ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР АБАЙДЫҢ АҚЫНДЫҚ АЙНАЛАСЫНДА

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4
1.
ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР АБАЙДЫҢ АҚЫНДЫҚ АЙНАЛАСЫНДА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1.1
Абай поэзиясы - адамзаттың асыл қазынасы ... ... ... ... ... ...

1.2
Ұлттық құндылық - ұлт тірегі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...

1.3
Халық педагогикасындағы Абайдың көзқарасы ... ... ... ... ...

2.
АБАЙ ПОЭЗИЯСЫ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТЫҢ БАСТАУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.1
Ақын поэзиясындағы салт-дәстүр сарыны ... ... ... ... ... ... ...

2.2
Абай поэзиясындағы ұлттық құндылықтардың қазақ әдебиетіне үлесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

2.3
Абай өлеңдеріндегі ұлттық рухтың тәрбиелік
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ...

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы қазақтың ұлы ақыны, ағартушысы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер, қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформаторы болып саналады. Сондықтан да Абай поэзиясы қазақ үшін үлгі тұтар өнеге. Ұлы Абай - ұлт поэзиясының кемеңгері. Абайды тану, оны түсіну адамзат баласының қолы оңайлықпен жете бермейтін рухани, адами биіктікке алып баратын басқыштың бір баспалдағы. Оны мен, мен түгіл бүкіл қазақ жұрты солай түсінер деп ойлаймын. Шын мәнінде Абай қазақ үшін, әдебиетіміз бен мәдениетіміз, әдет-ғұрпымыз бен салт-сана, рухани болмысымыз үшін өзегі терең бәйтерек. Осы орайда, елбасының мына сөзі ойыма орағытады да тұрады: Абай - біздің ұлттық ұранымыз болуы керек, Абайды тану арқылы біз қазақстанды әлемге танытамыз.
Ұлттың ұлт болып қалыптасып дамуы үшін ұлттық құндылығымыздың маңызы ерекше. Ұлттық құндылыққа - ұлтымыздың мәдениеті, әдебиеті, өнері, музыкасы, ұлттық спорт ойындары, салт-дәстүрі жатады десек, қазақта ата-қоныс деген ұғым бар. Яғни, ата-қоныс қазақ үшін киелі жер болып саналады және осы көшіп-қонып жүрген жерлерінің тауы мен даласы, өзен мен көлдері, орманы мен құмы қазақ халқының аңыз-әңгімелеріне, өлең-жырларына, шығармашылығына арқау болған. Соның негізінде қазақ халқы өз алдына, тәуелсіз мемлекет болып өмір сүргенде оның тілі, мәдинетімен қатар әдебиеті де қалыптасып дамыған.
Осындай ұлттық құндылықтарды ұлт санасына, ұрпақ санасына сіңіруде Абай арнасының атап айтсақ, Абайдың ақындық айналасының, соның ішінде поэзиясының алатын орны ерекше. Қазақ халқындағы ұлттық құндылықтардың көпшілігі дерлік Абай поэзиясында орын алады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңыздылығы. Абай поэзиясындағы ұлттық құндылықтар бағдарламаларда, оқулықтарда, халықтық педагогикада да мол тәжірибе жинауға мүмкіндік береді. Егер қазіргі ұрпақты тәрбиелеуде оқудан тыс іс-шаралардың өзара байланыстылығы ескерілсе, әрі ұлттық құндылықтарды ұрпақ бойына сіңіруде Абай поэзиясын мақсатқа сай пайдаланса, болашақ ұрпақ бойында патриоттық, ұлттық рух, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруға болады.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Оқыту мен білім беру және тәрбиелеу үрдісінде болашақ ұрпаққа Абай поэзиясы негізінде ұлттық құндылықтарды таныту. Абай поэзиясындағы ұлттық құндылықтардың жасөспірім тәрбиесіндегі тәлім-тәрбиелік маңыздылық ерекшелігін көрсету.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Абай поэзиясын ұлттық құндылықтың бастауы ретінде қарастыру.
-Ұлттық құндылықтардың Абай поэзиясыдағы түрлерін зерттеу.
-Абай поэзиясындағы ұлттық құндылықтардың тәлім-тәрбиелік маңыздылығын айқындау.
-Ұлттық құндылықтардың Абай поэзиясыдағы психологиялық ықпалдастыңын қарастыру.
-Қазақ әдебиетінде Абай поэзиясындағы ұлттық құндылықтардың орнын айқындау.
Зерттеу обьектісінің теориялық және әдіснамалық негіздері. Жалпы білім ордаларында ұлттық дәстүрде тәрбие беру процесіндегі Абай поэзиясын толық зерттеп қорыту. Ұрпақтың ұлттық санасын жетілдірудегі Абай поэзиясының рөлін айқындау. Жалпы қазақ әдебиетінде адамзаттың бойына, білім беретін мектептерде оқушылардың бойына Абай поэзиясына деген қызығушылықты оятып, олардың ұлттық сана-сезімін, ұлттық қасиеттерін, ұлттық болмысы мен мінезіндамыту.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Ұлттық құндылықтар Абайдың ақындық айналасында атты тарауда ұлттық құндылық туралы түсінікке анықтама беріліп, жалпы поэзиядағы ұлттық құндылықтарға шолу жасалынып, Абай поэзиясындағы ұлттық құндылықтардың түрлері мен ерекшелітері жайлы зерттеулер қарастырылды.
Абай поэзиясы ұлттық құндылықтың бастауы атты тарауда Абай поэзиясындаңы ұлттық құндылықтардың тәрбиелік маңызы және ұлттық құндылықтарымыз - салт-дәстүріміз, айтысымыз, ұлттық ойынымыз талданды.
Қорытындыда зерттеудің негізгі нәтижелері, қағидалары тұжырымдалады, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріледі.

1 Ұлттық құндылықтар Абайдың ақындық айналасында

1.1. Абай поэзиясы - адамзаттың асыл қазынасы

Абай поэзиясы кең көлемді мол қазына; биігі бітпес, тереңі таусылмас сырлы мұра. Абай поэзиясы сала-сала. Жалпы лирика деген ұғымға қандай қасиеттер тән болса, Абай өлеңдерінде соның бәрі бар. Абайды бірыңғай қайғының, яки қуаныштың ақыны деуге, не мұңшыл, не күлкішіл ақын деуге тіпті де болмайды. Абай поэзиясында осының бәрі түгел, түтас жатыр. Оның сырлы жырларындағы сәл ғана, ең бір жай сезінудің өзі оқырманның жан жүйесін, көңіл күйін түгел тебіренте толқытып, барлық пернені түгел басып, барлық шекті түгел сөйлеткендей сайрайды. Бұл - ғажайып құбылыс.
ХIХ ғасырдың ұлы ақыны, ағартушысы, демократы, терең ойшылы, қоғам қайраткерi, психологi, ұстазы, сазгер, аудармашы. Ахмет Байтурсынов сөзiмен айтсақ: Қазақтың бас ақыны - Абай. Онан асқан бұрынғы соңғы заманда қазақ баласында бiз бiлетiн ақын болған жоқ. Сол айтқандай қазақ халқы ақындар керуенiнiң көш басшысы - ақын Абай.
Заманымыздың ұлы жазушысы Мұхтар Әуезов, "Абай өзiнiң кiршiксiз ақ жүрегiн тебiренткен сансыз ойларын тамаша шығармалары мен жалынды жырларының бетiне маржандай төгiлдiрдi, оның әрбiр сөзiнен бiзге соншама ыстық, соншама жақын леп есiлтедi, ол леп өткен заманның, тәркi дүниенiң соққан тынысы болса да бiзге түсiнiктi, жүрегiмiзге қонымды. Абай лебi, Абай үнi, "Абай тынысы - заман тынысы, халық үнi," деген едi. Қазiр елi дербес мемлекет болған бүгiнгi сәтте данышпандық пен айтылған асыл тұжырымның мәнi ерекше. Абай шығармашылығының нұрлы сәулесi, иiсi қазаққа ғана емес, бүкiл адамзат санасын нұрға бөлеп тұруға тиiстi. Ұлы Абайдың өлеңдерi мен қара сөздерiн оқыған сайын бүгiнгi ұрпақ, ұлы ағартушының бiлiмге өнерге шақырған үнiн ғана емес, бiлiмдi меңгерудi, меңгергенде практикалық түрде жүзеге асыру жөнiнде байыпты ойлар айтты. [1,416 б].
Ұлы Абай - ұлт поэзиясының кемеңгері. Абайды тану, оны түсіну адамзат баласының қолы оңайлықпен жете бермейтін рухани, адами биіктікке алып баратын басқыштың бір баспалдағы. Оны мен, мен түгіл бүкіл қазақ жұрты солай түсінер деп ойлаймын. Шын мәнінде Абай қазақ үшін, әдебиетіміз бен мәдениетіміз, әдет-ғұрпымыз бен салт-сана, рухани болмысымыз үшін өзегі терең бәйтерек. Осы орайда, елбасының мына сөзі ойыма орағытады да тұрады: Абай - біздің ұлттық ұранымыз болуы керек, Абайды тану арқылы біз қазақстанды әлемге танытамыз.
Кез келген ұлттың толыққанды ұлт болып қалыптасып дамуы үшін оның ұлттық санасы, ұлттық құндылығы және ұлттық мүддесі болуы керек. Олай болса, ұлттық сана, ұлттық құндылық, ұлттық мүдде деген ұғымдарға талдау жасайық. Біріншіден, ұлттық сана дегенде біз ұлттық идеология, психология, менталитет, патриотизм, тәрбие мәселелеріне тоқталуымыз қажет.
Өткенімізге көз жүгіртсек, қазақ халқы өз алдына дербес мемлекет болып, көшпенді өмір сүргенде рулық сана басым болды. Ата-бабаларымыздың аталас, рулас болып топтасып өмір сүруі Ресейге отар болғаннан кейін де жалғасты. Тек жиырмасыншы ғасырдың бас кезінде большевиктік жүйенің басымдығы, тоталитарлық жүйенің интернационалдық идеологиясының салдарынан рулық сана әлсіреп, космополиттік сана күш ала бастады. Сондықтан ұрпақтарымыздың ұлттық құндылықтарды бойына сіңіріп, ел қамын, жер қамын ойлайтын азамат етіп тәрбиелеуіміз керек. Ұлттық тәрбиені ұрпақ бойына дарытуда Елбасы Н.Әбішұлының мына бір ұлағатты сөзі бағдаршам болмақ: Еліңнің ұлы болсаң, еліңе жаның ашыса, азаматтық намысың болса, қазақтың ұлттық жалғыз мемлекетінің нығайып, көркеюі жолында жан теріңді сығып жүріп еңбек ет. Жердің де, елдің де иесі өзің екеніңді ұмытпа!.
Қазақтың мәдени құндылықтарының ішінде ұлттық өнер ерекше дамыған. Өнердің дамуы негізінен сол ұлттың күнделікті өмір салтына байланысты халықтың тұрмыс-тіршілігіндегі қажеттіліктен туындайды. Сол сияқты күнделікті тұрмыс қажеттілігінен туындыған қол өнерін айтуға болады. Оның ішінде - ағаштан, теріден жасалған ыдыс-аяқ; жүннен, теріден істелінген киім-кешек; асыл тастармен әшекейленіп, алтын күмістен жасалынған зергерлік бұйымдар; кілем, алаша тоқу, киіз басу т.б. Мұнан басқа қазақ ұлтының рухани мәдениетіне байланысты - сөз өнері, күй өнері, сән өнері сияқты өнердің басқа да түрлері жоғары дәрежеде дамыған. Осы асылдарымыз қазақ халқының бірнеше ғасыр бойы Ресейдің бодандығында болып, өмір салтына өзгерістер енгеннен кейін (қазақтың төл ұлттық қол өнері) басқа рухани және материалдық құндылықтармен ауыстырылып, көбі ұмытылып кетерлік күйге жетті.
Ұлттық құндылықтарымыздың бір тармағы - дәстүр. Дәстүр - ұлтты рухтандырып, оның ішкі, сыртқы келбетін өрнектеп, көрсетіп тұратын сипаттардың бірі. Алдымен дәстүр сөзінің мағынасын біліп қойғанның еш артықтығы жоқ. Дәстүр арабтың дүстүр деген сөзінен парсы тілі арқылы келген сөз. Егер мағынасына үңілсек орныққан, тұрақты деген мағынаны білдіреді. Сондықтан ұрпағымызға сәби кезеңінен бастап ата-анасы, ұстаздары олардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, ұлттық дәстүрлерімізді бойына дарытып отыруға міндетті.
Ұлтымыздың келесі құндылықтарының бірі - спорт. Қазақ халқы бұрын көшпенді мал шаруашылығымен айналысқандықтан оларда өзінің өмір салтына бейімделген спорттың түрлері қалыптасқан. Көбіне ол ойындар жылқы малымен байланысты - бәйге, көкпар, қыз қуу, аударыспақ, теңге алу т.б. болды. Сол сияқты, қазақша күрес, жаяу жарыс, асық ойындары, ойлау қабілетін жетілдіретін тоғызқұмалақ т.б. ойындар болды. Осылардың ішінде ұлттық ойындар жайында қазақтың ағартушы ғалымы Ж.Аймауытов: ...Баланың жасындағы икемдігі сыртқа шығуға ақылға сыймайтын ырымшылдық бөгет қылады. Жер қазба, қора соқпа, жаман сұмдықты бастама деп кейбіреулер баланы ойыннан тыяды. Қарақұлақ ойнаса қасқыр келеді деп сұмдық көреді. Әуелі асық ойнағанды әуейілік деп тыятындар бар. Мұның бәрі баланың еліктегіштегінен, іске икемділігінен туады, үлкен кісі не істесе, бала да соны істеймін деп талпынады. Балаға жер қаздырмаймын, қарақұлақ ойнатпаймын десе, үлкендер құдық қазып мал суарады. Қасқырдан мал күзетуді қою керек. Әйтпесе баланы тыю жолы емес, асық ойнаудың сан, есеп үйренуге, денесі оңтайлы болуға, ұйымдасуға, қоғамдық, әділдік сезімін күшейтуге зор пайдасы барын білген әке-шеше еш уақытта ойыннан тыймас еді..., - дейді. Ғалымның ойын ары қарай сабақтар болсақ, спорттық ойындар тек дене шынықтыру, денсаулықты күшейту ғана емес, қоғамдағы адамның сана-сезімінің өсуіне ықпал етеді, саяси көзқарасы қалыптасады, бүгінгі техникалық артта қалушылықтың орнын толтырып, адамдармен қарым-қатынас жасау, белгілі бір ортада өзін еркін сезіну дағдысы қалыптасатындығы сөзсіз.
Ұлттық тәрбиенің қайнар көзінің бірі - ұлттық мүдде. Ұлттық мүдде дегеніміз - сол ұлттың рухани, әлеуметтік, қоғамдық дамуында шешуші роль атқаратын оның басты белгілері. Бүгінгі күні қазақ халқының мемлекет құрушы ұлт ретіндегі басты мүдделері - тәуелсіздігіміздің нығаюы, жеріміздің тұтастығы, тіліміздің дамуы, дініміздің сақталуы, салт-дәстүріміздің, тіліміздің өркендеуі.
Сондықтан осындай ауыр жүк арқалаған ұлттық мүддемізді болашақ жас ұрпақ бойына сіңіру ұстаздар алдындағы абыройлы міндет. Ол үшін ұстаздар өз пәнін теориялық тұрғыдан жетік білумен қатар, өз ұлтының ғасырлар бойы тарихи қалыптасқан ұлттық тілі, ділі, діні, болмысы, психологиясы, менталитетін терең меңгеріп, ауыз әдебиеті үлгілері мен ақын-жазушылардың көркем шығармаларындағы айтылған айшықты ойларын сабақ үрдісінде де, сабақтан тыс жұмыстарда да үнемі басшылыққа алып, түрлі әдіс-тәсілдер арқылы білім алушылардың бойына дарытып отыру керек. Оған дәлел Ж.Аймауытовтың төмендегі айтқан ой-тұжырымы болмақ: Ұлтын шын сүйіп, аянбай қызмет қылған азаматты көп жұрт күшті, өнерлі, білімді жұрт болып, күресте тең түсіп, басқаларға өзін елітіп отыр. Ұлт үшін қызмет қылмай, бас қамын ойлап жүрген азаматтардың елі артта қалып отыр... ...Естеріңізде болсын: қара халықтың мәдениетті болуынан мәдениетті кісінің қазақ болуы қиын. Баласына осы бастан ұлт рухын сіңіріп, қазақ өміріне жақындатып тәрбиелеу керек. Орыс тәрбиесін алған бала ұлт қызметкері бола алмайды.
Ұлт пен тіл ешуақытта ажырамайтын, бірімен-бірі кірігіп, бөліп алуға болмайтын нәрсе. Ұлттың ең негізгі қасиеті - қабілетінде, ал қабілет ойлаумен байланысты, өз кезегінде ойлау деген нәрсені құрайтын - тіл. Осыдан тиісті қорытындылар жасауға болады. Ұлттың рухы тілдің мазмұнын рухтандырып тұрады. Рухсыз тіл - тіл емес. Мысалы, дүние жүзінде жасанды тілдер бар.
Ұлттық рухтың ең бір абыройлы қызметі - тілді рухтандырады. Тілдің рухты бойына сіңіріп алып, ұлттық дүниетанымдық, психологиялық, басқа да толып жатқан ұрпақтан- ұрпаққа беріліп жататын қажетті қасиеттерін бойына жинаушы, кезең-кезеңімен кейінгі ұрпаққа жеткізуші құралға айналатын себебі де сондықтан. Ұлт пен тілді ажырату мүмкін емес. Осы пікірмен сабақтас классик жазушы Мұхтар Әуезов: Бұл дәуірде өз тілін, әдебиетін білмеген, қадірлемеген адам толық мәнді интеллигент емес деуге де болады, себебі, ол қандайлық мамандық білімі болса, рухани ой-тәрбиесінде сыңар жақ азамат болады. Тегінде, қай мамандық саласында жүрген адам болса да, шын интеллигент дәрежесіне жету үш әдебиетті білу жалпылығы ортақ шарт. Ана тілінен бірнеше жағдайлар себеп болып ажыраған ел азған ел атанып, кейіннен аты өшіп, ұрпақтары бұршақша бытырап, қардай еріп, құмға сіңген судай дерексіз жоғалып кеткенін тарихтан кездестіруге болады. Ондай сормаңдай ел бұрынғы кезде аз болмағандығына тарихта дәлелдер аз емес, - дейді.
Алаш ардақтыларының бірі Жүсіпбек Аймауытов: Ана тілін біліп тұрып, бөтенше жақсы сөйлесең, бұл - сүйініш. Ана тілін білмей тұрып, орысша жақсы сөйлесең, бұл - күйініш деп, өзінің ұлт тіліне деген құрметін, жанашырлығын білдіреді.
Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы: Орысша оқығандар орыс сөзінің жүйесіне дағдаланып үйренген, ноғайша оқығанда ноғай сөзінің жүйесіне дағдаланып үйренген. Қазақ сөздерін алып, орыс я ноғай жүйесімен тізсе, әрине, ол нағыз қазақша болып шықпайды. Сондай кемшілік болмас үшін әр жұрт баласын әуелінде өз тілінде оқытып, өз тілінде жазу-сызу үйретіп, өз тілінің жүйесін білдіріп, жолын танытып, балалар әбден дағдыландығын кейін басқаша оқыта бастайды. Біз де тіліміз бұзылмай сақталуын тілесек, өзгелерше әуелі ана тілімізбен оқытып, сонан соң басқаша оқытуға тиіспіз деп ұрпақтың ұлттық тәрбие алуының негізін айтса, Халел Досмұхамедұлы: Баспа мен мектепте қолданған тіл елге ақырында сіңбей қалмайды. Мектеп пен баспаның тілі дұрыс тіл болса, елдің тілін көркейтіп, байытып, гүлдендіреді; мектеп пен баспада қолданған тіл шатасқан тіл болса, ол ел - сорлы ел, мұндай елдің тілі бұзылмай қалмайды деп тілдің сақталуы мен дамуындағы мектептің ерекше рөлін атап өтеді.
Ұлттың болмысын, басқалардан ерекшелендіріп тұратын маңызды рухани табиғатын түсінген Алаш қайраткерлері әрқашан тіл мәселесін ұлттан бөліп қарамаған. Мәселен, А.Байтұрсынұлы Ұлттың сақталуына да, жоғалуына да себеп болатын нәрсенің ең қуаттысы - тіл. Сөзі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады. Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер, әуелі сол жұрттың тілін аздыруға тырысады. Егерде біз қазақ деген ұлт болып тұруды тілесек қарнымыз ашпас қамын ойлағанда, тіліміздің де сақталу қамын қатар ойлауымыз керек десе, М.Шоқай Ұлттық рухтың негізі - ұлттық тіл, М.Жұмабаев Ұлттың ұлт болуына бірінші шарт - тіл. Ұлт үшін тілінен қымбат ешнәрсе жоқ деген құнды ой-тұжырымдар жасайды.
Қорыта айтқанда, бір үлкен ғалым айтқандай: Келешек туралы көп уайымдап, келешекті жасаймын деп әуре болудың қажеті жоқ, келешек біздің ешқандай ісімізсіз-ақ өзінен-өзі келеді, бірақ келетін ертеңді немен толтырамыз, соны бүгін ойлау керек. Бүгіннің өте қажет екендігі даусыз. Өйткені келешек дегенің бүгін басталады. Келешектің түбірі бүгінде жатыр. Ал бүгіннің баюы, рухтануы, нығаюы - кешеге байланысты, кешегіні бүгінге алып келіп, бүгінді байытып, рухтандырса, бізден сұрамай-ақ келетін ертеңді дұрыс мағынамен, мазмұнмен қарсы алуға дайындалуымыз керек. Сонда ғана біз ұлтымыздың алдындағы борышымызды адал атқарамыз.
Ұлттың ұлт болып қалыптасып дамуы үшін ұлттық құндылығымыздың маңызы ерекше. Ұлттық құндылыққа - ұлтымыздың мәдениеті, әдебиеті, өнері, музыкасы, спорты, салт-дәстүрі жатады десек, қазақта ата-қоныс деген ұғым бар. Яғни, ата-қоныс қазақ үшін киелі жер болып саналады және осы көшіп-қонып жүрген жерлерінің тауы мен даласы, өзен мен көлдері, орманы мен құмы қазақ халқының аңыз-әңгімелеріне, өлең-жырларына, шығармашылығына арқау болған. Соның негізінде қазақ халқы өз алдына, тәуелсіз мемлекет болып өмір сүргенде оның тілі, мәдинетімен қатар әдебиеті де қалыптасып дамыған.
Осындай ұлттық құндылықтарды ұлт санасына, ұрпақ санасына сіңіруде Абай арнасының атап айтсақ, Абайдың ақындық айналасының, соның ішінде поэзиясының алатын орны ерекше.
Абайдың өз өлеңдері мен қара сөзбен жазылған ғибраттарында қазақ қоғамы өмірінің барлық жақтарын ашып көрсетті. Одан ақыл-кеңес сұраған дала тұрғындары ағылып келіп жатты. Атап айтқанда, оған Баянауыл өлкесіндегі белгілі шежіресі, әрі ақын Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы келіп тұрды. Абаймен Семейге саяси жер аударылып келгендер де санасатын. Міне, мұның бәрі патша үкіметі шенеуніктері мен олардың жергілікті кейбір итаршыларының тарапынан қызғаныш пен көре алмаушылық, тіпті саяси күдік туғызды. Ақынның үстінен өсек айту мен жала жабу әрекеттерін күшейтті. Патша үкіметінің әкімшілігі Абайдың соңына шам алып түсіп, аңду орнатты. Тіпті 1903 жылы Семей полицмейстері ақынның және оның балаларының үйіне тінту жүргізді.
Жақын туыстары мен балаларының бірінен соң бірінің қазаға ұшырауы, оның үстіне ізіне түсіп қудалауға душар болуы ақынның денсаулығына әсер етті. Абай 1891 жылы өзінің ең жақсы көретін інісі Оспаннан айырылды. 1895 жылы үлкен ұлы Әбдірахман қайтыс болды. 1904 жылғы көктемде оның тағы бір ұлы Мағауия дүниеден өтті. Бұл қайғылы оқиғалар Абайға аса ауыр тиді. Мағауияның өлімінен кейін 40 күн өткенде Абайдың өзі де қайтыс болды.
Ақын өзінің талантты шәкірттерін тәрбиелеп өсірді. Абайдың ізбасар шәкірттері Шәкәрім, Көкбай, Ақылбай, Кәкітай және Мағауия болды.
Абай көзі тірісінде өзінің өлеңдерін жинаған емес. Олардың әрқайсысын бір жапырақ қағазға жазып, жастарға таратып бере берген. Олар Абайдың өлеңдерін жаттап алып отырған. Сөйтіп Абай өлеңдері қазақ даласында ауыздан ауызға таралып кете барды. Оның өлеңдері қолдан қолға көшіріп алынды. Ондай қолжазба көшірмеге ие болу әрбір сауатты қазақ үшін зор ғанибет болатын. Кейінірек Абайдың туындыларын оның ұлы Тұрағүл жинастыра бастады. Абай өлеңдерінің ең алғашқы жинағы 1909 жылы ақын Кәкітайдын арқасында Қазан қаласында басылып шықты. Абай Құнанбаевтың өлең- дерін жинауға және бастырып шығаруға көп күш-жігер жұмсап, игі ықпал еткен адал ақын Көкбай Жанатайұлы (1864 -- 1927) болды. Ол өлеңдер белгілі қоғам қайраткері Әлихан Бөкейханұлының редакциясымен басылып шықты.
Абай отандық тарихымыз бен әдебиетімізде аса көрнекті орын алады. Абай қазақтың ұлттық жазба әдебиетінің негізін қалады. Абай есімі дүниежүзі халықтары әдебиетінде Шекспир, Пушкин, Гётелермен қатар тұрады. Ақынның мол әдеби мұрасы тек бір халықтың ғана емес, бүкіл адамзаттың рухани қазынасы саналады. Қазақстанда ұлы Абайдың есімі көптеген елді мекендер мен көшелерге, Алматы Ұлттық университетіне, Алматы қаласындағы Мемлекеттік академиялық опера және балет театрына берілген. Ұлы ақынның құрметіне Қазақстан мен Ресейде ескерткіштер орнатылған. Қазақстанның жоғары оқу орындарында Абай шығармашылығына арналған халықаралық және республикалық ғылыми конференциялар жыл сайын өткізіліп тұрады. Ұлы ақынның 150 жылдық мерейтойы 1995 жылы дүниежүзілік ЮНЕСКО көлемінде аталып өтті.
Абай шығармаларында алдымен мейілінше мол, әр қырынан көрінетін, әрине, ақынның өз бейнесі, өз тұлғасы. Лирик ақын қоғам өмірінің шындығын өз көңіл-күйін білдіру арқылы, өз сезім толғаныстары, ой-толғам-дары арқылы танытады. Ақынның өз тұлға-бейнесі оны тебіренткен ой-сезімдерден, айтылып, баяндалып отырған өмірдегі алуан түрлі жағдайларға, қоғамдық мәселелерге, әр түрлі адамдардың іс-әрекеттеріне оның қатынасынан, берген бағасынанда айқындала түсіп, жан-жақты толық көрінісін табады. Абай өзін ұстаз ретінде де көрсете алады. Ақынның бейнесі дегеніміздің өзі де ылғи бір қалып-та, біркелкі сипатта көрінбейді, әр қырынан, әр жағынан ашылып отырады. Көптеген өлеңдерінде ақын өз көңіл күйін тікелей білдіріп, ойын тура айтады. Өлеңдері кейде сұхбат, сырласу, кейде насихат, кейде ойға шому, ой толғау, тәрбиелік түрінде әр алуан болып келсе, ақын бейнесі анық, айқын қалпында танылады. Сонымен қатар Абайдың өлеңдерінде әртүрлі топ-тың өкілдері әсіресе ұстаздар, жас адамдар үнемі бой көрсетіп отырады. Мысалы: Жақсыға айтсаң, жаны еріп, Ұғар көңіл шын беріп. Жамандар адал еңбек қыла алмай жүр. Кейде топтап айту үшін біреу (''Пайда үшін біреу жолдас бүгін таңда''), (''Әркім жүр алар жердің ебін қамдап''), кейбірі (''Кейбірі пірге қол берген'') деген сияқты сөздерді де қолданады. Тіпті, сөзін тыңдаушыларға қаратып айтып, сен, сендер, өздерің деп отырып, көпшілік-ті мінезінде сипаттап кететіні де кездеседі. Мысалы: Жұмыссыз сандал, Еріксіз малды ал Деген кім бар сендерге? Абайдың қоғамдық мұрат нысанасы туралы айтқан-да, ол адамгершілікті, әділдікті насихаттап, елді адал еңбек етуге шақырып, білім-ғылымды, өнерді халықтың қажеті-не жаратуға алдымен мән бергенін естен шығармау қажет. Абай адамгершілікті, әділеттілікті ең негізгі мораль-дық принцип ретінде поэзиялық -тәрбиелік туынды-ларында да, қара сөздерінде де үнемі атап көрсетіп отырады. Қайрат пен ақыл жол табар Қашқанға да қуғанға. Әділет, шапқат кімде бар, Сол жарасар туғанға. Бастапқы екеу соңғысы Біте қалса қазаққа, Алдың-жалын, артың-мұз, Барар едің қай жаққа? - дейді ақын ''Әсемпаз болма әрнеге'' деп басталатын өлеңінде. Сөйтіп, ол әділеттік, мейірбандық болмаған жерде ақыл мен қайрат та адамды жақсылыққа жеткізе алмайды деп түйеді. Ғылым-білімді, оқу-тәрбиені уағыздаған ағартушы ақын ақылды, білімді адамды аса жоғары бағалауы әбден орынды. Не нәрсеге болсын ақыл-таразы, (''ақыл-мизан, өлшеу қыл''), дүниенің сырын танып білуде адамгер-шіліктің ақылдың мүмкіндігі шексіз мол деп санайды.

Ақылды қара қылды қырыққа бөлмек,
Әрнәрсеге өзіндей баға бермек.

Абайдың бұл пікірі ғылым үйренуге ұмылған жастар-ға айтқан сөздерінен де айқын танылады. Ақын жастар-дың басқалар айтқан сөзге ермей, ақылмен өлшеп тапқан өз пікірі болу керектігін айтып, сол пікірде табандап тұра білуі қажеттігіне ерекше назар аударған. Абай ақыл туралы айтқанда, ақылдылық, естілік деген ұғым мен ақылмен танып-түсіну қабілетін білдіретін ұғымды ажыратып, оларды екі нәрсе деп қарайды. ''Әуелде бір суық мұз - ақыл зерек'' дегенге Абай ақылды осы соңғы мағынасында алған. Философиялық тұрғыдан келіп, ой мен сезімді бір-біріне қарама-қарсы мағынадағы екі ұғым деп қараған Абай ''суық ақыл'' мен ''ыстық жүрек'' бір-бірін толықтырады деп санайды. Осы екеуіне қайрат, жігер қосылса, адамның қасиеті кемеліне келеді деп есептейді. Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек. Бұл ретте Абай ақыл-ой тәрбиесінің, адамгершіліктің мазмұнын жырлайды. Абай жастарды тәрбиелеудің әр түрлі жолдарын, ең алдымен отбасында, мектепте және әдебиет арқылы тәрбиелеуді ұсынды. Балалардың дүниеге көзқарасын және мінезін қалыптастыруда отбасының рөлінің ерекше зор екенін көрсетті. Абай әлемінің кең өріс алуы, оның поэзиясы мен әлеуметтік, оқу-тәрбиелік демек, ағартушылық көзқарасының әлеуметтік сипат алуында болды. Биікте тұрған адамның көріп білгенін сол дәрежеде көріп білу Онсыз оларды оқығанмен өз дәрежесінде оқығанмен өз дәрежесінде түсіну, Абай өз халқының көркем сапасын терең меңгеріп, қоғамның рухани "Ғылым таппай мақтанба",''Интернатта оқып жүр'',''Түбінде баянды еңбек егін салған'' атты өлеңдерінде нақтылап көрсеткен. Жалпы Абай дүниетанымын талқылай келе оның шығармашылығында дүниетанымында ең басты мәселе адамгершілік қасиеттер. Абай дүниетанымындағы адам мәселесіне қорыта айтсақ, ол Абай шығармашылығындағы:
Атымды адам қойған соң,
Қайтіп надан болайын - деген ойынан аңғарамыз. Өмірде адам бойында адамдық әрекеттерден басқа хайуандық әрекеттер кездеседі. Адам өзінің адами табиғатына сай болу үшін білім алу керек. Олар: ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен. Сонымен қатар Абай дүниетанымында өлеңдерінде қарасөздерінде "Алла" деген Алла деген сөз жеңіл Аллаға ауыз жол емес. Алла деп айта салу тек сөзбен емес оған шын надандықпен күресудің басты құралы - білім.Білімді адамның жүрегі айна, жалпы өмірде барлығын жасайтын, тудыратын өзі сондықтан өмірде Абай айтады ғой: Биік мақсат-биік жартас, Ерінбей еңбектеп жыланда шығады. Екпіндеп ұшып қыранда шығады. Өмір өткінші сол өмірде сол өзіне берілген барлық адами қасиеттерді нақыштап айтады. Өткінші өмірде адамдар өзінің адами табиғатына сай өзініңадами құндылықтары болады. Өмір сүрудің екі түрі бар: бірі шіру, бірі жасу.
Шындығына келсек адам дүниеге тек ішіп- жеп, мұқтаждықты ерікке салады. Жаман қасиеттер: менмендік, зұлымдық, ұрыс-керіс, өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншектік, Адам бойындағы адамның адам ретінде қалыптасуына өте үлкен әсер береді. Сонда адам бойындағы жағымсыз әрекеттерді жеңуге және құртуға болады.Абай былай деп айтады: жиреншікті жамандықтан бойыңды тартып жақсылықты ойға, бойға жинап жүру дейді. Бірақта өмір болғаннан кейін барлығы кездеседі жақсылық және жамандықта.Күлкіге салынған адам Абай дүниетанымында не шаруадан, не бір күлкі адамды тіршіліктің сырына бойлатпай, оны жел қуған қаңбақтай етеді. Мұндай адам тіршіліктің сырына, ешқашан ұға алмайды. Адам өмірге сондықтан адам болғаннан кейін уайымсыз болу мүмкін емес. Жаңа уайым-қайғы адамға ауыртпашылық әкеледі үнемі уайым-қайғыда жүр демейді.Адамды адам қылып тұрған оның ақыл-ойы. Ақыл-ой, санаға байланысты. Ол орынды харекет осы дүниедегі орнына сай, адами табиғатына орынды харекет болмысының орындалуына кепілі адам өмірге келгенде дұрыс болуы керек. Абай дүниетанымдық жүйесінде үлкен ой жатыр, ғаламдық мән-мағына жатыр. Абай өмір сүріп отырған адамдарды адамгершілікке, әділеттілікке бір-біріне деген сыйластыққа баулиды.

Талап еңбек, терең ой
Қанағат рақым ойлап қой.

Бес асыл іс көнсеңіз- демекші бақытқа жеткізетін еркін әрекет және тамаша әрекет еңбек.

Білім жоқтық жұмысы жоқтық,
Тамағы тоқтық, аздырар адам баласын.

Шындығында қазіргі қоғамда қылмысқа кісі тонау, өлтіруге жұмыссыздықтың нәтижесінде алып кеп соғады. Еңбек етіп білім алудың нәтижесінде ғана адам жаны жарқындылық Өлім мен өмір мәселелерін жырлайды ұлы данамыз.
Өмір болып
Өмір өткінші,
Бүгін барсың, ертең жоқсың.
Осы өткінші өмірдің
Берілген уақытты орынсыз бос әурешілдікпен өткізіп алмауға шақырады. Уақыт өткінші қайтып келмейді.Мұсылман боп туып, мұсылман боп аттанады.
Адамзат бүгін адам ертең топырақ
Бүгінгі өмір жарқылдап алдар бірақ
Ертең өзің қайдасың білемісің
Өлмек үшін туғансың ойла бірақ.
Адам үшін белгілі бір мәнділікке ие болған кезде ғана Өлім бұл тірі организмдердің шектелуі. Өлім бәріне ортақ ешкім Абайға айтылар сөз жүргізер зерттеулер әліде сарқылған жоқ, Абай Өлді деуге болама айтыңдаршы. Өлмейтұғын артына сөз қалдырған - деп өз шешімін өзі. Абай өз заманында жазып қалдырған баға жетпес мұрасы бүгінгі және келес таңымыздағы жастарға ақыл - өсиет, тәлім - тәрбие ретінде сабақ болады. Адамгершілік пен ар - ұят бар жерде шындық пен әділдік болады және тәрбиесі бар жас ұрпақ адамгершілік рухы жоғары болады.
ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындығы қазақ ақындары ішінен де Абай айрықша орынға ие болған ақын. Ұлы ақын қазақ поэзиясының өсіп, гүлденіп, жаңа сапаға жетуі жөнінде орасан еңбек етті. Абай тұлғасы - ойқастап, оқшау тұрған ұлы тұлға. Өткенді, қазіргіні, болашақты барлай Абай жазған шығармалар қазақ халқының көокем әдебиетінен айрықша орын алады. Абай терең ойға толы алуан өлеңдер үлгісін қалдырды.Ұлы Абайдың айрықша өзгешелігінің бірі - ол, әсіресе қазақ халқының нешеалуан рухани байлығын, ұлттық құндылықтарын бойына мол сіңіріп, сол байлықтың керектісін ақындық өнеріне арқау ете білді. Қалың елім, қазағым, қайран жұртым деп халық игілігіне барлық саналы өмірін жұмсады [2.257].

1.2.Ұлттық құндылық - ұлт тірегі.

Әр ұлттың өзінің ұлттық құндылықтары болады. Бір ұлтты екіншілерінен ерекшелендіріп тұратыны оның: тілі, ертегілері, мақал-мәтелдері, лиро-эпостық және батырлар жырлары, әдет-ғұрпы, салт-санасы, менталитеті, мәдениеті, өнері, тағамдары, ұлттық қолөнері, тұрмыстық бұйымдары, ұлттық ойындары, т.б. өзгелерге ұқсамайтын қасиеттері. Осылардың бәрі - ұлттық құндылықтарға жатады. Біз өзіміздің ұлттық құндылықтарымызды қалай сақтап жүрміз дейтін болсақ, өкінішке қарай, өте нашар сақтап жүрміз. Кеңес кезінде көптеген ұлттық құндылығымызды ескінің қалдығы деген сылтаумен көзін құртпақ болды. Сөйтіп ұлттың өзін жоюға тырысты. Егеменді ел болғаннан бері ұлтжанды азаматтар ұлттық құндылығымызды қалпына келтіруге ниеттенуде. Бірақ, биліктің ұлттық құндылықтарға деген немқұрайлылығы көп жағдайда кедергі келтіруде. Нарықтық қатынас, әлемдік қауымдастыққа кірігу деген сылтаумен ұлттық құндылыққа көңіл нашар бөлінуде. Қазір жалпы ұлттық мүддеге қарағанда, әркім өзінің жеке қара басын көбірек ойлайды. Материялдық құндылықтар алдыға шығып тұрған заманда ұлттық құндылықтар көп ескерілмей қалып жатыр. Ұлттық құндылықтарды әр ұлттың ата-бабалары өздерінің өмір сүру салтына байланысты шығарып, пайдаланып, дамытып ұрпақтарына мұра етіп қалдырып отырған. Сондықтан ұлттық құндылықтар сол ұлттың меншігі болып есептеледі. Оны әр ұлттың ұрпақтары сақтап, заманына қарай дамытып отырулары керек. Егер халық өздерінің ұлттық құндылықтарын жоғалтып алса, ол халық - ұлт деп саналмайды. Сондықтан әр ұлт өздерінің ұлттық құндылықтарын сақтауға тырысады, әрі қорғайды. Қазақ халқы да өзінің ұлттық құндылықтарын сақтауы керек. Италияның жиһанкез кәсіпкері Реналью Гаспирин: Мен әлемнің 141 елін аралаған адаммын. Солардың ішінде өз мемлекетінде, өз тілінде өмір сүре алмай отырған бейшара халықты көрдім. Ол - Қазақстан халқы екен, - депті. Егер өзіміздің ұлттық құндылықтарымызды жоғалтып алсақ, ХХІІ ғасырда біреулер, Қазақ деген өздерінің ұлттық құндылығы жоқ, бейшара халық екен деуі мүмкін. Сөйтіп ұлт ретінде бізді әлем мойындамайтын болады [3.58].
Әр халықтың өзіне тән ұлттық құндылықтар болатыны аян. Қазақ халқына тән ұлттық құндылықтарды жіпке тізер болсақ ең бірінші халық тұрар еді. Халық - елдің басты байлығы, ұрпағы оның сол құндылық жапырақ жаюы. Қазақ халқы ұрпағынан асқан байлық бар деп ойламаған халық - біздің халқымыз. Бүгінгі таңда шегарасын белгілеп, тәуелсіздігін ашып, тілін, дінін ардақтап, өркениеті мен де мәдениеті мен де әлемге танылған - қазақ халқы. Он жеті миллионнан тұратын халқымның басты тілегі - бірлік, ел тыныштығы, ұрпақтың аманшылығы.Ұрпақ қамы - ел қамы. Қазақ елінің болашағы білімді де білікті ұрпақ - деп көрегендікпен айтқан Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы - жастарға айтқан сөзінде ел жастарына сеніммен қарап: Сіздер қазақ елінің басты байлығы, өмірінің жалғасы. Сіздер қандай болсаңыз, ел болашағы сондай болмақ, білекке емес білімге сенетін заман келді - деген еді!Ұлттық құндылықтар біздің елімізде қалай бағалануда оның мақсаты не деген сұрақтарға өз баяндамамда жауап бермекпін. Ұлттық құндылықтың тұғыры адам десек, адамзатқа қажетті құндылықтар.Адам баласына қызмет ететін осы құндылықтардан рухани азыққалыптасады. Белгілі тұлға болып қалыптасады [4.20].
Ұлттық байлықтың ең бастысы адамның өмір сүруіне ең қажетті байлық - ана тілі. Тіпті дініміз де салт дәстүрлеріміз де, тарихи жәдігерлеріміз де мәдениетіміз, тарихымыз да ұлттық өнеріміз де барлық материалдық байлықтарымыз да тіл арқылы сақталып, баяндалып келген. Ана тілінің құдіреті деген осы! Өзге елдерге жеткізетін де, олардан озып өтемін десек те ғылым - білім арқылы жетеміз. Сол ғылымның өзі Ана тіліміз бен жазылып жастар санасына сінеді.Ұлы педагог Макаренко: Бес жастар бала - қалыптасып біткен бала - деген болса сол жас баланың білім алуы, денсаулығы, салт - дәстүрді білу, дінін, тілін сақтауы, өркениетке қадам басуы, кәсіби маман болуы, өмірден өз орнын табуың - бәріне біздің ұлттық құндылықтарымыздың әсер етуімен қалыптасады.Ұлттық құндылықтың ең бастысы - ана тілі, сол арқылы өз тілін сүйеді, төл әдебиеті мұраларын сүйіп оқиды, өз халқының тарихын өткені мен бүгінгісін ойлайды, тарихы жайлы толғанады - деген еді халқымыздың сүйікті ұлы күрескер кемеңгеріміз Мұстафа Шоқай. Тіліміздің мерейін асқақтату - біз жастардың басты міндеті, ұлттық құндылығымызды сақтауды - басты мақсатымыз деп білуіміз керек.Латвияда тіл жөніндегі полицейлер қызмет етеді екен. Олар қоғамдық орын дарда, көліктерде көшені аралай жүріп, орысша сөйлегендерге айып пұл салады екен. Бұл да әр ел өзінің ең басты ұлттық құндылығы - ана тілін сақтай білсін - деген көзқарастан туындаса керек. Күні кеше Дүние жүзілік Біріккен ұлттар ұйымында Н.Ә. Назарбаевтың баяндаманы Қазақша оқуы, өз елін сүйген, тілін сүйген, ұлттың құндылығын бағалай білген Елбасымыздың көрегендігі, әлем елдерінің өкілдері алдында ана тілінің мерейін асқақтату - деп бүкіл қазақ халқының Елбасына деген шексіз ризалығын білдірген.Қазақ тілі - Ана тіліміз, анамыздың ақ сүтінен жаратылған десек - өз анамызды өзге аналардан артық көруге - баршамыздың құқығымыз бар, баршамыздың жүрек қалауымыз - Ана тіліміз.Елордамыз Астанада өткен Саммидте шетелдік бір елшінің: Н.Ә. Назарбаев өз елінің Ана тілін - мемлекеттік тіл есебінде қолданып отырған, салт - дәстүрін сақтап отырған, дінін, ділік сақтап отырған Елбасы - демек бұл елмен халықаралық дәрежеде келер мәселелер де келісімге келуге, сенуге болады - деп біздің басты ұлттық құндылығымыз. Ана тілімізді ұлттық құндылығымызды ардақтаған ел екенімізге сүйенген Американдықтардың өзі американ деген тілі жоқ ағылшын тілінде сөйлейтінін атап өткен елші - қазақ елінің осындай дәрежеге жеткізген елдің бірлігі - екен деген елші сөзін ұғына келе Әр ұлттың тілі мен діні Еларалық сенім үшін де кепілдік екенін мақтанышпен айтып өткім келеді.Демек ұлттық мұра - ұлттық мемлекеттік тіліміз - ел бірлігі, елдің қамы, ел тыныштығы елдің өркениеті үшін қызмет етеді екен Ғұлама жазушы Ғабит Мүсірепов Қазақ тілі - Ана тілі атанған бірегей тіл, ең бай оралымды тіл - деген.
Екінші ұлттық құндылықтарымыздың бірі Салт дәстүріміз. Атадан балаға мирас болып келе жатқан салт дәстүріміздің мақсаты да - елдігімізді сақтау. Оның салт-дәстүрін сақтау - елден белгілерімізді құндылықтарымызды сақтау.Ұлы данышпан ақын Абай:
Туғанда дүние есігін ашады өлең
Өлеңмен жер қойның кірер денең - деп ананың әлдиінен бақилық болғандағы жоқтауға дейінгі адамның бүкіл ғұмырында болатын салт өлеңдері, дәстүрімізді екі жол өлеңге сиғызып айтқан, қандай құдірет десеңші!Мен өз халқымның салт дәстүрімен мақтанамын бәрі - де елдің бірлігін сақтауға,әділдікке, адалдыққа үндейді, татулыққа, адамгершілікке тәрбиелейді.Әжелер айтқан Әлдидің өзінде, әженің ақ тілегі сенің болашағың тербеліп айтылып жоқ па!
Ел қорғайтын батыр бол!
Елін сүйген ақын бол
Жақсылыққа жақын бол
Әлди, бөпем, әлди-ай - деп тербетілген әуен саз, бала жүрегінеи тәлім болып құйылмай ма, Тұсау кесер - жыры да балаға ақ тілегі - ал, ақ тілегі тұнып тұрған тәрбие емес пе?Беташар - қазақтан басқа қай елде бар! Алғашқы бөлімінде келінге түскен елін таныстырып болып, айтылатын ақыл - өнеге тәрбие сол келінге ғұмыр бойы жол көрсететін бағдаршам іспетті.
Аяғыңды тарсылдап, баса берме келіншек
Ағайынның арасын аша көрме келіншек - деген жолдардың мәні ел бірлігін, тұтастығын, татулығын сақтау емес пе! Тазалыққа, адалдыққа, еңбексүйгіштікке, ата-енені сыйлауға шақырған Беташар - үй отбасы бірлігін, ел бірлігін жырламады ма? Елді бірлікке шақыратын қаншама өнер туындылары бар. Олардың бірі - айтыс. Айтыс жанашыры, көшбасшысы Жүрсін Ерманов бір сөзінде:Айтыс мұраты - ел бірлігі деп бүкіл ел алдында айтқан сөзі естен кетер ме?Халықтың Мәдени мұралар, Отпан тау - елді елдікте бірлікке шақыратынБірлік шыңы - емес пе! Бекет ата кесенес - әлі күнге ел бірлігін ұрандап тұрған жоқ па! Ұлттың өнерімізге көз салсаң Абыл, Нұрым, Ақтаным, Сүгір мен Қашағаным - елдің бірлігін, татулығын, ауыз бірлігін, ерлігін жырлаған жоқ па! Осындай еркіндікті, тәуелсіздікті аңсаған жоқ па?
Ұлттық құндылықтардың бірі - дініміз. Дінімізді сақтау, ардақтау қасиетті іс. Еліміз көп ұлтты мемлекет болғасын әр түрлі дін өкілеттілігі болуы заңды құбылыс.Үстіміздегі жылы Астана қаласын да Орыс - хрестьян дін өкілдері мұсылмандарға арнап Мұсылман мешіттен, ал мұсылмандар діни өкілділігі хрестьяндар мешітін өз қаржыларымен салып, бір-біріне сыйға тартқанына бәріңіз куәсіздер. Бұл құбылыс дінаралық достық салтанат құрғандығы деп білемін. Дегенмен, ислам дініне берік болуыңызды, мен сияқты жастардың әр түрлі ағымдарға, әр түрлі дінге кетуі, қыздардың қазаққа тән еліктегіштікпен қара матаға оранып жүргендігі жаныма батады. Қазақ қыздары ерте кезеңдердің өзінде:
Ақ көйлек қызыл камзол белін буған,
Жан едің қатарынан артық туған - десе, ұлы Абай:
Білектей, арқасында өрген бұрым,
Шолпысы сылдыр қағып, жүрсе ақырын
Кәмшат бөрік, ақ тамақ, қара қасты
Сұлу қыздың көріп пең, мұнай түрін - деп жырламады ма. Қазақ қызы жарқырап киініп, қос бұрымы төгіліп, шолпысы сылдыр қағып, ақ білегендебілезігі жарқырап, жүрмеді ме?Ертедегі өлең жолдарында Қара мата жамылып - деген теңеулерді қазақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.