Мемлекеттік басқарудың функциялары мен қағидалары

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

К І Р І С П Е

Мемлекеттік билік пен басқару билігі қағидасы - мемлекеттің ұйымдық - саяси мәні мен оның бағыныштылық әсерінің қоғамдық жүйеге әсерін білдіреді. Ол соған сәйкес мемлекеттік органдар тарапынан қажетті құралдар қолдануының арнайы нысанында айқындалады. Бұл жағдайда билік өзін мемлекеттік басқару, мемлекет сипаттамасының ажырамас компоненті ретінде көрсетеді. Мемлекеттік билік бүтін, бірегей екенін ерекше көрсетуіміз қажет. Ол Конституция мен Заңдар негізінде жүзеге асырылады. Сондай-ақ конституциялық қағида бүтіндей мемлекеттік билікті заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөледі.
Заңдылық қағидасы мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктер мен азаматтардың ҚР-ның әрекеттегі заңдары мен конституциясын, басқа тұлғалардың құқықтыры, бостандықтары мен ар-намысы қабыр-қасиеттерін силауын талап етуін білдіреді. Заң мен сот алдында барлығы тең.
Ешкімге өзінің пайда болу жағдайы, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, тегіне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасы, тұрғылықты жері және т.б. жағдайларға байланысты ешқандай диекреминацияға жол берілмейді. (ҚР Кон. 14-бап).
Мемлекеттік басқару саласында заңдылық қағидасының сақталуы бүкіл мемлекеттік тәжірибе мен бүтіндей қоғамдық өмір негізделетін заңдық кепілдіктермен қамтамасыз етіледі. Аталған қағиданың талаптары басқару актілерін шығарумен қатар, оларды қолдану барысында да жүргізіледі.
Азаматтардың мемлекет мүддесі алдындағы құқықтыры, бостандықтары мен заңды мүдделерінің басымдық ету қағидасы - азаматтардың мемлекуеттік органдар мен олардың лауазымды тұлғаларға қатынасы бойынша өздерінің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыру барысындағы азаматтардың көбінесе басымдылық жағдайын білдіреді. ҚР Конституциясының 1-бабына сәйкес, Қазақстан өзін демокралиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде жариалай отырып, адам өмірі, құқығы мен бостандықтарын жоғары құндылығы, байлығы деп есептейді. Мемлекет әркімге тумысынан берілетін конституциялық құқықтыры мен бостандықтарын мойындайды және олар обсалютті, қол сұғылмайтын болып табылады. Мемлекет заңдар мен басқада құқықтық нормативтік актілердің қолдануы мен мазмұнын белгілейді.
Мемлекетті басқару дегеніміз белгілі бір шекарада қалыптасқан халықты басқару, сол мемлекеттің өзінің құқықтық базасын қалыптастыру, мемлекетті басқаратын органдар мен аппаратты құру болып табылады. Мемлекеттік басқару туралы ғалымдардың еңбектерінде әр түрлі көзқарастар жазылған.
Мемлекеттік басқару - осы аядағы басқару органдарының, яғни тек басқару жөніндегі мемлекет тарапынан уәкілдік берілген өкілетті мемлекеттік органдардың күшімен жүзеге асырылады.
Мемлекеттік басқарудың негізгі бағдар- бағыты, басқару ісінің негізгі мән- маңызы - атқару - жарлық беру қызметтері. Бұл қызметтер мемлекеттің алға қойған міндет- мақсаттарын орындау үшін шығарылған заңдарды іс жүзінде іске асыру, сол заңдардың орындалуын көздеп және солардың негізінде (белгіленген шеңберден шықпай) атқарылатын іс- қимылдары болып табылады. Атқару мемлекеттік басқарудың басты және өзіне тән белгісі ретінде көрініс табады. Сонда атқару дегеніміз мемлекеттік басқару қызметін мемлекет тарапынан қабылдаған заңдарға немесе басқа да заң күші бар нормативтік актілерге сай ,соларға негіздеп іс жүзінде іске асыру;
Мемлекеттік басқару мемлекеттік- өктем сипаттағы қызмет болып табылады. Басқару істері өздеріне бағынышты салалар мен объектілерді басқарушылардың өз өкілеттіктері шеңберінен шықпай өктем- бұйрық беру, яғни жарлық ету арқылы жүзеге асырылады.Мемлекеттік- өктем, яғни өктем- ұйымдастыру түрінде жүргізілетін биліктің көрінісі болып табылады;
Мемлекетті басқарудың негізгі әдістері, түрлері мен қағидалары
Мемлекеттік басқарудың нақты әдістері екі топқа бөлінеді:
экономикадан тыс ықпал ету әдістері, яғни басқарылушы объектілерге міндетті шешімдерді қабылдау арқылы басқару функциясын іске асыру;
экономикалық ықпал жасау әдістері- бақылаушы объектілердің материалдық жағдайларына тиісті мөлшерде әсер ету арқылы басқару функциясын жүзеге асыру.
Мемлекеттік басқару қағидалары өзінің мазмұны бойынша, әрекет ету саласы бойынша, мақсатты бағыты бойынша, байланыс сипаты мен басқару тәжірибесіндегі көрініс нысаны бойынша әрекеті.

І-тарау.Мемлекеттік басқарудың функциялары мен қағидалары
0.1 Мемлекеттік басқару қағидаларының мәні жіктелуі

Мемлекеттік басқару жүйесінде қағида зандылықты, қатынастарды, элементтер арасындағы өзара байланысты білдіреді. Соларға сәйкес мемлекетгік басқару жүйесі құрылып, жұмыс істейді. Қандай да бір қағидадан бас тарту бүкіл жүйенің қалыпты қызметіне нұқсан келтіруі мүмкін. Сондықтан мемлекеттік басқару қағидаларын айқындау және негіздеу процесіне белгілі талаптар қойылады: а) мемлекеттік басқарудың кез келген емес, тек ең маңызды, басты, объективті, қажетті зандылықтарын, қатынастары мен өзара байланыстарын білдіру; ә)мемлекеттік басқарудағы тек тұрақты зандылықтарды сипатгау; б) мемлекеттік басқарудың өзге басқару түрлерінен ерекшелігін білдіру.
Мемлекеттік басқару қағидаларының ерекше белгілерін де атап өткен жөн: бұл олардың диалектикалылығы, жүйелілігі, басқарушы субъектінің біліміне, қабілетіне байланыстылығы және қағидалардың өзара байланыстылығы.
Отандық және шетелдік ғалымдар басқару қағидаларын жүйелеу мен жіктеуге әр түрлі көзқарастар білдіреді. Олар мемлекеттік басқарудың ерекшелігін ескере отырып басқару қағидаларының жүйесін үш топқа бөледі: 1) жалпы ортақ қағидалар: жүйелілік, объективтілік, өзін-өзі реттеу, кері байланыс,оңтайлылық, ақпараттық жеткіліктілік, демократизм, жариялылық, құқықтық реттілік (заңға сәйкес келу); 2) қоғамның түрлі салаларында (экономикалық, әлеуметтік-саяси, рухани) және әр түрлі қоғамдық құбылыстарды, ұйымдарды, институттарды талдау барысында қолданылатын жекелеген қағидалар; 3) мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық-технологиялық жақтарын қарастыратын үйымдастырушылық-технологиялық қағидалар
Бастапқы ғылыми және құқықтық категориялар сияқты басқару қағидасы туралы сұрақ, қоғам өмірінің әр түрлі салаларында маңызды және басқарушылық үрдістерді көрсететін маңызды теориялық және тәжірибелік мағынаға ие. Президенттің Қазақстан - 2030 қазақстан халқына жолдауында былай делінеді: біз өзіміздің тәуелсіз мемлекетіміздің негізін салдық. Барлық қажетті мемлекеттік институттар қалыптасқан және олардың білімі мен тәжірибесі әр ай сайын өседі. Осындай басқару қағидаларының қалыптасу, сақталу жағдайында мемлекеттік басқарудың барлық жүйесінде дұрыс қызмет етуінің фундаментальды негізі ретінде болады, Республиканың қазіргі кездегі әлеуметтік-әкімшілік және саяси өзгеріс жағдайында, мемлекеттік аппараттың қызметтерінің және реформаларының құрылымын, алдына қойылған маңызды қызметтерді жүзеге асыруы жатады.
Мемлекеттік басқарудың конституциялық қағидалары мыналар: мемлекеттік биліктің және басқарудың бірлігі; заңдылық; мемлекет алдында өзінің заңды мүдделерінің, бостандықтарының және құқықтарының жоғары болуы; мемлекетті басқаруға қатысуда азаматтардың теңдігі; мемлекеттік басқаруда жариялылық және қоғам пікірін бақылау; мемлекеттік басқаруда ортақтандыру және ортақсыздандырудың оптималды сәйкестігі; халықаралық қатынас.
Экономикалық салада мемлекеттік басқарудың салалық қағидаларының қалыптасуы Республиканың нарықтық қатынаста дамуы және қалыптасуына заңдылықтың әрекет етуінен болады. ҚР Президентінің қазақстан халқына Қазақстан - 2030 жолдауында негізгі қағидалар айқындалған.
Мемлекеттік басқару осы қызметтердің бір түрі болып табылады және тек арнайы мамандандырылған басқару аппараты арқылы жүзеге асырылады. Мемлекеттік басқарудың саяси мағынасы бар. Бұл жерде барлық мемлекеттік қызмет мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға және қамтамасыз етуге бағытталғанын көреміз. Мемлекеттік орган немесе лауазымды адам ммемлекет атынан қызмет атқарады және оларға басқаруға қажетті белгілі бір өкілеттіліктер берілген, сондай- ақ оның қызметі мемлекет тарапынан қорғаныс, қолдау табады. Мемлекеттік басқаруды саяси- әлеуметтік тұрғыдан алып қарасық, онда оны барлық мемлекеттік механизмнің қызметі, сондай- ақ оның бөлек алғандағы буындарының қызметі деп түсінеміз.
Мемлекеттік басқару жоғары тұрған үкімет билігі орындарының бұйрықтарының негізінде жүзеге асырылады. Сондықтан басқару қызметі атқару күйінде болады.Атқару билігіне ие болу үшін мемлекеттік күші бар жарлық беру қажет болады. Жарлық берудің басты элементі өкілетті мемлекеттік басқару органдарының нормативті актілер қабылдауы болып табылады. Демек, мемлекеттік басқарудың екі жағы- атқару және жарлық беру тығыз байланыста болады. Бұрыннан қалыптасқан дәстүр бойынша мемлекеттік басқару үшке бөлінеді: халық шаруашылығын басқару; әлеуметтік- мәдени құрылысты басқару; әкімшілік- саяси саладағы басқару.
Әрбір саланың өзіне тән аялары және салалары болады. Мысалы: жоспарлау,материалдық- техникалық жабдықтау мемлекеттік басқару аяларына жатса, салаларға - өнеркәсіптік басқару, денсаулық салаларын басқару, қорғанысты басқару және т.б. жатады. Бұлардан басқа төменгі деңгейдегі ұйымдар- кәсіпорындар, мекемелер, бірлестіктер және тағы басқалары бар. Осы жоғарыда аталған құрылымдық элементтерді басқаруды арнайы мемлекеттік басқару аппараттары жүзеге асырады.
Мемлекетімізде қоғамда жасалып жатқан қызметтердің жүзеге асырылып жатқан іс- қимылдардың бағдар мақсаттары және өздеріне тән салалары болғандықтан олар мемлекет тарапынан, дәлірек айтсақ мемлекет тікелей өкілеттілік берген органдардың жоғарыда атлған еңбек процестерін белгілі бір жүйеленген тәртіпке келтірулерін, яғни басқаруларын қажет етеді. Басқару элеметтері: басқару субъектісі басқару жөніндегі міндеттер мен мақсаттарды қалыптастыра отырып, өзінің басшылық еркін білдірсе, ал басқару объектісі соған бағынышты болуға тиісті Бағынышты болу- басқару субъектісінің басқару жөніндегі жарлық- бұйрықтары арқылы (бағыну және бұлжытпай орындау арқылы) жүзеге асырылады. Бұл жағдайдабасқару субъектісіне мемлекеттік- өктем өкілеттілік беріледі.
Басқару қызметі басқару принциптерін басшылыққа ала отырып, жүзеге асады. Басқару принциптері әлеуметтік- саяси және ұйымдастырушы болып бөлінеді. Әлеуметтік- саяси принциптер: заңдылық, жоспарлылық, нормативтілік, халықтың талап- тілегін есепке алу, бұқаралық және жариялылық. Ұйымдастырушы принциптер: 1. Құзыреттерді (басқарушылардың өкілеттіктері мен қызмет бағыттарын ) белгілеу және бөлу принциптері; 2. Басқарудағы салалық, салааралық және аумақтық мүдделердің есепке алынуы; 3. Басқарушылардың құзыреттері шегіндегі жауапкершілік; 4. Алқалық басқаруды жеке дара басқарумен салыстыру және алқалық басқарудың үстемдігін есепке алу; 5. Тікелей және жан- жақты басқару.
Мемлекеттік басқару, оның функциялары мен әдістері өздерінің объектісі ретінде адамдардың іс- қимылдары мен тәртіптерін білдіреді. Осыған байланысты басқарушы қатынастарда тұрақты қатысатын мына ұйымдық - құқықтық категорияларды бөліп шығаруға болады:
адамдардың әртүрлі ұжымдары;өндірістік- техникалық және басқа да кешендер- бірлестіктер, кәсіпорындар т.б.
мемлекеттік басқару салалары;
мемлекеттік басқару аялары;
мемлекеттік басқару облыстары.
Мемлекеттік басқару функциялары мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарға , сондай- ақ азаматтарға байланысты жүзеге асырылады.
Осыған орай басқарушы сипаттағы қоғамдық қатынастарға әсер ететін жалпы механизм ішінен мына қызметтерді бөліп көрсетуге болады:
мемлекеттік заңды тұлғаларға басшылық ету жөніндегі қызмет;
мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жұмыстарын мемлекеттік реттеу және олармен байланыстарды дамыту жөніндегі қызмет;
азаматтардың заңды мүдделері мен мұқтаждықтарын қанағаттандыру және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі қызмет.
Мемлекеттік заңды тұлғалар тұрғысында орталықтандырылған басшылық және тікелей басқару жүзеге асырылады.Орталықтандырылған басшылық тікелей емес өзара қатынастар туындатады. Бұл жерде басшылық ортадағы звенолар арқылы жүргізіледі. Ал тікелей басқару кезінде басқару органы заңды тұлғалар - басқарушылармен тығыз, тікелей байланыста болады.
Мемлекеттік басқаруға жалпы сипаттама берген кезде атқару қызметінің басқару органдарына тән екенін есепке алу қажет. Сонымен қатар олардың әртүрлі мәміле жасайтындарын және материалдық- техникалық операцияларды жүргізетіндерін ұмытпаған жөн.
Әлеуметтік басқару қоғамдық (саяси) және тарихи ұғым болып табылады. Себебі ол қоғамда туындап дамиды, адамдардың өзара қатынастарын бекітеді. Ал оның мәні, әдістері және т.б. қоғамдық - тарихи даму процестерінде өзгеріп тоырады.
"Қағида" ұғымы (латынның - бастау, негізгі деген сөзінен шыққан) адамның негізгі тәртіп ережесі, бастапқы, басшы, идея дегенді білдіреді. Қағида өзіне мемлекеттік басқарудың мәндік қасиеттерін таңдайды, және соның құрамынан бөлініп шығады. Осыған сәкес мемлекеттік басқару қағидасы мемлекеттік басқару жүйесі құрылымдық элементтерінің ішкі келісімі мен мәнін білдіретін, негізгі басшылық бастамасы болады. Мемлекеттік басқарудың мәні мен жіктелуі бір жағынан ҚР-ның әлеуметтік - экономикалық және саяси бамуының жалпы заңдылықтарын, екінші жағынан - мемлекеттік басқарушылық саладағы объективтік процесске негізделеді.
Мемлекеттік басқару жүйесінің негізгі элементі ретінде қағида заңдарда белгіленіп, бекітілуі тиіс. Тек осындай кесде ғана олар басқарушылық тәжірибе үшін міндетті заңды мәнге ие болады.
Басқарудың құықтық (міндетті) қағидалары басқарушылық жағдайдағы заңдылықта жүзеге асқан болып табылады. Бұған дәлел ретінде ҚР Конституциясының 1-бабының 2-ші тармағында бекітілген:
қоғамдық келісім мен саяси тұрақтылық
бүкіл халық игілігі үшін экономикалық өркендеу
қазақстандық патриатизм
Республикалық референдум немесе Парламенттегі дауыс беруді қоса, мемлекеттік өмірдің маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен шешу қағидалары мысал бола алады. Ары қарай, Конституцияның 2- тарауы "Адам және азамат" бөлімінде (33 бап) басшылықтағы идея азаматтардың мемлекетті басқару істеріне қатысу құқығына, мемлекеттік қызметке кіруге теңдей құқық және тағы басқалары негізделген.
Мемлекеттік басқару қағидаларының жетекші рөлін төмендегі негізгі позицияларда айқындауға болады:
қағидалар басқару тәжірибесі үшін арнайы болжам ретінде қызмет етеді, немесе олар заңдық актілерде бекітілген және басқарушылық қатынастарның қатысушыларының тәртібін мемлекеттік құрылыстың, мемлекеттік аппарат пен мемлекеттік қызмет ұйымдарының реформалауынаң басқарушы идеяларына сәйкес бағыттайды;
қағидалар басқарушылық қатыныстардықұқықытық реттеу үшін алғашқы негіз болып табылады. Бұл ретте қағидалар құқықтық нысанда мемлекеттік басқарушылардың мәні мен мазмұнын айқындайды, сондай-ақ заң шығарушыларды жаңат заңдарды қабылдау мен шығару кезінде мемлекеттік басқаруды жүзеге асыру мәселесі бойынша осы басқарушы идеялардың іске асырылу механизмін көздеуін болжайды.
қағидалар мемлекеттік басқарудың құқықтық дағдысына тұрақталық береді. Бұл әсіресе ҚР-да нарықтық қатынастарды құру мәселесінде өте маңызды. Қоғамдық істерді басқару саласындағы басқарушылық идеялары заңдарда бекіте отырып мемлекет осылайша өзінің бүкіл мемлекеттік басқару механизмі үшін алғашқы құқықтық негіз құруды, сонымен қатар басқарудың қоғам өміріндегі жеке салаларын құруды қамтамасыз етеді (экономика, әлеуметтік және әкімшілік саяси құрылыс саласын);
басқару қағыдаларымемлекеттік қызметшілер мен басқа да лауазымды тұлғаларға, мемлекеттік аппарат қызметкерлеріне, кәсіпорындар мекемелер ұйым азаматтары мен ұжымдарына тәрбиелік әсерін тигізеді. Басқарушылық қатынастарда тараптар әрекеттегі заңдардың мағынасын анықтай отырып және нормативтік құқықтық актілердегі мемлекеттік басқару қағидаларын игере отырып, сонда көрсетілген тәртіп ережелеріне ерікті түрде бағынады.
Басқару теориясы мен мемлекеттік тәжірибеде дамуға ие болған аталған қағидалардың қасиеттері мемлекеттік басқару механизмінің фундаментальдық негізін құрайды.
Бүкіл қоғам үшін әсер ететін негізгі қағидалар ҚР Конституциясында бекітілген. Олар мемлекеттік басқарудың әлеуметтік саяси мәнін бүтіндей анықтайды. Осыған байланысты мемлекеттік басқару қағидалары конституциялық (негізгі) және салалық болып бөлінеді. Аталған екі топ қағидалары бүтіндей бір жүйені құрайды, олар өзара тығыз байланысты және бір-бірімен бүтіндей, сонымен қатар көрсетілген топтардың ішінде де әрекет етеді.

1.2Мемлекеттік басқарушылардың конституциялық (негізгі) қағидалары.

Мемлкеттік басқарудың конституциялық (негізгі) қағидалары:
- мемлекеттік билік пен басқару билігі;
- заңдылық;
- мемлекет мүддесі алдындағы азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделерінің басымдығы (приоритет);
- мемлекеттік басқаруды қатысуға азаматтардың тең құқықтығы;
- мемлекеттік басқарудағы қоғамдық пікір мен жариалылықтың есебі;
- аумақтық - саласық; мемлекеттік басқарудағы орталықтандыру мен орталықсыздандырудың тиімділігі;
- халықаралық іскерлік болып табылады.
Азаматтардың мемлекеттік басқаруға қатысудың тең құқықтығы. ҚР Конституциясының 33-бабына сәйкес ҚР азаматтары мемлекетті басқару істеріне қатысуға тікелей және сонымен қатар өздерінің өкілдері арқылы, жеке, сондай-ақ мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жеке дара және ұжымдық жолдаулар жіберуге құқығы бар.
Сондай-ақ азаматтар өздерінің қабілеттері мен кәсіпқойлық дайындықтарымен мемлекеттік қызметке кіруге тең құқылы болып табылады. Мемлекеттік қызметшілер қызметіне үміткерлерге қойылатын талаптар қызметтік міндеттер сипатына қарай тек заңға сәйкес белгіленеді.
Мемлекеттік басқарудағы қоғамдық пікір мен жариалылық есебі қағидасы басқару органдарының және ондағы лауазымды тұлғалардың қоғамдық пікір мен қызмет тәжірибесінің тіркелуін, есеп жүргізу міндеттілігін талап етуде, ол әр түрлә нысанда болуы мүмкін (мыс: басқару органдары қызметі туралы сын материалдары, тікелей басқару органдарына бағыталған ғылыми нұсқаулар немесе ұсыныстар түріндегі мөр (печать)). ҚР Конституциясында (5 бап) мемлекет пен қоғам арасындағы қатынастардың жалпы кегіздері анықталған. Жекеше қоғамдық бірлестіктердің қызметіне заңсыз араласуына және қоғамдық бірлестіктердің мемлекет істеріне заңсыз араласуына, мемлекеттік органдардың қызметінің қоғамдық бірлестіктерге жүктеуіне сондай-ақ қоғамдық бірлестіктер қызметін мемлекеттік қаржыландыруға жол берілмейді.
Жариялылық мемлекеттік органдар қызметі туралы БАҚ мен басқада басылымдарда үлкен қоғамдық ақпараттарды білдіреді. Жариалылықты мысалы ретінде мемлекеттік қызметтің бос әкімшілік қызмет орындарына конкурс жариалау бола алады. Сонымен қатар жариалылық қағидасы өзіне сәйкес мемлекеттік органдардың арнайы өкілеттіктерін есепке ала отырып белгілі бір шектеулерге де ие болады.
Мемлекеттік басқару құрылымдық негізін аумақтық-салалық қағида бейнелейді. Бұл қағиданың мәні мемлекеттік басқару органдарының қызметі мен құрылысында аумақтық және салақық бастаулардықорганикалық дірігуімен құралады. Көрсетілген бастулардың тіркелуі мемлекеттік басқару органдары құзіретінде бекітіледі. Аумақтық басқару құзіреттері белгілі бір территорияға қатаң таратылатын басқару органдарының қызметінде іске асады. (аудан, қала, облыс, республика). Бұл жағдайда басқару соған сәйкес территорияда орналасқан объектіге қатысты жүзеге асырылады.
Мемлекеттік басқарудағы орталықтандыру мен орталықсыздандырудың тиімді тіркесі мемлекеттік басқару аппаратының барлық деңгейі мен буындарына басқару органдарының қызметі мен өкілеттіклерін қайта бөлу үшін негіз болып табылады. Қаралып отырған қағида мемлекеттік аппараттың құру тәртібін, нысаны мен әдістерін анықтайды.
ҚР-ның Президенті мемлекеттік басшысы болып табылады, оны жоғары лауазымды тұлға ретінде мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының келісімді жүйелеуі мен билік органдарының халық алдындағы жауапкершілігі қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік мекеме мемлекеттік орган болып табылады, ол мемлекеттік басқару мен бақылау жүргізуге өкіметті заңды түрде бекітілген тәртіппен Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдардың құқықтық мәртебесін қалыптандыру бағытында арнайы нұсқаулар, іс-әрекет пен жұмыс жасайды. Ол барлық мелекеттік органдарға, Үкіметке және балық сатыдағы әкімдерге, лауазымды тұлғаларға қатысты, керек кезінде бұл нұсқаулар мемлекеттік органдарда жасалатын Ережелерге де қатысты болуы мүмкін. Мемлекеттік органның құрушысы ретінде мемлекет атынан Президент, Үкімет, Астана, облыс, республикалық маңызы бар қалалар әкімдері бола алады. Мемлекеттік органды құруда басты құжат ол Ереже мен акт болып табылады. Мемлекеттік органды қаржыландыру тек мемлекеттік бюджет есебінен ғана алынады. Мемлекеттік органның құрылымы мен штаттық саны тек қана белгіленген тәртіппен бекітіледі.
Мемлекеттік орган - заңды тұлға болып табылады және өзінің мөрі мен штампы, мемлекеттік тілдегі және белгіленген үлгідегі бланктері, сонымен қатар заңды банктегі есепшоттары бар болады. Мемлекеттік органның құрылу объективті және субъективті факторларға байланысты. Бұрын айтылғандай объективтілерге қоғам мен мемлекет жатады. Сонымен қатар объективті факторларға өкіметті басқарудағы әлеуметтік қажетті жүйелердің пайда болуы, ал субъективті факторларға мемлекеттік органның мемлекеттің нарықтық жағдайындағы мәселеерін шешуге байланысты. Осының бәрі мемлекеттік орган құруда пайдаланылады, оның құзіреттілігін, құрылымын, қызметі мен әдістерінде есептеледі.
Мемлекеттік орган заңды түрде ұйымдасқан ұжымдағы ададардан тұрады, ол мемлекеттік аппараттың құрылымының шамасы, жүйелік элементі болып келеді. Ол өзіне тән қатаң түрде орнатылған салалық негізі және оған қоса өзіне сай мемлекеттік өкіметтің өкілеттілігіне сай болуы керек.
Саясат сөзі (гректің polis - мемлекет, politika - мемлекет істерін жүргізу) жалпыұғымдық түсінікте класстар, ұлттар және басқа да әлеуметтік топтар арасындағы қатынастарды қамтитын мемлекеттік қызмет саласы болады. Қоғамның саяси өмірінің ядросы болып басқару ортасы мүддесіндегі билікке күресте, оны пайдалану мен ұстап тұруға күреске қатысуы табылады. Аталған ұғыммен сондай-ақ мемлекет істерін басқаруға, мемлекеттік қызметтің мақсатын, мәселелерін, функцияларын, әдістері мен нысандарын анықтауға қатысуын қамтиды.
Мемлекеттік саясат - көпшекті ұғым, өзінің мәні бойынша мемлекеттің өзі мен қоғамның терең процесстері мен жағдайын бейнелейді. Әсер ету масштабы бойынша мемлекеттік саясат барлық қоғамды, оның өмірлікқызметінің негізгі салаларын қамтиды. Ол соңғы есептегі экономикалық, саяси, әрбір адамның рухани және басқа құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ететін қоғам дамуының стратегиялық бағыттарын іске асыруын және жасап шығаруын болжайды.
Мемлекеттік басқару тәжірибесі (мақсатты бағытталған процесс ретінде) саяси режимде - мемлекет сипаттамасының маңызды қасиеттері мен шектерінде көрініс табады. Саяси режим түсінігі басқару ортасы тарапынан мемлекеттік биліктің тәжірибелі жүзеге асырылу әдістерімен, құралдарымен, әдістері жиынтығымен, ең бастысы мемлекеттің жоғары лауазымды тұлғасымен байланыстырамыз. Бұл орайда айта кететін жай Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет жүйесінде саяси мемлекеттік қызметшілер тобының бөлініп шығатындығын ескеру керек, ол қызмет түрі - саяси-анықтаушы сипатқа ие және саяси мақсаттар мен міндеттерді іске асыруда жауапты болады. Заңдармен саяси мемлекеттік қызметшілердің қызметтік Реестрі, сондай-ақ берілген мемлекеттік қызметшілер категориясына шараларды қолдану тәртібі бекітілген. Әкімшілік мемлекеттік қызметшілерге келетін болсақ, олардың қызметі мемлекеттік басқарудың саяси мақсаттарын тәжірибелі жүзеге асырылатын басқару қызметін ұйымдастырумен тікелей байланысты.
Мемлекеттік басқарудың мақсаттары басқарылатын объектілердің болашақтағы кескінін бейнелейді. Бұл жолды сөзсіз басқару мақсатын құрастырумен және құралдарын іздеумен байланысты субъективті сипаттың белгілі-бір қиындықтары болады.
Болашақтағы актілердің тек қана объектілердің идеалды жағдайы, оны нақты айтуға болмайды. Сондықтан да мемлекеттік басқарудың мақсаттары болжамдау сипатына ие. Осыған байланысты басқару субъектілерінің қойылған мақсаттарын нақтылауға жауапркершілігі мен рөлі, саяси мақсаттары мен міндеттерді және қоғам дамуының стратегиялық бағыттарын жүйелейтін және жасап шығаратын тұлғалардың кәсіпқойлық деңгейінің рөлі өседі.
Стратегиялық мақсатпен қамтылған перспективаларға жету олардың ұзақ мерзімді басымдықтағы мақсаттары мен жолдарын іске асыруды нақты құрумен байланысты Президенттің Қазақстан халқына жолдауында мынадай мақсаттар мен ұзақ мерзімді басымдықтардың жетеуі көрсетілген:
1. Ұлттық қауіпсіздік. Бұл жерде мақсат Қазақстанның тәуелсіз, аумақтық
тұтастығын сақтауда егеменді мемлекет ретінде дамуын қамтамасыз ету.
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның консолидациясы. Бұл жағдайда
ішкісаяси тұрақтылық пен ұлттық бірлікті сақтау мен бекіту мақсаты
қойылады, бұл Қазақстанға алдағы және соңғы 10 жыл ішінде ұлттық
стратегияның өмірін құруға мүмкіндік береді.
3. Шетел инвестицияларының жоғары деңгейімен және шекті салымдарымен
ашық нарықтық экономикаға қаланған экономикалық өсу. Бұл жердегі
мақсат экономикалық өсудің шынайы, нақтылы және өспелі ырғағына жету.
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білім алуы және сәтілігі. Қойылған мақсаты - қазақстандықтардың барлығының өмір сүру жағдайларының денсаулығын, білім алуын және экологиялық ортасын әрдайым жақсартып отыру.
5. Энергетикалық ресурстар. Бұл бағыттағы мақсат - экспорттағы мұнай мен газды өндірудің тез, жылдам жүргізу жолымен республиканың энергетикалық ресурстарын тиімді пайдалану. Кірістерді алу халық өмірінің жақсаруына және экономикалық өсудің нақтылануына әрекет етеді.
6. Инфроқұрылым, әсіресе транспорт және байланыс. Мақсаты - ұлтық қауіпсіздіктің, саяси тұрақтылық пен экономикалық өсудің бекітілуіне әсер ету үшін осы экономикалық секторларды дамыту.
7. Кәсіпқой мемлекет. Қойылатын мақсат - басымдық мақсаттарына жетудегі халық өкілдері ретінде қабілетті және өз ісіне берілген республиканың мемлекеттік қызметкерінің тиімді және қазіргі заманға са корпусын құру.
Мемлекеттік басқару мақсатының жүйесі басқару объектілерінің қасиетті ерекшелігі мен табиғатында шынайы болуы тиіс және өзінде аталған объектілердің даму қажеттіліктерінің құрылымын құруы тиіс.

1.3Мемлекеттік басқарудың салалық қағидалары.

Мемлекеттік басқарудың конституциялық (негізгі) қағидалары салалықпен толықтырылады. Салалық қағидалардың қызметтік рөлі - олар бір басқару саласын екіншісінен шектеу үшін негізін құрайды. Әйгілі ғылыми ереже бойынша басқарудың негізг құрылымдық заңдлығы болып объектінің мақсатқа, басқару субъектісі мен қағидасына анықтаушы рөлі танылады. Осыған байланысты салалық қағида жүйесін құру басқару объектісінде пайда болады.
Кең қолданылуының жалпы сипатына ие конституциялық қағидалардан айырмашылығы, салалық мемлекеттік басқарудың жеке салалары экономикада, әлеуметтік салада және әкімшілік-саяси құрылыста арнайы ерекшеліктерін бейнелейді. Басқарудың салалық қағидалары өіне сәйкес қоғамдық қатынастарды реттейтін заңды актілерде тіркеледі.
Экономика саласындағы мемлекеттік басқарудың салалық қағидалары республиканың нарықтық қатынастарының дамуы және заңдылықтың қалыптасу әсерімен құралады.
Еліміздің Президентінің Қазақстан - 2030 Қазақстан халқына жолдауында мықты нарықтық экономикада қаланатын, мемлекеттің белсенді рөлі мен едәуір шетел инвестицияларын тартумен пайда болатын, экономикалық өсу стратегиясында құрылатын негізгі қағидаларды анықтайды. Бұл жерде мемлекеттік белсенді рөліндегі экономикасына мемлекеттің шектеулі түрде кедергі келтіруі, нарықтық ережеерді сақтауды бақылаудағы, жеке сектор мен ұлттық капиталдың белсенділіген қалыптандыру мен көмек көрсетуде қағидалық мәнге ие негіздік ережелер туралы сөз болып отыр.
Экономиканың бөлек саласындағы басқару қағидалары өндірісті ұйымдастыруға, басқару органдарын құруға, олардың ведомствоаралық кәсіпорындармен және басқа да шаруашылық субъектілермен өзара қатынастарына қойылатын негізгі талаптар түрінде айқындалады, мысалы: 1999 жылғы 1 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Бюджет жүйесі туралы Заңында келесі қағидалар құрастырылған: бірлік, бүтіндік немесе толықтық, шынайылық, барлық бюджеттердің биліктілігі мен өзбетіншелігі.
Мемлекеттік басқарудың функционалдық құрылымы.
Жалпы философиялық мағынада функция (латынның function - іске асыру, орындау дегенді білдіреді). Қандай да бір объектінің аталған қатынастар жүйесінде көрінетін сыртқы қасиеттер болып қарастырылады. Мемлекеттану ғылымында бұл ұғым өзінің мазмұнымен толықтырылады және әртүрлі мағыналы түстерге ие. Мемлекет функциясы оның мәнін білдіреді және әлеуметтік жүйеде көрініс табады. Басқару функциялары мемлекет функцияларынан ажырамас болады және соңғыларын жүзеге асыруда ұйымдастырушылық нысанын білдіреді; мемлекеттік органдардың функциялары ведомствалық объектілерге басқарушылық әсер етудің нақты түрлерімен байланысты.
Қамтылған және қамтылмаған көзқарастардың анализі басқару функцияларының проблемасын шешуге белсеніс ізденіс жақтары туралы куә болады, жалпы теоретикалық ізденістерге негізделе отырып, келесі қағидаларды анықтауға болады:
а) функцияны қоғамдық процесстерді басқару бойынша қызметтің мазмұнындағы элементі ретінде қарастыру;
б) басқару функциясының басқару саласы ерекшеліктерінің қасиетімен өзара байланысы;
в) функцияларды іске асыру механизмі, яғни функцияның, оның қамтамасыз ету құралдарымен байланысын нығайту.
Мемлекеттік басқару функциясына келетін болсақ, олар мемлекет функциясымен тығыз байланысқан және әдістерін айқындайды, сондай-ақ соңғыларын жүзеге асырудың ұйымдастырушылық нысанын бейнелейді. Басқару функциясы объективті категория болып табылады және нақты органдарға әрекет етеді, олардың жалпылығы басқарушылық қызметтің мәнінен келіп шығады, олар әлеуметтік басқару жүйесінің барлық звеноларына тән болып келеді. Мемлекеттік басқару функциясы басқарушылық қызмет мазмұнында типтік бағыт болады, мемлекеттік әлеуметтік жүйеге басқарушылық әсерінің белгілі бір түрі ретінде әрекет етеді. Олар бүкіл мемлекеттік аппарат құрылымында өндіріледі және нақты мазмұнымен толықтырылады.
Ұйымдастыру - мемлекеттік басқару субъектілерінің құқықтық мәртебесін және құрылымдық нұсқауларды қамтиды; қоғамдық жүйеде басқарылатын объектілердің құрылуы мен құқықтық мәртебесін анықтауды; мемлекеттік басқарудың субъектілері мен объектілері арасындағы өзара байланысты бекітуді қамтиды.
Жоспарлау - жұмысты орындау мерзімі мен аяқтау нысанын; нәтижесін, тәртібін көздейтін іс-шаралар жүйесінің алдын-ала ескерілуін қамтиды. Осыған орай жеке іс-шаралардың орындалуына жауаптылар көрсетіледі. Американдық ғалымдар "жоспарлау - бұл не істеу керек, қашан және кім жасау керектігі туралы алдын-ала қабылданған шешімдер; жоспарлау біздің өткен жағдайларымызбен және біздің болашақтағы жететін көпір арасына жол салады". Болжамдау арнайы ғылыми ізденістер негізінде қоғам дамуының болжамын жасап шығаруын өзінің құрамына алады. Болжау (гректің prognosis - алдын-ала көру, пайымдау дегенді білдіреді, әлеуметтік жүйенің нақты жағдайын, олардың болашақтағы жеке звеноларын пайымдау, жобалы қарастыруды білдіреді (жаратылыстағы жағдаяттар), сондай-ақ олардың белгілі бір уақытта пайда болуын болжамдау және олардың мақсатты және тәжірибелі қызмет процесіндегі жағдайын алдын-ала ескеру.
Бағдарламалау (проектирование) - бір немесе бірнеше мемлекеттік басқару мақсатын іске асыру бойынша іс-шаралар жүйесін құрастыру процесі болады. Бағдарлама (гректің Programma - нұсқау, хабарландыру) белгілі бір жұмыстарды орындаудың тәжірибелік әрекеттерінің жоспары мен мазмұнын қамтиды.
Кадрлық қамтамасыз ету - мемлекеттік басқару жүйесіндегі мамандарды бөлу мен тиімді пайдаланумен байланысты сұрақтар жиынтығындағы шешімдерді қамтиды, мемлекеттік органдарға және ведомствалық ұйымдарға кадрлерді іріктеуге қойылатын арнайы талаптар туралы айтылып отыр.
Реттеу - қоғамдық қатынастарды тәртіптендіруге бағытталған адамдар мен олардың ұжымдарын қажетті алып жүру шекараларын анықтайды.
Бақылау - басқару функциясы ретінде мемлекеттік аппараттың барлық звеноларының аппаратының қызметіне бекітіледі.
Бақылау ведомстволық объектілердің жағдайы туралы, мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалардың жұмысы туралы объективті ақпараттарды алумен байланысты.

ІІ-тарау. Мемлекеттің органдардың құрылымы
2.1 Мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық құрылымының түзілуі.

Мемлекеттік басқарудың қоғамдық дамуы объективті жақтарымен қоса субъективті факторларға да байланысты. Мемлекеттік басқарудағы жұмыс объективті жағдайлар мен факторлары ішкі ортаны құрайды. Бұл жағдайларды ескермеу немесе басқа да мемлекеттік басқару құрылымына өзгешеліктер енгізу жақсы жағдайларға алып келмейді. Мемлекеттік басқарудың ұйымдық құрылымын шетел модельдеріне көшіру не механикалық көшіру әр мемлекеттің басқаруына және өз жеріне сай келуіне көп пайда алып келмейді. Ал өз жергілікті жағдайын есепке алса ол мемлекеттік басқаруда өзінің моделін жасап шығуға көр мүмкіндіктер туғызады. Объективті басқару жағынан мемлекетті басқаруда ұйымдық құрылымына өз әсерін құрылым және басқару объектілерінің жағдайы көрсетеді.
Соның ішінде нақты ұйымдастыру құрылымы жоспарлау кезінде ең үлкен мағына береді және басты мемлекеттік орган құруды, оның құзырын білдіруді айқынайды.
Субъективті мемлекеттік басару жағынан мемлекеттік аппараттың ұйымдық құрылымы ең алымен мемлекеттің функциясы. Бұның соңғы кезеңі болып ұйымдастыру құрылымы және мемлекеттік органның компетенциясын белгілеу қазіргі уақытта мемлекеттің функциясының қажеттілігін білу; мемлекеттік басқаруды жақсарту үшін қорытынды және органдардың арасында тиімді нұсқаларды іздеуде болады.
Мемлекеттік басқарудың ішіндегі субъективті факторлар арасында мемлекеттік аппараттың кадрларын атап өтуге болады. Мемлекеттік бақаруда ол кадрлардың дайындық деңгейі мен құзіреттілігі үлкен әсерін тигізеді. Ал дайындығы мен компетенциясы төмен кадрлардың жұмысы мемлекеттік аппараттың жұмысына кері әсерін тигізеді.
"Қазақстан - 2030" стратегиялық бағдарламасында былай делінген: "қазіргі кезеңде біздің елімізді мемлекеттік аппаратта қызмет жасайтын адамдардың арасында жоғары кәсіпқой деңгейде өзін көрсете алатын, патриотық және стратегиялық міндеттерді шеше алатын қызметкерлер өте аз. Мемлекетіміздің басшысы мемлекеттік аппараттың құрылымын реформалаумен қатар кадрлар саясатына өте көп көңіл бөліп отыр. Бұл сұрақтар бір-бірімен тығыз байланыста. Мемлекеттік басқарудың тиімділігін көтеруде, аппараттың алуан қызеті мен Республиканың бюджеін үнемдеу жолында 1997 жылы 4 наурыздағы Ν2377 Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен "Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесін реформалау жолдары" атты жолдауына байланысты дербес мемлекеттік органдардың саны 47-ден 25-ке дейін қысқартылған, соның ішінде министрліктер саны 20-дан 14-ке қысқартылып отыр.
Мемлекеттік орган - мемлекеттік аппараттың және мемлекеттік механизмнің негізгі элементі болып табылады. Бірақ олардың сандары мен біліктілігіне қарамай мемлекеттің өзіне тән ортақ қасиеттері бар. Әрбір орган бірнеше адамдар ұжымынан құралады (кейде бір адамнан), басқаруда, қоғамдық еңбекті бөлуде мемлекет тарапынан мемлекеттік өкіметтің мәселелерін шешуге қатсуға құқылы мемлекетік органға тапсырылған, ішкі құрылымның мәселелерін шешуде және де белгілі бір қаржылық, материалдық-техникалық құрадармен қамтамасыз етіледі.
Мемлекеттік органдар өзіне тән белгіленген тәртіппен жұмыс жасайды:
а) мемлекеттің қалауы бойынша органдардың заң жүзінде құрылуы;
б) мемлекеттік аппарат құрылымында органның орны мен рөлі;
в) мемлекеттің функциясы мен мәселелерінің туындау жағдайына қарай ерекшелендірілген функцияларын және ұйымдастыру-құқықтық жұмыс түрлерін атқарады;
г) салалық қызметіне сәйкес мемлекеттік өкіметтік өкілеттіктерін бөлу;
д) мемлекеттік құрылымның заң жүзінде бекітілуі (бөлімшелер, мемлекеттік қызметтер);
е) мемлекеттік органдарда жоғары деңгейде өзінің біліктілігін көрсете алатын жеке дара адамдар реті (мемлекеттік қызметкерлер);
ж) мемлекет және өз атынан сөйлей алуы (азаматтардың заңды мүддесі мен құқығын қорғау және кепілдік беру);
з) мемлекет алдында жауапты болу.
Оқу және ғылыми әдебиеттерде басқару әдістері мен олардың жіктелуі әртүрлі нысанда болады. Басқару әдістері деп әдетте олардың оптимальды функциялары мен мемлекеттік органдардың өкілеттігін қамтамасыз ету мақсатымен басқарылатын объектілерге ұйымдасқан әсерлердің белгілі бір тәсілдері түсініледі. Осыған орай басқарылатын объектілерге әсерлердің өзі, адамдардың ведомствалық ұжымдары ғылыми әдебиет пен басқарушылық тәжірибеде жасап шығарылған басқару әдістерінің жалпы қасиеттеріне негізделеді (ұымдасқан бастау, әсер ету тәсілдері, биліктік). Осыған сәйкес әдістердің мәні басқару объектілеріне тікелей билікті әсерімен құралады, басқару қызметінің мазмұнын білдіретін функциядан айырмашылығы әдістер басқарылатын тәртіп пен санаға тигізетін әсерлердің тәсілдері ретінде көрінеді.
Қоғамдық процесске арнайы әср етуге ие әдістерге мемлекеттік органмен қабылданатын әдістер еи болады. Мемлекеттік басқару әдістері үшін олар мемлекет атынан қолданылатындығы, сондықтан да олар басқарылатын объектілерге арнайы әсер ету тәсілдері болып табылады. Басқарушылық қызметтің мемлекеттік сипаттамасы мемлекет органдарының заңды, билікті өкілеттіктерге бөлінулерімен байланысты. Мемлекеттік органдардың атқарушылық-нұсқаушылық қызметі көптүрлі нысанда жүзеге асырылады, олардың ішінде құқықтық ерекше орынды алады.
Мемлекеттік басқару әдістері оның келесі топтарына қолданылуымен ашылады: әкімшілік-құқықтық, экономикалық және идеологиялық (моральдық) әсерлер.
Басқарушылық тәжірибеде ерекше орынды әкімшілік-құқықтық әдісер алады - қоғамдық процесстер мен қатынастарғ байланыстарға мемлекеттік органдардың едәуір белсенді әсер ету әдістері. Олардың мәні басқарылатын объектілерге, адамдардың тәртібіне нормативтік актілерге жататын тікелей міндетті нұсқаулар жолымен, не басқару объектілері қызметіне бағытын анықтайтын жеке әмірімен тікелей ұйымдасқан әсер етуімен құралады.
Қазақстан Республикасында экономикалық реформасын жүзеге асыру мен нарықтық қатынастардың дамуы мемлекеттік басқару тәжірибесінде экономикалық басқару әдістерінің өсіруді қолдану үшін жағымды жағдайлар туғызды, ол мемлекеттің белсенді рөлі мен маңызды шетел инвестицияларын таруға, мықты нарықтық экономикағы негізделген. Мемлекеттің алдында осыған байланысты Қазақстан көптеген ірі базарлар арасындағы байланыстырғыш буын болуы үшін ашық экономикалық және еркін сауданы құруға бағытталған саясатты жүйелеу бойынша стратегиялық мәселе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.