АДАМНЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІНЕ ҚАТЫСТЫ ТІЛДІК БІРЛІКТЕР

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзекті мәселелері: кейінгі онжылдықтар белесіндегі зерттеулер этносты, ұлт мәдениетін тіл арқылы анықтауды негізгі қағида етеді. Нақты айтқанда, тілді тұтынушы ұлтты алғашқы орынға қоятын лингвистикадағы антропоөзектілік парадигма өз аясында жаңа бағыттарға жол ашуда. Осыған орай соңғы кездері қазақ тілі білімінде когнитивтік лингвистиканың негізгі категориясы концепт табиғатын нақты дәйектер негізінде ашуға бағытталған еңбектердің көбейіп келе жатқаны байқалады. Қазақ тіліндегі адамның жас және жыныс атауларының толық құрамда қарастырылмай келгендігі, сондай-ақ олардың лексика-семантикалық құрамы мен құрылымы туралы жүргізілген зерттемелер барысында елтанымдық, мәдениеттанымдық құндылық тұрғысынан қарастырылмалуы, сөз мағынасындағы мәдени компоненттің ашылмауы және осы аталған мәселелердің қазақ сөздіктерінде лексикографиялану заңдылықтарының анықталмай отырғандығы осы жұмыстың өзектілігін көрсетеді. Қазіргі кезеңдегі тіл білімі ғылымының дамуы антропоөзекті бағытта жүргізіліп жатқан зерттеулермен сипатталады. Антропоөзекті парадигма тілді санамен байланысты қарастырады. Осы бағыт тілдік таным үдерістеріне басты назар аударады. Зерттеудің теориялық-әдістанымдық негіздерін Г.Шоқым, Ә.Қайдар, Б.Хасанұлы т.б. сынды зерттеушілердің еңбектері құрады.
Адамның жас ерекшелігіне, жынысына қатысты атаулар мен сол атауларға қатысты тұрақты тіркестер тіліміздің сөздік қорының қомақты бір саласы. Бұлар әрбір халықтың жанына жақын, рухани мәдениетінің сипатын дәл көрсететін лексика-семантикалық топ. Мұндай атаулар өмірде өте жиі қолданылатыны белгілі. Солай бола тұрса да, лексикалық қорымыздың бұл тобы кейбір еңбектерде жол жөнекей сөз болғаны болмаса, олар күні бүгінге дейін жеке лексика-семантикалық топ ретінде арнайы зерттелінген жоқ. Адамның жас ерекшелігіне, жынысына байланысты атаулар мен солар арқылы жасалған тұрақты тіркестер тіліміздің ең байырғы бірліктері ретінде лексикалық қорымызды байытып қана қойған жоқ, сонымен бірге, олар халқымыздың тарихын, мәдениетін, рухани өмірін, дүние танымын, философиясын, психологиясын өз бойына жинақтап жүрген құнды да құнарлы лексикалық бірліктер. Оларды жан-жақты зерттеу сол байлықты ашып, оны халқымыздың игілігіне жарату деген сөз болып шығады.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: қазақ тілінің лексика-семантикалық, лингвистикалық зерттеулеріндегі адамның жас және жынысына қатысты атауларының ерекшеліктерін анықтау-зерттеудің негізгі мақсаты. Нысан етіп алып отырған атаулар мен сол атауларға қатысты тұрақты тіркестерді түгел жинап, оларды әрі тіл білімі тұрғысынан, әрі лингвистикалық тұрғыдан жан-жақты қарастыру, әр атаудың, әрбір фразеологиялық тұрақты тіркестердің мағыналарын ашу, сөйтіп сол мағыналардың астарында жатқан ұлттық ерекшеліктерді, яғни қазақ халқына тән ой-сананы, дүниетанымды, наным-сенімдерді, мінез-құлықты, психологияны, салт-дәстүрді, бір сөзбен айтқанда, ұлтымыздың рухани байлығы мен мәдениетін, тарихын айқындау. Осы мақсатқа жету үшін мынадай нақты міндеттерді шешу көзделді:
-жас пен жыныс атауларының құрамы мен құрылымдық-семантикалық ерекшеліктерін анықтау;
-түсіндірме сөздіктерде жас пен жыныс атауларының мағынасын кешенді сипатта ашу;
-еркек пен әйел атауларының қоғам өміріндегі, ұлттық мәдениеттегі рөлі мен орнын оны сипаттайтын тілдік деректерді лингвомәдени бағытта айқындау, концептілерінің лексика-семантикалық, концептуалдық мазмұнын аялық білім деңгейі тұрғысында түсіндіру.
-жас пен жыныс атауларына қатысты тұрақты тіркестер, мақал-мәтелдер, теңеу, метафора, символдардың мазмұнындағы концептілік өрісті анықтау.
Диплом жұмысының ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы: адамның жас ерекшелігіне, жынысына байланысты атаулар мен тұрақты тіркестер бұрын зерттелінбесе, енді ол жан-жақты әрі түбегейлі зерттелініп отыр. Бұлар жай ғана тілдік тұрғыдан да зерттелінді. Ол үшін, алдымен тиісті атаулар мен тұрақты тіркестер, мақал-мәтелдер, қанатты сөздер түгелімен жиналып алынды. Содан соң сол мол материалдарға сүйене отырып, олардың жасалу жолдарын, шығу төркіндері, даму тарихы, себептері ашылды, мағыналары мен ұғымдары айқындалды. Айқындалған этнолингвистикалық мән мағыналар мүмкіндігінше толық сараланды. Сараланған этнолингвистикалық ерекшеліктер, фразеологиялық тұрақты тіркестер арқылы, халықтық мақал-мәтелдер мен ақын жыраулардың өлең жырлары арқылы дәйектелініп отырды. Міне, бұлардың бәрі жұмыстың ғылыми жаңалықтары болып есептелінді. Зерттеудің нәтижелерін мен тұжырымдарын ұлттық дүниетанымды, ұлт мәдениетін тіл арқылы танытуға арналған дәрістерде, көркем мәтінді лингвистикалық талдауға арналған арнайы курстарды жүргізуде, Әлеуметтік лингвистика, Лингвоелтану пәндерін оқытуда, жалпы тіл тарихының теориялық және практикалық мәселелерін әрі қарай зерттеуде монографиялық еңбектер, жоғары оқу орындарына арналған оқу құралдарын дайындауға, сонымен қатар, лексикология пәндері бойынша оқылатын дәрістер мен өткізілетін арнайы курстарда, семинарларда қолдануға болады.
Зерттеу обьектісінің теориялық және әдіснамалық негізі: жұмыста қарастырылған жас пен жыныс атауларының құрылымдық-семантикалық сипаты ашылып, одан да басқа жас ерекшелікке және жынысқа қатысты лексемалар, фразеологиялық тіркестерінің құрамы белгіленді. Қазақ тіліндегі жас пен жыныс атаулар жүйесі сөздік құрам, семантикалық құрылым, лексикографиялану заңдылықтары тұрғысынан зерделенді. Зерттеу барысында қол жеткен ғылыми нәтижелер мен тұжырымдар лексикография теориясы мен практикасы, тарихи лексикология, этнолингвистика, лингвомәдениеттаным, лингвистикалық зерттеулер т.б. ғылыми пәндердің нысанасындағы теориялық мәселелерді айқындауға, дамытуға жәрдемін тигізеді.
Диплом жұмысының құрылымы: жұмыс кіріспе, негізгі екі тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 АДАМНЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІНЕ ҚАТЫСТЫ ТІЛДІК БІРЛІКТЕР

1.1 Адамның жас ерекшелігіне қатысты атауларды тақырыптық және мағыналық жағынан топтастыру

Жас дегеніміз адам ғұмырының белгілі бір кезеңін белгілейтін өлшем. Жас адамның физиологиялық, морфологиялық және психологиялық дамуының көрсеткіші болып табылады. Жас ерекшелік физиологиясымен және психологиямен байланыстыра қараймыз. Адамның жас ерекшелік кезеңін үш топқа бөлеміз. Бұл кезеңдерді психология ғылымының жас ерекшелік психологиясы деп аталатын арнаулы саласы зерттейді. Мысалы, баланың туған уақытынан бастап бастауыш білім алғанға дейінгі психикалық даму жолын жас ерекшеліктері психологиясының балалар психологиясы бөлімі зерттейді. Жас кезеңдерінің қалған түрлерінің ерекшеліктерін жас ерекшеліктері психологиясының жасөспірімдік, жастық, егделік, кәрілік деп аталатын бөлімдері қарастырады. Кәрі адамдардың жас ерекшеліктерімен арнайы түрде геронтология ғылымы айналысады. Сонымен бірге, жас-қоғамдағы маңызды демографиялық көрсеткіштердің бірі саналады. Халықтың құрамы мен демография қуатын есептеуде жас ерекшеліктері ескеріледі. Жас ерекшеліктеріне байланысты халық санында болатын өзгерістердің динамикасын демографиялық статистика ғылымы қарастырады. Белгілі бір шақтық кезеңге тән анатомиялық-физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерді әдетте жас ерекшеліктері деп атайды. Сондықтан педагогика және психология балалардың жас ерекшеліктеріндегі шираңтықты, өзгерімпаздықты айқындайды, тәрбиеленушінің және қоршаған ортамен жасайтын қарым-қатынастар жүйесіне тәуелді болатынын атап көрсетеді. Қазіргі заманғы ғылымда адамның жас ерекшелігіне қарай оның даму кезеңдерін мынадай топқа бөледі.
1) туғаннан 1 жасқа дейінгі бөбектік кезең;
2) 1 мен 3 жас арасындағы сәбилік кезең;
3) 3 пен 7 жас арасындағы мектеп жасына дейінгі кезең.
Мектеп жасының өзі 3-ке бөлінеді:
1) 7 мен 9-дың арасындағы төменгі сынып оқушылары (балдырғандар);
2) 10 мен 14-тің арасындағы ортаңғы сынып оқушылары (жасөспірімдер);
3) 15 пен 18-дің аралығындағы жоғары сынып оқушылары (бозбалалар).
Жас кезеңдерінің бұдан кейінгілері жастық жақ (18-21), кемелдену (22-
60 жастың арасы), егделік ( 64-71 жас), кәрілік (75-90 жас) деп бөлінеді [1].
Қазақ халқы адамның өсу мезгілін әр кезеңдерге бөліп, бұл мезгілдерді, жеке-жеке атаулармен атаған. Ал бүгін кейбір атауларды дұрыс қолданбаймыз. Бала, жігіт, орта жас, егде, шал деп бөле саламыз. Әр сөзді дұрыс қолдану үшін осынау түйіндерге назар аудара жүрелік.
1 жасқа дейін-шақалақ, нәресте
1 жастан 10 жасқа дейін-сәби
1 жастан 2 жасқа дейін-қыз бала-бөпе, ұл бала-бөбек
2 жастан 3 жасқа дейін-бүлдіршін
3 жастан 5 жасқа дейін-балдырған, балауса
6 жастан 7 жасқа дейін-бала, балақай
8 жастан 12 жасқа дейін-ойын баласы, жеткіншек
13 жастан 15 жасқа дейін-ересек бала, жасөспірім
16 жастан 19 жасқа дейін-бозбала, бойжеткен
20 мен 30 жас аралығы-жас жігіт, қыз
30 бен 40 жас аралығы-дүр жігіт, аға, еркек, кәрі қыз, келіншек
40 пен 50 жас аралығы-ер түлегі, отағасы, әке, көке, әйел, ана, тәте
50 мен 60 жас аралығы-жігіт ағасы, сары кідір әйел
60 пен 70 жас аралығы-қарасақал, ата, қара кемпір, апа, әже
70 пен 80 жас аралығы-ақсақал, ақбұрым
80 мен 90 жас аралығы-ақ үрпек шал, ақ үрпек ана, қарт, қария
90 мен 100 жас аралығы-селкілдек шал, селкілдек кемпір
100 жастан жоғары-кейуана, баба
Мүшел жас:
Мүшел-13 жас (ер жете бастау)
2-мүшел-25 жас (жігіттік жас)
3-мүшел-37 жас (ақыл тоқтау)
4-мүшел-49 жас (орта жас)
5-мүшел-61 жас (орта жас)
6-мүшел-73 жас (қарттық)
7-мүшел-85 жас (кәрілік)
8-мүшел-97 жас (қалжырау)
9-мүшел-109 жас (шөпшек сүю)
10-мүшел-121 жас (немене сүю)
Жас сипаты:
10 жасқа дейін - қозы жасы деп қозы - лақ бақтырған,
10 мен 20 жас аралығын қой жасы деп қой, ешкі бақтырған,
20 мен 30 жас аралығын жылқы жасы деп жылқы бақтырған,
30 жас - орда бұзар,
40 жас - қылыш жас, қырықта қамал алар,
50 жас - ел ағасы, ердің жасы,
60 жас - пайғамбар жасы, алпыстың асқары, алмыстың асуы, арқаралы алпыс,
70 жас - жетпістің белесі,
80 жас - сексеннің сеңгірі.
Бауыржан Момышұлының қарттар жайлы айтқан сөзінде ол жасы үлкен қарттарды шал, қария, ақсақал, абыз деп төртке бөлген. Отбасы, ошақ қасынан ұзап шыға алмай, түтін аңдып, үй аралап, саяси өсек айтатын қарт - шал. Өз әулетін шашау шығармай уысында ұстап, билік жүргізген қартты қария деп, тұтас бір ауылдың жоқ - жітігін түгендеп, жыртығын бүтіндеп, азаматын атқа мінгізіп, айдынын асырып отыратын қартты ақсақал деп, бүкіл елдің сөзін сөйлеп, намысын жыртып, дау - дамайын шешіп, арғы - бергі тарихтан әңгіме қозғап, тұла бойына ұлттық рух, ізгі қасиеттерді молынан сіңірген қартты абыз деп атаған [2].
Ғалымдардың топтастыруына келсек, олар дүниедегі барлық ұғымдар мен құбылыстарды яғни әлемді адам, қоғам және табиғат деп үш топқа бөледі, олардың әрқайсысын жеке-жеке таратады. Әрине, бізге бұл салалардың бәрін таратып жатудың қажеті жоқ. Орысша-қазақша, қазақша-орысша сөздіктерді пайдалана отырып, адамның жасы деген тақырыпқа қатысты сөздерді анықтадық.
Әлди-крошка
Бөпе-крошка
Бөбек-младенец
Сәби-дитя, младенец; грудной ребенок
Нәресте-младенец, младенчества, младенческий; новорожденный
Бүлдіршін-малыш, малый, малютка
Балдырған-малыш, малышка
Балақай-детка, дитятко, мальчуган
Балақан-деточка
Бала-ребенок, мальчик; мальчишка; детский
Балалар-дети, детка, детки; ребята
Балалық-детства, детскость; ребячества; мальчишество, мальчишеский
Балғын-юный
Жеткіншек-отрочество, подросток
Бозбала-парень, паренек
Жас-молодой, моложе; молод, молода, молодо; молодежный
Жастар-молодежь
Жастық-молодость
Жасаң-моложавый; незрелый
Жас өспірім-юнец, юнца, юноша
Жас өспірімдік-юность, юношество, юношеский
Жас ұлан-юноша
Жас ұрпақ-юное поколение; младшее поколение
Жігіт-джигит
Жігіт ағасы-детина, взрослый джигит
Ересек-взрослый
Есейген-зрелый
Егде-пожилой
Отағасы-хозяин дома
Кексе-пожилой
Мосқал-пожилой
Кәрі-старый, старческий
Кәрілік-старость
Қарт-старик, старина
Қарттық-старческий, старость
Қария-старец
Сөзжасамның лексика-семантикалық тәсілі ешқандай жұрнақсыз-ақ, ешқандай сөз тіркестірусіз-ақ жаңа сөз жасау екені белгілі. Мұндай жағдайда сөзжасамның қайнар көзі-тілімізде бұрыннан қолданылып келе жатқан жалпыхалықтық сөздердің мағынасында болатын әр түрлі өзгерістер жаңа сөз жасаудың лексика-семантикалық тәсілінің негізін қалайды.
Лексика-семантикалық тәсіл - терминжасау тәсілдерінің бірі. Оны басқа тәсілдерге қарағанда термин жасаудың басты негізгі тәсілі деп бағалауға да болады. Өйткені ұлт тілі негізінде жасалған ғылыми терминдердің көпшілігі осы тәсіл арқылы арқылы жасалған терминдер. Жоғарыдағы лексика-семантикалық топтарға қатысты сөздер тек осылармен ғана шектеліп қоймайды. Ал егер сол лексика - семантикалық топтарға кіретін сөздерді түгел жинақтау керек деген мақсат қойған болсақ, онда әлгі топтардағы әрбір түбір атаулардан жасалған туынды түбірлер мен біріккен сөздерді, қос сөздерді, сондай - ақ, күрделі сөздер мен сөз тіркестерін түгел қосып, ол лексика - семантикалық топтардың қатарларын бұдан да гөрі молайта түсуге әбден болады [3].

1.2 Адамның жас ерекшелігіне қатысты атаулардың лексика-семантикалық және этнолингвистикалық сипаты

Адамның жас ерекшелігіне қатысты атауларының этнолингвистикалық жағынан зерттеу қазақтың салт - дәстүрімен байланысты қаралды. Бәсіре атау-салты қазақтарда бала туғанында оған бір құлынды атап, бәсіре береді. Ежелгі наным - сенім бойынша, өмірге келген баланың аман-сау ер жетіп, есеюы осы бәсіремен тығыз байланысты. Сол себепті бәсіреге берілген құлынға (ол тай болғанда да) мінбейді, бас-қаға бермейді, сойып жемейді, сатпайды. Үш күн ішінде нәресте дүниеге келісімен үш күннен кешіктірмей оған ат қойылуға тиісті. Бұл қазақ салты бес күннен кейін жаңа туған балаға бес күн толғанында оны бесікке салады. Оған көрші - көлемнің әйелдері шашу алып келіп, тышты ма жасатып, сәбиді сән - салтанатпен бесігіне бөлейді. Қырық күн толғаннан кейін нәрестенің туғанына қырық күн толғанша, оны бір күн сабынды сумен, бір күн тұзды сумен, бір күн жұпар иісті шоппен (марал оты) кезекпе - кезек шомылдырады. Тұзды суға түсіп, тұзға піскен сәби шымыр болып өседі, денесі жарақат алса, жарасы тез жазылады. Сәбидің алғашқы қырық күні қауіп - қатерге толы деп есептеледі. Осы кезеңнен аман - сау өтіп, мойны қатқан соң көңілі орныққан ата - анасы оны қырқынан шығарады. Ұл баланы қырық күнге жеткізбей, 37 немесе 39 күнде, қыз баланы қырық күннен асырып, 42 немесе 44 күнде қырқынан шығару қажет. Бұл кәдеге шақырылған әйелдер ыдысқа қасық су құйып, күміс теңгелер салып, баланы суға шомылдырып, қырық күнге дейін алынбаған сұт тырнағы мен қарын шашын алады. Нәрестенің қарын шашын алған әйелді сыйлықсыз қайтаруға болмайды. Нәрестенің қарын шашын шүберекке түйіп, баланың оң иығына қадайды, тырнағын жерге көміп тастайды. Қырқынан шыққан нәрестеге ит көйлек кигізеді.
Дәмету келіннің емшектегі жас сәбиі бар енелер бір үйге қонаққа барса, сол үйдің дастарханынан бір дәмді үйіне ала келеді. Жөн - жосықты білетін әйелдер: келіннің дәметіп, емшегі ісіп қалмасын, мына тағамнан ала кет деп, өздері - ақ салып береді. Бұл - дәмету ырымы. Екі үш ай өткенде бұл кезде нәресте айналасындағы дыбысқа елеңдеп, анасының дауысын ажырата бастайды, осы кезде анасы бесік жырын айтып, халқымыздың әсем сазын, ана тілінің ұлттық үнін оның құлағына сіңіре бастауға тиісті. Халқымыз: сүтпен кірген мінез сүйектен кетеді,-дейді. Балаға тәрбиені бесік жырынан бастаудың маңызы айрықша
Алты айдан соң: Бұл кезде сәби талпынып, еңбектеуге бейімделе бастайды. Ата - анасы балам тез еңбектеп кетсін,-деп, көрші - көлемнің әйелдерін жинап, бауырынан табақ алу ырымын жасайды. Арнайы пісірілген бір табақ дәм талпынып тұрған сәбидің оңынан сол жағына, солынан оң жағына жүгіртіліп, тез еңбекте!, тез еңбектеп кетсін! деген сөздер айтылады. Жеті айға толғанында бұл кезде шешесі сәбиіне қосымша піскен сүт, жұмсақ ет беріп қоректендіреді. Осы кезеңге байланысты халқымызда: бала етке бола жөргегін сатады,-деген сөз бар.
Тоғыз - он бір айында: Бұл кезде бала қаз тұрып, жүруге талпынады. Ол тәй - тәйлап жүре бастасымен - ақ ата - анасы балам тез жүріп кетсін,-деп, тұсаукесер тойын жасайды. Тұсаукесер тойы міндетті түрде аталып өтуге тиісті қуаныш. Сәбидің тұсауын ала жіппен кеседі.
Бала сыны: Қазақтар көреген, данагөй кісілерге баласын емшекте жатқанында да, алғашқы мүшел жасқа толарында да сынатуды дәстүр санаған. Олар баланың дене бітіміне, тал бойындағы ерекше белгілеріне, жатысына, ұйықтауына қарай мынандай болжамдар жасаған. Бір құлағынан екінші құлағы үлкен болса - құйшы, маңдайы кең болса - жайдары, құлағы мен аузының арасы жақын болса - отырықшы, желкесінің шұқыры болса - жалқау, бас бармағы үлкен болса - сері, бармағы майысқан болса - шебер, бетінде қалы болса - балуан болады. Нәресте анасының омырауын тас қылып ұстап отырып емсе - сараң, алақаны ашық, алаңсыз емсе - жомарт, ер бала көзін ашып ұйықтаса - бақытты, жары сұлу болады. Қыз бала осылай ұйықтаса - күйеуі көрікті болып, бақытты өмір сүреді. Нәресте үнемі жастықтың үстінде ұйықтаса - ел басқаратын көсем, көрпені тұмшалап орап алып ұйықтаса - ынжық, шалқасынан жатып ұйықтаса - мінезі жайдары, аяқ-қолын төрт жаққа созып, бейжай ұйықтаса - төрт құбыласы тең кемеңгер әрі батыр болады.
Сырға тойы ертеректе баласы тұрмай жүрген ата - аналар ұлының оң құлағын тесіп, оған сырға тағып қойған. Баласы ержеткен соң той жасап, құлағынан сырғасын алған. Осы қуаныш - сырға тойы деп аталған. Бес жасқа толысымен ұл бала бес, жеті, тоғыз жасқа толғанында сүндетке отырғызылып, сүндет тойы жасалады. Баланы сәрсенбінің сәтінде сүндетке отырғызады. Ашамайға мінгізу ұл бала жетіге дейін жерден жеті таяғын жеп, есейген соң оны ашамайға мінгізу салты жасалады. Ашамай - ердің қарапайым түрі. Жуас атты ерттеп, үстіне ашамай салып, оған алғаш рет баласын отырғызып, атпен жүргізуді үйреткен ата - анасы ашамайға мінгізу тойын өткізеді, ашамайға міну - баланың ат жалын тартуы деп саналады. Ашамайға мінген балаға әулеттің үлкен ақсақалы ақ батасын береді.
Тоқым қағу ашамайға мінген бала көп ұзамай өзінің бәсіресіне мініп, бірнеше рет үйінен алысқа шығады. Ата - анасы оның құрметіне бір малын сойып, тоқым қағар кәдесін жасайды. Қазақтар көбінесе тоқым қағарды балаға он жас толысымен өткізеді.
Қозы жасы баланың кейінгі жасы. Бұл кезде қазақ баласы қозы баққан. Әлгі атау соған байланысты шыққан. Қой жасы қозы жасындағы бала он беске толысымен, отау иесі болатын жасқа келді деп есептеліп, оның жасы-қой жасы деп аталады. Бұл жастағы баланың кәсібі қой бағу болғандықтан, ол осындай атауға ие болған. Қой жасы - он бес пен жиырма бес жастың аралығы. Жылқы жасы жиырма бес - қай жастың да белі бекіп, қабырғасы қатқан шағы. Қазақтар тұлық төресін жасы жиырма беске, яғни жылқы жасына келген жігіттерге ғана сеніп тапсырған. Жылқы жасы - жиырма бес пен қырық жастың аралығы. Патша жасы шығыс халқы қырыққа толған адамды күш - қайраты толысқанымен, ақыл - парасаты әлі де толысқан жоқ деп, ондай адамды патша (хан) қойғызбаған. Қырыққа толған адамды - патша жасындағы адам деп атау содан шыққан. Я, қырық жас - патша жасы. Бұл жаста ел басқарған адамдар қазақта көп. Адам жасының үш кезеңі;
1. жас дәурен - 50 жасқа дейінгі аралық.
2. орта жас - 70 жасқа дейінгі аралық.
3. қайтқан кез - 70 жастан асқан кезең.
Мүшел жас әрбір 12 жыл қайталанған сайын есептеліп отырады. Адамның мүшелі бес топқа бөлінеді. Олар: балалық мүшел, жігіт мүшел, кісілік мүшел, кәрілік мүшел, таусыншық жас.
Қазақтар жаңа туған нәрестеге азан шақырып ат қоюмен қатар, оларға бір жастан жүз жасқа дейін қосымша атаулар да береді. Оның бірі құрметтеу, ұлықтауды білдірсе, екіншісі кемсіту, жек көруді танытады. Ер адамның үш жұрты бар. Олар: өз жұрты, нағашы жұрты, қайын жұрты. Қалыптасқан дәстүр бойынша ондағы адамдардың туыстық жақындығына, жас мөлшеріне қарай өзіндік атауы ғасырлар бойы қалыптасып, халқымыздың сана - сезіміне сіңіп кеткен. Мұның сыртында адамдардың құрметіне, дене пішініне, мінез - құлығына да байланысты атаулар айтылады [4].
Академик Ә.Қайдар өзінің Этнолингвистика деген мақаласында: Халықтың дүниетанымы мен болмысы оның тек тілінде сақталып, тіл арқылы көрініс тауып отыр. Әр түрлі заттың, құбылыстың аты-жөні, сыр-сипаты, қозғалыстық қатарлар, әдет-ғұрып, салт-сана мен дәстүрлер жайлы мағлұматтар бәрі-де кейінгі буындарға тек тіл фактілері арқылы ғана, яғни тілдегі сөздер мен сөз тіркестер, фразеологизмдер мен мақал-мәтелдер, аңыз ертегілер арқылы ғана келіп жетуі мүмкін емес,-деп жазды. Қазақ ғұрпында бас киім көріктілік пен сәнділікті, баршылықты білдіретін қасиетті киім саналған. Қазақтың дос аяғына қарайды, дұшпан басыңа қарайды дейтін мақалы осы жайдан қалыптасқан болу керек. Қазақ әйелдерінің бас киімдері олардың жасы мен отбасы жағдайына байланысты бір-бірінен көп ерекшеленіп отырған. Жазды күні қыздар түрлі-түсті жібек, барқыт, мақпалдан тігілген, төбесі жайпақ, дөңгелек тақия киген. Қыздардың негізгі киетін бас киімі кәмшат бөрік болған. Әйелдердің ең қымбат бас киімі қалыңдықтың тойға киетін сәукелесі есептелген. Ері бар егде тартқан әйелдер әшекейі жоқ, ақ матадан тігілген бас киім киген немесе жаулық тартқан. Жаулық-әйелдер басына тартатын орамал. Жаулықтың жібектен, матадан, жүннен жұқа етіп тоқылғаны да, қалың етіп тоқылғаны да болады. Жүннен қалыңдап тоқығанын бөртпе деп атайды. Жібектен не матадан шашақ шығармай тоқыған түрін салы деп те атаған. Қазақ әйелдерінің жас ерекшелігіне қарай жаулық әртүрлі болады. Бұл сөз түркі тілдерінің бәрінде-де кездеседі [5].
Педагогика ғылымы жас ерекшеліктерін анықтауға баланың дамуын үнемі қозғалыс үрдісі ретінде қарастыра отырып, бұл қозғалыстан сан жағынан жинақталу , сапа жағынан елеулі өзгерістер болатынын алға тартады. Мәселеге бұлайша қарау балалардың дене және психикалық дамуының бірқатар кезеңдерін белгілеуге мүмкіндік береді. Осының негізінде мектеп жасындағы балалар мен жасөспірімдердің өсіп - жетілуін мынадай кезеңдерге бөлу қабылданды:
1) төменгі сынып шағындағы кезең (7 жастан 11 жасқа дейін);
2) негізгі мектеп шағындағы жеткіншектік кезең (12 жастан 15 жасқа дейін);
3) орта мектеп шағындағы жасөспірімдік кезең (15 жастан 18 жасқа дейін).
Соңғы жылдары симпозиумда қабылданған жас кезеңдерінің сызбасына жаңа туған баладан бастап жасөспірімдік шаққа дейінгі өзгерістер кіреді. Олардың сатылары:
1. Жаңа туған бала (туған сәттен бер - екі айға дейін)
2. Нәрестелік шақ (бір - екі айдан бір жылға дейін)
3. Ерте сәбилік шақ (бір жастан үш жасқа дейін)
4. Мектепге дейінгі балалық шақ (төрт жастан жеті жасқа дейін)
5. Бастауыш мектеп жасы (жеті жастан он бір, он екі жасқа дейін)
6. Жеткіншек шақ (он бір, он екі жастан, он төрт, он бес жасқа дейін)
7. Жасөспірім шақ (он төрт жарым жастан, он жеті жасқа дейін).

1.3 Адамның жас пен жынысына қатысты атауларының өзара байланысы

Жас пен жыныс атауларының өзара байланысы мен айырмашылығы бар. Жыныстар арасындағы гендерлік айырмашылықтың алғашқы белгілері бала жастан байқала бастайды. Психолог ғалымдардың пікіріне сүйенсек, балалар өздерінің ұл не қыз екенін екі жастан бастап сезінеді. Үш жаста олардың 75 %-ы қай жынысқа жататынын ажырата алады. Сонымен бірге айнала-сындағыларды ұл не қыз, әйел немесе еркек деп айырып қарауға бейімделеді, бірақ жыныстың өзге айырмасын біле бермейді. 34 жаста балалар әке мен шеше, әйелі мен күйеуі ұғымдарынан гөрі апа, аға ұғымдарын тез меңгереді. Ойын кезінде қыз әйел рөлін, бала еркек рөлін таңдайды. Ата-ана мен ересек жанұя мүшелерінің балаларға түсінікті бола бермейтін құпия тілі деген болады, ұл мен қыздың, өз жынысына орай сөйлер сөзі де ерекше болып қалыптасады. Жалпы алғанда, жас ұланды ана тіліне баулу ісі олардың жыныстық жастық ерекшеліктерін ескеру негізінде жүргізілуі шарт [6]. Қазірде жасөспірімдер арасында қатынастың электрондық және ұялы байланыс түрлері кеңінен тараған. Ұялы байланысты қыз балалар да, ер балалар да бірдей пайдаланады. Алайда интернет тілін ер балалар жетік меңгерген. Демек, гендерлік лингвистикалық зерттеулерде электрондық қарым-қатынас ерекшеліктерін де ескерген абзал.
Қазақ дәстүрінде ұл әкенің, қыз шешенің баулуына бөлініп, тәрбиенің түрі өзгереді, біртіндеп гендерлік дағдыларға бейімделе бастайды. Халқымыздың салт-дәстүрімен біте қайнасып жатқан гендерлік ерекшеліктер тіліміздің інжу-маржандары халық ауыз әдебиеті үлгілерінде, мақал-мәтелдерде, тұрақты сөз тіркестерінде кең қамтылған. Жас, жыныс айырмасын сипаттайтын гендерлік фразеологизмдердің басым көпшілігі ұл балаға қатысты қолданылады. Мысалы: ат ұстар, ат байлар, ат қосшы, қазан бұзар, қыз теке, отау иесі, ашамай міну, тоқым қағар, т.б. Мақал-мәтелдерде көбінесе ұл мен қыз қатар қойылып, салыстырылып беріледі: Үй иесі-ұл, төр иесі-қыз; Қыздың ұяты-шешеге; Қызы анадан үйренбей өнеге алмас; ұлы атадан үйренбей сапар шекпес; Қызы мінезді келсін, ұлы өнерлі келсін, т.б. Қазақ қоғамында қалыптасқан мәдени дәстүр бойынша балалық шақтың әрбір кезеңінде ересек өмірге бейімделу, әлеуметтену, дәлірек айтқанда, ұл-еркек, қыз-әйел болу қағидаларын игеріп, гендерлік нормалар мен рөлдерге машықтануы маңызды болып саналған.
Халқымыз қыздың әлеуметтік жасын ескерген. Ер жетіп, балиғатқа толған қызын ұзатқанға дейін бойжеткен, ұзатылатын қыз, атастырылған қыз, қалыңдық деген гендерлектілермен атаған. Тілімізде қыз бейнесін айшықтайтың образды тіркестер жетерлік. Солардың ішінде беті ашылмаған, он екі де бір гүлі ашылмаған, салиқалы қыз, хор қызы тұрақты сөз тіркестерімен қатар көркем тілмен оюланған гендерлектілерді де атап өткен жөн. Мысалы, жас ерін, нәзік бел, сәбидің білегіндей торғын тамақ, мақпалдай екі беті үлбірейді, миуалы пісіп тұрған жас алмадай, т.с.с. Он бесте отау иесі саналған бозбала да есейіп, бойы да, ойы да өсіп, күш-қуаты артқан, жетілген, ер-азамат болып жігіт жасына да жетеді. Халық ұғымында жігіт жасына сай батыл, ер жүрек, өткір, бір сөзді, ақылды, білімді, яғни сегіз қырлы бір сырлы болуы шарт. Осы ретте мынадай гендерлектілер кездеседі: Жігітті жігірінен таны; Жақсы жігіт: он бесінде жас емес, жүзге келсе де, пәс емес, т.б. Бұл сияқты мақал-мәтелдер жігіттің гендерлік рөлін бекемдей түседі. Жігіттік шақты бейнелейтін жас жігіт, зіңгіттей жігіт, қылшылдаған жігіт, жігіт-желең, күйеу жігіт, сақа жігіт гендерлектілері жігіттің физиологиялық толысуы ғана емес, гендерлік әлеуметтенуін де білдіреді. Осы тәріздес гендерлік жас аталымдарын башқұрт тілінен де кездестіруге болады. Мәселен, башқұрт тілінде егет (жігіт) айғыр тотоп менерлек егет (айғыр тартып мінерлік жігіт), типһэ,тимир озорлок (тепсе, темір үзерлік), кэлэш эйттерерлек (күйеу боларлық жігіт), т.б. түрінде келіп, жас шамасына қарай жігіт атқаратын істерді мегзейді.
Адамның кемел жасқа жетіп, есейген шағында белсенділігі артады, бұл кезеңде еркек те, әйел де жоғары әлеуметтік мәртебеге қол жеткізіп, соған сәйкес гендерлік рөл атқарады. Бүгінде де әйел мен еркектің жас деңгейін бағамдайтын гендерлік өлшемдер ұлттық дәстүрімізден алшақтай қойған жоқ. Замани талаптармен сабақтаса келіп өмір салтынан, еңбектен және қоғамдық-саяси, мәдени-танымдық, отбасылық-тұрмыстық қатынастан көрініп отырады. Бірінші топ (адамның жасы) бөбекхана, емшек баласы, сәбилік, сәбихана, балаша, кішкентай бала, бала шаға, балабақша, балалар бөлмесі, балалар үйі, бөбектер үйі, балалық шақ, жастық шақ, егделік, кіші, кішілік, үлкен, үлкендік деген сөздермен, екінші топ (еркек) бозбалалық, інілік, ағалық, күйеулік, әкелік, әкеше, аталық, ақсақалдық, шалдық, бойдақ, ержігіт, үйленді, күйеу жолдас, ата баба, шал шауқан, малай, құл, әйел алды деген сөздермен, ал үшінші топ (әйел) бике, бикеш, арулық, абысынша, аналық, бәйбішелік, жеңгелік, күндес, күндестік, күндесше, жесір, жесірлік, тұл, тұлдық, бедеу, бедеулік, ұрғашы, ұрғашылық, күң, күңдік, күңше, қыз қырқын, келін-кепшік, кемпір-семпір, қыз жолдасы, кәрі қыз, күйеуге шығу, байға тию деген сөздерді атап өтуге болады. Бұлардың қатарына адамның жасы мен жынысына қатысты әке-шеше, бала-шаға, ұл-қыз, қатын-бала деген сияқты екі жағына да ортақ қос сөздер мен айым (әйел, қосақ), апағай (апа), балабажыр (бала шаға), бозбас (бозбала), бозбалдақ (бозбала), қызалақ (жас қыз), қыз бала (қыз), әйел бала (қыз), шақалақ (сәби) деген сияқты жергілікті диалектикалық атауларды да қосуға болады. Адамның жасы мен жынысына қатысты жоғарыда сөз болған атаулардың басын қосып, оларды өзгеше принциппен басқаша да топтасыруға болады. Мысалы:
Сәби қарт
Әлди, бөпе, бөбек, сәби, нәресте, бүлдіршін, балдырған, балғын, балақай, балапан, бала
Жеткіншек, жас, жасаң, жас өспірім, жас ұрпақ, жас ұлан, жігіт
Ересек, есейген, егде, отағасы, кексе, қақсал, мосқал, кәрі, қарт, қария, ақсақал
Ұл ата
Ұл, ұлан, бозбала, жігіт, жігіт ағасы;
Күйеу, күйеу бала, күйеу жігіт, әке;
Ері, күйеуі, байы.
Қорыта айтқанда, тілді біліктілікпен дамыту үшін тілдің әлеуметтік жіктелуі мен адамның жыныстық айырмасы арасындағы байланысты яғни гендерлік жіктелімді зерттеу керек. Ер адамдар қатынастағы адамының жасын, жынысын, әлеуметтік орны, т.б. жеке тұлғалық ерекшеліктерін ескере отырып, ұлттық сөйлеу әдебіне сәйкес, қаратпа гендерлектілерді таңдап қолданады. Қаратпа сөздер көбінесе сыйлау, құрметтеу, т.б. мәнін үстейді. Ерлер арасында жас ерекшеліктеріне қарай (үлкен - кіші немесе қатарлас) ақсақал, қария, бауырым, жігітім, інішек, бала, ағайын, батыр (батырым) тәрізді қаратпалар көп пайдаланылады. Әйел адамдарға қатысты қолданылатын гендерлектілер де (әже, апа, тәте, шеше, апай, сіңлім, қызым, қарындас, т. б.) олардың жас мөлшеріне, жынысына, туыстық қатысына қарай таңдалады. Айталық, әже деп қарт ананың өз немерелері ғана емес, ауылдың үлкені мен кішісі, бейтаныс адамдар да қолдануы мүмкін [7].

2 ТІЛ БІЛІМІ ТАРИХЫНДАҒЫ ТІЛ МЕН ЖЫНЫС МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ

2.1 Қазақ тіліндегі жыныс атауларының тіл деңгейлеріндегі көрінісі

Қазақ зиялыларын қатты толғандыратын бір мәселе бар. Ол ұлттың ұлттық менталитетін жаңғырту, заманға сыйымсызын алып тастап, ал жақсыларының бәрін қалыптастыру. Ол үшін бірінші кезекте халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан өзіндік ерекшелігін, болмыс бітімі мен салт-дәстүрін, сана-сезімі мен әдет-ғұрпын, өмірге көзқарасы мен ұғым түсінігін зерттеуіміз керек. Қазақ-ат қойғыш халық. Өзі тіршілік ететін кең даласына, оның аңдары мен өсімдіктеріне, күнделікті бағып жүрген төрт түлік малына байланысты қойылған сан мың атауларды былай қойғанда адамның өзіне қатысты атаулардың саны өте мол. Әрбір тұлға қоғамда белгілі бір орынды иемденеді және нақты міндеттерді атқарады, ол үшін соған сәйкес, оның құқықтары мен міндеттері, яғни белгілі бір әлеуметтік мәртебесі болады. Жыныстың мәртебелік рөлдік құрамын талдау үшін, ең алдымен әлеуметтану мен әлеуметтік лингвистиканың тірек категориялары болып саналатын тұлға, тұлғаның әлеуметтік мәртебесі мен рөлі туралы негізгі тұжырымдарға тоқталған жөн. Біз күнделікті өмірде тұлғамен адамдармен тығыз қарым-қатынаста боламыз. Күнделікті өмірде және ғылыми тілде бұл терминдер өте жиі кездеседі. Тұлға-әлеуметтік өзара қимыл-әрекеттер мен қатынастардың бірінші өкілі. Тұлғаның кім екенін анықтау үшін, адам, жеке адам, даралық деген ұғымдарды түсініп алу керек. Адам дегеніміз жалпының, ерекшеліктің және жеке өздіктің диалектикалық бірлігі. Бұл жерде жалпы дегеніміз-адамзаттық, ерекшелік дегеніміз-қоғам құрылыстық, таптық, ал даралық дегеніміз-өмір сүрудің жеке түрдегі тәсіл-белгілері. Ал әлеуметтік мәртебе-адамның үлкен әлеуметтік топтың өкілі ретінде (мамандық, тап, ұлт, жас, жыныс) қоғамдағы орны болып табылады.Бұл жерде мәртебелік рөлдер ұғымы пайда болады. Мысалы, жас пен жынысына қарай рөлдер. Жыныстық рөлдер тұлғаның әлеуметтенуі, жас ерекшелігімен қатысты рөлдер (бала - жасөспірім - ересек-қарт) қалыптық рөлдердің орындалуымен сабақтасып жатыр. Қазіргі кезде жыныс ерекшеліктеріне баса назар аударуда. Жалпы жыныс дегеніміз адамдардың биофизологиялық айырмашылықты білдіретін ұғым. Онымен қатар ген деген ұғымда қолданылып келе жатыр. Гендер - әйел мен ердің қоғам туғызған әлеуметтік бейнесі. Жыныстық рөлдер әр қоғамда, әр түрлі этномәдени, діни, әлеуметтік топтар мен жіктер арасында бірдей емес. Олардың өзіне тән ерекшеліктері бар. Алғашқы қауымда әйел мен еркектің, қыздар мен жігіттердің топтық өзіндік тілі болған. Еңбек бөлінісі биологиялық айырмашылыққа құрылған. Қазақтың ер адам түзде, әйел үйде деген сөзі ертеде бекер айтылмаса керек. Осыдан келіп, әр жыныс өкілінің айырма сөздігі пайда болған. Аңшылық пен құрылыс лексикасын еркектер қалыптастырған, ал үй шаруашылығы лексикасын тек әйелдер түзген. Тек қана шаруашылықта ғана емес басқа да зерттеулерде әйелдер мен ерлерге байланысты ,олардың әрқайсысының сөз саптауында кездесетін тілдік бірліктер (сөз, сөйлем, сөз тіркесі, фразеологизм, мақал-мәтелдер) кездеседі. Бұл ғылыми тілде гендерлект болып табылады. Әлеуметтік лингвистика терминдерінің сөздігінде: гендерлект (ағыл. жыныс диалект) - бір этникалық тіл, ұлттық тіл, социолект көлемінде ер адамдар тілдерімен салыстырғанда әйелдер тілінің лексикалық, эмоциялы-экспрессиялы, граматикалық, стильдік және басқа да ерекшеліктері Жыныс, ген ұғымдары лингвистикалық зерттеуде ғана емес басқа ғылым салаларында да мысалға әлеуметтік философия, әлеуметтану, тарих және саясаттану ғылымдарының зерттеу нысанына айналды. Кейінірек зерттеу шеңбері кеңейіп, пәнаралық мәртебе алған кезеңде гендер термині тіл біліміне жаңа мағынада енді. Адам қоғамда әйел немесе еркек болып бөлінеді. Сондықтан гендерлік зерттеулермен, алдымен социология, сонымен бірге педагогика, психология, тарих, демография және т.б. ғылымдар айналысады. Гендерлік зерттеулер феминистік қозғалыстар дамуының жаңа кезеңі болып саналады, өйткені феминистік қозғалыстар әйелдердің өз құқығы үшін күресінен туындаған. Феминизм латынша аударғанда әйел деген мағынаны білдіреді. Феминистік қозғалыстарды зерттеушілері тарихшылар феминизм дамуының үш кезеңін көрсетеді: либералды, маркстік және радикалды. Гендерлік зерттеулерге ерлер мен әйелдердің өзара қарым-қатынасы жатады, олар ерлер мен әйелдердің шын мәніндегі теңсіздігіне байланысты туындайды. Гендерлік зерттеулер XX ғасырдың 30-жылдарындағы Батыстағы әйелдер қозғалысының белсенділігінің артуының нәтижесі. Гендер сөзінің мәні де жыныс сөзімен байланысады, бірақ бұл арнайы термин. Гендер жыныстардың биологиялық емес, әлеуметтік қатынасын сипаттайды [8].
Тұңғыш рет гендер ұғымын ғылыми тіркеске американдық психоаналитик Роберт Столллер 1968 жылы енгізді, ғалым бұл сөзді өзінің Жыныс және гендер еңбегінің атына пайдаланды. Жыныс пен гендер арасындағы терминологиялық айырмашылықты нақты айқындап берген Г.Рубин мен Р.Унгердің еңбектері еді. Қазақ тіліміздегі жыныс сөзін екі мағынада қолдануға болады:
1) биологиялық, яғни жалпы мағынасы. Жыныс дегеніміз-еркек пен әйел арасындағы анатомиялық айырманы білдіретін термин. Биологиялық жыныс екеу, ол-еркек пен ұрғашы;
2) әлеуметтік мағына. Бұл жерде жыныс термині әлеуметтік топқа тән құрылым екенін ескеріп, әлеуметтік жыныс деп аталған. Қазақ тілі білімінде гендерлік факторлар бұрыннан да назарға іліккен, бірақ тек қазіргі кезде арнайы зерттеу нысаны бола бастады. Зерттеу жұмысын жүргізген Б.Хасанұлы еңбектерінде гендер термині көп қолданылатынын атап өткен жөн. Жыныс сөзі ішінара әлеуметтік жыныстық жіктелу, әлеуметтік жыныстану деп кездеседі. Сонымен жыныс дегеніміз адамзат бойына біткен айырым белгі, әйелдер мен ерлер арасындағы психологиялық және әлеуметтік айырмашылықтарды танудың түп негізі. Жыныс категория ретінде екі түрге бөліп қарастырады: биологиялық жыныс және әлеуметтік жыныс [9]. Жыныс мәселесіне қатысты сан алуан пікірлер де аз емес. Соның бірі С.Ушакин жыныс мәселесіне қатысты үш теорияны бөліп көрсеткен.
1) биологиялық фундаментализм теориясы;
2) құрылымдық немесе рөлдік фундаментализм теориясы. Әлеуметтік құрылым негізінде жыныстық рөлдер туындайды;
3) симфолдық фундаментализм теориясы. Сонымен бұл үш теориядан туындайтын қорытынды жынысқа ие болу дегеніміз-дәстүрлі әйелдік не еркектік мінез-құлық үлгілерін қабылдап, оларды жүзеге асыру. 80-ші жылдан бастап жыныс мәселесі зерттеле бастады. Ол зерттеулерде әйел тарихы, әйел психологиясы мәселелерімен қатар әйелдік, еркектік белгілерінің әлеуметтік-мәдени мәніне де назар аударыла бастады. Ал 90-шы жылдарынан бастап ерлерге қатысты маскулиндік зерттеулер бой көтерді. Алайда, ғылымда күні бүгінге дейін гендер табиғаты туралы тұрақты, біркелкі көзқарас жоқ. Бір жағынан, гендерді ойлау құрылымы немесе жыныстың биологиялық және әлеуметтік мәдени қызметін анықтап айырудың ғылыми үлгісі, екінші жағынан, гендер қоғамда қалыптасатын әлеуметтік құрылым ретінде пайымдалуда.
Тіл білімі тарихындағы тіл мен жыныс мәселелерінің зерттелу аясы өте кең. Қазіргі уақытта ғылым саны сан алуан, соған орай әр түрлі ілімдер де бар. Тіл мен жыныстың өзара байланысын зерттеудің екі үлкен кезеңін атап өтуге болады. Олар:
1) биологиялық детерменистік зерттеулер - жеке-дара деректерге негізделген, ретсіз яғни басқа ғылымдармен байланысы жоқ, жүйесіз ізденістер;
2) гендерлік зерттеулер-20 ғасырдың 60-жылдарынан бастап жүргізіліп келе жатқан жүйелі зерттеулер. Тіл білімінің зерттеу аясы кең болғандықтан прагматика, әлеуметтік лингвистика салаларының дамуы, ерлер мен әйелдердің қоғамда қалыптасқан дәстүрлі рөлдерінің елеулі өзгерісі лингвистикалық мәліметтерге жаңаша қарап, жаңа қырынан түсіндіруді қажет етті. Тіл мен жыныс және олардың ерекшеліктерін, өзара байланыстарын зерттеу сонау антикалық дәуірден бастау алды [10]. Орыс тіл білімінде жыныс мәселелері басқа лингвистикалық пәндер аясында қарастырылып келеді. Мұндай зерттеулер екі бағытта қамтыды. 1.Психолингвистикалық және әлеуметтік-лингвистикалық зерттеулер-әйелдер мен ерлерге тән ауызша және жазбаша мәтіндердің ерекшеліктері, сөйлеушінің жас-жыныс айырмашылығының тілдік қарым-қатынасқа ықпалы, ассоциативтік тәжірибе жүргізу кезіндегі жыныс факторының рөлі. 2.Әйел мен еркек аталымдарына байланысты зерттеулер мен тек категориясына қатысты мәселелер. Жыныстың тілге қатысы жөніндегі мәселе грамматикалық тек категориясына байланысты қарастырылды. Ежелгі семантикалық ілім өкілдері анимизм қағидасына сүйене отырып, грамматикалық тек категориясының өзгеруін жыныс ерекшеліктерімен байланыстырылды. Сол пікірдің нәтижесінде ер тегі күш, қуат, белсенді деп жоғары бағаланды, ал әйел тегі әлсіздік, бағыныңқылық мағынасымен сипатталды. Тіл білімі үшін маңызды жалпы теориялық қағида-жыныстың әлеуметтік-мәдени байланыстылығының тіл мен сөйлеудегі көрінісі. Қазіргі өзекті мәселелердің бірі гендерлік лингвистика бағытын қалыптастыру. Гендерлік лингвистика-(ағылш. грамм. тек. және франц. лат. тіл) гендер мен тілдің өзара байланысын зерттейтін гендер мен лингвистика аралығындағы ғылым саласы. Бұл ұғым біз үшін жаңа ғылым, ал жаңа саланың өзіне тән мәселелері болады және аз емес. Олар:
1. Адам жынысы гендердің тілімен анықталғандығы.
2. Тіл мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.