Ағашты Acer rubrum өсімдігінің культиверлеу жағдайларын оңтайландыру

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

ҚAЗAҚCТAН PECПУБЛИКACЫ БIЛIМ ЖӘНE ҒЫЛЫМ МИНИCТPЛIГI

AЛМAТЫ ТEXНOЛOГИЯЛЫҚ УНИВEPCИТEТI

Киынбаева Балнур Бауыржановна

Ағашты Acer rubrum өсімдігінің культиверлеу жағдайларын оңтайландыру

ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC

5В070100 - «Биoтexнoлoгия» мaмaндығы

Aлмaты, 2018 ж.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Алматы Технологиялық Университеті

Факультет Тағам өндірісі

Кафедра Тағамдық биотехнология

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Ағашты Acer rubrum өсімдігінің культиверлеу жағдайларын оңтайландыру

Орындаушы:

5В070100 - «Биотехнология» мамандығының 4 курс студенті

Киынбаева Б. Б. «» 2018 ж.

Жетекшісі:

«ТБ» кафедрасы

б. ғ. к., доцент м. а.

Лесова Ж. Т. «» 2018 ж.

Қорғауға жіберілді:

«ТБ» кафедрасының меңгерушісі,

т. ғ. к., доцент

Жаксылыкова Г. Н. «» 2018 ж.

«ТӨ» факультетінің деканы,

т. ғ. д., профессор

Байболова Л. К. «» 2018 ж.

Алматы, 2018 ж.

Aлмaты Тexнoлoгиялық Унивepcитeтi

Диплoмдық жұмыcты opындaуғa

ТAПCЫPМA

Cтудeнткe

(фaмилияcы, aты, әкeciнiң aты)

ДЖ тaқыpыбы

AТУ № «» бұйpығымeн бeкiтiлдi

Aяқтaлғaн ДЖ-ты тaпcыpу уaқыты

ДЖ-қa бacтaпқы мәлiмeттep

Cұpaқтap тiзiмi нeмece ДЖ-тың қыcқaшa мaзмұны:

б)

в)

Гpaфикaлық мaтepиaл тiзiмi (мiндeттi түpдeгi cызбaлapды нaқты көpceтумeн)

Ұcынылaтын әдeбиeт

Тиeciлi жұмыc бөлiмдepi көpceтiлгeн кoнcультaциялap

Тapaу

Кеңесші, кaфeдpa

Тapaу:

Кеңесші, кaфeдpa:

Тapaу:

Кеңесші, кaфeдpa:

Тapaу:

Кеңесші, кaфeдpa:

Тaпcыpмaны тaпcыpу күнi «___» 2018 ж.

Кaфeдpa мeңгepушici //

ДЖ жeтeкшici //

Тaпcыpмaны opындaуғa

қaбылдaғaн cтудeнт //

Күні «___» 2018 ж

Қорғау күні «» 2018 ж

Күні «___» 2018 ж: Фaкультeт

Қорғау күні «» 2018 ж: МАК хаттама №

Күні «___» 2018 ж: Кaфeдpa

Қорғау күні «» 2018 ж: МАК бағасы

Кеңес беру

ДЖ-ың тaқыpыбы

Түciндipмeлік бөлім бeт

Гpaфикaлық бөлiм бeт

Cтудeнт / /

Жетекшісі / /

Кеңес берушілер (нaқты мaмaндық бoйыншa бөлiмдep ғaнa тoлтыpылaды)

Әдебиеттік шолу /

Технологиялық бөлім бойынша //

Норма бақылаушы //

Қopғaуғa жiбepiлдi:

«ТБ» кaфeдpaсының мeңгерушісі

Т. ғ. к., доцент

Жаксылыкова Г. Н. «» 2018 ж

РЕФЕРАТ

Дипломная работа состоит из 60 страниц, 7 рисунков, 12 таблиц, 25 источников использованной литературы.

Ключевые слова: озеленение, красный клен, биотехнологические методы, микроклонирование, питательная среда, каллусогенез, фитогормоны, регенерация.

Объект исследования: красный клен (Acer rubrum) .

Предмет исследования: изучение условий микроклонального размножения древесного растения красный клен (Acer rubrum) .

Цель дипломной работы: изучение условий культивирования древесного растения красный клен (Acer rubrum) в условиях in vitro.

Задачи дипломной работы: оптимизировать условия культивирования и состав питательной среды для размножения красного клена.

Методы исследования: методы клонального размножения растений, введение эксплантов растения в культуру in vitro; статистические методы.

Полученные результаты и их новизна- впервые описана методика введения в культуру in vitro древесного растения, как красный клен.

Область применения: растениеводство, городские службы озеленения и др., участвующие в оформлении парковы зон.

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

7: 7

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: АНЫҚТАМАЛАР

7: 8

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

7: 9

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: КІРІСПЕ

7: 10

: 1

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

7: 11

: 1. 1

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) өсімдігіне жалпы сипаттама

7: 11

: 1. 2

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) ерекшеліктері

7: 17

: 1. 3

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) медицинада қолдануы

7: 19

: 1. 4

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) қала безендіруде қолдану

7: 22

: 1. 5

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Өсімдікті биотехнологиялық әдісімен көбейту

7: 27

: 2

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН НЫСАНДАРЫ

7: 30

: 2. 1

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Зерттеу нысандары

7: 30

: 2. 2

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Зерттеу әдістері

7: 30

: 2. 2. 1

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) -нің өсіру жағдайын анықтау

7: 32

: 2. 2. 2

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) көбейту

7: 34

: 2. 2. 3

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Өсімдіктердің клеткалық культурасымен жұмыс істеу кезіндегі залалсыздандыру әдістері

7: 35

: 2. 2. 4

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) in vitro жағдайында өсірудің негіздері

7: 38

: 3

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ

7: 43

: 3. 1

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) өсімдігін Мурасиге - Скуга (МС) қоректік ортасында өсіру

7: 43

: 3. 2

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) нің экспланттарын in vitro жағдайына енгізу және олардың морфогенетикалық қабілеттерін бағалау

7: 47

: 3. 2. 1

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Өсімдіктің микроклондық көбейтудің өңделген технологиясы

7: 53

: 3. 3

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: Қызыл үйеңкі (Acer rubrum) in vitro сақтау мерзімдері

7: 56

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: ҚОРЫТЫНДЫ

7: 58

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

7: 59

НOPМAТИВТIК CIЛТEМEЛEP

Бұл диплoмдық жұмыcтa төмендегідей нормативті сілтемелер пайдаланылды:

ҚР СТ 1613-2006 - Тиісті зертханалық тәжірибе.

МЕМСТ 7. 32-2001 - Ғылыми-зерттеу жұмысы туралы есеп. Құрылымы және дайындау ережелері.

МЕМСТ 2237-75 - Өсімдік шикізаты. Гүлдер, жапырақтар, шөптер. 1 бөлім. - М. - Стандарттар баспасы, 1994, 159 б.

МЕМСТ 2237-75 - Өсімдік шикізаты. Тамыры, жемісі, шикізат. 2 бөлім. - М. - Стандарттар баспасы, 1994, 191 б.

МЕМСТ 24027. 0-80 - Өсімдік шикізаты. Үлгіні жинау әдістері мен ережелері. МЕМСТ 24027. 1-80 - Өсімдік шикізаты. Шынайылығын, зиянды қосылыстармен ластанбағандығын және қоспаларын анықтау әдістері.

МЕСТ 24027. 2-80 - Дәрілік өсімдік шикізаты. Ылғалдылығын, күлділігін, экстрактивті заттар және илік заттарын, эфир майларын анықтау әдістері.

МЕМСТ 7. 1-2003 - Библиографиялық жазба. Библиографиялық сипаттама. Жалпы талаптар және құрастыру ережелері.

МЕМСТ 20292-74 - Сыйымдылығы 100, 200, 500, 1000 мл өлшеуіш колбалар.

МЕМСТ 4517-87 - Реактивтер. Зерттеуде қолданылатын қосымша реактивтер мен ерітінділерді дайындау әдістері.

МЕМСТ 23932-90 Е. - Зертханалық жабдықтар және шыны ыдыстар.

МЕМСТ 1770-74 - Зертханалық өлшеуіш шыны ыдыс. Цилиндрлер, мензуркалар, колбалар, пробиркалар. Жалпы техникалық шарттар.

МЕМСТ 6709-72 - Дистилденген су.

МЕСТ 17299-78 - Этил спирті. Техникалық шарттар

AНЫҚТAМAЛAP

Ocы диплoмдық жұмыcтa төмендегідей анықтамалар пайдаланылды:

In vitro - өсімдік нысандарын «шыныда» (пробиркада, колбада, биореакторда) жасанды қоректік орталарда, асептикалық жағдайларда өсіру.

Тотипотенттілік - соматикалық жасушалардың тұтас бір организмнің генетикалық потенциалын толығымен жүзеге асыру қасиеті.

Ұлпаларды in vitro өсіру - өсімдіктердің әр түрлі органдарының немесе органдарының өзінің оқшауланған аймағы жасушаларды пролиферациялау арқылы пайда болған ұлпаларды ұзақ уақыт қайта егу екпесінде өсіру.

Апекс - сабақтың немесе тамырдың бас жақ бөлігі.

Меристема - ұсақ, белсенді түрде бөлінетін жасушалары бар, түзгіш ұлпа.

Апикальды басымдылық - терминалдық бүршік бар болған кезде жас өркеннің бүйір бүршіктерінің өсуінің басылу құбылысы.

Фитогормондар - (өсімдік гормондары) - өсімдіктерде шағын мөлшерлерде түзілетін, спецификалы өсу немесе пішін түзу әсерін тудыратын биолигиялық белсенді қосылыстар.

Ауксиндер - сабақтар мен тамырлардың өсуін белсенді ететін, өскіндерде тамырлардың түзілуін ынталандыратын фитогормондар (ИУК, НУК, 2, 4-Д) .

Цитокининдер - меристемалардың дамуын белсенді ететін, бүршіктердің түзілуін ынталандыратын фитогормондар (кинетин, 6-БАП) .

Гиббереллиндер - сабақтардың өсуін белсенді ететін, тұқымдардың өсіп-өнуін тудыратын фитогормондар (ГК және т. б. ) .

Клоналды шағын көбейту немесе шағынклональды көбейту - бастапқы өсімдікке генетикалық ұқсас өсімдікті жыныстық емес жолмен in vitro алу (in vitro өсіруде өсімдіктерді вегетативтік көбейту әдісі) .

Эксплант - қоректік ортада дербес инкубацияланатын немесе бастапқы каллус алу үшін қолданылатын ұлпаның немесе органның фрагменті.

Дедифференциация - маманданған клеткалардың пролиферацияға және ұйымдаспаған каллустық өсуге көшуі (жасушалардың мамандануын жоғалтып алуы) .

Дифференцировка - жасушаларды өзге жасушалардан ерекше ететін, жасушалардың мамандану күйі. Ризогенез - тамырлардың негізі қалану, өсу және даму процесі.

Регенерация - клеткадан, ұлпадан, органнан тұтас организмнің қалпына келтрілуі.

Эмбриоидогенез - ұлпалар мен жасушаларды in vitro өсірудегі ұрық тәріздес құрылымдардың (эмбриоидтардың) жыныстық емес жолмен түзілу процесі.

Каллус - ұйымдаспаған пролиферация жолымен in vivo немесе in vitro пайда болған, дедифференциалданған жасушалар тобы.

БEЛГIЛEУЛEP МEН ҚЫCҚAPТУЛAP

Бұл дипломдық жұмыста төмендегідей белгілеулер мен қысқартулар пайдаланылды:

ҚP- Қaзaқcтaн Pecпубликacы

ЖШC- жaуaпкepшiлiгi шeктeулicepiктecтiк

МECТ - мeмлeкeттiк cтaндapт

БАП - 6-бензиламинопурин

ТДЗ - тидиазурон

ГК - гибберелл қышқылы

ИУК - β-индолилсірке қышқылы

НУК - α-нафтилсірке қышқылы

2, 4-Д - 2, 4-дихлорфеноксисірке қышқылы

ББЗ - биологиялық белсенді заттар

АОБ - антиоксидантты белсенділік

CCC - хлорхолинхлорид

MС - Мурасиге және Скуг қоректік ортасы

in vitro - тәжірибені тірі ағзадан тыс пробиркада жүргізу технологиясы

pH - ортаның қышқыл немесе сілті мәні

CТ - cтaндapт

Ca- кaльций

P - фocфop

Na - нaтpий

PBS - натрий-фосфатты буфер

⁰ Т - тepнep гpaдуcы

⁰ C- цeльций гpaдуcы

кг - килoгpaмм

кг/м ³ - килoгpaмм/мeтp куб

л- литp

г- гpaмм

г/мл - гpaмм/милилитp

%- пaйыз

№- нoмep

мин - минут

ceк- ceкунд

КІРІСПЕ

Қазіргі кезде қала безендіруде көптеген ағаштар пайдаланады. Олардың ерекшеліктері олардың түрлеріне, жапырақ көлеміне, өсу бойына, ауаны газдардан тазалау топырақтың құрамын сақтау қасиеттерімен сипатталады. Солардың ішінде қызыл үйеңкі ағашы да кездеседі.

Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) нің жалпы 150-ге жуық түрі бар. Биіктігі 20-55 метр аралығында болады. Жапырақтарының пішіні әр түрлі шеті тілімденген саусақ салалы, жиегі иректелген және шілтерлі болып келеді. Түстері түрлеріне қарай жасыл, сары және қызыл болады.

Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) ні әдемі жапырақтары үшін көгалдандыруда кеңінен қолданады. Жазда жасыл қанатты жемістерін береді. Күзде қанаттары қоңырқай тартқанда, жемісі пісіп жетіледі.

Қазақстанда таулы жерлерде, өзен бойларында, сай-салаларда, орманды жерлер мен бұталар арасында жабайы өсетін 2 түрі: қара қызыл үйеңкі (Acer rubrum), (А. tatarіcum) және Семенов қызыл үйеңкі (Acer rubrum) сі ( А. semenovі ) бар. Бұдан басқа 5 түрі дала қызыл үйеңкі (Acer rubrum) сі, жалғаншар қызыл үйеңкі (Acer rubrum) сі, өзендік қызыл үйеңкі (Acerrubrum), шағанжапырақ қызыл үйеңкі (Acer rubrum), шынартүс қызыл үйеңкі (Acer rubrum) қолдан өсіріледі.

Биіктігі 5 - 40 м, қабығы жылтыр, сұр не сұрғылт тартқан. Жапырағы қарама-қарсы орналасқан, оның жиегі бүтін, кейде ойық, жыл сайын түседі. Сарғыш, жасыл түсті гүлдері ұсақ, 4 - 5 мүшелі, қос не дара жынысты, қалқанша не шашақ тәрізді гүлшоғырына топталған.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) өсімдігін in vitro жағдайында зерттеу:

1. Ағашты Acer rubrum өсімдігінің культиверлеу жағдайлары оңтайландыру;

2. Өсімдіктердің микроклондық көбейту және in vitro сақтау жағдайларын анықтау

Әдебиетке шолу

1. 1 Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) өсімдігіне жалпы сипаттама

Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) - әдемі жапырақты бұталы немесе ағаш тектес өсімдік. Ерте көктемде гүлдейді. Канада, Америка, Еуропа, солтүстік Африка, Азия аймақтарында таралған. Қызыл үйеңкінің жалпы 150-ге жуық түрі бар. Биіктігі 20-55 метр аралығында болады. Жапырақтарының пішіні әр түрлі шеті тілімденген саусақ салалы, жиегі иректелген және шілтерлі болып келеді. Түстері түрлеріне қарай жасыл, сары және қызыл болады. Қызыл үйеңкіні әдемі жапырақтары үшін көгалдандыруда кеңінен қолданады. Жазда жасыл қанатты жемістерін береді. Күзде қанаттары қоңырқай тартқанда, жемісі пісіп жетіледі.

Өркендері қара қызыл, жылтыр. Жапырақтары үш бес қалақты, ұзындығы 6-10см; жоғарғы жағы жасыл, асты боз; қалақтары үшбұрышты жұмыртқа тәрізді, қысқаша үшкірленген, шет жақтары өткір тісті, қабығы қызылдау, ұзындығы 5-10 см.

Гүлдерінің гүлшоғырының маңында қызыл, кейбіреулері сары жапырақшаларымен. Тұқымдары ұсақ, бастапқыда ашық қызыл; ұзындығы 2см, үшкір бұрышты, сабағының ұзындығы 6-10см, салбыраңқы қанатшалары бар. Көлеңкеге төзімді және аязға төзімді -40 дейінгі аяздарға шыдайды.

Топырақ таңдамайды, ұсақ тастары бар, аз дамыған топырақтар жарай береді. Жердің артық ылғалдылығына шыдап, судың тұрып қалуын көтере береді. Тереңдігі 1, 2-1, 5м топырақ сулары бар, күшті аллювиалды топырақтармен жабылған, қара шіріктерге бай сортаңдарда жақсы өседі. Қала жағдайын жақсы көтереді.

Қызыл үйеңкі жапырағының пішіні әртүрлі: шеті тілімденген саусақ салалы, жиегі иректелген және шілтерлі болып келеді. Жапырағының түсі түрі мен сұрыпына қарай жасыл, сары және қызыл және ала түсті болады . Қызыл үйеңкі сәуір-маусым айларында гүлдейді. Гүлі байқалмайды. Жемісі-қосқанатты, екі тұқымшасы болады. 150-200 жылдай жасайды.

Оңтайлы өсіру жағдайлары. Өте көлеңкеге шыдамды, бірақ күнді жерлерде де өсе алады. Топырақ құнарлығын қалыпты талап етеді, бірақ гумустың бай топырақтарында жақсы дамиды.

Топырақтың құнарлы болғанын және таза ауаны талап етеді. Артық ылғал мен тіпті тоқырау суды тасымалдайды. Топырақтың алкалинизациясынан зардап шегеді. Қалада өте жақсы дамиды. Топырақ тығыздауын және тығыздауды нашар қабылдамайды. Жапырақтары саңырауқұлақ ауруларына төзімді, әсіресе ұнтақты көгеру әсер етпейді. [1]

Мерзімдік өсу және дамуы. Қызыл үйеңкі гүлдеу кезеңдеріне байланысты көктемде гүлдейтін және күзде гүлдейтін түрлерге бөлінеді. Көктемде гүлдейтін және күзде гүлдейтін түрлердің вегетациясы қоңыржай климат жағдайында, яғни наурыз айының соңы мен сәуір айының алғашқы онкүндігінде қар ери сала, қолайлы төменгі ауа температурасының (0-50С) 3-5-ші күндері басталады. Көктемде гүлдейтін түрлердің көпшілігінде жапырақтары мен гүлқауызы бір мезгілде дамиды, бірақ, жапырақтарының пайда болуына дейін гүлдейтін түрлер де кездеседі. Ұзарып өсу мен гүл қауызының пайда болуы мен гүлдеуге дейін бірнеше күнді (2-5) қамтиды. Гүлдеу кезеңінің ұзақтығы метереологиялық жағдайларға байланысты 10-20 күнге созылады. Тіпті, ауа температурасының түнгі уақыттарда -3-50C дейін төмен болуы өсімдіктің сыртқы күйіне әсер етпейді.

Күзде гүлдейтін түрлерінде жапырақтары көктемде гүлдейтін түрлері сияқты көктемде дамиды да жаздың басында өледі.

Бұлармен инсектицидтермен өңдеу арқылы ғана күресуге болады [4, 12] . Өсірілуі. Бастапқыда тағамдық қоспа, сонымен қатар бояғыш пен дәрілік өсімдік ретінде ертеден өсірілген. Барлық түрлері дерлік дақыл жағдайына енгізілген. Бірақ, олардың ішінде ең танымал болып қызыл үйеңкі болып табылады.

Cурет 1. Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) ағашының жапырағы

Қызыл үйеңкі ағашы көктемде гүлдейді. Гүлденген қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) ағашы алыстан бірден көздің жауын алады. Ал қасына барған кезде қышқылтым бал иісі мұрныңды жарады. Қызыл үйеңкі ағашында гүлденген әр түрлі түсті жапырақтарды көруге болады. Сонымен қатар барлық нектар гүлдердің құрамына кіреді.

Қызыл үйеңкі өзінің тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Жетілмеген жеміс бір-біріне қарама-қарсы бекітілген екі қанатты жемістерден тұрады. Бірақ жетілгеннен кейін олар бөлініп біртіндеп түсе бастайды. Әр жапырағында бір тұқымнан болады. Тұқымның пішіні дөңгелек тәрізді болып келеді, және де ол бидай дәніне ұқсас болып келеді.

Бүгінде қызыл үйеңкі қызыл сырғалы түрі кең қолданыста. Мәдени түрге енгізілген қызыл үйеңкі көгалдандыруда саябақты, ауланы әдемілеуге қолданылады. Әдемі жапырақтылары мен ерекше пішіндегілері үлкен сұранысқа ие.

Қызыл үйеңкі ерекше күтімді қажет етпейді, топырақ талғамайды. Тез өседі, көлеңкеде де өсе береді. Қызыл үйеңкі пішіндеудің қажеті жоқ, тек қураған немесе ауру бұтағын ғана кесіп отырады. Қалемшелеу және телу арқылы көбейтіледі. Тұқымынан да көбейтуге болады. [2]

Күзде жапырағының түсі ауа райы мен топырақ жағдайына, температураның өзгеруіне, жауын-шашынға байланысты. Сәуірдің аяғынан бастап, жапырақтардың пайда болуынан әлдеқайда бұрын гүлдейтін, әйел гүлдері ұзақ сабақтарда қызыл болады. Ер гүлдері қызыл-сары түсті. Дамымаған қанатты жапырақтары қызыл түсті, жыл сайын бүршік жарып тұрады. Бірақ баяу өседі.

Оңтайлы өсіру жағдайлары: Өте көлеңкеге шыдамды, бірақ күнді жерлерде де өсе алады. Топырақ құнарлығын қалыпты талап етеді, бірақ гумустың бай топырақтарында жақсы дамиды. Топырақтың құнарлы болғанын және таза ауаны талап етеді.

Артық ылғал мен тіпті тоқырау суды тасымалдайды. Топырақтың алкалинизациясынан зардап шегеді. Қалада өте жақсы дамиды. Топырақ тығыздауын және тығыздауды нашар қабылдамайды. Жапырақтары саңырауқұлақ ауруларына төзімді, әсіресе ұнтақты көгеру әсер етпейді.

Ауыл шаруашылығы технологиясының ерекшеліктері: Қатты сазды ылғалды топыраққа қондыру.

Жапырақтың жарқын бояуы үшін, күн сәулесінен қорғайтын жерлерге сәл қышқыл топырақ қажет. Тыңайтқышқа жақсы жауап береді. Құрғақ кезеңде су құйып тұру керек. Құрғақ және әктас топырақтарда күзгі түс бермейді. Жас өсімдіктер үшін мүмкіндігінше аяздан қорғану ұсынылады.

Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) күз айында әдемі түстерге боялады. Кейбір ағаштар сарғыш түске боялса, біреулері қызғылт қоңыр түске боялады. Күз айында қызыл үйеңкі ағашы көздің жауын алады. [3]

Бақша жағдайында өте баяу өседі. 7 жылда 141 см ұзындыққа дейін өседі. Қазанның басында өсім аяқталады, ал сол уақытта жапырақтары күздің бояуына айналады. Ең алғашқы рет 7 жылда гүлденген.

Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) гиннала (приречный) - ( Acer ginnala Maxim ) - сәндік үшін қолданылатын, аса үлкен емес ағаш. Қазақстанның оңтүстік аймағында 20 жылда 10 м биіктікте, тәждің диаметрі 4-5 м болған.
Бұл қызыл үйеңкі бірқалыпты бұтақшалар, нәзік, сопақ тәжі тәрізді болады. Қысқа шыдамды ағаш, бірақ кейбір жас ағаштар қатып қалады. Күн сүйгіш ағаш.

Алматы жағдайында гүлдері жыл сайын гүлденіп, өзін-өзі себуге мүмкіндік береді. Шаң мен газдан ластаудан сақтайды. Бес-төрт мүшелі шеңберлер жасайды. Тьчинкалар 10-4 (8 жиі) болады. Пестик екі жеміс жапырақшаларынан құралады. Жатыны екі ұялы. Тьчинкаларының сыртында арнаулы дискалары бар. Олардың ең басты белгілерінің бірі болып есептелінеді.

Гүлдері бір жынысты кейде екі жынысты келеді. Екі жынысты болуының себебі тьчинкалар мен пестиктиктің редукцияланылғанынан пайда болады. Жемістері құрғақ, ашылмайтын бір ұрықты екі ұрық дамиды. Ұрықтарында құстың қанаттарына ұқсас қанаттары жетіледі. Бұл тұқымдасқа 120 түр жатады.

Бұрынғы кездері Европа бөлімінің орманды аймақтарында өткір жапырақты қызыл үйеңкі өседі. Жапырақты ормандар ішінде кездеседі. Қызыл үйеңкі көлеңке жерде жақсы дамиды. Көлеңке сүйгіш өсімдік жақсы көреді. Сондықтан ылғалды жерлерде қарқынды өседі.

Ағаштары қатты, бірақ қабатты - қабатты болып келеді. Өңдеуге өте қолайлы. Сол себептен олардан бірнеше бұйымдар жасалынады. Өзі аттас тұқымдасқа жататын жапырақ тастайтын ағаш не бұта.

Солтүстік жарты шардың қоңыржай, субтропиктік және тропиктік жылы аймақтарына тараған 150-ден аса түрі белгілі. Қазақстанда таулы жерлерде, өзен бойларында, сай-салаларда, орманды жерлер мен бұталар арасында жабайы өсетін 2 түрі: қара қызыл үйеңкі (Acer rubrum) ( А. tatarіcum ) және Семенов қызыл үйеңкі (Acer rubrum), (А. semenovіі) бар. Бұдан басқа 5 түрі дала қызыл үйеңкі (Acer rubrum), жалғаншар қызыл үйеңкі (Acer rubrum) сі, өзендік қызыл үйеңкі (Acer rubrum), шағанжапырақ қызыл үйеңкі (Acer rubrum), шынартүс қызыл үйеңкі (Acer rubrum) қолдан өсіріледі. Биіктігі 5 - 40 м, қабығы жылтыр, сұр не сұрғылт тартқан. Жапырағы қарама-қарсы орналасқан, оның жиегі бүтін, кейде ойық, жыл сайын түседі. [4]

Сарғыш, жасыл түсті гүлдері ұсақ, 4-5 мүшелі, қос не дара жынысты, қалқанша не шашақ тәрізді гүлшоғырына топталған. Жәндіктермен немесе желмен тозаңданады. Сәуір-маусым айларында гүлдеп, тамыз-қазанда жеміс береді. Жемісі-қосқанатты, екі тұқымшасы болады. Тұқымынан, сұлама бұтағынан, шыбығынан, ал қолдан өсіргенде бөліну арқылы не қалемшесінен көбейеді, 150 - 200 жылдай жасайды. Қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) ағашы бағалы үй жиһаздарын, музыка аспаптарын жасауға пайдаланылады.

Күзде жапырақтары алуан түсті болғандықтан саябақтарда, көше бойларында әсемдік үшін өсіріледі. Солтүстік Америкада өсетін қантты Қызыл үйеңкі (Acer rubrum) нің ( А. saccharum ) жапырақ шырынында 2 - 5 % қант болады, шірнелі өсімдік, қызыл үйеңкі ( Acer rubrum ) жапырағы Канаданың ұлттық символы болып саналады.

Күн көзінде немесе ала көлеңкеде де өсе береді. Суыққа төзімді, алайда кейбір сұрыптарын жел өтінен қорғаған жөн. Ылғалдылықты жақсы көретіндіктен жиі суғарып тұруды қажет етеді, мүмкіндік болса су маңына еккен дұрыс.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.