Бастауыш сыныпта сауат ашу кезеңінде көрнекілікті тиімді қолданудың жолдары

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Алматы қаласы Білім басқармасы

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Бастауыш сыныпта сауат ашу кезеңінде көрнекілікті тиімді қолданудың жолдары
Пәні: Қазақ тілін оқыту әдістемесі

Студент:
Курс:
Мамандық:
Біліктілік:

Топ:
Парақтардың саны: ______

Студенттің мәлімдемесі
Мен, ұсынылған жұмысты өзімнің жазғанымды, ал қолданылған дереккөздерінің нақтылығын растаймын.

Студенттің қолы________
__ ________20____жыл

Қорғау

Баға______ (__________)
Қорғау уақыты___ ___________ 20____жыл

Ғылыми жетекші:

Алматы

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-5
1. Бастауыш сыныптың сабақтарында көрнекілікті қолданудың тиімділігі
1.1. Көрнекілік - нәтижелі оқытудың негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
2.Сауат ашу кезеңінде пайдаланатын көрнекіліктің түрлері және оған
қойылатын талаптар
2.1.Бастауыш сыныптарда көрнекіліктерді сабақ барысында тиімді пайдаланудың жолдары
2.2. Сауат ашу кезеңінде пайдаланылатын көрнекі құралдардың бала тілін дамытудағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОСЫМШАЛАР
ГЛОССАРИЙ

КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының мақсаты: Сауат ашу кезеңінде қолданылатын көрнекіліктің түрлерін, оған қойылатын талаптарды және көрнекілікті пайдаланудың маңыздылығы мен тиімділігін анықтау, көрнекі құралдарды қолдану әдістемесін ұсыну.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі жеделдету, демократияландыру жағдайында Қазақстан Республикасында басты міндеттердің бірі - ұлттық ерекшеліктерді еске алып, жастарға терең білім мен тәрбие беру ісін одан әрі дамыту және жетілдіру.
Балаларға ана тілін үйретуде көрнекіліктің алатын орны жөнінде К.Д.Ушинский Көрнекілікке үйретудің ана тілінде үйретуден бөлу мүлде қате деген болатын. Өйткені көрнекілік бақылампаздықты, ойлауды дамытады және балалардың бақылағыштығын сөзбен дұрыс айтып беруге, логикалық қорытындылар шығаруға дағдыландырады.
Оқу сабақтарында көрнекілікті қолдану мүмкіндігі орасан мол: Айнала, қоршаған дүниені бақылау, экскурсияны шыққанда бақылау, оқушылардың жинаған заттарын, жеке және коллекция түріндегі гербарилер, жануарлардың, құстардың тұлыбы, модульдер, макеттер және понарамалар, кинофильмдер, диофильмдер, түрлі картиналар, портреттер, оқулықтар, суреттер т.с.с. материалдар мәнін оқуда оқушының ойын, тілін дамытады. Бүгінгі таңда жастарға әлемдік ғылым мен прогресс деңгейіне сәйкес білім мен тәрбие беру, оның рухани байлығы мен мәдениеттілігін, ойлай білу мүмкіндігін жетілдіру, сонымен қатар әр адамның кәсіби біліктілігін, ерлігін арттыру әділетті қоғамның міндеті болып табылады.
Міне, осы тұрғыдан қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мәдениетті, жұмысты шығармашылықпен істей білетін жеке адам қажет. Біздің қоғамдағы нарықтық қатынастарды игеру, алдыңғы қатарлы дамыған елу елдің қатарына қосылу, үдемелі ақпараттар ағыны, ғаламдық компьютерлік жүйеге өту қазіргі заманда өмір сүріп отырған адамның өз білімін үнемі жетілдіруіне, жаңарып тұруына икемділігін тәрбиелеп отыруына көзін жеткізіп отыр. Осыған байланысты қазіргі жағдайда мектеп оқушысының төменгі сыныптан бастап оқуға деген қызығушылығын, танымдық әрекет белсенділігін қалыптастыру үшін мұғалім өскелең оқытуға негізделген жаңа бағдарламамен оқыту қажет.
Оқу сапасын, оқушылардың танымдық-шығармашылық белсенділігін, логикалық және абстрактылы ойлауын дамыту мақсаттарында сабақта дидактикалық әдістерді пайдалану оның уақыт талабына сай түрлерінің жаңаруымен баса назар аудартады.
Зерттеу міндеттері:
Көрнекілік ұғымын ғылыми негіздей отырып, сабақтағы рөлін анықтау.
Оқу сабақтарында қолданылатын көрнекіліктің түрлері мен қойылатын талаптарына сипаттама беру.

Оқу сабақтарында қолданылатын көрнекі құралдар және оларды сабақ барысында тиімді пайдаланудың жолдарын анықтау.
Көрнекі құралдардың бала тілін дамытудағы маңызын анықтау.
Зерттеу әдістері:
Зерттеу тақырыбы бойынша жазылған ой-пікірлерге, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік ғылыми әдебиеттерге, мемлекеттік құжаттарға, оқулықтарға теориялық талдау жасау әдісі; олардағы зерттеу мәселесіне қатысты негізгі ұғымдар, көрнекілік ұғымының мәні, мазмұны, түрлері, оқу әдістері мен талаптары контент-анализ (материалдардың мазмұнын талдау) әдісін қолдану арқылы анықталды;
әлеуметтік-педагогикалық әдіс (озат мұғалім тәжірибесін зерттеу);
эксперимент әдісі (анықтау, оқыту, бақылау); оқушы әрекетін талдау
(салыстыру, жіктеу).
Зерттеу объектісі:Сауат ашу кезеңінде оқушыларды көрнекіліктер арқылы пәнге қызығушылығын арттыру.
Зерттеу пәні : Қазақ тілін оқыту әдістемесі

1. Бастауыш сыныптың сабақтарында көрнекілікті қолданудың тиімділігі.
Болашақ маманның ең негізгі міндеті таңдаған мамандығы бойынша теориялық білімі мен практикалық дағдысын ұдайы меңгеру болса, кәсіби тұрғыдан қалыптасуына педагогикалық іс-тәжірибе кезеңнің үлкен көмегі болады. Сондай іс-тәжірибе кезеңдерінде бағдарламаның тақырыптық құрылымына сай сан алуан шығармалар, көрнекіліктерді пайдалана отырып, балаларды білім әлеміне қызықтыра білу керек. Жас мұғалім өзін мәдениетті ұстай білуі, үйірсектік, мақсатқа жетуде табандылық, орынды әзіл, баланы жақсы көру, ұстаздық байқағыштық, ұйымдастыру қабілеті т.б кәсіби пайдалы сипаттарды білгені жөн. Тәрбие мен білім алу қандай тығыз байланыста болса, алған білімді кәсіби жеткізе білу де шеберлік.
Оқушының байқау, көру қабілеттерінің ерекшеліктерін ескеріп, дамытатын - көрнекілік.
Оқу-әдістемелік кешеннің бір бөлігі ретінде көрнекілік құралдары пән мазмұнының, ұйымдастырылуының, оқу әдістемесі мен оқу-тәрбие жүйесінің біртұтастығын талап етеді. Көрнекілік-құралдар ұғымының мазмұны психологиялық және педагогикалық әдебиеттерде әр түрлі сипатта беріледі. Көрнекілік деген терминнің өзі көру етістігінен шықса да, қазіргі кезде ол әр түрлі сезім мүшелері арқылы әсер ету дегенді білдіреді.
Педагогикалық сөздікте көрнекілік - оқушылардың тікелей қабылдауындағы нақты бейнелерде қалыптасатын оқытуға негізделген дидактикалық ұстаным деген анықтама берілген. Оқушы санасында көрнекілік бейнелерді қалыптастырудың құралдары ретінде мектепте әр түрлі оқу жабдықтары қолданылады. Қоршаған ортаның түрлі заттары мен құбылыстары көрнекілік құралдары ретінде маңызға ие. Мәселен, Л.И.Фридман, Л.Я.Зорина, И.Нұғыманов, К.Жүнісова және т.б көптеген педагогтар көрнекілікке қатысты өз ойларын береді. Мәселен Л.И.Фридман көрнекілік-құралы модельдерін заттық және идеалды деп жіктейді. Көрнекілік сабақтың кез келген тұсында қолданыла береді, ең бастысы мазмұны және эстетикалық талапқа сай болуы керек. Көрнекіліктер есту және көру көрнекіліктері болып жіктеледі.
1-Қосымша
Көрнекілік - оқытуда заттар мен құбылыстардың өзіне тән жаратылыс бітімін, сыр-сипаттарын сезім мүшелері арқылы көзбен көріп, қолмен ұстап, құлақпен естіп қабылдауға баулитын дилактикалық үрдіс. Көрнекілік мұғалімнің шығармашылық ізденісі мен әдістеме жаңалықтарына сергек қарап, сабақ барысында шебер пайдалана білуді талап етеді. Көрнекіліктерді пайдалануға қазақтың ұлы педагогы Ы.Алтынсарин зор көңіл бөлген.
Көрнекілік - педагогикадағы дидактикалық тәсіл. Ол ақпараттың, дәрістің, үгіт-насихаттың, жарнаманың танымдылығы мен пәрменділігін арттыру жолы, оқытуда заттар мен құбылыстардың әр қайсысының өзіне тән жаратылыс бітімін, әр қилы сыр-сипаттарын сезім мүшелері арқылы байқау, қабылдауға баулиды. Адам қоршаған ортаны, дүниені, құбылыстарды бес сезім мүшесі арқылы түйсінеді. Оның ішінде ақпаратты ең көп қабылдайтын сезім мүшесі - көру түйсігі. Адам жадында терең таңбаланатыны да осы көру түйсігі арқылы қабылданған ақпарлар. Бірақ, түйсік өздігінен құбылыстардың ішкі байланысын, олардың заңдылығын бейнелей алмайды. Құбылыстардың мәнін адам санасында ойлау, пайымдау қабілеті ғана бейнелейді. Көрнекіліктің нәтижесінде қоршаған өмір құбылысын және заттарды салыстыра ойлап, пайымға салып қабылдау арқылы оқушылардың мәселені түйсіну дәрежесі артады, сана-сезімі қалыптасады. Сонымен бірге, қабылданған ақпарлар оқу міндеттеріне байланысты талданып, қорытылады. Көрнекілік - құралдары оқушыларға бейнелі түсінік беру үшін ғана емес, оқушылардың ұғымын қалыптастырумен бірге, абстрактілі байланыстар мен тәуелділікті түсіндіру үшін қолданылады. Бұл дидактиканың басты қағидаларының бірі болып саналады.
2-Қосымша
Көрнекілікті чех педагогі Я.А.Коменский (1590-1670) 17 ғасырда енгізді. Одан кейін педагогтар швейцар И.Г.Песталоцци (1746-1827), неміс А.Дистерверг, орыс педагогі К.Д.Ушинский (1824-187071), т.б. Көрнекілікті оқу пәндерінің мазмұнына бейімдеп (ана тілі, арифметика, табиғаттану, т.б.), дидактика мен әдістеме жүйесіне лайықтап қалыптастырды. Көрнекіліктің үлгілерін пайдалануға Ы.Алтынсарин зор көңіл бөліп, Қазақ жастары ғылым-өнерді кітап сөзі деп қана қарамай, заттай көзімен көріп, ажырата білуін мақсат етіп қойды. Қазіргі оқу жүйесінде жанды-жансыз табиғат объектілерін байыппен байқаудың, сурет, өрнек, көркемөнер туындыларын, график материалдарын заттай пайдаланудың мәні зор. Қазіргі дәуірде ғылым, техника, көркемөнер салаларында мол дамыған шынайы деректерді, т.б. едәуір күрделі бейнелеу мүмкіндіктерін пайдалану үшін түрлі кабинет, арнайы жұмыс орындары, кабиналар ұйымдастырылады. Осыған орай оқу барысында интерактивті тақта,компьютер,кинофильмдер, теледидар, оптик аспаптар, түрлі механизмдер, дәлдік өлшеу-есептеу машиналары, т.б. арқылы көрнекі құралдар қолданылады.

0.1. Көрнекілік - нәтижелі оқытудың негізі
Қазақстан Республикасының Білім туралы жаңа заңында Жастардың жалпы орта білімін одан әрі жетілдіру және жалпы білім беретін мектептің жұмыс жағдайын жақсарту туралы қаулысында Бастауыш мектеп балаларды жан-жақты дамудың негізін қалауға: шапшаң түсініп, мәнерлеп оқудың, есептей білудің, сауатты жазудың, жақсы сөйлеудің, мәдениетті мінез-құлықтың берік дағдыларының қалыптастырылуын қамтамасыз етуге тиіс. Ол оқуға және қоғамдық пайдалы еңбекке адал көзқараспен Отанға деген сүйіспеншілікті тәрбиелеуге тиіс делінген.
Олардың білім негізі бастауыш сыныптарда қалыптасатыны барша жұртқа аян. Сол үшін бастауыш сыныптағы оқу-тәрбие жұмысына аса күшті назар аударуымыз керек. Оқу процесін жетілдіріп, сабақ сапасын арттырудың әдіс-тәсілдері өте көп. Оның өзі мұғалімнің шығармашылық еңбегіне, әдіс-тәсілдерін қолданудағы шеберлігіне, терең теориялық біліміне, тәжірибесіне, әр сабаққа тиянақты даярлығына байланысты сабақ сапасын арттырудың тағы бір шарты - сабақта көрнекілікті пайдалану.
Көрнекілік - оқытуда заттар мен құбылыстардың өзіне тән жаратылыс бітімін, сыр-сипаттарын сезім мүшелері арқылы көзбен көріп, қолмен ұстап, құлақпен естіп қабылдауға баулитын дидактикалық үрдіс.
И.Г.Песталлоци оқытудың көрнекілік принципін ерекше бағалап, оны логикалық ойлауды дамытатын маңызды құрал деп санаған. Бұл кісімен бірге көрнекілік әдістің дамуына мәнді үлес қосқан ұлы педагогтар: Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, А.М.Пышкало, Ю.К.Бабанский, М.Н.Скатин, Л.В.Занков, М.А.Рыбникова және отандық педагогтарымыздан: А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаев және т.б.
Көрнекілік оқушыларға заттардың өзіне немесе олардың бейнесін тікелей көріп байқауға мүмкіндік береді. Оқыту нақты білім алу - көрнекілікке, сезімге, бақылау әрекетіне негізделеді.
Көрнекілік - бұл қарастырып отырған құбылысты нақтылау. Нақтылау нормалары: сөз,образ, оның графиктік кескіні (сурет, сызба, схема, және т.б.) бола алады.
Бізді қоршаған материалдық әлем адам танымының мақсаты құрал емес. Объективті өмір суретін зат көрнекі құрал немесе көрнекілік емес. Сондықтан түсінігінен нақты заттарды, табиғи құбылыстарды шығарып тастау керек.

Сонымен, көрнекі құрал түсінігінің елеулі белгілері қандай:
Оқу міндеттерін шешу үшін жасалған кез келген материалдық немесе белсенділік мораль көрнекі құрал бола алады.Көрнекі құрал оқу моделі.
Көрнекі-құрал әрдайым таным құралы ретінде нақты заттарды, олардың табиғи немесе қоғамдық өмір сүру жағдайын елестетуге жақындатады.
Көрнекі-құрал түсінік пен қабылдау негізінде қорытынды жасауға мүмкіндік беретін сезімдік бейнелерді қалыптастырады. Көрнекі құралдарды пайдалану арқылы оқушыларда пайда болатын сезімдік бейне таным құрылымында басты мәселе болып табылады.
Я.А.Коменсккийдің айтуы бойынша , ақыл-ойға түсінік әсерін тигізбей, оған өздігінен ештеңе қонбайды. Сондықтан, оқуда нәрсе, заттарды талдап, тұжырым жасамас бұрын сол нәрсе, заттарды байқаудан бастау керек деген. Оның ойынша, білім түйсікке негізделу керек. Көрнекі сезім арқылы қабылданған білім анағұрлым тұрақты сақталатынын дәлелдейді. Коменский былай дейді: Мұғалім үшін алтын ереже - бала сезімі арқылы қабылдай алатын нәрселердің барлығын сезім әсерлерін туғызып білдірген жөн: көруге болатынды көрсет, естуге болатын нәрсені құлақ салып тыңдасын, иіс иіскеп білсін, дәмін татып көрсін, қолына ұстап, қаттылығы мен жұмсақтығын, тағы-тағыларын байқасын. Кейбір нәрсені түрлі сезім мүшелерімен бірдей түсініп, қабылдағаны жақсы. Бұл жағдайды ол балаларды оқудағы ең бағалы дәреже деп санады.
Ұлы Абай: Адам баласы...көзбен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап, тілмен татып, мұрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады деген даналығы педагог классиктердің пікірлерімен ұштасады. Сонымен қатар, қазақ халқының тұңғыш ағартушысы Ы.Алтынсарин шәкірттердің барлық сезім мүшелері - көз, қол, есту қабілеті, тілді, зейінді дағдыландыру баланың барлық қабілетін көрнекілік арқылы, жаттықтыру арқылы жұмыс істеу керектігі жайында әдістемелік нұсқау береді.Ол: Қазақ жастарын ғылым. Өнерді кітап сөзі деп қарамай, заттай көзімен қарап, ажырата білулері керек деген.
Сонымен көрнекілікті пайдалану заттардың негізгі белгілері мен ерекшеліктерін білуді жеңілдетеді, заттар жөніндегі мәліметтерді, деректерді есте берік сақтауға ықпал жасайды. Оқушылар оқылатын нәрсе-заттармен тікелей танысуға әуес, ынталы келеді. Сондықтан да, көрнекілік оқушылардың белсенділігін дамытуға әсер етеді, олардың назарын белгілі бер бағытқа жұмылдырады. Білімді игеру үстінде оқушының ақыл-ойын дамытуда, ғылыми білімді игеруде, деректерді есте сақтауға, әрбір сабақ үстінде көрнекілікті пайдалану қажет-ақ. Өйткені, берілген тақырып бойынша жаңа сабақты түсіндіру, өткен материалды қайталау не бекіту кезінде пайдаланылған көрнекілік әрбір сабақтың әсерлігін және мазмұнын арттырып, оқушыға қызықты, жалықтырмай игеруге септігін тигізеді.
Сабақта көрнекілікті дұрыс пайдалану мазмұнды ұғымдардың қалыптасуына көмектеседі, оқушылардың логикалық ойлау және сөйлеу қабілетін дамытады, нақтылы құбылыстарды қарастыру және талдау негізінде, кейін практикада қолданылатын тұжырымдарға келулеріне көмектеседі.
Көрнекі-құралдардың әр алуан дидактикалық қызметіне және мүмкіншіліктеріне байланысы олардың сабақ үстінде кешенді түрде қолдануы қажет болады. Тек осы жағдайда ғана сабақ алдында қойылатын әрбір танымдық міндетті шешу бағытында максималды әсерлікке жеткізуге болады.
Көрнекіліктің әр түрлі құралдарын кешенді түрде қолдану қажеттілігі оның сабақ үстінде әр алуан анализаторлардың бірлесіп жұмыс істеуін қамтамасыз ете алуына да байланысты. Бұл жайт М.Н.Скаткинның бір жұмысында жан-жақты, егжей-тегжейлі ашыла берілген. Зат кеңістік пен уақыт аясында біріккен тітіркендіргіштердің белгілі кешені ретінде бір сыпыра анализаторларға әсер еткен кезде ми сыңарларының қыртысында жүйке клеткаларының тиісті топтарымен уақытша байланыстар пайда болады деп жазды. М.Н.Скаткин мұның өзі организмнің затты тұтас нәрсе ретінде сезінуіне мүмкіндік туғызады. Сонымен бірге көрнекілік құралдарының әлденеше түрін тек оқылып жатқан құбылыстың әр түрлі жақтарын ашып беруге, ал оның әрқайсысын көрнекіліктің тек белгілі бір түрімен сенімді түрде және толық бейнелей алуға болатын жағдайда ғана пайдалануға тиімді. Көрнекі-құралдарды іріктеу кезінде олардың мүмкіндігін әрбір оқу пәнінің өзіндік ерекшелігімен және әрбір сабақтың мазмұнымен салыстырып алу қажет.
Бұл арада Ю.К.Бабанскийдің Көрнекілікті өте мол қолдану жағдайында оқушылар зейінін шашыратады, олардың зейінін тақырыптың негізгі идеясын тануға басқаға аударады, мұның өзі, әсіресе ес қабілеті көрнекілік образды қабылдаудан гөрі, сөздік-логикалық қабылдауға бейім болатындығымен айналысқанда орын алады дейтін пікірімен келіспеске болмайды.
3-Қосымша
Көрнекі-құралмен жұмыс істегенде мұғалім ең кемінде мынадай үш нәрсені есепке алған жөн:
1.Көрнекі-құралдардың мазмұнына талдау жасау;
2.Оқушының ойы көрнекі құралдан нақты заттың өзіне өтуі керек, яғни, оқушының ойлау әрекетін басқару керек;
3.Қалыптастырылатын сезімдік бейне оқу міндетін орындау мен байланыстыру керек.
Сонымен, оқуда көрнекілікті қолдану арқылы оқушылардың білімі, нанымы, дәлелді болады.Ойлауы тереңдей түседі. Сонымен қатар, көрнекілік, көрнекілік оқылатын нәрсе - заттардың негізгі белгілері мен ерекшеліктерін білуді жеңілдетеді, нәрсе - заттардың әр жағынан,салаларының байланыстары мен өзара қатынастарын түсінуге көмектеседі. Көрнекілік - заттар жөніндегі мәліметтерді, деректерді есте берік сақтауға ықпал жасайды.

1. Сауат ашу кезеңінде пайдаланатын көрнекіліктің түрлері және оған
қойылатын талаптар
4-Қосымша
Сауат ашу кезеңіндегі ең негізгі басты құрал - екі бөлімнен тұратын
Сауат ашу оқулығы, аудио диск және жұмыс дәптері. Сауат ашудың бас жағындағы түрлі тақырыптарға салынған суреттер де оқушылармен жүргізілетін дайындық жұмыстары үшін ең қажетті көрнекі құрал болып есептеледі. Сауат ашуда әрбір жаңа әріпті үйрету барысында жекелеген заттардың суреттері және тақырыптық суреттер де беріледі. Сонымен қатар онда балалардың ойы мен тілін дамыту үшін сюжетті картиналар, әңгімелер, жұмбақтар т.б. бар.
5- Қосымша
Сауат ашу кезінде қосымша көрнекі-құрал - кеспе әліппе. Кеспе әліппенден олар буын, сөз, сөйлем құрайды және оларды талдап, оқып үйренеді. Мәтіндерді естерінде жақсы сақтау үшін суретті алфавит қолданылады; онда әрбір әріптің суреті мен атауы және сол әріптен басталатын заттың суреті салынады. Суреттерді сақтауға арналған сурет кассасы жасалады. Сурет кассасының көлемі дәптерді ашып қойғандағы көлеміндей болады. Қызыл, көк түсті төрт бұрыштар жасалады. Қызылы дауысты дыбысты, көгі дауыссыз дыбыстарды көрсетеді. Бұл айтылғандардан басқа таблицалар да қолданылуы мүмкін. Мысалы дауысты, дауыссыз дыбыстарды өту барысында таблица қажет-ақ. Мұнда дауысты дыбыстың таңбасын қызыл түспен, дауыссыз дыбысты қара түспен ерекшелеуге болады.Сөз құрастыру үшін буындар беріледі. Жазу жұмыстарында пайдалану үшін арнаулы Жазу үлгісі ұсынылады. Жазу үлгісінде әріптің элементтері, жазба үлгілері беріледі. Әр сыныпта оқушылардың партаға түзу, дұрыс отыруы бейнеленген және жазу кезінде қаламды дұрыс ұстау, отыру үлгілері бейнеленген плакаттар болуға тиіс.
Оқу сабақтарында пайдаланылатын дидактикалық материал да бар. Бұлар: Сөздердің дыбыстық құрамын талдауға жаттығу үшін түрлі карточкалар; кейбір жағдайда олар - клеткалармен берілген заттық картиналар, екінші бір жағдайды - әріптің жартысы мен қалған жартысының орнына клетка т.б. с.с.
Мұндай үлестіруге арналған дидактикалық материал - оқушыларға сөздің дыбыстық құрамын схемаға сүйеніп талдауы үшін көмекші құрал болып саналады. Оқушылар сөздерді ішінен айтады да, схеманы толтыруға кіріседі. (Дәптерге түсті бояу қарындашпен, тақтаға дөңгелекшемен, сызықшамен т.б.с.с.). Сөздегі дыбыстарды тәртібімен талдап, дауысты, дауыссызды анықтап, оқушылар әріптерден сөз құруға кіріседі.
Алдыңғы дидактикалық материал екінші бір жолмен тағы қолданылады: 1) Өтілген дыбыстардан қиындау буындар кездесетін сөздер құрастыру үшін; 2) балаларға анағұрлым ауырлық келтіретін дыбыстарды қайталап,бекіте түсу үшін (жоғарыда көрсетілген дыбыстар, жіңішкелік, жуандық белгілер т.б.); 3) картинкалармен жұмыс жасау үшін, логикалық жаттығулар орындау үшін; 4) әрбір оқушының жеке ерекшелігін ескеріп, жұмыс ұйымдастыру үшін.
Оқу сабақтарында көрнекілікке қойылатын талап: оқушы сөзді немесе оның бөлшектерін (әріптерді, буындарды, морфемаларды) анық көретін болуға тиіс, бірақ жазғанда бір әріптен соң екінші әріпті қарап, ежелеп жазбай, естерінде тұтас сөз немесе буынды сақтап, сөзді немесе буынды бірден жазып дағдыланулары керек. Бұл үшін көру және қолды қозғау көрнекілігі қажет.
Ендеше көрнекілік деген ұғым сөздерді анық айтуды да, мәнерлеп оқуды да, мысалдар іріктеуді де, тақтадағы, таблицалардағы, дәптерлердегі жазуларды қамтиды.
Әдетте көрнекілік деп графикалық немесе көзге көрінетін құралдарды қолдануға түсінеді. Мұнда қажетті әріптер немесе тұлғалар, сөздер, сөйлемдер басқа түспен жазылады яки асты сызылады. Кейде тақтаға, оқушылардың дәптерлеріне жазылғандар да бөліп көрсетіледі (бірде түбірі, екіншіде қосымшасы).
Мұндай тәсілдер жазылғанды көру арқылы анық бейнелеуді қамтамасыз етеді, алайда көрнекіліктер оқушылардың зейінін аударып, істің мәнін біршама түсінуге (мысалы,басқаша жазбай, неге осылай жазамыз) көмектесетін болса ғана пайда келтіреді. Сондықтан көрнекіліктер жасау үшін материалдар жан-жақты ойластырылып, таңдаланып алынады. Оқушылар таблицаға қарап, соған ұқсас және ұқсас емес құбылыстарды салыстырып, олардың ара қатынастарын анықтай алатындай болуы тиіс, өздерінің бақылағандарынан қорытынды шығарып, белгілі бір ереже жөнінде ұғым алулары қажет. Мысалы, й, и әріптерінің жазылуын түсіндіру үшін мұғалім мына сияқты сөздерді бағана етіп жазады.
Киін---кейін Ки---Қой
Жина---жайна Сиыр---сойыл
Биле---бейне Тиме---түйме т.б.
Мұнда и, й әріптерін қызыл түспен жазуға да болады. Бірақ негізгі әдіс - бірінші бағандағы сөздерді екінші бағандағы сөздермен салыстыру. Бұл сөздердің жазылуын салыстыра отырып, балалар олардың арасында ұсастық пен айырмашылықтарды табады, и әріпінің қандай дыбыстардан кейін жазылып тұрғанын анықтайды. И-дің дауыссыздардан, й әрпінің дауыстылардан кейін жазылатынын өздері айтады. Бұған мысалдар келтіреді, берілген сөздерден, сөйлемдерден, мәтіннен құрамында и, й әріптері бар сөздерді тауып, олардың қандай дыбыстардан кейін келіп тұрғанын айтады. Мұғалім өзі бірнеше сөз беріп (мысалы, көбей, икемді, мұхит, айқай т.б.), онда и мен й-дің қайсысын, не себепті жазу керектігін сұрайды; и-дің сөздің басында, ортасында, аяғында жазылатынын, ал й-дің сөздің басында жазылмайтынын, бірақ сөздің ортасында, аяғында келе беретінін байқатып, и мен й-дің ұқсастық қасиеттерін (екеуі де ый дыбыстың таңбасы, екеуі де сөздің ортасында, аяғында келеді) және бір-бірінен ерекшеліктерін (и - дауысты дыбыстардан кейін келмейді, й - дауысты дыбыстардан кейін келеді, и - буын құрайды, й - буын құрай алмайды, и - дауысты дыбыс, й - дауыссыз дыбыс, и - сөздің басында келеді, й - сөздің басында келмейді) көрсетеді.Сөйтіп, әр әріптің жеке қасиеттерін анықтау арқылы қорытынды шығарылады.
6-Қосымша
Көрнекіліктің бірі оқушылардың дәптері болып есептеледі. Дәптер арқылы сыныпта ұйымдастырылған жұмыстың мазмұнын, жүйесін, әдісін, сондай-ақ, оқушының білім, дағды, шеберлік дәрежесін білуге болады. Қысқасы, дәптер - оқушы жұмысының айнасы.
Әр сабақтың басында оқушылардың барлығы дәптерлеріне сол күнгі датаны жазады. Бір жол тастап, сабақтың тақырыбын не тақтадан, не оқулықтан көшіреді. Әрбір жеке тапсырма жаңа жолдан бастап жазылады. Жаттығудың нешінші екені цифрмен белгіленеді. Оқушылардың жазғандары анық, таза, мүмкіндігінше, сауатты болуы керек. Қажетті грамматикалық немесе орфографиялық құбылыстар сызылады, жаттығуларға түрлі-түсті қарындаштар да пайдаланылады.
1-сыныпқа оқуға дайындықтары әр түрлі балалар келеді. Олардың ішінде кейбіреулері кітапты жүгіртіп оқи алады, ал екіншілері ежелеп оқиды, үшіншілер буындап оқиды, төртіншілер тіпті оқи да алмайды, әріп те танымайды.
Сондықтан мұғалім ең алдымен өз сыныбына түскен оқушылардың құрамымен танысады, олардың қайсысының қалай оқитынын біледі. Жүгіртіп оқи алатындарға Сауат ашудан қосымша материал беріледі. Ежелеп оқитындарға Сауат ашудағы әріптерді қосып оқу тапсырмалары орындатылады. Дайындығы нашар балалармен сабақ үстінде, сабақтан тыс уақытта үнемі жеке жұмыс жүргізіледі.
Әрбір оқушының дайындығына қарай, тапсырма дәл, тез беріліп, оларды түгел қамтиды. Мұнда, әрбір бала бір тапсырманы орындағанда сол сынып ұжымының ең бір пайдалы мүшесі сияқты сезінетін жағдай жасалғаны жөн.
Оқуға алынатын материал сабақтың жалпы тақырыбына сәйкес іріктеледі (әдетте оқулықтың беттеріне сай), бірақ әр баланың мүмкіндігіне қарай, әр түрлі сөздер, буындар, сөйлемдер таратылады. Осы қағида сауат ашудың екінші бөлімін оқығанда да, дидактикалық материал таратқанда да сақталып отырады. Бұл жұмыстардың барлығының көздейтін мақсаты - сабақ үстінде оқушылардың келісімді қызмет жасауын қамтамасыз етіп, әр оқушының дайындығына қарай, оқу дағдысын жетілдіру.
Қайсыбір жағдайларда сөздерді тақырыпқа қарай топтатып үйретеді. Мысалы, құрал-саймандар. Оқушыларға бірнеше картинка үлестіріледі. Енді ғана әріп танып, оқи бастағандар: айыр, ара, орақ, біз, машина суреттерін алады. Олардан гөрі тәуір оқитындар: тырнауыш, қайшы, тақта, шелек, шеге алады. Әрбір оқушы құрал-сайманға жататындарын іріктеп сөз құрайды. Мұғалім тексеріп, қателерін жөндейді. Осыдан соң, әр оқушыдан ол сөзді неге құрал-сайманға жатқызғаны, ол құралмен не істелетіні, қалған картинканы неге құрал-сайманға жатқызуға болмайтыны айтқызылады.
Сөйтіп, заттардың атын айтып, сөз құрау жұмысы логикалық жаттығулармен ұштастырылады.
Әрбір сабақта балалар өздіктерінен орындау үшін тапсырма алады. Жаңа оқи бастағандар бірте-бірте күрделі тапсырмаларды орындай отырып, жүгіртіп оқи алатындарды көп ұзамай қуып жетеді.
Мектептегі оқу мен тәрбие ісінің құрылысын жетілдіріп, тиімді әдіс-тәсілдер қолдану арқылы оқытудың сапасын арттыру, техникалық құралдармен көрнекілік-құралдарын орынды қолдану нәтижесінде оқушылардың біліміндегі формаларды жою, оқыту мен тәрбиелеуді ұштастыру, сабақ үрдісін нағыз ғылыми жолмен ұйымдастыру. Жалпы сабақтарда көрнекіліктерді пайдалану сонау ХІХ ғасырлардың бері сөз болып келеді. Көрнекі - құралдарын принцип ретінде дүниеге белгілі еткен словян халқының ұлы педагогы Ян Амос Коменский. Қазіргі мектептерде сабақта көрнекіліктерді қолдануға ерекше мән беріп отыр, өйткені ғылыми техникалық үрдістің алға басуы нәтижесінде балалардың да ақыл - ойында болып жатқан өзгерістерді тез қабылдайды деуге болады.
Оқу сабақтарында көрнекілікті қай кезде, қандай мақсатпен қолданады.
1. Көрнекілік оқушыларды сөйлету мақсатымен қолданылады. Ондай сюжетті суреттерді көрсете отырып, сөз, сөйлем, әңгіме құрайды. Құраған әңгімелерді сөзге, буынға және дыбысқа талдайды. Мұндағы мақсат танысуға тиісті дыбысты сөйлеу тілінен ажырата білу.
2. Тіл дыбыстарын олардың сөз ішінде беретін ұғымдарын ұштастыру мақсатымен де жекелеген заттың суреттері немесе сюжетті суреттер пайдаланылады.
3. Оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру, тәрбие беру мақсатымен де сурет және басқа көрнекіліктер қолданылады.
4. Сауат ашу кезінде суреттер, алфавит, кеспе әріптер, буындар, түрлі кестелер тб. пайдаланылады.
8-Қосымша
Сонымен қатар көрнекіліктің мынандай түрлері бар:
Таблицалық көрнекілік - бұл мектепке көп тараған және қазақ тілін оқытуда жиі қолданылатын өте пайдалы әдістемелік құралдың түрі (орфографиялық таблица, фонетикалық таблица, грамматикалық таблица).
Схемалық көрнекілік - бұл қазақ тіліндегі заңдылықтарды схема ретінде көрсететін көрнекіліктің түрі. Мысалы: сөз тудыру схемасы, сөз түрлендіру схемасы.
Плакаттық көрнекілік - оқушылардың сөздігін толықтыру мақсатында жасалған плакат, сөз мағыналарын байқату үшін жасалған плакат, жазу емлесі мен тыныс белгілеріне арналған плакат т.б.
Тақта көрнекілігі - бұл бастауыш сыныпта қазақ тілін оқытуда ерекше көп қолданылатын көрнекіліктердің бірі. Тілден өтілетін материалдар, оны дәлелдейтін мысалдардың барлығы да тақта арқылы көрсетіледі.
Интерактивті тақта - жоғарыда аталған көру,есту көрнекліктерінің барлығын Power point бағдарламасының презентациясы арқылы көрсетеді.
Көрнекі-құралдарды пайдалану барысында мұғалім көрсетілген зат пен құбылысты сөзбен сипаттап береді. Өйткені сөзсіз көрнекілік - мылқау.
Сабақта көрнекілікті үнемі көп көрсете беру нәтиже бермеуі мүмкін, сондықтан оқу мазмұнын ауызша түсіндіру мен көрнекіліктерді ұштастырып, бірінен соң бірін алмастырып отырған жөн.

2.1. Бастауыш сыныптарда қолданылатын көрнекі құралдар және оларды
сабақ барысында тиімді пайдаланудың жолдары
Педагогикалық әдебиетте көрнекі-құралдар термині түрліше түсіндіріледі. Біреулер көрнекі-құралдарына көру арқылы қабылданатынды ғана жатқызады, иллюстративті көрнекі құралдарды ғана қалдырып, заттар мен процестерді көрнекі құралдар қатарынан шығарып тастайды. Екіншілері, керісінше, бұл ұғымның мазмұнын кеңейткісі келеді, бейнелі сөзді таңдаудан тұратын елестерді, көркем әдебиет оқуды осыған жатқызады. Бұл елестер ұқсас болғанымен түзілу жолдары әр түрлі. Біреулері жоғары дәрежелі нерв қызметінің бірінші және екінші сигнал системаларының өзара әрекеттесуі негізінде қалыптасады, басқалары - тек екіншінің әрекеті.
Көрнекілікпен оқыту әдісі өтетін материалды оқушылардың көзімен көріп, нақтылы түсінулеріне мүмкіндік береді.
Мұғалімнің оқыту процесіндегі міндеті - балалардың анық естіп, қабылдауы мен сөйлеу қабілетін дамыту. Бұл үшін көрнекіліктің алатын орны зор. Көрнекі құралдарды пайдалану арқылы балалар өздері сөйлейді, жолдастарының сөйлегенін естіп, қабылдайды.
Көрнекі-құрал ретінде қандай да болмасын грамматикалық және орфографиялық құбылыстарды көрсететін схемалар да қолданылады. Мысалы:
та ім
Бас шы Біл гіш
қар дір
Мұнда оқушылар тіліміздегі жұрнақтардың : 1) алуан түрлі болатындығы,

2) түбірден кейін тұратындығымен, 3) жаңа сөз жасайтын қасиетімен танысады.
Сөйлемдегі сөздердің байланысын көрсететін схемалар екі түрлі: аналитикалық және синтетикалық. Мысалы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.