты объектілер,
өндіріс, құрылыс.
2. Оқыту әдістері және оларды жіктеу мәселесі. Әдістер белгілі бір
негіз бойынша топтарға бөлінеді.

IX ғасырдың 20-30 жылдарында Б.Е.Райков, К.П.Ягодовский түсіндіру,
тәжірибелік, зерттеу, зертханалық әдістерін жетілдірді.
Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік жұмыстардан білім
алады. Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я. Голант сөздік,
тәжірибелік, көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір компьютерлік жүйелер
арқылы білім алу мүмкіндігі бар.
М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа
жету үшін қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік
және дағдыларды қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс-әрекет,
бекіту, білім, іскерлік, дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері
бойынша оқыту әдісі - дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-
әрекетін реттеп, ұйымдастыру тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың
алдында тұрған міндеттермен сәйкестендірілген.
И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту әдістерін оқушылардың танымдық жұмыстарының
түріне қарай топтастырған. Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен
білім алудың жолдарын көрсетеді.
Оқытушының басшылығымен жұмыс істейтін оқушылардың танымдық белсенділігі
әртүрлі.
Репродуктивтік әдіс арқылы оқушы "дайын" білімдерді есінде сақтап,
кейін қатесіз айтып бергенмен, оның ақыл-ой белсен ділігі төмен болады.
Эвристикалық әдіс арқылы ақыл-ой жұмысы күшейеді, оқушы білімді өзінің
танымдық іс-әрекеті арқылы алады. Бұл әдіс бастауыш мектептерге де
таралған. Бірақ сабақты тұрақты түрде мәселелік, эвристикалық, зерттеу
әдістерімен өткізу мүмкін бола бермейді.
Ю.К. Бабанский оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру әдістерін топтады.
Ол іс-әрекет 3 бөліктен: ұйымдастыру, ынталандыру, бақылаудан тұратынын
атап көрсетіп, әдістерді оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру, ынталандыру,
бақылау әдістері деп бөледі.
М.И.Махмутов оқыту әдісіне сәйкес келетін оқу әдістерін і іріктеген.
Оқыту әдістері: а) ақпарат беру әдісі, ә) түсіндіру әдісі, б) ынталандыру
әдісі, в) тәжірибелік әдіс.
Бинарлық әдістер бір-бірімен тығыз байланысты оқыту мен оқудың
тәсілдерін (хабарлау, міндеттер қою, мұғалімнің тапсырма беруі, оқушылардың
тыңдауы, жаттығулар орындауы, есептер шығаруы, мәтінді оқуы, т.б.)
қолдануды талап етеді. Мысалы, мұғалім оқушыларға фактілер мен ережелерді
хабарлайды, заттарды көрсетеді, фактілердің мәнін түсіндіреді, оларға
сұрақтар қояды. Егер оны тәсілдердің арасында түсіндіру тәсілдері, дәлірек
айтсақ фактілерді талдау, салыстыру, хабарлау, т.б басым болса, онда оқыту
әдісін түсіндірмелі деп атауға болады. Егер негізгі тәсіл - ақпараттарды,
фактілерді ұсынумен шектелсе, (мысалы: мұғалім оқушыларға ережелерді
жаттауды ұсынады, бірақ ереженің мәнін түсіндірмей, оны жаттау тәсілін
айтады), онда оқыту әдісі ақпараттық- хабарлау, немесе оны жай ғана
хабарлама әдісі деп атайды. Осыған сәйкес бірінші жағдайда оқушылар
заттарды бақылап, фактілерді есінде сақтайды, мұғалімнің түсіндіргенін
тындайды және ой елегінен өткізеді, ақпараттық сұрақтарға жауап іздейді.
Бұл жерде оқу әдісі репродуктивтік, дәлірек айтсақ жаңа ережені оқушылар
дайын күйінде меңгереді (оқушылар фактілерді талдап, ережелер шығармайды).
Егер оқыту әдісі хабарлау әдісі болса, оқудың негізгі тәсілі жаттау,
оқушылардың үлгі бойынша жұмыс істеуі. Мұндай оқу әдісін шартты түрде
орындаушылық деп атаймыз.
Сондықтан оқушының кітаппен жұмысы оқу әрекетінің тәсілі болып
табылады. Егерде оқушы мәтінді талдаса, түсінгенін өз сөзімен айтса, онда
кітаппен жұмыс оқу әдісі болып табылады. Егер монологтық баяндау әдісі
қолданылса, онда мұғалім әңгімелейді, ғылымның дайын қорытындыларын,
ережелерін, фактілерін хабарлап оқиғаларды суреттейді, іс-әрекеттің
үлгілерін көрсетеді және оқушыларға тапсырмалар береді. Эвристикалық әдісті
қолданғанда мәселелік деңгей (оқушылардың белсенділігі) едәуір көтеріледі,
эвристикалық әңгімелерге танымдық (логикалық) есептер және проблемалық
тапсырмалар қосылады. Оқушылар мұғалімнің көмегімен "жаңалық" ашады, бірақ
негізінен оқушылар өз бетімен жұмыс істейді. Зерттеу әдісін қолданғанда
мұғалім оқушыларға тәжірибелік сипаттағы тапсырмалар (тәжірибе жүргізу,
қосымша ақпарат, фактілерді жинап оларды өз бетімен талдау және
қортындылау, өз ойын дәлелдеуге керекті материалдарды жинау, т.б) береді.
Оқушылар оларды өз бетімен орындайды, бірақ бұдан мұғалімнің басшылығы
керек емес деген сөз тумайды.
2.    Оқыту әдістерін тандау әдетте сабаққа оқу материалының мазмұнын
таңдаған кезде жүреді. Ол дидактикалық мақсатқа, оқушылардың білім
деңгейіне мұғалімнің өзінің дайындық деңгейіне байланысты.
Әңгіме – оқу материалын ауызша баяндау. А. Байтұрсынов "Сөзден әдемілеп
әңгіме шығару өнері үй салу өнеріне үқсас" дейді. Сөз өнерінің айшықты
болуы сөздің дұрыстығына, тілдің анықтығына, дәлдігіне, көркемділігіне, тіл
тазалығына байланысты екенін дәлелдеп, алмастыру, кейіптеу, бейнелеу
(ұқсату), әсірелеу тәсілдерінің мәнін ашады. Міржақып Дулатов Оқытудың
баяндау, әңгіме, түсіндіру әдістеріне ерекше мән беріп, тұрмыс-салтқа, әдет-
ғұрыпқа байланысты тақырыптарды әсерлі баяндаудың тәсілдерін көрсетіп
берді. Ол "баланы толық жауап беруге әдеттендіру керек", - дейді. Сөйтіп,
оқытушы көркемдеп оқытудың жаңаша жолдарын ұсынып, мұғалімдерден соны іс-
әрекеттерді талап етеді. "Балалар дұрыс оқи алмай, қиналған жерде мұғалім
өзі оқып, көрсету лайық", - дейді.
Сөздік әдісі мектептің барлық сатыларында қолданылып, әңгіменің
сипаты, көлемі, ұзақтығы өзгереді. Әңгіме арқылы жаңа білімді хабарлау үшін
оған кейбір талаптар қойылады. Олар:
•    әңгіменің оқушылардың адамгершілігіне әсер етуі;
•    әңгімеде дәлелді және ғылыми фактілердің болуы;
•    ой пікірдің дұрыстығын дәлелдейтін жарқын және нанымды
мысалдардың, фактілердің жеткіліктілігі;
•    әңгіменің жүйелілігі болуы керек;
•    әңгіменің әсерлілігі;
•    тілінің қарапайымдылығы және түсініктілігі;
•    мұғалімнің фактілер, оқиғаларға берген бағасының болуы.
Түсіндіру – жеке ұғым, құбылыстарды, құралдар, көрнекі құралдардың
жұмыс істеу әдіс-тәсілдерін ауызша баяндау. Мысалы, шет тілі сабағында жаңа
мәтінді өтер алдында оқушыларға жаңа сөздердің мағынасы түсіндіріледі.
Мұғалім оқушыларға таныс емес құралдарды немесе басқа көрнекі құралдарды
сабаққа алып келіп, жаңа материалды түсіндірмес бұрын оларды оқушыларға
түсіндіреді.
Түсіндіру әдісі жаңа тақырыпты түсіндіргенде жиі қолданылады, бірақ
бекіту кезінде оқушылар білімді дұрыс меңгермегенде де қолданылады.
Химиялық, физикалық, математикалық есептерді шығарғанда теоремаларды
оқығанда, табиғат және қоғам құбылыстарының түбірлі себептерін және
салдарын ашу кезінде түсіндіру әдісі жиі қолданылады.
Түсіндіру әдісіне қойылатын талаптар:
•    сұрақтарды дәл және аңық тұжырымдау;
•    себеп-салдар байланысын ашып, дәлелдер келтіру;
•    салыстыру, қатар қою, ұқсату, жарқын мысалдар қолдану;
•    жүйелілік.
Түсіндіру – оқыту әдісі ретінде әр жастағы балалар тобымен жұмыста кең
қолданылады. Бірақ орта және жоғары сатыларда оқу материалының күрделеніп,
оқушылардың ақыл-ой жұмысының мүмкіндіктері өскенде бұл әдіс кіші жастағы
оқушылармен жұмысқа қарағанда көбірек қолданылады.
Әңгімелесу – оқытудың диалогтық әдісі, мұғалім оқушыларға мұқият
ойластырылған сұрақтарды жүйелі қою арқылы олардың жаңа оқу материалын
меңгеруіне жағдай жасап, бұрын оқылған материалдарды қалай меңгергенін
тексереді. Әңгімелесу - дидактикалық әдістің ескі түрі, оны Сократ шебер
түрде қолданған, сондықтан әңгімелесу әдісін Сократ әдісі деп атайды.
Оқу материалының мазмұны, оқушылардың шығармашылық танымдық қызметіне қарай
дидактикалық процестегі әңгімелесу әдісінің көптеген түрлері бар. Олар:
кіріспе, немесе сабақты ұйымдастыратын әңгіме, жаңа білімді қалыптастыру
(сократ, эвристикалық), жинақтаушы, жүйелеуші және бекітуші әңгімелер
арқылы оқушылардың іс-әрекеттің жаңа түріне, жаңа білімді тануға дайындық
деңгейі анықталады.
Әңгімелесу әдісі. Оқушыны жаңа білімді алуға белсене қатыстырып, оны
білім алу әдістеріне, мұғалім қойған сұрақтарға өз бетімен жауап беруге
үйретеді. Эвристикалық әңгімелесу барысында мұғалім оқушылардың білімі мен
тәжірибесіне сүйеніп, олардың жаңа білімді түсінуін, қорытынды жасауын
жеңілдетеді. Бірлескен іс-әрекет арқылы оқушылар өздері еңбектеніп, ойланып
жаңа білім алады.
Білімді жинақтайтын, бекітетін әңгіме оқушылардан теориялық
білімдерін, оны қолдану тәсілдерін жүйелеуге бағытталған. Оқушы өз білімін
жаңа оқу және ғылыми мәселелерді шешуге қолданады.
Әңгімелесу барысында мұғалім сұрақты бір оқушыға (жеке әңгімелесу) немесе
барлық сынып оқушыларына (жаппай) қояды. Әңгімелесудің бір түрі - оқушымен
әңгімелесу. Оны сыныппен, оқушылардың жеке топтарымен өткізуге болады,
әсіресе жоғары сынып оқушылары өз пікірлерін айтып, сұрақтар қойып, мұғалім
ұсынған тақырыпты талқылайды. Әңгімелесудің нәтижесі көп жағдайда
сұрақтардың дұрыс қойылуына байланысты.
Әңгімелесу әдісінің артықшылықтары:
•    ес пен тілді дамытуы;
•    оқушылардың оқу-танымдық қызметін белсенді етуі;
•    оқушылардың білімінің белгілі болуы;
•    жақсы диагностикалық құрап;
•    үлкен тәрбиелік күші бар.
Әңгімелесу әдісінің кемшілігі:
•    уақыттың көп кетуі;
•    қауіп элементі бар (оқушы дұрыс жауап бермеуі мүмкін, оны басқа
оқушылар естіп, есінде сақтап қалады.
Оқу пікірталастары оқытудың сөздік әдістерінің ішінде елеулі орын
алады. Оның оқыту процесіндегі ең басты қызметі - танымдық қызығушылықты
ынталандыру, оқушыларды қандай да мәселе бойынша түрлі ғылыми көзқарастарды
белсенді түрде талдауға қатыстыру, басқа жеке тұлғанық және өзінің
көзқарастарының негіздерін түсінуге жағдай жасау. Пікір-сайыс өткізу үшін
оқушылардың дайындығы, талданатын мәселе бойынша кем дегенде екі ңарама-
қарсы көзқарас болу керек. Білімсіз өткен пікірсайыс жүйесіз мәселеден
ауытқып, нәтижесіз өтеді. Оқу пікірсайыстары оқушылардың өз ойларын анық
және дәл тұжырымдау іскерлігінің болуын, дәйекті дәлелдерді құрастыра
білуін талап етіп, оларды ойлауға, өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеуге, ой
жарыстыруға үйретеді. Мұғалім сөз мәнерінің үлгісі болып, оқушылардың ой-
пікірлерін тыңдап, оған әдепті түрде түзетулер енгізіп, өз пікірінің
ақиқаттығына таласпай, соңғы сөзді айтуға құқығы бар екендігін оқушылардың
естеріне салуы қажет.
Оқу пікірталасы негізгі мектептің жоғары сыныптарында, ішінара, орта
мектептің бастауыш сыныптарында қолданылады.
Жақсы өткізілген пікірсайыс балаларға білім және тәрбие береді,
мәселені терең түсінуге, өз пікірін қорғауға, басқалардың пікірімен
санасуға үйретеді.
Кітаппен және оқулықтармен жұмыс – оқытудың маңызды әдісі. Бастауыш
сыныптарда кітаппен жұмыс сабақта мұғалім басшылығымен жүзеге асады. Одан
әрі оқушылар кітаппен жұмыс істеуге өздері үйренеді. Баспа материалдарымен
өз бетімен жұмыстың кейбір тәсілдері бар. Олар:
•    конспектілеу - кітаптың мазмұнын қысқа баяндау;
•    мәтіннің қарапайым және күрделі жоспарын жасау. Жоспар құру үшін
мәтінді оқып болған соң оны бөліктерге бөліп, әр бөлікке атау беру керек;
•    тезистеу - кітаптың негізгі ойларын қысқа баяндау;
•    цитаталау - мәтінді сөзбе сөз көшіру. Міндетті түрде автор, кітап
(жұмыс) аты, баспасы, шьққан жылы, беттері көрсетіледі;
•    аннотация — мәнді, елеулі мағынасын жоғалтпай мазмұнды қысқа
баяндау;
•    рецензиялау - оқу материалы туралы өз ойын қысқа жазу;
•    справка жазу - тапқан кітап, т.б. мағлұмат көзі туралы мәлімет.
Анықтамалар статистикалық, библиографиялық (өмірбаяндық, терминологиялық,
географиялық, т.б) түрде болады;
•    формалдық-логикалық модель - мәтіннің сызбасы;
•    тақырыптық тезаурус – бөлім, тақырып бойынша негізі ұғымдарды
ретке келтіру.
Оқушылар үшін білім көзі – бақылау, мұғалім сөзі, баспа материалдары.
Оқулықтар, оқу құралдары, ғылыми-көпшілік әдебиеттер және журналдардан
оқушылар түрлі ақпараттар алып, сабақта алған білімдерін бекітуге,
кеңейтуге және тереңдетуге мүмкіндік алады, өз бетімен білім алу
әдістерімен қаруланады. Кітаппен жұмыс әдісін меңгеру үшін ең алдымен оның
тәсілдері меңгеріледі.
Кітаппен жұмыс істеу тәсілдерін меңгеруде бастауыш мектепте
қолданылатын, көп уақыт алатын статикалық оқу үлкен рөл атқарады. Мұндай
оқудың мақсаты мәтінді түсіндіру, оқушыларға мәтінді толық меңгерту, оған
мәтіннің негізгі идеясын ұқтыру. Жаңа ақпаратты түсінудің құнды әдісі –
мәтінді талдау.
Мұғалім кітаптар мен журналдарды тақырыпқа сай қолданады. Осы өздік
жұмыстың жиі қолданылатын тәсілдері:
1. Белгілі бір ақпарат алу және оны бекіту мақсатымен кітапты оқып
шығу. Осы мақсатқа жету үшін, мұғалім оқушыларға қысқа мерзім ішінде
мәтінді қалай түсінуге болатындығын айтады. Әдетте, оқушылар мәтінді бір
рет оқып шыққан соң, оны талдап, мәтіннің жоспарын жасайды.
2. Түсініксіз сөйлем және сөздердің мағынасын сөздік немесе
энциклопедия арқылы ашып, қосымша әдебиеттерден ақпараттар алып, керекті
мәліметтерді конспектілеп, оқығанын өз сөзімен айтып көреді. Мұғалім
оқушыларды мәтіндегі негізгі ойды бөлуге үйрету керек. Жоспар жасау үшін
мәтіндер бір-бірімен өзара байланысты бөліктерге бөлінеді де, әр бөлікке
атау беріледі.
3. Қосымша әдебиеттерді қолдану үшін оқушылардың өз бетімен жұмыс
істеу қабілеті болуы керек. Оқушылардың кітаптар мен журналдарды сыни
тұрғыдан оқуының да үлкен маңызы бар. Идеялардың матрицасы - әртүрлі
авторлардың еңбектеріндегі біртекті ойлар мен құбылыстарға салыстырмалы
сипаттама беру.

2. ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН КӨРНЕКІЛІК ӘДІСТЕР

Көрнекілік әдісі. Әл-Фараби "Оқытудың негізгі әдісі - көрнекілік" деп,
оның мақсаттарын, тәсілдерін (түсіндіру, әсерлендіру, есте қалдыру)
ұсынады. Оқу материалын меңгеру көп жағдайда оқыту процесінде қолданылатын
көрнекі құралдарға және техникалық құралдарға байланысты.
Көрнекілік әдісі оқытудың сөздік және тәжірибелік әдістерімен өзара
байланыста қолданылады және құбылыстармен, объектілермен оқушыларды
таныстырранда олардың сезім мүшелеріне әсер етіп, алуан түрлі сурет,
көшірме, сызба арқылы құбылыс, процесс, объектілердің символдық бейнелерін
немесе оларды табиғи күйінде қабылдайды. Қазіргі мектепте осы мақсатпен
экрандық және техникалық құралдар кең қолданылады. Көрнекілік әдістерін
шартты түрде екі үлкен топқа бөлуге болады: иллюстрация және демонстрация
[3,10б.].
Иллюстрация әдісі арқылы оқушыларға иллюстрациялық құралдар – атап
айтсақ: плакат, кесте, картина, карта, тақтадағы суреттер, үлгілер
көрсетіледі.
Демонстрацияның (көрсету) оқыту әдісі ретіндегі ерекшеліктері
Демонстрация әдісі арқылы заттар мен құбылыстар тәжірибе жасау арқылы
немесе техникалық құралдардан, кино-фильмдерден, диафильмдерден
көрсетіледі.
Оқу процесіне жаңа техникалық құралдарды енгізу (теледидар,
видеомагнитофондар) оқытудың көрнекілік әдісінің мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Қазіргі уақытта көрнекі құралдың жаңа түрі – жеке тұлғалар қолданатын
компьютерлерге ерекше көңіл бөлініп, мектептерде электронды-есептегіш
техникасы кабинеттерін құру міндеті шешілуде, оқу процесіне белгілі бір
жағдаяттарды және процестерді үлгілеуге мүмкіндік беретін компьютерлерді
енгізу міндеті де қолға алынуда. Олар оқушыларға бұрын оқулық мәтінінен
меңгерілген көптеген процестерді қозғалыста, көрнекі түрде көруге мүмкіндік
береді. Компьютерлер, көрнекілік әдістерінің оқыту процесіндегі
мүмкіндіктерін елеулі түрде кеңейтеді.
Оқытудың көрнекілік әдісінің шарттарды:
•    көрнекіліктің оқушылардың жасына сәйкестігі;
•    көрнекілікті сабаөтың керек сәтінде қолдану;
•    демонстрацияланған затты барлық оқушылардың көруі;
•    иллюстрацияның ең бастысын, мәндісін нақты бөлу;
•    құбылыстарды демонстрациялау кезінде берілетін түсініктерді
мұқият ойластыру;
•    демонстрацияланатын көрнекіліктің оқу материалы мазмұнымен сәйкес
келуі;
•    көрнекі құрал мен демонстрациялық қондырғылардан керекті
мәліметтерді табуға оқушыларды ңатыстыру.
Оқытудың тәжірибелік әдістері арқылы оқушылар тәжірибелік қызметпен
айналысып, тәжірибелік іскерліктері мен дағдыларын қалыптастырады.
Тәжірибелік әдістер: жаттығулар, зертханалық және практикалық жұмыстар.
Жаттығу көмегімен ақыл-ой және тәжірибелік іс-әрекет меңгеріледі. Ол
барлық пәндерді оқуда, оқу процесінің түрлі кезеңдерінде қолданылады. Оның
сипатыжәне әдістемесі оқу пәнінің ерекшелігіне, нақты оқу материалына,
оқушылардың жасына байланысты. Жаттығу сипатына қарай ауызша, жазбаша,
графикалық және оқу-еңбек деп бөлінеді.
Оқушылардың өз бетімен жұмыс істей білу деңгейіне қарай жаттығулар бірнеше
түрге бөлінеді:
•    белгілі білімдерді еске түсіріп, оны бекіту мақсатындағы
жаттығулар;
•    білімді жаңа жағдайда қолданып жаттығу.
Егер оқушы іс-қимылдарды ауызша айтса, онда оны түсіндіру арқылы
жаттығу деп атайды. Мұғалім оқушы іс-әрекетінен қателіктер тауып,
оқушылардың іс-әрекетіне түзетулер енгізеді.
Жаттығулардың ерекшеліктері:
Ауызша жаттығулар логикалық ойды, есті, тілді оқушылардың зейінін
дамытуға көмектеседі.
Жазбаша жаттығулар білімді бекіту және оны қолдану іскерлігін жасауда
қолданылады. Оларды қолдану логикалық ойды дамытуға, жазбаша тіл
мәдениетін, өздікті дамытуға көмектеседі. Әрбір оқу пәнінің міндетті бөлігі
- ана тілінен шет тіліне аудару, берілген тақырыпқа шығарма жазу, суретпен
жұмыс, өз бетімен мысалдар және есептер, кесте құрастыру, диаграмма,
баяндама, көрініс әзірлеу. Жаттығуды орындау алдында оқушыларға теориялық
материал түсіндіріліп, нұсқау беріледі.
Жазбаша жаттығулар: ана тілі, шет тілі, математика, т.б. пәндерде
орындалады.
Оқушы оқуға үйренгенде, мәтінді мәнерлеп оқып, грамматикалық
ережелерді қолданып, көптеген жаттығулар жазады.
Графикалық жаттығулар: кесте, сызба, технологиялық карта, альбом,
стенд жасау, экскурсия кезінде салған суреттер. Оқу-еңбек жаттығулары: оқу
шеберханаларындағы қағазбен, картонмен, ағашпен, металмен жұмыс істеу, әр
түрлі құралдар қолдану, станок, тетіктерді басқару, "Конструктор"
ойыншықтармен жұмыс істеу.
Жаттығу әдісіне қойылатын талаптар:
•    оны орындауға деген оқушылардың саналы көзқарасы;
•    жаттығуларды орындаудағы дидактикалық сабақтастық: алдымен оқу
материалын түсінуге көмектесетін, содан кейін есте сақтауға, қолдануға,
оқылғанды жаңа жағдаяттарда өздігінен, шығармашылықпен қолдануға, жаңа
материалды бұрын меңгерген білім, іскерлік және дағдылар жүйесіне қосуға
мүмкіндік беретін жаттығуларды орындау.
4. Оқушылардың таным-белсенділігі деңгейіне қарай топтастырылған
әдістер (И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин)
Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс. Бұл әдіс арқылы оқушылар
ақпараттарды меңгереді. Оны басқаша ақпараттық-рецепция (қабылдау) әдісі
деп атайды. Осы әдіс арқылы мұғалім дайын ақпараттарды оқушыларға түрлі
құралдармен түсіндіреді, ал оқушылар ақпараттарды түсініп, естерінде
сақтайды.
Ақпараттар әңгіме, дәріс, түсіндіру, кітап, қосымша құралдар, көрнекі
құралдар арқылы беріледі. Мұғалім есептер шығарады, теоремаларды
дәлелдейді, жоспар құруға үйретеді. Оқушылар - мұғалімнің іс-әрекетін
қайталайды, тыңдайды, көрнекіліктеріне қарайды, заттармен жұмыс істейді,
оқиды, бақылайды, жаңа оқу материалдарын бұрынғы білімдеріне қосады.
Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс арқылы адамзат жинақтаған тәжірибені аз
уақыт ішінде беруге болады. Оның пайдасы ғасырлар бойы тексерілген және көп
елдерде қолданылады.
Көп ғасырлар бойы білім беру үшін мұғалімнің сөзі, оқу кітаптары,
жұтаңдау көрнекі құралдар қолданылады. Қазір ақпараттар техникалық құралдар
арқылы да берілуде. Олар арқылы ғалымдармен, жазушылармен, суретшілермен,
әртістермен, конструкторлармен, т.б. кездесу өткізуге болады.
Оқу кинолары, телехабарлары зат және құбылысты жақсы қабылдап,
түсінуге көмектеседі. Олар арқылы өсімдіктің қалай өсетінін, ғарыштағы
микроағзалардағы құбылыстарды көреді. Жұмыс істеп тұрған үлгілерді, табиғи
объектілерді демонстрациялауды кең қолдану керек.
Түсіндермелі-иллюстративтік әдіс бастауыш мектептерде кең тараған. Ол
арқылы білім "дайын" күйінде беріледі. Мұғалім материалды қабылдауға
көмектеседі, оны оқушылар түсініп, естерінде қалдырады. Бұл әдісті шектен
тыс қолдануға болмайды.
Репродуктивтік әдіс. Бұл әдіс арқылы мұғалім оқушының іскерлігін және
дағдыларын қалыптастырып, тапсырмалар беріп, өзі меңгерткен білімді,
үйреткен іскерлік дағдыларын оқушыларға қайталатады. Оқушылар мұғалімнің
есебіне ұқсас есептер шығарып, тіл сабақтарында үлгі бойынша жіктейді,
септейді, жоспар құрып, мұғалімнің нұсқауымен станоктармен жұмыс істеп,
химиядан, физикадан тәжірибе жасайды.
Репродуктивтік әдіс мұғалімнен ұйымдастырушылық қабілетті талап ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.