КҮЛӘШ АХМЕТОВА ӘЛЕМІ ЖӘНЕ ПОЭЗИЯ
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Ақын Күләш Ахметова ұлттық поэзияға өзіндік өрнек, өзгешеліктерімен келген, ізгілік иірімдерін нәзік лирикамен, терең тебіреністі толғамдармен еркін жырлайды. Күләш Ахметова уақыт талаптарын жіті зерделеді. Қайсыбір тақырыпты да тереңнен толғап, ақыл - парасат нұрын, көңіл күнделігін, жан жүрек сәулесін молынан түсірді. Атамекен мұратын, ел - жер тағдырын, адам әлемін алуан ізденіс, түрлі салыстырулар арқылы шебер де шешен жеткізді. Күләш Ахметованың ақындық өнері талант қуатымен, көркем нәрімен, сыршыл сезімге толы шындық сипаттарымен даралана түседі. Ақынның махаббат тақырыбындағы өлеңдерінің өзекті мәселелеріне үңіліп, өзіндік өрнек - ерекшеліктерін тану - талмай зерттеуді талап етеді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңыздылығы.
oo Күләш Ахметованың қазақ әдебиеті мен қазақ поэзиясындағы рөлі зерделенді;
oo Күләш Ахметованың әйел, Отан, туған жер, махаббат тақырыбына арнап жазылған шығармаларының танымдық негіздері сараланды;
oo Күләш Ахметованың қазақ поэзиясындағы мақсат - мұраттары айқындалды;
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың басты мақсаты - қазіргі қазақ поэзиясының көрнекті өкілі Күләш Ахметованың ақындық әлемін махаббат тақырыбындағы өлеңдері арқылы қарастыру болып табылады. Сол арқылы танымал тұлғаның әдеби процестегі орын - үлесін, көркемдік мұраттарын, қаламгерлік нысанасын зерделеу. Ақын әлеміне ену, ізденіс арналарына назар аудару, тақырыпты меңгеру, образды ашу, көркемдік амал - тәсілдерді қолдану мүмкіндіктеріне мән беру.
oo К.Ахметованың өмірі мен шығармашылық ғұмырбаянын жаңа уақыт талаптары тұрғысынан зерттеу мен зерделеу;
oo Ақын лирикасындағы атамекен мен адамгершілік сезімдерін, жастық пен достық сырларын кеңінен саралау;
oo Ақын шығармаларындағы ізденіс мұраттарын, көркемдік таным арналарын, көзқарас эволюциясын зерделеу;
oo К.Ахметова лирикасын зерттеу негізінде шығармашылық процес табиғатын ашу, өлең - өнердің сырлы да сыршыл сипаттарына ден қою, ақын мұраты мен көзқарас, қолтаңба табиғатына мән беру.
Зерттеу обьектісінің теориялық және әдіснамалық негіздері. Күләш Ахметованың қаламынан туған жүрек тебірентерлік сыршыл сезімге толы лирикасы, әр жылдарда жарық көрген жыр жинақтары мен ол туралы жазылған әдеби - сын еңбектері негізге алынды.
Жұмыс Күләш Ахметованың ақындық әлемін тереңірек зерттеуге мақсат қойған әрбір жанға біраз мағұлмат береді. Қазіргі кездегі қазақ әдебиетін тануда Диплом жұмысын жоғарғы оқу орындарының студенттері мен мектеп оқушылары үшін қосымша материал көзі ретінде қарастыруға болады.
Диплом жұмысының құрылымы. зерттеу жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттен тұрады.
1 КҮЛӘШ АХМЕТОВА ӘЛЕМІ ЖӘНЕ ПОЭЗИЯ
1.1 Поэзия - сөз өнерінің алтын тәжі
Қазақ әдебиеті мен мәдениетінің сонау көне заманнан бері жасап келе жатқан халықтық туындылары аз емес. Сан салалы өлең - жыр,философиялық терең негізгі ойға құрылған асыл сөз үлгілері - жыр-толғаулар, асқақ ән, сәнді де сазды төгілген күй - көркем өнер саласындағы халық мұрасының асыл куәсі.
Әрбір халықтың рухани байлығы - ғасырлар бойы даму тарихында жасалған, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отыратын мирас. Басқа халықтар сияқты қазақ халқының да өзіне тән тарихи басынан кешкен кезеңдері, өрлеу сатылары, әрбір дәуірге лайық мәдени мұрасы, асыл өнері бар . Адамзат ақыл-ой туғызған небір ғажайыптар ішіндегі уақыт сынына төтеп беріп, адамзатпен жасасып келе жатқан ең көне, ең бір құдіретті өнер - ол сөз өнері. Дүниені билейтін - сөз, сөзді билейтін - атақты шешендер, би-көсемдер, ақын-жыраулар екені белгілі жәйт.
Халқымыз қалдырған көсемсөз өнері баға жетпес мол қазына. Оның ішінде қамал бұзар қаһарлысы да, шебер қиылысқан қисындысы да, нөсердей құйылған төкпе туындысы да мол. Асылды жасықтан айыра білген халық шешендерінің аузынан шыққан философиялық тұспалдар мен нақылдар өмір ережесіндей келе ұрпаққа ауысып, адамгершілік үшін қызмет істеп келеді.
Поэзия - халық ауыз әдебиетінен бері сақталып, дамып келе жатқан әдебиеттің үлкен бір сырға толы саласы. "Поэзия" термині бізге грек тіліндегі "piesis" сөзінен енген. "Жасаймын", "тудырамын," "шығарамын" деген мағынаны білдіреді. Адам өмірінің қат - қабат қыры мен сыны, қуанышы мен қайғысы, арманы мен мұраты - барлығы да поэзияда боумен, сан қилы философиялық терең де сырлы ою-өрнегімен көрініс табады. Поэзияда көркемдік тәсілдер мен бейнелеу құралдарын, тілдің ырғақтық, интонациялық байлығын қолдануда өзіне ғана тән ерекшеліктері бар. Поэзиялық шығармаларға тән айырықша тағы бір қасиет - өмір құбылыстарын терең эмоциялық сезімталдықпен қабылдап, соған орай әсерлі, тартым ды көркем бейнелеу. Алайда поэзияда адамның ой-сезімі әдейі сырттай көркемделмейді.
Поэзия -әлемдік өмірдің қан тамырының соғуы, сол өмірдің қаны мен оты, жарығы мен күні [1, 141 б.].
Әр заман поэзиясының өзіне лайық күйі мен үні бар. Адам баласының бүкіл тарих бойына ілгері өсіп дамуы қаншалықты тынымсыз, толассыз жүріп жатқан процесс болса, көркем бейне жүйесімен ойлау, дүниені образбен танып баяндау, суреттеу өнері де тоқтаусыз жүріп жатқан құбылыс. Қоғамдық сананың бір түрі ретінде көркем әдебиет қай ғасырда болса да сол заманғы адамдардың бір-біріне деген қатынасын, ой-арманын, дүние танымын байқатпақ. Соның ішінде поэзияның ғана құдіреті келетін, тек өлең ғана айта алатын тебіреніс бар. Ол заман күйі, тіршілік еткен жанның мұңы мен зары, ішкі арманы мен сезімі, қуанышы мен күйініші.
Қазақ халқының бай ауыз әдебиеті мұрасының дені - поэзиялық шығармалар. Көне қазақ поэзиясы өлең, толғау, ғашықтық жырлар, айтыс, батырлар жыры, қисса-дастандарды, тіпті, мақал-мәтел, жұмбақтарды айтуымызға болады.
Бүгінгі қазақ поэзиясы - кемеліне келген, кең тынысты, сан-салалы, озық ойлы, сан қырлы әлемдік деңгейге көтерілген өскелең әдебиеттің үлкен саласы.
Поэзия - көңілдің толқыны, жүректің лүпілі және өмір құбылыстарын танып білудегі қуатты құрал, ой мен сезімнің тамырын терең салған бағаналы бәйтерегі.
Махаббат - қазақ поэзиясымен тарихтың ұзына бойында бірге жасасып келе жатқан тақырып. Ғашықтық жырлар, лиро-эпикалық дастандар ғасырлар бойы ауыздан-ауызға тарап, халықтың ең асыл інжу-маржандары санатында сақталып келеді
Поэзия мен махаббат - бірінен-бірі айырғысыз екі ұғым. Сондықтан да болар, махаббатқа қай елдің болса да, әсіресе, поэзиясында, ешқашан сарқылмайтын мәңгілік тақырып болып саналады. Бірақ, әрине, әр халықтың жан дүниесінің құрылымына, әрбір ақынның ой-түйсігіне қарай, махаббатты әркім өзінше жырлайды. Дүниеде қанша жүрек болса, сонша түрлі махаббат болатыны сөзсіз.
1.2 Күләш Ахметованыңы өмір мен шығармашылығы
Күләш есімі - қазақ халқына ардақты есім. Бізге Күләш десе, алдымен, ән келеді. Құлағымызға сыңғырлап күллі қазақ даласын жаңғыртқан оның бұлбұл үні жан - дүниемізді тербеп, денемізді бір жылытып, бір суытып, ғажап сиқыр күйге бөлегендей болады. Күләш жайлы М.Әуезов, Ғ.Мүсіреповтен бастап, қаншама ақын - жазушылар тебірене жазды. Тербетіле сөз етті. Әнші Күләш жайлы ақын Күләш Ахметова да толғанды. Ол Күләш Байсейітоваға өлеңінде:
Келтірген түрлі сазын, түрлі нәтін,
Қалдырды ұрпағына мол мұрасын.
Әлі мен ойланамын өз ортасы,
Әлпештей алды ма деп бір Күләшін [2, 59 б.], - десе біз іштей қуанамыз. Дархан да талантты халқымыз Күләштардың қатарын сиретпепті, ел ішінде әншісі де, бишісі де ақыны да мол, олардың әлі -ақ қайнап, бұрқап шығары сөзсіз.
Ән әлемінде біз білетін бір Күләш бар, оның есімі әлемге аян. Ол, әрине, ән әлемінің бұлбұлы - Күләш Байсейітова!
Өлең өлкесінде, жыр дүниесінде тағы бір Күләш бар. Ол - біздің бәрімізге белгілі ақын - Күләш Ахметова.
Бірі - ән Күләші
Бірі - жыр Күләші.
Бірі - халық жүрегін әнімен тербетті.
Бірі - ел жүрегін жырымен елжіретті.
Ал мен сөз еткелі отырған Күләш - ән әлемінің Күләші емес, қазақ поэзиясында өзіндік арнасын қалыптастырған, жыр падишасы - Күләш Ахметова. Осы орайда Күләш Ахметованың өмірі мен шығармашылығына кеңінен тоқталсам. Ол 1946 жылы 25 сәуірде Қырғыз Республикасының (бұрынғы Жамбыл облысы) Талас облысы, Киров ауылында дүниеге келген. Үшарал орта мектебін бітірген. 1966 жылы Жамбыл медицина училищесін,, 1973 жылы Әл- Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлттық Университетінің журналистика факультетін бітірген.1973 - 1977 жылдары Қазақстан пионері газетінің әдеби қызметкері, бөлім меңгерушісі, 1977 - 1980 жылдары Жалын баспасының поэзия бөлімінде редактор болды. Жетпіс жылдан астам шығармашылық өмірінде Күләш Ахметова Ақ гүлім менің, Жазушы (1975ж), Сен менің бақытымсың!, Жалын (1977ж), Жапырақ - жаздың жүрегі, Жалын (1979ж), Махаббат жылы (1980ж), Мейірім, Жалын (1981ж), Бұлақтағы жұлдыздар, Жазушы (1982ж) , Жасыл жағалау, Жалын (1984ж), Возвращение аристов (Ләйліктің оралуы), Жазушы (1985ж) орыс тілінде жарық көріп, орыс тілді оқырмандарын қуантты, Арғымақтар даласы, Жалын (1987ж), Сен жанымда жүрсің, Жазушы (1987ж), Наурыз нұры, Жазушы (1991ж), Күн шыққанда күліп оян!, Ана тілі (1996ж), Өкініш әні (1997ж), Бақ, Атамұра (2006ж), Құт, Дәуір (2006ж), Махаббат, Дәуір (2006ж), Жайна Қазақстан, Салық тәртібі (2011ж) , День отрады, Седьмая верста (2014ж), Бақытты болыңдар, Қазақпарат (2014ж), Орман, Фолиант (2015ж) , Менің сәулелі сәттерім, Шығыс ақпарат (2015ж) атты таңдамалы жыр жинақтары дүниеге келіп, оқырмандарының сүйікті кітаптарына айналды.
Азаматтық үнінің айқындылығымен, нәзік сыршылдығымен ерекшеленетін К.Ахметова шығармалары туған елді сүю, адалдық, достық, махаббат сезімдерін арқау етеді. Замандастың көңіл күй, жан әлеміндегі құбылыстары, әйел тағдыры - ақынның лирикалық толғаныстарының арқауын құрайды.
Ақынның екінші жинағы Сен менің бақытымсың (1977ж) деп аталады. Осы кітапқа қазақ поэзиясының көшбасшысы Әбділдә Тәжібаев Күләш Ахметова ақын деп аталатын көлемді мақаланы сол кездегі Лениншіл жас газетіне тебірене жазды [3, 7 б.]. Ақын осы мақаласында Күләшті нәзік лирик, әрі үлкен ой қорыта білетін терең талғамды, әрі табиғаттың суретін шебер сала білетін суреткер ретінде бағалады.
Қаламы мен қарым - қабілетіне ғана сүйенген Күләшті атақ - даңқ адаспай өзі іздеп тапты. 1978 жылы Сен менің бақытымсың кітабы үшін ақынға Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығы, 2006 жылы Құт кітабына Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы берілді. Сонымен бірге Күләш Ахметова:
- Қазақстан Жастар одағы сыйлығының лауреаты;
- ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты;
- Халықаралық К.Симонов атындағы сыйлықтың лауреаты;
- Жамбыл облысының Құрметті азаматы;
- Құрмет орденінің иегері;
- Еңбекте үздік шыққаны үшін медалімен марапатталды.
Күләш Ахметова сәби сезімін, бала мінезін сақтап қалған ақын. Қуанса да, жарылып шын қуанады, қайғырса да, шын қайғарады. Күләш Ахметова қандай өлең жазбасын өз бойындағы мейірімділікті, жылылықты, жомарттықты оқырманға шынайы көрсете біледі. Әсіресе, көңіл күй тақырыбындағы өлеңдері кез келген оқырманының жүрегіне ерекше сезім ұялатады.
Таластың құтты өңірінде көктеп бүр жарған жас қайындай талдырмаш қыз Күләштің өмір жолы тақтайдай тегіс болған жоқ. Ол өз өмірі жайында былайша сыр шертеді: Анам Бекзада менің алты жасымда көз жұмғаннан кейін, інім Бақтияр екеуміз әжем Молшаның тәрбиесінде болдық. Әжеміз Ұлбике ақынның ұрпақтарының бірі болғандықтан болар өте шешен, өте зерделі жан еді. Үшінші сыныптан бастап тіл ұшыма өлең орала берді. Ең алғаш өлең жазуыма себепкер болған кісі 4 - сыныптағы мұғалімім Мәдина апай еді. Бір өлеңнің құрылысына талдап тұрып: Балалар, іштеріңде кім өлең жаза алады?,- деп сұрағанда, мен ғана қолымды көтеріппін. Жетінші сыныпта Анама, Туған ел деген тақырыптарда өлең жаздым. Әжем 16 перзент көтерген, айтысқа қатысқан әнші кісі еді. Ауылдастары Үкілі келін деп атайтын. Әулеттің үлкен әжесі Үміт те астауын алтынмен аптатып, итаяғын күміспен күптетіпті делінетін. Үйінде ат басындай алтын бар деп ел аңыз таратқан Өтеулі байдың келіні болатын [4, 5 б.].
Ақын бір сөзінде: 1968 жылдың көктемінде Лениншіл жас газетіне елден екі өлең жіберілді. Іле - шала жарық көрген өлеңдеріне Сәбит Мұқанов сол газетте жаңа пікір жазды. Бұл менің әдебиеттегі ең алғаш естіген мақтауым еді. Үлкен жазушының жомарт бағасы жолымды ашты [3.7], - деп тербетіле сөз еткен ақынның көп ұзамай оқырманы молая түсті. Сөйтіп , халқының сүйікті ақынына айналды. Бүгінде оның туындыларының әлемдік поэзияның үлгілері деңгейіне көтерілгенін айта аламыз.
Кезінде әдебиетіміздің айтулы азаматтары: Сәбит Мұқанов, Асқар Тоқмағанбетов, Әбділдә Тәжібаев, көрнекті ақын - жазушыларымыз Тәкен Әлімқұлов, Тұманбай Молдағалиев, Фариза Оңғарсынова баспасөз бетінде батасын беріп, ағалық ақ тілектерін айтқан ақын бүгінде толысқан, кемеліне келген, аты республикамыздан тыс сырт жерлеріне де белгілі тұлғаға айналды. Шығармалары бірқатар шетел тілдеріне де аударылды.
Күләш Ахметова - нағыз ақын. Шығыстың жарық жұлдызы Әл Фараби өзінің Поэзия өнерінің конондары жайлы трактатында ақындарды тума, еліктегіш және жасанды деп үшке бөледі. Үшке бөледі де, ұлы ғұлама ең ғажайып поэзияны табиғи ақындар ғана жасай алар,- деп бір -ақ кесіп айтады[1.110б]. Олай болса, Күләш Ахметова сол топтың табиғатына жатады.
Нағыз ақын өзінің алғаш аяқ алысынан -ақ арыны мен адымын, кім екенін бірден айғақтап бере алады. Қолына алғаш қалам ұстағаннан -ақ Күләш та ақын табиғатын тап басып түсінген.
Ақ гүлім менің деген алғашқы жинағындағы Ақын деген өлеңіне назар аударайық:
Апыр-ау, қайда мейірім, қайда рақым,
Болдым ғой төзімімнен айрылатын.
Өлсең де өлмейтұғын өлең жазған
Қандай сен бақыттысың, қайғылы ақын.[2, 117 б.].
Елінің жан дертін жүрегімен сезіне білген ақынның қайғылы болмасқа қақы жоқ!
Сен үшін адал перзент, жырың бақыт,
Ғасырға өзің болып жүр үн қатып...
Жырыңның бір парағын жыртқаны үшін,
Жылатты біреу ұлын шырылдатып... [2, 119 б.].
Ақынның бақыты - елінің, халқының мұңын мұңдап, жырларының қалың көпшілік алдында кеңінен таралуы. Ақын үшін бұдан асқан бақыт бар ма?
Күләш Ахметованың өлеңдері орыс, украин, бірнеше түркі тілдеріне аударылды. Бергеннен берері көп ақын үздіксіз ізденіс үстінде жемісті еңбектеніп келеді.
Жаңа кітапты оқуға кірісердің алдында үнемі өзімізді алдында не күтіп тұрғаны беймәлім алыс сапарға шығуға дайындалған жолаушыдай сезінеміз. Әлі де беті парақталмаған жаңа кітапты оқуға зейін қойғанда, не болар екен деген тылсым ой мазалайды. Жаңа кітап әсерлендіре алмас, сапарға бекер шығып, түк таппай қажыған жолаушыдай өкініп, рухани әлемді байытатын шын жауhарды тапсаң, сағынышыңды басатын сырласыңды кездестіргендей қуанып, рахаттанасың. Ол кітап кей кездері сенің көңіліңнен шығып, ерекше шабыт беріп, бірнеше күн бойы жаңа жыр жинақтарын қолыңа алғанда, есіңе ақынның жазған туындылары түсіп, сол кездегі толқыған сәттерің мен алған әсерлерің санаңа қайта келіп тіреледі. Жетпістің жетесіне шығып отырған қазақтың біртуар ақын қызы Бақ, Құт кітабында өзінің толысқандығың, кемелденгендігін, ұлттық поэзиядағы өз орнын алғандығын тағы бір толық дәлелдегендей. Кітап түгелдей еліміздің Егемендігіне, халқымыздың әдет - ғұрпына, республика жұртшылығының ынтымағына арналған. Қос туындының осылай аталуынның өзінде де бір себеп бар секілді. Менің ойымша, ақын еліне, жұртына, қазақтың әрбір отбасына Бақ пен Құт дарыса екен деген мақсатта қойған сияқты.
Ұлы халықтың кең байтақ сахарасын отты жырларымен тербеткен осындай ақын қызымыз бүгінде мерейлі белесіне абыроймен көтеріліп отыр. Классик ақын Қадыр Мырза - Әлидің: Күләш Ахметова - көп ақынның бірі емес. Өз алдына бөлектеу тұрған сегіз қырлы, бір сырлы тұңғиық ақын деуі тегін емес [5, 16 б.].
Қазақстан Заман газетінде жарияланған тікелей сұхбатта Даңқ туралы ойыңыз? деп қойылған сұраққа: Аңшы нені қуса, соны алады. Қумаса, қалай алады? Білімпаз білімнің соңына ыждахатпен түспесе, оны қалай игереді? Даңқ та сондай. Оған қатты ұмтылған ақын атағын шығарады. Маған даңқ онша қажет болған жоқ. Мен өз дәуірімнің мәуесімін. Өлең үшін үлесімнен, өмір үшін күресім көп болды, - деген жауабынан нағыз ақынға тән тектілікті тани аламыз. [6, 15 б.].
Өткен ғасырдан бастау алып, жаңа ғасырда да жалынды да жауhар жырларымен танылған қазақтың айтулы да айбынды ақыны қызы Күләш Ахметова өлең өлкесінде өнімді де жемісті еңбек етіп, жыр сүйер жамиғатты сыршыл өлеңдерімен тәнті етіп келеді.
Толайым дүнием - асым деп айта алмаймын. Артық - кемі көп екенін білемін. Заман солай болды. Қаламақысы көп екен деп, кітаптан - кітапқа асықтық. Төрт шумақпен тоқтайтын жерде, он шумаққа жеткіздік, - дейді ақын қыз.
Қашан да нағыз ақын, кесек талант хақындағы сөз сарқылмайды. Қайта күн өткен сайын оның жұмбақ та құпия қырлары гауhар тастай ашылып, жан - жағына өз сәулесін шаша түсері сөзсіз.
1.3 Күләш Ахметова - поэзия ханшайымы
Поэзия! Менімен егіз бе едің?
Сен мені сезесің бе, неге іздедім?
Алауратқан таңдардан сені іздедім,
Қарауытқан таулардан сені іздедім.
Сені іздедім сезімге у шараптан да,
Минуттардан іздедім, сағаттан да,
Сені іздедім,
Іздеймін тағат бар ма?
Сені маған егіз қып жаратқан ба?! (М.Мақатаев) [7, 99 б.].
Ия, поэзия - ақын жанының дәруіші. Поэзия - өнердің тәжі, өнердің биік шоқтығы мен биік шыңы. Таза сезімнің ашық түрде айқын көрінер арнасы да осы - поэзия. Олай дейтініміз, поэзия бейнелі, терең құнды асыл сөздер арқылы адамның жан - дүниесін тәптіштеп толық жеткізуге ұмтылады.
Поэзия арқылы жыр шеберлері өздерінің көңіл күй толқыныстарын, алапат сезімдерін, сарғайған сағынышы мен шер боп қатқан мұңын көркем де әсем сөз зерделерімен ақ қағаз бетіне түсіріп, оқырманына жолдайды.
Талас өңірінен қанат қағып ұшып шығып, бүгінде бүтін қазақ поэзиясы айдынының ақ шағаласы, поэзия ханшайымы атанған Күләш Ахметованың есімі өлең сүйер қауымға жақсы таныс. Жүрек тебірентер жырлары оқырманның көңіл пернесін басып, адалдық, пәктік, іңкәрлік, сүйіспеншілік, патриоттық сезімдерге жетелеп, сарғайған сағыныштың ауылын аралатып, жүректің назды үнімен, көңілдің сазды әуенімен өзге бір әлемге жетелейді. Ақын толғанған, күй ақтарып, сыр шерткен тақырыбы сан түрлі. Сыршыл ақын жан дүниесіндегі тылсым сезімді бүкпесіз ашып, толқытқан ойларын оқырманға жолдайды. Тұңғиығына үңілгендердің рухани дүниесімен астасып, сезім қылын шертеді. Күләш ақын дүниенің барлық құбылысын өлең етіп ұйқастыра бермейді. Ол тек өзінің кішкене жүрегін дір еткізген нәрсені сезеді, көреді. Сол сезімі өлең болып өріледі.
Поэзия - қасиетті ұғым. Ол - адамның ішкі сезімінің тіл жетпес тылсымында жатқан әсем әлемі. Жеке адамның ешкімге айтпас құпия ішкі сыры. Поэзия тек қана ішкі дүние ғана емес, адам жанының алаулаған алтын жалыны. Поэзия - әлемнің жаршысы, ақылдың айнасы, халық мұңы, өнердің шыңы.
Қазақ поэзиясында ХХ ғасырдың орта тұсына қарай ақындар ауылына кәсіби тұрғыда нәзік жандылар бет бұрып, өз сөздерін айта бастады. Соғыстан бұрын - Мария Хакімжанова, соғыс жылдары - Зияш Қалауова, 60-жылдарда - Тұрсынхан Әбдірахманова, поэзия шолпаны - Фариза Оңғарсынова, поэзия аққуы - Марфуға Айтхожина, Ақұштап Бақтыгереева, Қанипа Бұғыбаева, 70-жылдарда поэзия ханшайымы - Күләш Ахметова, Ханбибі Есенқараева, 80-жылдары - Шәмшия Жұбатова, Гүлнар Салықбаева, Баян Бекетова, 90-жылдарда - Роза Қараева, Жанат Әскербекқызы, Жанна Елеусіз, ХХІ ғасыр тудырған жас ақындар - Назира Бердалы, Танакөз Толқынқызы, Анар Шамшадиева, Айгүл Сейілова, Құралай Омар , Индира Кереева сияқты есімдермен бүгінгі күні толығуды.
Ақын - халық сөзін жеткізуші. Халықтың тілі мен үні. Жүрекке шаң болып жұққан өмір күйесін өлең орамалымен сүртіп, тазалаушы. Ақын жырын ар мен жүрек таразысынан өткізетін - Халық деген Ұлы бар, Уақыт деген Төрешісі бар. Жақсылықтың бағасы өлеңінен:
Тіршілікте әр күнінің ғұмырда бар хақысы,
Жақсылықтың барлығының жақсылық па ақысы? [8, 111 б.], - деген Күләш Ахметованың бір ауыз үзіндісінің өзінен - ақ нәзік жандылардың өзіндік философиясын байқауға болады.
Менің өлең өмірім -
Менің үлкен сыбағам.
Ұлы майдан, ұлы алаң
Бар әйелдің жеңісімен қуанам [8, 96 б.].
Күләш Ахметова - ақын. Таласы жоқ, ірі әріптермен жазылатын ақын. Ақын деген ұлы мағыналы, киелі де, қастерлі ұғымды биік ұстайтын ақын.
Қазақ поэзиясындағы қалыптасқан махаббат жырларына да ақынның қосары бар. Бір нәзік сәуле атты махаббат кітабына енген Менің махаббатым, Сенен басқа ешкімге ұнамаймын, Хатқа жауап, Жеңістер мен жеңілістер өлеңдерінен махаббаттың нәзік сырын аңғарамыз. Ақын жырларында әйел-аналардың өмірінен сыр шертеді. Махаббат тек сезім шарпуына оранып күйіп - жану емес, үлкен сыйластықта жатқанын ұғындырып отырады.
Өнер емес біреуден үйренетін
Ұсынады пәк сезім шапағат-нұр.
Қанат байлап, ғажайып күн беретін
Бір-ақ рет келетін махаббат - бұл! [9, 105 б.].
Қазақ лирикасынан үлкен орын алатын күрделі оқиғаға құрылған сюжетті өлеңдерден Күләш Ахметова да құр алақан емес.
Аңызға құрылған Бауыр атты балладасын ерекше атауға болады. Жаужүрек жас ақынды әке-шешесі, нағашысымен абақтыға жапқан әкім шешесінен: Тұтқындардың біріне ғана азаттық беретінін айтып, солардың бірін таңда?, - дейді. Ол ары ойланып, бері ойланып, мынадай шешім жасайды:
Жарым кетсе, жар табармын бірде мен,
Жар табылса, болар тағы ұл деген.
Өлген анам қайтып келіп ұл таппас,
Бауырымды босатыңдар түрмеден! [8, 64 б.].
Бауыр еті баласынан бірге туған бауырын жоғары қоя білген ана шешімі бірге туған бауырлар арасындағы үлкен сүйіспеншілікті, әпке мен іні махаббаты да жоғары суреттеледі.
Шынайы ақын болмысы тынымсыз рухани ізденісте болатыны ақиқат. Оның қаламынан бірнеше жүздеген, бәлкім мыңға тарта сұлу да, ойлы жырлар туындауы мүмкін. Алайда, бақытты ақындар үшін мұның бәрі де өмірдегі оның негізгі, басты жырын жырлауға апаратын бар болғаны түрлі деңгейдегі баспалдақтары ғана. Негізгі жырларын айта алғандар да, құралақан қалғандары да баршылық. Менің ойымша, ақын Күләш Ахметова алғашқы легіне, яғни айта алғандардың қатарына жатады.
2 КҮЛӘШ АХМЕТОВА ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ МАХАББАТ
ТАҚЫРЫБЫ
2.1 К.Ахметова поэзиясының тілі
Көркем әдебиет - көркем ойдың иесі. Көркем шығарма - оған жан бітірер киесі. Адамзаттың асқақ армандар жолындағы күресін, парасатын жырлап, жан дүниесінің сырын шерту - көркем әдебиеттің әріден келе жатқан басты мұраты. Бұл мақсат ешқашанда өз маңызын жоймақ емес. Қайта күн өтіп заман өзгерген сайын мәні арта түседі. Себебі қай кезде де әдебиеттің негізгі нысаны - адам, оның ішкі әлемі. Талантты суреткер ешқашанда адам мен заманды бөле-жара қарамайды. Қоғам адамдардан, оның тыныс тіршілігінен тұрса, адамда қоғамсыз өмір сүре алмайтыны аян. Әдебиетіміздегі қазіргі дәуір адамының образын, оның ішінде қазақ жастарының моральдік, этикалық бет-бейнесін көрсету - заман талабы.
Сөз асылының арда үлгісі - лирика. Ол көлем жағынан шағын, сюжеттік желілері сирек көрінгенімен, көңіл күнделігінен, жүрек пернесінен төгіліп түскен шымыр шумақтар, өрісті де өрнекті ойлы толғаныстар, отты сезім мен терең сырдың жалыны мен жарқылы алыстан асқақтан, жақыннан мейірім нұрын толық түсіреді. Лирика - Аристотель заманынан бері келе жатқан дәстүрлі үш тегінің бірі. Шындықты адамның ішкі көңіл күйіне бөлеп, ойы мен сезімін астастыра суреттейтін терең психологиялық шығарманың түрі. Қалыптасқан ұғым бойынша, лирика дегеніміз - ақынның ойы мен сезімнің ұштасып келіп тұтас көрінуі. Лириканың предметі де, бейнелеп айтар ойлары да, бейнелеп көрсетері де - ақынның өз көңіл күйі. Н.А.Добролюбов өзінің И.Никитин өлеңі туралы жазған мақаласында лирикаға орай мынадай тұжырым айтады: Лирикалық өлеңде, - дейді сыншы, - ақын өзінің табиғатты емес өмірдегі белгілі бір құбылыстан алған тікелей сезім - түйсігін айтып береді. Бірақ мұндағы нәрсе - сол түйсіктің өзі де,оны ақынның енжар қабылдауы да емес, ақынның сол сыртқы әсерге іштей ұйып, құлай ықылас қоюында [10, 332 б.].
Лирика тілсіз түйсіктерге сөз береді, оларды тар кеуденің қыспағынан көркемдік өмірдің таза самалына алып шығады да, ерекше өмірге бастайды.
Лириканың бас қаhарманы - ақынның өзі. Мұның эстетикалық қабілеті де, тәрбиелік күші де айрықша үлкен. Себебі, бұл арада өлеңді жазған адам оқыған адамға айналып, ақын мен оқырманның көңіл күйлері бір-біріне ұштасып, біте қайнасып кетеді.
Осы жылдар поэзиясының ізін басып, өнердегі өзіндік мінезімен алдыңғы топтан көрінетін Күләш Ахметова поэзиясы - менің бүгінгі жұмысымның басты арқауы. Бұл орайда Ақын қуанса, шын қуанып, мұңайса, шын мұңаяды. Оның бір жырдан екінші бір жырға көшіп отыратын лирикалық кейіпкерінің жан - дүниесіндегі толқыныстар ауыл, аймақ керек десеңіз, кейде ұлт пен ұлыс шекарасынан шығып, жалпы азаматтық толғаныстар кеңістігіне көтерілді. Ол аспанмен тілдессе де, жермен сырласса да, бір қызығы, сені досыңмен сөйлестіргендей, тілдестіргендей ерекше бір күйге бөлейді, - деген Ш.Айтматовтың пікірінен біраз нәрсе аңғарылады. [10, 12 б.].
Абай әлеміне еркін еніп, оның өлең сөздегі дәстүр - өнегесін лайықты жалғастырған қазақ ақындары (Шәкәрім, Мағжан, Сұлтанмахмұт т.б.) көркемдік рухани мәселерді, адам мен оның еңбегін, өмір тұрмысын терең толғады, ұлттық поэзияның ұлы мұраттарын бар қырынан ашып, биік белестерге көтерген - С.Мұқанов, Ә.Тәжібаев, Т.Әбдірахманова, С.Мәуленов, Ғ.Қайырбеков, М.Әлімбай, М.Айтхожина, Ф.Оңғарсынова, А.Бақтыгереева, Н.Оразалин, О.Сүлейменов, Қ.Мырза Әлі, Қ.Бұғыбаева, М.Шаханов, Т.Медетбек, Ө.Нұрғалиев, С.Иманасов, Р.Ниязбек, Ж.Әдірашев, К.Мырзабеков, А.Егеубаев, Ж.Жақыпбаев, Ұ.Есдаулетов, Е.Раушанов, И.Ғайып, Т.Оразбаева, Б.Серікбаев, Г.Салықбаева, Т.Әбдікәкімов, Н.Мәукенұлы, т.б. ізденіс еңбектері, көзқарас эволюциялары, кеше - бүгін мәселесін жырлаудағы амал - тәсілдері қалың көпшіліктің көңілінен шығып, рухани нәр сыйлады. Аталған ақындар шоғырының бел ортасында: Мен өз жүрегімді жырлау арқылы қазақты жырладым, - деген өлең - өнердің өз өкілі - Күләш Ахметова да бар.
Барлығы да өмірде өлшенеді,
Гүл сабағы өлшеммен теңселеді.
Таусылады ол да енді, мен сенемін.
Уақыттың өзі де өлшенеді.
Өлшенбейтін бір затты көрсем еді [9, 68 б.].
Күләш Ахметова бұл ретте өлшеулі тірліктің тұрмыстағы мәнін ұзартар махаббат атты сезімге адалдық тілейді. Мөлдір сезімнен ғана мөлдір жыр туса керек. Күләш жыры - сезім жемісі. Сезім перзенті. Оның жырын оқи отырып, лирикалық кейіпкер жанының тазалығына сүйсінеміз.
К.Ахметова шығармашылығының ең басты жанры - лирика. Лирикада ой мен сезім бірлесіп, терең қабысады. Оған тартымды күш - қуат дарытатын терең оймен суарылған, нәрленген жалынды сезім әсерсіз, құрғақ қағида тұжырымдар арқылы бірлессе, оқырманға әсер етпейді. Өмір, дүние, адам тағдыры туралы үлкен толғаныстан туған жай сезімшілдік лирикасы жандандыра алмайды. Себебі, лирикаға жан беретін сезімнің аты - нәзіктік. Лириканың басқа жанрлардан айырмашылығы да осында. Шыншылдық пен сезім байлығы, ойшылдық - оның өмір танудағы, адам танып бағалаудағы үлкен байлығы. Қай кезде қандай тақырыпты жырласа да ақын осы жолдан тайған жоқ. Өлең әр күйде, әр жағдайда жазылып, оның болмысын аша түседі.
Барасыңдар қай жаққа кетіп бәрің?
Сырт - сырт етіп тоқтамай өкінтті әр үн.
Құдіретті, қуатты секундтарым!
Күн құл еді, содан соң түн кіреді,
Түн көзімді сәл ғана ілдіреді.
Қатал патша - уақыт, бізден артық
Қадіріңді өзіңнің кім біледі?! [8, 198 б.], - деп кең тыныстан кейіндеп қалған өмірге шолу жасайды. Осы екі шумақтың арасында халқымыз бастан кешірген өмір жатыр. Онда ақынның өз бояуымен өрнектеп салған қолтаңба ізі жатыр. К.Ахметованың өлеңдерін оқи отырып, өткен жылдарды қаз - қалпында, көз алдымызға елестетеміз. Сол жылдардағы көңіл күй, сезім оралымдары, туған жерге, елге, ағайын - туғанға, бауырға деген кіршіксіз махаббат, бейбіт өмірге, бейқуат тірлікке деген қанағат әр өлеңінде жарасымын тауып, әдемі суреттелген. Әсіресе, туған жерге, ауылына арналған ақын өлеңдері ерекше шабытпен жазылған, әр шумақтан, әр жолдан ақынның жүрек сағынышы аңқып тұрады.
Сүйіктіңдей жүретін кіл есіңде,
Кір түсірме Ел деген ұлы есімге.
Атамекен - бақыты бабалардың,
Жеңіп алған сан ғасыр күресінде.
Күндерімен, түнімен, гүлдерімен,
Өзіндікі ол сенің, білесің бе?
Өзіңдікі ауасы, таң нұры да,
Өзіңдікі жазы да, жаңбыры да.
Өзіңдікі даласы, тау қыры да,
Өзіңдікі барлығы болғаннан соң,
Өзіңдікі болғаны тағдыры да.
Сен сүюге тиіссің туған жердің
Бұлбұлын да, әнін де, өзенін де.
Өз анаңның алдында ұйықтағандай,
Өзі бақыт - жүргенің өз Еліңде! [11, 7 б.] , - дейді ақын Өз елім өлеңінде. Ақынның туған жер тақырыбындағы қай өлеңі болмасын өскен өлкенің небір ғажап сұлулығы әр қырынан суреттеледі.
Академик З.Қабдолов: Лириканы тақырыбына қарай топтап талдау оны жазған ақынның творчестволық бітімін пайымдау үшін айрықша мәні бар нәрсе, әр түрінен ақынның бір қырын тануға болады десе [12, 32 б.], профессор Ж.Дәдебаев: Лирикалық шығармада ақын өмірден, айналасынан көргені мен білгендерін ғана жазып қоймай, сол құбылыстардан лирикаға арқай боларлықтай ең басты асыл қасиеттерін тани білуі керек деп өз ойын білдіреді [13, 151 б.].
К.Ахметова лирикасы ақынның жеке басының сезім иірімдерін, көңіл күйін жырлаумен шектелмей, қоғамға тән құбылыстар мен адамға тән мінез - құлықтардың табиғатын ашуға, өмірдің қиын да күрделі тұстарын зерделеуге, адам санасы мен ғалам байланысының сырлы жұмбақтарын тануға көмектеседі. Ақын заманының ащы шындықтарын терең барлап, батыл сөйлейді, еркін жырлайды, көркем суреттейді.
Махаббат тақырыбы - поэзияның құнарлы арналарының бірі. Ол махаббатты адамның ең асыл сезімдерінің бірегейі ретінде суреттей келіп, оның жан мен тәнге бірдей әсер ету қасиетін айшықтауға ұмтылады. Махаббат сезімі - тәтті у, яғни қайшылығы көп сезім. Бірақ сүймеген жүрек - өлі жүрек. Өмірдің шын рахатын сезбеген жүрек.
Қазіргі қазақ өлеңінің жапырағын жайқалта түскені 60-жылдардан бергі уақытты қамтиды. Қазақ лирикалық поэзиясының философиялық тереңдігі артып, мазмұнының баюы, түр жаңалықтарына еркін баруы, уақытпен үндестігі - публицистикалық сипатының молаюы, ақындарымыздың даралыққа ұмтылуы, ең басты ұлттық дәстүрге бірыңғай бет бұруы - 1960-жылдардан басталып, күні бүгінге дейін жалғасып келе жатқан қазақ өлеңінің сапалы қасиеттері Қадыр Мырза Әлидің: Кейінгі жылдары қазақ поэзиясының қадір-қасиетін қаттырақ өсті деп мақтанар болсақ, ол ең алдымен, лирикамыздың құлдырап барып, қайта қалықтап шыққан қыран мінезді лирикамыздың арқасы. Қазірде лирикалық кейіпкер дегеніміз- еңселі , иықты интеллегент дәрежесіне көтеріліп, оның арқалар жүгі бұрынғыдан гөрі ауырлап, әлдеқайда көбейіп барады. Ал енді біз бұрын түсініп келгендей, ғашық жігіт, ғашық қыз немесе жаратылыстың жарқын суретіне қызықтай қараған құмар жан, ия болмаса жора - жолдасы мен жырақта қалған жап - жасыл жастық шағын есіне алып, ойға шолып, кейде тіпті, бейкүнә көз жасына ие бола алмай жылап та алатын көңілшек кейіпкер ғана емес, есейген отбасы, ошақ қасынан біраз қашықтап, бір түтіннің ғана қамын ойлауды әрқашан ұмытып, дүйім ел, барша жұрт қамын, керек десеңіз, мынау жатқан байтақ даламыздың тағдырын ойлайтын қайраткер дәрежесіне дейін көтерілген кейіпкер [5, 34 б.], -дегені де 60-жылдардан бергі уақыт аралығын қамтитын өлең өнерінің шындығынан алынып айтылған. Күләш Ахметованың махаббат лирикасы алғаш жүректі дір еткізген бала махаббаттан бастау алып, елге, жерге, отбасына деген махаббатымен ұштасады. Ақын қыз сезімінің тұңғиық, терең қалтарыстарына үңіледі. Ондағы шынайылық пен төгіліп жатқан керемет толқынды сезімдерді басып көрсетеді. Сондай - ақ махаббатқа адалдықты үндейді. К.Ахметова өлеңдері адам жанының әр сәттік жай - күйін дөп басудың үлгісін көрсетеді. Әр өлеңінде әр түрлі көңіл күй суреттеледі. Мысалы:
Ғашықпын мен өмірге, ғашық екем,
Ұлты бөтен демеймін, жасы бөтен.
Адал жанды адамның бәріне де,
Жүрегімді, қақпамды ашып өтем [2, 42 б.].
******
Қамыққанымда, тарыққанымда,
Думан - тойлардан жалыққанымды.
Қараңғы түнім мен жарық таңымда
Сен шықпадың есімнен. [2, 49 б.] .
******
Уақыттан түрлі күй аңғарасың,
Бір жерде - жаз, бір жерде - қар борасын.
Абайламай сөйлейміз, әңгімемен
Әлдекімнің қозғаймыз жан жарасын [2, 52 б.].
******
Әдемі даланын орманы,
Құс әні -
Сияқты соңғы әні.
Бақыт жоқ өмірде
Бақыт тек -
Қолымның қолыңда болғаны [2, 55 б.].
******
Шын сағыныш бар екен көздеріңде,
Дір - дір етіп кідірді сөз де ерінде
Міне осылай әрдайым қарсы аласың
Алыс кетіп оралған кездерімде [2, 56 б.].
******
Жаңбыр жауып шықты ғой түніменен,
Жазылмады - сен жоқсың - бүгін өлең.
Келе жатсаң - жаңбырға қарамай - ақ
Жалаңаяқ алдыңнан жүгірер ем [2, 58 б.].
******
Менің соңғы махаббатым сен бе едің,
Жүректегі жұлдызымдай сөнбедің.
Қолыңды бер, ұмыттырам өткенді,
Деді біреу тыңдамадым, сенбедім.
Ең, ажарлы жігітке де ермедім,
Өзіңді ойлап кездеріңе шөлдедім
Көзіңді ойлап сөздеріңе шөлдедім
Менің соңғы махаббатым сен бе едің?! [2, 61 б.].
******
Ұмытуың мүмкін емес сен мені,
Жырымды оқып селк етерсің ең кемі.
Ауасы тар секілденіп көрінер
Жарың күткен үйреншікті бөлменің [2, 54 б.].
Күләш өлеңдерінің оқырманының жүрегіне жетіп, тұла бойын дір еткізуі ақынның жүректе жанып жатқан сөздерді таза парақтың бетіне ешбір боямасыз сол қалпында түсіре білгендігінен.
Күләш Ахметованың мұраты айқын, шабыты шалқар, сезімі нұрлы да шуақты, ақындық әлемі көркем.Оның нәзік те сырлы, отты да нұрлы, әрбір жүрекке жол табар лирикалық жырлары уақыт ағымымен бірге адымдап келеді.Өз әлемі, өз арнасы бар. Әбіш Кекілбаевтың: Күләш жыры күннің - нұрындай, гүлдің - әріндей, нанның - дәніндей, сүттің - өңіндей, бөбектің - иісіндей емірентпей, тебірентпей қоймас, кінә тақсақ киесі ататындай пәк жыр, - дегені шындық [14, 178 б.]. Осыдан - ақ Күләш өлеңдерінің алмастай өткір, гүлдей нәзік, теңіздей терең болып жазылатынын көруімізге болады. Сонымен қатар, ол адам бойындағы сырлы құпияны ашуға тырысады. Сондықтан да болар оның жырларында адамның ішкі сезіміне әсер ететін алуан ізденіс, терең толғанымдар кездеседі. Біз ақын өлеңдерінен оның мінезін, көзқарасы мен қолтаңбасын танимыз.
Ақын өлеңдері өте әсерлі, өте көркем, әрі мазмұнды. Жырларының түбінде ақын жүрегінің ақтығы мен пәктігі, ізгілігі мен сұлулығы өзара үйлесіп жатыр. Мәселен, мына өлеңінен:
Мен - бұлақпын...
Бір бұлақпын бұралып ән құратын,
Жанымды ұқсаң, жарқырап, жаңғыратын.
Арамдыққа орын жоқ жүрегімде,
Адалдық пен Адамдық - бар мұратым! [8, 39 б.].
Адамдық негізі - адалдық. Ақын үшін адалдықты түсінбеу қиянат. Ол осы адамдық пен аладықтың ақ туын өзіне мұрат тұтып, өз өнерін дамытып, байытып, келешекке өнеге етіп келе жатқан ақын. Ізгілік пен сұлулықты, тазалық пен имандылықты қатар ұстаған ақын жырлары оқырманын кіршіксіз тазалыққа үндеп, адамгершіліктің биік шыңына шақырады.
Махаббат - поэзиядағы мәңгілік тақырып. Осы ретте Күләш Ахметованың махаббат лирикасына тоқталмау сірә дә мүмкін емес.
Күләш Ахметова махаббатты, сүйіспеншілікті жырлауға жаралған ақын. Арманындай аялаған жайсаң жігітке, өзінің, сөзінің бағасын білген асыл жарға, балдай тәтті перзенттеріне, туған елге, өскен жерге, ардақты ерге сүйіспеншілік сезімі - оның өлеңдерінің арқауына айналып, өріліп, төгіліп жатады.
Поэзия өнер мүлкі ретінде қыры мен сыры мол жанр. Сезімнен тыс поэзия болмайды. Оның ішінде лирика тікелей сезімдік туынды екені мәлім. Алайда әр ақынның сол сезімді поэзияға өзек етуінде эстетикалық талғамдары түрліше. Күләш өлең сүйер оқырманын да, асыл сөзді бағалар әдебиетші қауымды да әрқашан мойындатқан ақын.
Сүйеді деп ойлауға жасқанар да ем,
Таныстар да ол жайлы ойламаған.
Бірақ сүйем дей - тұғын басқалармен,
Бақытты бола қою қайда маған? [15, 92 б.].
деп ағынан ақтарылған ақын өлең жасамайды, оны жүрегінен толғатып әкеледі. Сондықтан Күләш тақырып таңдап жазатындардың қатарынан емес.
Жалпыға ортақ өмірлік мәселелермен адами сезімдердің ақын қаламынан тыс қалмасы анық. Күләш өлеңдерінің тақырыбы сан алуан. Соның ішінде мен сөз еткелі отырған - ақынның махаббат лирикасы.
Аңқау, тұйық, алаңы аз қыз едім,
Сені көріп бал - бұл жанды жүз, өңім.
Сені көріп бұрымымды реттеп,
Сені көріп жүрісімді түзедім.
Сені көрдім. Сілкіп өтті қатты ағын,
Ұмтылуға, тіл қатуға батпадым,
Бір нәрсені сен әкетіп қалғандай,
Алаңдадым, сағат - тағат таппадым [15, 92 б.].
Сені көрдім өлеңінде махаббаттың тылсым күші қыз жанының албырт арпалысы, отты сезімі мен ор көңілдің шендесіп, шарпылуы арқылы бейнеленеді.
Табылды - ау саған да мұң, маған да мұң
Сен мұңайсаң қиналып, алаңдадым.
Қалың жұрттың ішінен қанша қарап,
Саған ұқсас бір адам таба алмадым
деп әрі қарай:
Есіме алсам,
Өртейді ішімді өлең,
Ешкім мені өзіңдей түсінбеген.
Мүмкін сені сүйетін шығармын - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Ақын Күләш Ахметова ұлттық поэзияға өзіндік өрнек, өзгешеліктерімен келген, ізгілік иірімдерін нәзік лирикамен, терең тебіреністі толғамдармен еркін жырлайды. Күләш Ахметова уақыт талаптарын жіті зерделеді. Қайсыбір тақырыпты да тереңнен толғап, ақыл - парасат нұрын, көңіл күнделігін, жан жүрек сәулесін молынан түсірді. Атамекен мұратын, ел - жер тағдырын, адам әлемін алуан ізденіс, түрлі салыстырулар арқылы шебер де шешен жеткізді. Күләш Ахметованың ақындық өнері талант қуатымен, көркем нәрімен, сыршыл сезімге толы шындық сипаттарымен даралана түседі. Ақынның махаббат тақырыбындағы өлеңдерінің өзекті мәселелеріне үңіліп, өзіндік өрнек - ерекшеліктерін тану - талмай зерттеуді талап етеді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңыздылығы.
oo Күләш Ахметованың қазақ әдебиеті мен қазақ поэзиясындағы рөлі зерделенді;
oo Күләш Ахметованың әйел, Отан, туған жер, махаббат тақырыбына арнап жазылған шығармаларының танымдық негіздері сараланды;
oo Күләш Ахметованың қазақ поэзиясындағы мақсат - мұраттары айқындалды;
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың басты мақсаты - қазіргі қазақ поэзиясының көрнекті өкілі Күләш Ахметованың ақындық әлемін махаббат тақырыбындағы өлеңдері арқылы қарастыру болып табылады. Сол арқылы танымал тұлғаның әдеби процестегі орын - үлесін, көркемдік мұраттарын, қаламгерлік нысанасын зерделеу. Ақын әлеміне ену, ізденіс арналарына назар аудару, тақырыпты меңгеру, образды ашу, көркемдік амал - тәсілдерді қолдану мүмкіндіктеріне мән беру.
oo К.Ахметованың өмірі мен шығармашылық ғұмырбаянын жаңа уақыт талаптары тұрғысынан зерттеу мен зерделеу;
oo Ақын лирикасындағы атамекен мен адамгершілік сезімдерін, жастық пен достық сырларын кеңінен саралау;
oo Ақын шығармаларындағы ізденіс мұраттарын, көркемдік таным арналарын, көзқарас эволюциясын зерделеу;
oo К.Ахметова лирикасын зерттеу негізінде шығармашылық процес табиғатын ашу, өлең - өнердің сырлы да сыршыл сипаттарына ден қою, ақын мұраты мен көзқарас, қолтаңба табиғатына мән беру.
Зерттеу обьектісінің теориялық және әдіснамалық негіздері. Күләш Ахметованың қаламынан туған жүрек тебірентерлік сыршыл сезімге толы лирикасы, әр жылдарда жарық көрген жыр жинақтары мен ол туралы жазылған әдеби - сын еңбектері негізге алынды.
Жұмыс Күләш Ахметованың ақындық әлемін тереңірек зерттеуге мақсат қойған әрбір жанға біраз мағұлмат береді. Қазіргі кездегі қазақ әдебиетін тануда Диплом жұмысын жоғарғы оқу орындарының студенттері мен мектеп оқушылары үшін қосымша материал көзі ретінде қарастыруға болады.
Диплом жұмысының құрылымы. зерттеу жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттен тұрады.
1 КҮЛӘШ АХМЕТОВА ӘЛЕМІ ЖӘНЕ ПОЭЗИЯ
1.1 Поэзия - сөз өнерінің алтын тәжі
Қазақ әдебиеті мен мәдениетінің сонау көне заманнан бері жасап келе жатқан халықтық туындылары аз емес. Сан салалы өлең - жыр,философиялық терең негізгі ойға құрылған асыл сөз үлгілері - жыр-толғаулар, асқақ ән, сәнді де сазды төгілген күй - көркем өнер саласындағы халық мұрасының асыл куәсі.
Әрбір халықтың рухани байлығы - ғасырлар бойы даму тарихында жасалған, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отыратын мирас. Басқа халықтар сияқты қазақ халқының да өзіне тән тарихи басынан кешкен кезеңдері, өрлеу сатылары, әрбір дәуірге лайық мәдени мұрасы, асыл өнері бар . Адамзат ақыл-ой туғызған небір ғажайыптар ішіндегі уақыт сынына төтеп беріп, адамзатпен жасасып келе жатқан ең көне, ең бір құдіретті өнер - ол сөз өнері. Дүниені билейтін - сөз, сөзді билейтін - атақты шешендер, би-көсемдер, ақын-жыраулар екені белгілі жәйт.
Халқымыз қалдырған көсемсөз өнері баға жетпес мол қазына. Оның ішінде қамал бұзар қаһарлысы да, шебер қиылысқан қисындысы да, нөсердей құйылған төкпе туындысы да мол. Асылды жасықтан айыра білген халық шешендерінің аузынан шыққан философиялық тұспалдар мен нақылдар өмір ережесіндей келе ұрпаққа ауысып, адамгершілік үшін қызмет істеп келеді.
Поэзия - халық ауыз әдебиетінен бері сақталып, дамып келе жатқан әдебиеттің үлкен бір сырға толы саласы. "Поэзия" термині бізге грек тіліндегі "piesis" сөзінен енген. "Жасаймын", "тудырамын," "шығарамын" деген мағынаны білдіреді. Адам өмірінің қат - қабат қыры мен сыны, қуанышы мен қайғысы, арманы мен мұраты - барлығы да поэзияда боумен, сан қилы философиялық терең де сырлы ою-өрнегімен көрініс табады. Поэзияда көркемдік тәсілдер мен бейнелеу құралдарын, тілдің ырғақтық, интонациялық байлығын қолдануда өзіне ғана тән ерекшеліктері бар. Поэзиялық шығармаларға тән айырықша тағы бір қасиет - өмір құбылыстарын терең эмоциялық сезімталдықпен қабылдап, соған орай әсерлі, тартым ды көркем бейнелеу. Алайда поэзияда адамның ой-сезімі әдейі сырттай көркемделмейді.
Поэзия -әлемдік өмірдің қан тамырының соғуы, сол өмірдің қаны мен оты, жарығы мен күні [1, 141 б.].
Әр заман поэзиясының өзіне лайық күйі мен үні бар. Адам баласының бүкіл тарих бойына ілгері өсіп дамуы қаншалықты тынымсыз, толассыз жүріп жатқан процесс болса, көркем бейне жүйесімен ойлау, дүниені образбен танып баяндау, суреттеу өнері де тоқтаусыз жүріп жатқан құбылыс. Қоғамдық сананың бір түрі ретінде көркем әдебиет қай ғасырда болса да сол заманғы адамдардың бір-біріне деген қатынасын, ой-арманын, дүние танымын байқатпақ. Соның ішінде поэзияның ғана құдіреті келетін, тек өлең ғана айта алатын тебіреніс бар. Ол заман күйі, тіршілік еткен жанның мұңы мен зары, ішкі арманы мен сезімі, қуанышы мен күйініші.
Қазақ халқының бай ауыз әдебиеті мұрасының дені - поэзиялық шығармалар. Көне қазақ поэзиясы өлең, толғау, ғашықтық жырлар, айтыс, батырлар жыры, қисса-дастандарды, тіпті, мақал-мәтел, жұмбақтарды айтуымызға болады.
Бүгінгі қазақ поэзиясы - кемеліне келген, кең тынысты, сан-салалы, озық ойлы, сан қырлы әлемдік деңгейге көтерілген өскелең әдебиеттің үлкен саласы.
Поэзия - көңілдің толқыны, жүректің лүпілі және өмір құбылыстарын танып білудегі қуатты құрал, ой мен сезімнің тамырын терең салған бағаналы бәйтерегі.
Махаббат - қазақ поэзиясымен тарихтың ұзына бойында бірге жасасып келе жатқан тақырып. Ғашықтық жырлар, лиро-эпикалық дастандар ғасырлар бойы ауыздан-ауызға тарап, халықтың ең асыл інжу-маржандары санатында сақталып келеді
Поэзия мен махаббат - бірінен-бірі айырғысыз екі ұғым. Сондықтан да болар, махаббатқа қай елдің болса да, әсіресе, поэзиясында, ешқашан сарқылмайтын мәңгілік тақырып болып саналады. Бірақ, әрине, әр халықтың жан дүниесінің құрылымына, әрбір ақынның ой-түйсігіне қарай, махаббатты әркім өзінше жырлайды. Дүниеде қанша жүрек болса, сонша түрлі махаббат болатыны сөзсіз.
1.2 Күләш Ахметованыңы өмір мен шығармашылығы
Күләш есімі - қазақ халқына ардақты есім. Бізге Күләш десе, алдымен, ән келеді. Құлағымызға сыңғырлап күллі қазақ даласын жаңғыртқан оның бұлбұл үні жан - дүниемізді тербеп, денемізді бір жылытып, бір суытып, ғажап сиқыр күйге бөлегендей болады. Күләш жайлы М.Әуезов, Ғ.Мүсіреповтен бастап, қаншама ақын - жазушылар тебірене жазды. Тербетіле сөз етті. Әнші Күләш жайлы ақын Күләш Ахметова да толғанды. Ол Күләш Байсейітоваға өлеңінде:
Келтірген түрлі сазын, түрлі нәтін,
Қалдырды ұрпағына мол мұрасын.
Әлі мен ойланамын өз ортасы,
Әлпештей алды ма деп бір Күләшін [2, 59 б.], - десе біз іштей қуанамыз. Дархан да талантты халқымыз Күләштардың қатарын сиретпепті, ел ішінде әншісі де, бишісі де ақыны да мол, олардың әлі -ақ қайнап, бұрқап шығары сөзсіз.
Ән әлемінде біз білетін бір Күләш бар, оның есімі әлемге аян. Ол, әрине, ән әлемінің бұлбұлы - Күләш Байсейітова!
Өлең өлкесінде, жыр дүниесінде тағы бір Күләш бар. Ол - біздің бәрімізге белгілі ақын - Күләш Ахметова.
Бірі - ән Күләші
Бірі - жыр Күләші.
Бірі - халық жүрегін әнімен тербетті.
Бірі - ел жүрегін жырымен елжіретті.
Ал мен сөз еткелі отырған Күләш - ән әлемінің Күләші емес, қазақ поэзиясында өзіндік арнасын қалыптастырған, жыр падишасы - Күләш Ахметова. Осы орайда Күләш Ахметованың өмірі мен шығармашылығына кеңінен тоқталсам. Ол 1946 жылы 25 сәуірде Қырғыз Республикасының (бұрынғы Жамбыл облысы) Талас облысы, Киров ауылында дүниеге келген. Үшарал орта мектебін бітірген. 1966 жылы Жамбыл медицина училищесін,, 1973 жылы Әл- Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлттық Университетінің журналистика факультетін бітірген.1973 - 1977 жылдары Қазақстан пионері газетінің әдеби қызметкері, бөлім меңгерушісі, 1977 - 1980 жылдары Жалын баспасының поэзия бөлімінде редактор болды. Жетпіс жылдан астам шығармашылық өмірінде Күләш Ахметова Ақ гүлім менің, Жазушы (1975ж), Сен менің бақытымсың!, Жалын (1977ж), Жапырақ - жаздың жүрегі, Жалын (1979ж), Махаббат жылы (1980ж), Мейірім, Жалын (1981ж), Бұлақтағы жұлдыздар, Жазушы (1982ж) , Жасыл жағалау, Жалын (1984ж), Возвращение аристов (Ләйліктің оралуы), Жазушы (1985ж) орыс тілінде жарық көріп, орыс тілді оқырмандарын қуантты, Арғымақтар даласы, Жалын (1987ж), Сен жанымда жүрсің, Жазушы (1987ж), Наурыз нұры, Жазушы (1991ж), Күн шыққанда күліп оян!, Ана тілі (1996ж), Өкініш әні (1997ж), Бақ, Атамұра (2006ж), Құт, Дәуір (2006ж), Махаббат, Дәуір (2006ж), Жайна Қазақстан, Салық тәртібі (2011ж) , День отрады, Седьмая верста (2014ж), Бақытты болыңдар, Қазақпарат (2014ж), Орман, Фолиант (2015ж) , Менің сәулелі сәттерім, Шығыс ақпарат (2015ж) атты таңдамалы жыр жинақтары дүниеге келіп, оқырмандарының сүйікті кітаптарына айналды.
Азаматтық үнінің айқындылығымен, нәзік сыршылдығымен ерекшеленетін К.Ахметова шығармалары туған елді сүю, адалдық, достық, махаббат сезімдерін арқау етеді. Замандастың көңіл күй, жан әлеміндегі құбылыстары, әйел тағдыры - ақынның лирикалық толғаныстарының арқауын құрайды.
Ақынның екінші жинағы Сен менің бақытымсың (1977ж) деп аталады. Осы кітапқа қазақ поэзиясының көшбасшысы Әбділдә Тәжібаев Күләш Ахметова ақын деп аталатын көлемді мақаланы сол кездегі Лениншіл жас газетіне тебірене жазды [3, 7 б.]. Ақын осы мақаласында Күләшті нәзік лирик, әрі үлкен ой қорыта білетін терең талғамды, әрі табиғаттың суретін шебер сала білетін суреткер ретінде бағалады.
Қаламы мен қарым - қабілетіне ғана сүйенген Күләшті атақ - даңқ адаспай өзі іздеп тапты. 1978 жылы Сен менің бақытымсың кітабы үшін ақынға Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығы, 2006 жылы Құт кітабына Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы берілді. Сонымен бірге Күләш Ахметова:
- Қазақстан Жастар одағы сыйлығының лауреаты;
- ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты;
- Халықаралық К.Симонов атындағы сыйлықтың лауреаты;
- Жамбыл облысының Құрметті азаматы;
- Құрмет орденінің иегері;
- Еңбекте үздік шыққаны үшін медалімен марапатталды.
Күләш Ахметова сәби сезімін, бала мінезін сақтап қалған ақын. Қуанса да, жарылып шын қуанады, қайғырса да, шын қайғарады. Күләш Ахметова қандай өлең жазбасын өз бойындағы мейірімділікті, жылылықты, жомарттықты оқырманға шынайы көрсете біледі. Әсіресе, көңіл күй тақырыбындағы өлеңдері кез келген оқырманының жүрегіне ерекше сезім ұялатады.
Таластың құтты өңірінде көктеп бүр жарған жас қайындай талдырмаш қыз Күләштің өмір жолы тақтайдай тегіс болған жоқ. Ол өз өмірі жайында былайша сыр шертеді: Анам Бекзада менің алты жасымда көз жұмғаннан кейін, інім Бақтияр екеуміз әжем Молшаның тәрбиесінде болдық. Әжеміз Ұлбике ақынның ұрпақтарының бірі болғандықтан болар өте шешен, өте зерделі жан еді. Үшінші сыныптан бастап тіл ұшыма өлең орала берді. Ең алғаш өлең жазуыма себепкер болған кісі 4 - сыныптағы мұғалімім Мәдина апай еді. Бір өлеңнің құрылысына талдап тұрып: Балалар, іштеріңде кім өлең жаза алады?,- деп сұрағанда, мен ғана қолымды көтеріппін. Жетінші сыныпта Анама, Туған ел деген тақырыптарда өлең жаздым. Әжем 16 перзент көтерген, айтысқа қатысқан әнші кісі еді. Ауылдастары Үкілі келін деп атайтын. Әулеттің үлкен әжесі Үміт те астауын алтынмен аптатып, итаяғын күміспен күптетіпті делінетін. Үйінде ат басындай алтын бар деп ел аңыз таратқан Өтеулі байдың келіні болатын [4, 5 б.].
Ақын бір сөзінде: 1968 жылдың көктемінде Лениншіл жас газетіне елден екі өлең жіберілді. Іле - шала жарық көрген өлеңдеріне Сәбит Мұқанов сол газетте жаңа пікір жазды. Бұл менің әдебиеттегі ең алғаш естіген мақтауым еді. Үлкен жазушының жомарт бағасы жолымды ашты [3.7], - деп тербетіле сөз еткен ақынның көп ұзамай оқырманы молая түсті. Сөйтіп , халқының сүйікті ақынына айналды. Бүгінде оның туындыларының әлемдік поэзияның үлгілері деңгейіне көтерілгенін айта аламыз.
Кезінде әдебиетіміздің айтулы азаматтары: Сәбит Мұқанов, Асқар Тоқмағанбетов, Әбділдә Тәжібаев, көрнекті ақын - жазушыларымыз Тәкен Әлімқұлов, Тұманбай Молдағалиев, Фариза Оңғарсынова баспасөз бетінде батасын беріп, ағалық ақ тілектерін айтқан ақын бүгінде толысқан, кемеліне келген, аты республикамыздан тыс сырт жерлеріне де белгілі тұлғаға айналды. Шығармалары бірқатар шетел тілдеріне де аударылды.
Күләш Ахметова - нағыз ақын. Шығыстың жарық жұлдызы Әл Фараби өзінің Поэзия өнерінің конондары жайлы трактатында ақындарды тума, еліктегіш және жасанды деп үшке бөледі. Үшке бөледі де, ұлы ғұлама ең ғажайып поэзияны табиғи ақындар ғана жасай алар,- деп бір -ақ кесіп айтады[1.110б]. Олай болса, Күләш Ахметова сол топтың табиғатына жатады.
Нағыз ақын өзінің алғаш аяқ алысынан -ақ арыны мен адымын, кім екенін бірден айғақтап бере алады. Қолына алғаш қалам ұстағаннан -ақ Күләш та ақын табиғатын тап басып түсінген.
Ақ гүлім менің деген алғашқы жинағындағы Ақын деген өлеңіне назар аударайық:
Апыр-ау, қайда мейірім, қайда рақым,
Болдым ғой төзімімнен айрылатын.
Өлсең де өлмейтұғын өлең жазған
Қандай сен бақыттысың, қайғылы ақын.[2, 117 б.].
Елінің жан дертін жүрегімен сезіне білген ақынның қайғылы болмасқа қақы жоқ!
Сен үшін адал перзент, жырың бақыт,
Ғасырға өзің болып жүр үн қатып...
Жырыңның бір парағын жыртқаны үшін,
Жылатты біреу ұлын шырылдатып... [2, 119 б.].
Ақынның бақыты - елінің, халқының мұңын мұңдап, жырларының қалың көпшілік алдында кеңінен таралуы. Ақын үшін бұдан асқан бақыт бар ма?
Күләш Ахметованың өлеңдері орыс, украин, бірнеше түркі тілдеріне аударылды. Бергеннен берері көп ақын үздіксіз ізденіс үстінде жемісті еңбектеніп келеді.
Жаңа кітапты оқуға кірісердің алдында үнемі өзімізді алдында не күтіп тұрғаны беймәлім алыс сапарға шығуға дайындалған жолаушыдай сезінеміз. Әлі де беті парақталмаған жаңа кітапты оқуға зейін қойғанда, не болар екен деген тылсым ой мазалайды. Жаңа кітап әсерлендіре алмас, сапарға бекер шығып, түк таппай қажыған жолаушыдай өкініп, рухани әлемді байытатын шын жауhарды тапсаң, сағынышыңды басатын сырласыңды кездестіргендей қуанып, рахаттанасың. Ол кітап кей кездері сенің көңіліңнен шығып, ерекше шабыт беріп, бірнеше күн бойы жаңа жыр жинақтарын қолыңа алғанда, есіңе ақынның жазған туындылары түсіп, сол кездегі толқыған сәттерің мен алған әсерлерің санаңа қайта келіп тіреледі. Жетпістің жетесіне шығып отырған қазақтың біртуар ақын қызы Бақ, Құт кітабында өзінің толысқандығың, кемелденгендігін, ұлттық поэзиядағы өз орнын алғандығын тағы бір толық дәлелдегендей. Кітап түгелдей еліміздің Егемендігіне, халқымыздың әдет - ғұрпына, республика жұртшылығының ынтымағына арналған. Қос туындының осылай аталуынның өзінде де бір себеп бар секілді. Менің ойымша, ақын еліне, жұртына, қазақтың әрбір отбасына Бақ пен Құт дарыса екен деген мақсатта қойған сияқты.
Ұлы халықтың кең байтақ сахарасын отты жырларымен тербеткен осындай ақын қызымыз бүгінде мерейлі белесіне абыроймен көтеріліп отыр. Классик ақын Қадыр Мырза - Әлидің: Күләш Ахметова - көп ақынның бірі емес. Өз алдына бөлектеу тұрған сегіз қырлы, бір сырлы тұңғиық ақын деуі тегін емес [5, 16 б.].
Қазақстан Заман газетінде жарияланған тікелей сұхбатта Даңқ туралы ойыңыз? деп қойылған сұраққа: Аңшы нені қуса, соны алады. Қумаса, қалай алады? Білімпаз білімнің соңына ыждахатпен түспесе, оны қалай игереді? Даңқ та сондай. Оған қатты ұмтылған ақын атағын шығарады. Маған даңқ онша қажет болған жоқ. Мен өз дәуірімнің мәуесімін. Өлең үшін үлесімнен, өмір үшін күресім көп болды, - деген жауабынан нағыз ақынға тән тектілікті тани аламыз. [6, 15 б.].
Өткен ғасырдан бастау алып, жаңа ғасырда да жалынды да жауhар жырларымен танылған қазақтың айтулы да айбынды ақыны қызы Күләш Ахметова өлең өлкесінде өнімді де жемісті еңбек етіп, жыр сүйер жамиғатты сыршыл өлеңдерімен тәнті етіп келеді.
Толайым дүнием - асым деп айта алмаймын. Артық - кемі көп екенін білемін. Заман солай болды. Қаламақысы көп екен деп, кітаптан - кітапқа асықтық. Төрт шумақпен тоқтайтын жерде, он шумаққа жеткіздік, - дейді ақын қыз.
Қашан да нағыз ақын, кесек талант хақындағы сөз сарқылмайды. Қайта күн өткен сайын оның жұмбақ та құпия қырлары гауhар тастай ашылып, жан - жағына өз сәулесін шаша түсері сөзсіз.
1.3 Күләш Ахметова - поэзия ханшайымы
Поэзия! Менімен егіз бе едің?
Сен мені сезесің бе, неге іздедім?
Алауратқан таңдардан сені іздедім,
Қарауытқан таулардан сені іздедім.
Сені іздедім сезімге у шараптан да,
Минуттардан іздедім, сағаттан да,
Сені іздедім,
Іздеймін тағат бар ма?
Сені маған егіз қып жаратқан ба?! (М.Мақатаев) [7, 99 б.].
Ия, поэзия - ақын жанының дәруіші. Поэзия - өнердің тәжі, өнердің биік шоқтығы мен биік шыңы. Таза сезімнің ашық түрде айқын көрінер арнасы да осы - поэзия. Олай дейтініміз, поэзия бейнелі, терең құнды асыл сөздер арқылы адамның жан - дүниесін тәптіштеп толық жеткізуге ұмтылады.
Поэзия арқылы жыр шеберлері өздерінің көңіл күй толқыныстарын, алапат сезімдерін, сарғайған сағынышы мен шер боп қатқан мұңын көркем де әсем сөз зерделерімен ақ қағаз бетіне түсіріп, оқырманына жолдайды.
Талас өңірінен қанат қағып ұшып шығып, бүгінде бүтін қазақ поэзиясы айдынының ақ шағаласы, поэзия ханшайымы атанған Күләш Ахметованың есімі өлең сүйер қауымға жақсы таныс. Жүрек тебірентер жырлары оқырманның көңіл пернесін басып, адалдық, пәктік, іңкәрлік, сүйіспеншілік, патриоттық сезімдерге жетелеп, сарғайған сағыныштың ауылын аралатып, жүректің назды үнімен, көңілдің сазды әуенімен өзге бір әлемге жетелейді. Ақын толғанған, күй ақтарып, сыр шерткен тақырыбы сан түрлі. Сыршыл ақын жан дүниесіндегі тылсым сезімді бүкпесіз ашып, толқытқан ойларын оқырманға жолдайды. Тұңғиығына үңілгендердің рухани дүниесімен астасып, сезім қылын шертеді. Күләш ақын дүниенің барлық құбылысын өлең етіп ұйқастыра бермейді. Ол тек өзінің кішкене жүрегін дір еткізген нәрсені сезеді, көреді. Сол сезімі өлең болып өріледі.
Поэзия - қасиетті ұғым. Ол - адамның ішкі сезімінің тіл жетпес тылсымында жатқан әсем әлемі. Жеке адамның ешкімге айтпас құпия ішкі сыры. Поэзия тек қана ішкі дүние ғана емес, адам жанының алаулаған алтын жалыны. Поэзия - әлемнің жаршысы, ақылдың айнасы, халық мұңы, өнердің шыңы.
Қазақ поэзиясында ХХ ғасырдың орта тұсына қарай ақындар ауылына кәсіби тұрғыда нәзік жандылар бет бұрып, өз сөздерін айта бастады. Соғыстан бұрын - Мария Хакімжанова, соғыс жылдары - Зияш Қалауова, 60-жылдарда - Тұрсынхан Әбдірахманова, поэзия шолпаны - Фариза Оңғарсынова, поэзия аққуы - Марфуға Айтхожина, Ақұштап Бақтыгереева, Қанипа Бұғыбаева, 70-жылдарда поэзия ханшайымы - Күләш Ахметова, Ханбибі Есенқараева, 80-жылдары - Шәмшия Жұбатова, Гүлнар Салықбаева, Баян Бекетова, 90-жылдарда - Роза Қараева, Жанат Әскербекқызы, Жанна Елеусіз, ХХІ ғасыр тудырған жас ақындар - Назира Бердалы, Танакөз Толқынқызы, Анар Шамшадиева, Айгүл Сейілова, Құралай Омар , Индира Кереева сияқты есімдермен бүгінгі күні толығуды.
Ақын - халық сөзін жеткізуші. Халықтың тілі мен үні. Жүрекке шаң болып жұққан өмір күйесін өлең орамалымен сүртіп, тазалаушы. Ақын жырын ар мен жүрек таразысынан өткізетін - Халық деген Ұлы бар, Уақыт деген Төрешісі бар. Жақсылықтың бағасы өлеңінен:
Тіршілікте әр күнінің ғұмырда бар хақысы,
Жақсылықтың барлығының жақсылық па ақысы? [8, 111 б.], - деген Күләш Ахметованың бір ауыз үзіндісінің өзінен - ақ нәзік жандылардың өзіндік философиясын байқауға болады.
Менің өлең өмірім -
Менің үлкен сыбағам.
Ұлы майдан, ұлы алаң
Бар әйелдің жеңісімен қуанам [8, 96 б.].
Күләш Ахметова - ақын. Таласы жоқ, ірі әріптермен жазылатын ақын. Ақын деген ұлы мағыналы, киелі де, қастерлі ұғымды биік ұстайтын ақын.
Қазақ поэзиясындағы қалыптасқан махаббат жырларына да ақынның қосары бар. Бір нәзік сәуле атты махаббат кітабына енген Менің махаббатым, Сенен басқа ешкімге ұнамаймын, Хатқа жауап, Жеңістер мен жеңілістер өлеңдерінен махаббаттың нәзік сырын аңғарамыз. Ақын жырларында әйел-аналардың өмірінен сыр шертеді. Махаббат тек сезім шарпуына оранып күйіп - жану емес, үлкен сыйластықта жатқанын ұғындырып отырады.
Өнер емес біреуден үйренетін
Ұсынады пәк сезім шапағат-нұр.
Қанат байлап, ғажайып күн беретін
Бір-ақ рет келетін махаббат - бұл! [9, 105 б.].
Қазақ лирикасынан үлкен орын алатын күрделі оқиғаға құрылған сюжетті өлеңдерден Күләш Ахметова да құр алақан емес.
Аңызға құрылған Бауыр атты балладасын ерекше атауға болады. Жаужүрек жас ақынды әке-шешесі, нағашысымен абақтыға жапқан әкім шешесінен: Тұтқындардың біріне ғана азаттық беретінін айтып, солардың бірін таңда?, - дейді. Ол ары ойланып, бері ойланып, мынадай шешім жасайды:
Жарым кетсе, жар табармын бірде мен,
Жар табылса, болар тағы ұл деген.
Өлген анам қайтып келіп ұл таппас,
Бауырымды босатыңдар түрмеден! [8, 64 б.].
Бауыр еті баласынан бірге туған бауырын жоғары қоя білген ана шешімі бірге туған бауырлар арасындағы үлкен сүйіспеншілікті, әпке мен іні махаббаты да жоғары суреттеледі.
Шынайы ақын болмысы тынымсыз рухани ізденісте болатыны ақиқат. Оның қаламынан бірнеше жүздеген, бәлкім мыңға тарта сұлу да, ойлы жырлар туындауы мүмкін. Алайда, бақытты ақындар үшін мұның бәрі де өмірдегі оның негізгі, басты жырын жырлауға апаратын бар болғаны түрлі деңгейдегі баспалдақтары ғана. Негізгі жырларын айта алғандар да, құралақан қалғандары да баршылық. Менің ойымша, ақын Күләш Ахметова алғашқы легіне, яғни айта алғандардың қатарына жатады.
2 КҮЛӘШ АХМЕТОВА ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ МАХАББАТ
ТАҚЫРЫБЫ
2.1 К.Ахметова поэзиясының тілі
Көркем әдебиет - көркем ойдың иесі. Көркем шығарма - оған жан бітірер киесі. Адамзаттың асқақ армандар жолындағы күресін, парасатын жырлап, жан дүниесінің сырын шерту - көркем әдебиеттің әріден келе жатқан басты мұраты. Бұл мақсат ешқашанда өз маңызын жоймақ емес. Қайта күн өтіп заман өзгерген сайын мәні арта түседі. Себебі қай кезде де әдебиеттің негізгі нысаны - адам, оның ішкі әлемі. Талантты суреткер ешқашанда адам мен заманды бөле-жара қарамайды. Қоғам адамдардан, оның тыныс тіршілігінен тұрса, адамда қоғамсыз өмір сүре алмайтыны аян. Әдебиетіміздегі қазіргі дәуір адамының образын, оның ішінде қазақ жастарының моральдік, этикалық бет-бейнесін көрсету - заман талабы.
Сөз асылының арда үлгісі - лирика. Ол көлем жағынан шағын, сюжеттік желілері сирек көрінгенімен, көңіл күнделігінен, жүрек пернесінен төгіліп түскен шымыр шумақтар, өрісті де өрнекті ойлы толғаныстар, отты сезім мен терең сырдың жалыны мен жарқылы алыстан асқақтан, жақыннан мейірім нұрын толық түсіреді. Лирика - Аристотель заманынан бері келе жатқан дәстүрлі үш тегінің бірі. Шындықты адамның ішкі көңіл күйіне бөлеп, ойы мен сезімін астастыра суреттейтін терең психологиялық шығарманың түрі. Қалыптасқан ұғым бойынша, лирика дегеніміз - ақынның ойы мен сезімнің ұштасып келіп тұтас көрінуі. Лириканың предметі де, бейнелеп айтар ойлары да, бейнелеп көрсетері де - ақынның өз көңіл күйі. Н.А.Добролюбов өзінің И.Никитин өлеңі туралы жазған мақаласында лирикаға орай мынадай тұжырым айтады: Лирикалық өлеңде, - дейді сыншы, - ақын өзінің табиғатты емес өмірдегі белгілі бір құбылыстан алған тікелей сезім - түйсігін айтып береді. Бірақ мұндағы нәрсе - сол түйсіктің өзі де,оны ақынның енжар қабылдауы да емес, ақынның сол сыртқы әсерге іштей ұйып, құлай ықылас қоюында [10, 332 б.].
Лирика тілсіз түйсіктерге сөз береді, оларды тар кеуденің қыспағынан көркемдік өмірдің таза самалына алып шығады да, ерекше өмірге бастайды.
Лириканың бас қаhарманы - ақынның өзі. Мұның эстетикалық қабілеті де, тәрбиелік күші де айрықша үлкен. Себебі, бұл арада өлеңді жазған адам оқыған адамға айналып, ақын мен оқырманның көңіл күйлері бір-біріне ұштасып, біте қайнасып кетеді.
Осы жылдар поэзиясының ізін басып, өнердегі өзіндік мінезімен алдыңғы топтан көрінетін Күләш Ахметова поэзиясы - менің бүгінгі жұмысымның басты арқауы. Бұл орайда Ақын қуанса, шын қуанып, мұңайса, шын мұңаяды. Оның бір жырдан екінші бір жырға көшіп отыратын лирикалық кейіпкерінің жан - дүниесіндегі толқыныстар ауыл, аймақ керек десеңіз, кейде ұлт пен ұлыс шекарасынан шығып, жалпы азаматтық толғаныстар кеңістігіне көтерілді. Ол аспанмен тілдессе де, жермен сырласса да, бір қызығы, сені досыңмен сөйлестіргендей, тілдестіргендей ерекше бір күйге бөлейді, - деген Ш.Айтматовтың пікірінен біраз нәрсе аңғарылады. [10, 12 б.].
Абай әлеміне еркін еніп, оның өлең сөздегі дәстүр - өнегесін лайықты жалғастырған қазақ ақындары (Шәкәрім, Мағжан, Сұлтанмахмұт т.б.) көркемдік рухани мәселерді, адам мен оның еңбегін, өмір тұрмысын терең толғады, ұлттық поэзияның ұлы мұраттарын бар қырынан ашып, биік белестерге көтерген - С.Мұқанов, Ә.Тәжібаев, Т.Әбдірахманова, С.Мәуленов, Ғ.Қайырбеков, М.Әлімбай, М.Айтхожина, Ф.Оңғарсынова, А.Бақтыгереева, Н.Оразалин, О.Сүлейменов, Қ.Мырза Әлі, Қ.Бұғыбаева, М.Шаханов, Т.Медетбек, Ө.Нұрғалиев, С.Иманасов, Р.Ниязбек, Ж.Әдірашев, К.Мырзабеков, А.Егеубаев, Ж.Жақыпбаев, Ұ.Есдаулетов, Е.Раушанов, И.Ғайып, Т.Оразбаева, Б.Серікбаев, Г.Салықбаева, Т.Әбдікәкімов, Н.Мәукенұлы, т.б. ізденіс еңбектері, көзқарас эволюциялары, кеше - бүгін мәселесін жырлаудағы амал - тәсілдері қалың көпшіліктің көңілінен шығып, рухани нәр сыйлады. Аталған ақындар шоғырының бел ортасында: Мен өз жүрегімді жырлау арқылы қазақты жырладым, - деген өлең - өнердің өз өкілі - Күләш Ахметова да бар.
Барлығы да өмірде өлшенеді,
Гүл сабағы өлшеммен теңселеді.
Таусылады ол да енді, мен сенемін.
Уақыттың өзі де өлшенеді.
Өлшенбейтін бір затты көрсем еді [9, 68 б.].
Күләш Ахметова бұл ретте өлшеулі тірліктің тұрмыстағы мәнін ұзартар махаббат атты сезімге адалдық тілейді. Мөлдір сезімнен ғана мөлдір жыр туса керек. Күләш жыры - сезім жемісі. Сезім перзенті. Оның жырын оқи отырып, лирикалық кейіпкер жанының тазалығына сүйсінеміз.
К.Ахметова шығармашылығының ең басты жанры - лирика. Лирикада ой мен сезім бірлесіп, терең қабысады. Оған тартымды күш - қуат дарытатын терең оймен суарылған, нәрленген жалынды сезім әсерсіз, құрғақ қағида тұжырымдар арқылы бірлессе, оқырманға әсер етпейді. Өмір, дүние, адам тағдыры туралы үлкен толғаныстан туған жай сезімшілдік лирикасы жандандыра алмайды. Себебі, лирикаға жан беретін сезімнің аты - нәзіктік. Лириканың басқа жанрлардан айырмашылығы да осында. Шыншылдық пен сезім байлығы, ойшылдық - оның өмір танудағы, адам танып бағалаудағы үлкен байлығы. Қай кезде қандай тақырыпты жырласа да ақын осы жолдан тайған жоқ. Өлең әр күйде, әр жағдайда жазылып, оның болмысын аша түседі.
Барасыңдар қай жаққа кетіп бәрің?
Сырт - сырт етіп тоқтамай өкінтті әр үн.
Құдіретті, қуатты секундтарым!
Күн құл еді, содан соң түн кіреді,
Түн көзімді сәл ғана ілдіреді.
Қатал патша - уақыт, бізден артық
Қадіріңді өзіңнің кім біледі?! [8, 198 б.], - деп кең тыныстан кейіндеп қалған өмірге шолу жасайды. Осы екі шумақтың арасында халқымыз бастан кешірген өмір жатыр. Онда ақынның өз бояуымен өрнектеп салған қолтаңба ізі жатыр. К.Ахметованың өлеңдерін оқи отырып, өткен жылдарды қаз - қалпында, көз алдымызға елестетеміз. Сол жылдардағы көңіл күй, сезім оралымдары, туған жерге, елге, ағайын - туғанға, бауырға деген кіршіксіз махаббат, бейбіт өмірге, бейқуат тірлікке деген қанағат әр өлеңінде жарасымын тауып, әдемі суреттелген. Әсіресе, туған жерге, ауылына арналған ақын өлеңдері ерекше шабытпен жазылған, әр шумақтан, әр жолдан ақынның жүрек сағынышы аңқып тұрады.
Сүйіктіңдей жүретін кіл есіңде,
Кір түсірме Ел деген ұлы есімге.
Атамекен - бақыты бабалардың,
Жеңіп алған сан ғасыр күресінде.
Күндерімен, түнімен, гүлдерімен,
Өзіндікі ол сенің, білесің бе?
Өзіңдікі ауасы, таң нұры да,
Өзіңдікі жазы да, жаңбыры да.
Өзіңдікі даласы, тау қыры да,
Өзіңдікі барлығы болғаннан соң,
Өзіңдікі болғаны тағдыры да.
Сен сүюге тиіссің туған жердің
Бұлбұлын да, әнін де, өзенін де.
Өз анаңның алдында ұйықтағандай,
Өзі бақыт - жүргенің өз Еліңде! [11, 7 б.] , - дейді ақын Өз елім өлеңінде. Ақынның туған жер тақырыбындағы қай өлеңі болмасын өскен өлкенің небір ғажап сұлулығы әр қырынан суреттеледі.
Академик З.Қабдолов: Лириканы тақырыбына қарай топтап талдау оны жазған ақынның творчестволық бітімін пайымдау үшін айрықша мәні бар нәрсе, әр түрінен ақынның бір қырын тануға болады десе [12, 32 б.], профессор Ж.Дәдебаев: Лирикалық шығармада ақын өмірден, айналасынан көргені мен білгендерін ғана жазып қоймай, сол құбылыстардан лирикаға арқай боларлықтай ең басты асыл қасиеттерін тани білуі керек деп өз ойын білдіреді [13, 151 б.].
К.Ахметова лирикасы ақынның жеке басының сезім иірімдерін, көңіл күйін жырлаумен шектелмей, қоғамға тән құбылыстар мен адамға тән мінез - құлықтардың табиғатын ашуға, өмірдің қиын да күрделі тұстарын зерделеуге, адам санасы мен ғалам байланысының сырлы жұмбақтарын тануға көмектеседі. Ақын заманының ащы шындықтарын терең барлап, батыл сөйлейді, еркін жырлайды, көркем суреттейді.
Махаббат тақырыбы - поэзияның құнарлы арналарының бірі. Ол махаббатты адамның ең асыл сезімдерінің бірегейі ретінде суреттей келіп, оның жан мен тәнге бірдей әсер ету қасиетін айшықтауға ұмтылады. Махаббат сезімі - тәтті у, яғни қайшылығы көп сезім. Бірақ сүймеген жүрек - өлі жүрек. Өмірдің шын рахатын сезбеген жүрек.
Қазіргі қазақ өлеңінің жапырағын жайқалта түскені 60-жылдардан бергі уақытты қамтиды. Қазақ лирикалық поэзиясының философиялық тереңдігі артып, мазмұнының баюы, түр жаңалықтарына еркін баруы, уақытпен үндестігі - публицистикалық сипатының молаюы, ақындарымыздың даралыққа ұмтылуы, ең басты ұлттық дәстүрге бірыңғай бет бұруы - 1960-жылдардан басталып, күні бүгінге дейін жалғасып келе жатқан қазақ өлеңінің сапалы қасиеттері Қадыр Мырза Әлидің: Кейінгі жылдары қазақ поэзиясының қадір-қасиетін қаттырақ өсті деп мақтанар болсақ, ол ең алдымен, лирикамыздың құлдырап барып, қайта қалықтап шыққан қыран мінезді лирикамыздың арқасы. Қазірде лирикалық кейіпкер дегеніміз- еңселі , иықты интеллегент дәрежесіне көтеріліп, оның арқалар жүгі бұрынғыдан гөрі ауырлап, әлдеқайда көбейіп барады. Ал енді біз бұрын түсініп келгендей, ғашық жігіт, ғашық қыз немесе жаратылыстың жарқын суретіне қызықтай қараған құмар жан, ия болмаса жора - жолдасы мен жырақта қалған жап - жасыл жастық шағын есіне алып, ойға шолып, кейде тіпті, бейкүнә көз жасына ие бола алмай жылап та алатын көңілшек кейіпкер ғана емес, есейген отбасы, ошақ қасынан біраз қашықтап, бір түтіннің ғана қамын ойлауды әрқашан ұмытып, дүйім ел, барша жұрт қамын, керек десеңіз, мынау жатқан байтақ даламыздың тағдырын ойлайтын қайраткер дәрежесіне дейін көтерілген кейіпкер [5, 34 б.], -дегені де 60-жылдардан бергі уақыт аралығын қамтитын өлең өнерінің шындығынан алынып айтылған. Күләш Ахметованың махаббат лирикасы алғаш жүректі дір еткізген бала махаббаттан бастау алып, елге, жерге, отбасына деген махаббатымен ұштасады. Ақын қыз сезімінің тұңғиық, терең қалтарыстарына үңіледі. Ондағы шынайылық пен төгіліп жатқан керемет толқынды сезімдерді басып көрсетеді. Сондай - ақ махаббатқа адалдықты үндейді. К.Ахметова өлеңдері адам жанының әр сәттік жай - күйін дөп басудың үлгісін көрсетеді. Әр өлеңінде әр түрлі көңіл күй суреттеледі. Мысалы:
Ғашықпын мен өмірге, ғашық екем,
Ұлты бөтен демеймін, жасы бөтен.
Адал жанды адамның бәріне де,
Жүрегімді, қақпамды ашып өтем [2, 42 б.].
******
Қамыққанымда, тарыққанымда,
Думан - тойлардан жалыққанымды.
Қараңғы түнім мен жарық таңымда
Сен шықпадың есімнен. [2, 49 б.] .
******
Уақыттан түрлі күй аңғарасың,
Бір жерде - жаз, бір жерде - қар борасын.
Абайламай сөйлейміз, әңгімемен
Әлдекімнің қозғаймыз жан жарасын [2, 52 б.].
******
Әдемі даланын орманы,
Құс әні -
Сияқты соңғы әні.
Бақыт жоқ өмірде
Бақыт тек -
Қолымның қолыңда болғаны [2, 55 б.].
******
Шын сағыныш бар екен көздеріңде,
Дір - дір етіп кідірді сөз де ерінде
Міне осылай әрдайым қарсы аласың
Алыс кетіп оралған кездерімде [2, 56 б.].
******
Жаңбыр жауып шықты ғой түніменен,
Жазылмады - сен жоқсың - бүгін өлең.
Келе жатсаң - жаңбырға қарамай - ақ
Жалаңаяқ алдыңнан жүгірер ем [2, 58 б.].
******
Менің соңғы махаббатым сен бе едің,
Жүректегі жұлдызымдай сөнбедің.
Қолыңды бер, ұмыттырам өткенді,
Деді біреу тыңдамадым, сенбедім.
Ең, ажарлы жігітке де ермедім,
Өзіңді ойлап кездеріңе шөлдедім
Көзіңді ойлап сөздеріңе шөлдедім
Менің соңғы махаббатым сен бе едің?! [2, 61 б.].
******
Ұмытуың мүмкін емес сен мені,
Жырымды оқып селк етерсің ең кемі.
Ауасы тар секілденіп көрінер
Жарың күткен үйреншікті бөлменің [2, 54 б.].
Күләш өлеңдерінің оқырманының жүрегіне жетіп, тұла бойын дір еткізуі ақынның жүректе жанып жатқан сөздерді таза парақтың бетіне ешбір боямасыз сол қалпында түсіре білгендігінен.
Күләш Ахметованың мұраты айқын, шабыты шалқар, сезімі нұрлы да шуақты, ақындық әлемі көркем.Оның нәзік те сырлы, отты да нұрлы, әрбір жүрекке жол табар лирикалық жырлары уақыт ағымымен бірге адымдап келеді.Өз әлемі, өз арнасы бар. Әбіш Кекілбаевтың: Күләш жыры күннің - нұрындай, гүлдің - әріндей, нанның - дәніндей, сүттің - өңіндей, бөбектің - иісіндей емірентпей, тебірентпей қоймас, кінә тақсақ киесі ататындай пәк жыр, - дегені шындық [14, 178 б.]. Осыдан - ақ Күләш өлеңдерінің алмастай өткір, гүлдей нәзік, теңіздей терең болып жазылатынын көруімізге болады. Сонымен қатар, ол адам бойындағы сырлы құпияны ашуға тырысады. Сондықтан да болар оның жырларында адамның ішкі сезіміне әсер ететін алуан ізденіс, терең толғанымдар кездеседі. Біз ақын өлеңдерінен оның мінезін, көзқарасы мен қолтаңбасын танимыз.
Ақын өлеңдері өте әсерлі, өте көркем, әрі мазмұнды. Жырларының түбінде ақын жүрегінің ақтығы мен пәктігі, ізгілігі мен сұлулығы өзара үйлесіп жатыр. Мәселен, мына өлеңінен:
Мен - бұлақпын...
Бір бұлақпын бұралып ән құратын,
Жанымды ұқсаң, жарқырап, жаңғыратын.
Арамдыққа орын жоқ жүрегімде,
Адалдық пен Адамдық - бар мұратым! [8, 39 б.].
Адамдық негізі - адалдық. Ақын үшін адалдықты түсінбеу қиянат. Ол осы адамдық пен аладықтың ақ туын өзіне мұрат тұтып, өз өнерін дамытып, байытып, келешекке өнеге етіп келе жатқан ақын. Ізгілік пен сұлулықты, тазалық пен имандылықты қатар ұстаған ақын жырлары оқырманын кіршіксіз тазалыққа үндеп, адамгершіліктің биік шыңына шақырады.
Махаббат - поэзиядағы мәңгілік тақырып. Осы ретте Күләш Ахметованың махаббат лирикасына тоқталмау сірә дә мүмкін емес.
Күләш Ахметова махаббатты, сүйіспеншілікті жырлауға жаралған ақын. Арманындай аялаған жайсаң жігітке, өзінің, сөзінің бағасын білген асыл жарға, балдай тәтті перзенттеріне, туған елге, өскен жерге, ардақты ерге сүйіспеншілік сезімі - оның өлеңдерінің арқауына айналып, өріліп, төгіліп жатады.
Поэзия өнер мүлкі ретінде қыры мен сыры мол жанр. Сезімнен тыс поэзия болмайды. Оның ішінде лирика тікелей сезімдік туынды екені мәлім. Алайда әр ақынның сол сезімді поэзияға өзек етуінде эстетикалық талғамдары түрліше. Күләш өлең сүйер оқырманын да, асыл сөзді бағалар әдебиетші қауымды да әрқашан мойындатқан ақын.
Сүйеді деп ойлауға жасқанар да ем,
Таныстар да ол жайлы ойламаған.
Бірақ сүйем дей - тұғын басқалармен,
Бақытты бола қою қайда маған? [15, 92 б.].
деп ағынан ақтарылған ақын өлең жасамайды, оны жүрегінен толғатып әкеледі. Сондықтан Күләш тақырып таңдап жазатындардың қатарынан емес.
Жалпыға ортақ өмірлік мәселелермен адами сезімдердің ақын қаламынан тыс қалмасы анық. Күләш өлеңдерінің тақырыбы сан алуан. Соның ішінде мен сөз еткелі отырған - ақынның махаббат лирикасы.
Аңқау, тұйық, алаңы аз қыз едім,
Сені көріп бал - бұл жанды жүз, өңім.
Сені көріп бұрымымды реттеп,
Сені көріп жүрісімді түзедім.
Сені көрдім. Сілкіп өтті қатты ағын,
Ұмтылуға, тіл қатуға батпадым,
Бір нәрсені сен әкетіп қалғандай,
Алаңдадым, сағат - тағат таппадым [15, 92 б.].
Сені көрдім өлеңінде махаббаттың тылсым күші қыз жанының албырт арпалысы, отты сезімі мен ор көңілдің шендесіп, шарпылуы арқылы бейнеленеді.
Табылды - ау саған да мұң, маған да мұң
Сен мұңайсаң қиналып, алаңдадым.
Қалың жұрттың ішінен қанша қарап,
Саған ұқсас бір адам таба алмадым
деп әрі қарай:
Есіме алсам,
Өртейді ішімді өлең,
Ешкім мені өзіңдей түсінбеген.
Мүмкін сені сүйетін шығармын - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz