ТӨЛЕН ӘБДІКҰЛЫНЫҢ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ АЛАҢЫ

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1
ТӨЛЕН ӘБДІКҰЛЫНЫҢ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ АЛАҢЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

5
1.1
Суреткер және өмір ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.2
Төлен Әбдіков шығармаларындағы автор табиғаты ... ... ... ... ... ... ... ...
16
2
ТҰҒЫР МЕН ҒҰМЫР ХИКАЯТЫНЫҢ ИДЕЯЛЫҚ-КӨРКЕМДІК СИПАТЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

21
2.1
Шығарманың негізгі идеясы және композициялық құрылымы ... ... ...
21
2.2
Кейіпкерлер бейнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
55

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
62

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзекті мәселелері: Төлен Әбдікұлы - қазақ әдебиетіне 60-70 жылдары келген жазушы. Ұлттық көркем ойға соны леп, терең таным әкелген қабырғалы қаламгерлеріміздің бірі, аз жазса да саз жазатын талғампаз талант. Жазушының шығармалары адамгершілікке, ізгілікке, мейірімге, еңбексүйгіштік сынды қасиеттермен қоса заман талабына сай адам тағдырын анық суреттеуге арналған.
Төлен бүгінде көп қырлы, сан сырлы шы - ғармаларының арқасында зор абыройға бөленген, талантымен танылған тұлғалы жазушы. Оның әрбір жаңа шығармасы жариялана сала жұртшылық тарапынан қы - зығушылық тауып, баспасөз беттерінде әрқилы қызу пікірлер айтылып жатуы да сол дарын даралығының басты белгісі болса ке - рек. Бұл әрі жазушы шығармаларының қа - рапайым оқырмандарға рухани тірек екен - дігінің де жарқын мысалы.
Тұғыр мен ғұмыр хикаяты жазушы тарапынан оқырманға кеңес дәуірінің шындығын, қазақ елінде болған ұлы соғыстың ауыртпашылығын, өмір шындығына қатысты сөз етілген оқиғаларды танып, түсініп, саралай білуге мүмкіншілік беретін шығарма. Қазіргі таңда өзекті талқыланып жүрген жазушының өзіне тән ерекшелігін көрсете білген, өз заманы тұрғысынан алып қарағанда нағыз өзекті тақырыптардың бірі екенін мойындататын шығарма.
Зерттеудің мақсаты, міндеттері: жазушының бұрын толық зерттеліп үлгермеген Тұғыр мен ғұмыр хикаятындағы заман шындығына сай талан-таражға түскен адам тағдырын ашып көрсете білу. Сонымен қатар, Төлен Әбдікұлының жалпы прозалық шығармаларындағы көркемдік-идеялық ерекшеліктерін, қаламгердің стильдік белгілерін зерттеп, шығармаларындағы автор табиғатын аша білу. Негізгі мақсатты орындау үшін дипломдық жұмыста мынадай басты міндеттерді шешу алға қойылды:
- Қаламгердің өмірі мен шығармашылығына жалпы шолу жасау;
- Жазушының шығармаларындағы автор табиғатын ашу, оның ішінде шығармаларының үндестігін, әрбір шығармадағы оқиғаларды өмірмен байланыстыра алып суреттеуін аша білу;
- оқырманның мәтінге қатысын анықтау;
- Тұғыр мен ғұмыр хикаятының идеясын ашу;
- Шығарманың композициялық құрылысына талдау жасау;
- Кейіпкерлер бейнесін ашу, шығармадағы оқиғаларға қатысын анықтау.
Зерттеу объектісі, теориялық-әдіснамалық негіздері: жұмыста Төлен Әбдікұлының шоқтығы биік Әке, Оралу, Ақиқат, Қыз Бәтіш пен Ерсейіт,Тозақ оттары жымыңдайды, Парасат майданы повестері, Қайырсыз жұма, Қонақтар, Бассүйек, Оң қол, Жат перзент, Бір күндік ашу сынды әңгімелері және басты тақырып Тұғыр мен ғұмыр хикаяты негізге алынды. Талдау барысында көптеген қазақ зерттеушілері мен жазушыларының пікірлерін негізге алумен қатар, автор табиғаты, оқырман, авторлық позиция, автор тұлғасы сынды теорияларды пайдалану жүзеге асырылды. М.Оразбектің Көркем прозадағы шығармашылық тұлға мен авторлық позицияның арақатынасы, Г.Танабаеваның Төлен Әбдікұлының шығармашылық нысаны атты еңбектерімен қатар, Қ.Құрманғали, Д.Исабеков, Ә.Кекілбаев сынды жазушыларымыздың пікірлері мен ой-тұжырымдары жұмыстың негізі болды.
Ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңызы: жұмыстың нәтижелерін Төлен Әбдіковтың шығармашылық алаңына талдау жасағанда пайдалануға болады. Әсіресе, әлі көпшілік талдап, зерттей қоймаған, тек кейбір талантты жазушылардың пікір білдіруімен шектелген Тұғыр мен ғұмыр хикаятының идеялық-көркемдік сипатын, композициялық құрылымын тани білуге көмек береді.

1 ТӨЛЕН ӘБДІКҰЛЫНЫҢ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ АЛАҢЫ

0.1 Суреткер және өмір

Қазақ прозасына алпысыншы жылдардың бел ортасында шоғыр-шоғыр боп талантты жастар келе бастады. Өртеңге шыққан құрақ қамыстай олар бірінен соң бірі дүр - мек-дүрмек боп кеп, бір-бірі - мен жарыса жазып, қазақ оқырмандарының кітапханасын жаңа шығармалармен байыта түсті. Ол шығармалар алдыңғы аға буын - ның шығармаларынан бөлекше тыныстағы, көпсөзділік пен ша - шы - раңқы оқиғалардан арылған, жаңа ой мен жаңа идеяны образ табиғатына сіңіре білген, керексіз, жанама детальдардан тазарған, қа - зақ әдебиетінің көркемдік дең - гейін жаңа биікке көтерген шын мәніндегі жаңашыл шығармалар болды. Айтылған шоғыр-шоғыр таланттардың ішінде осындай өмірдің мәні мен мақсатын сезіндіріп, жа - ныңа жылу құйып, нұрландыратын туындылары арқылы туған әдебиетіміздің мерей-мәртебесін өсіріп жүрген жазушыларымыздың бірі - Төлен Әбдіков те бар еді.
Белгілі қаламгер Төлен Әбдіков 1942 жылдың 4 қыркүйегінде Қостанай облысы Жангелдин ауданы Еңбек ауылында туған. Қазақстанның еңбек сіңірген Қайраткері (2002). 1965 жылы Қазақ Ұлттық университетін бітіреді. 1965-70 жылдары "Қазақстан пионері" (қазіргі "Ұлан") газетінде әдеби қызметкер болып қызмет жолына аяқ басады, одан бөлім меңгерушісі болып жұмыс істейді. 1970-77 жылдары "Жалын" альманағында бөлім меңгерушісі, кейін бас редактордың орынбасары, 1977-79 жылдары "Қазақфильм" киностудиясында бас редакторлықпен қатар, Қазақстан Коммунистік партиясының орталық комитетінде жауапты қызметте болды. 1990-92 жылдары "Қазақ әдебиеті" газетінің бас редакторы және Қазақстан Жазушылар одағының екінші хатшысы болды. 1993 жылдан Қазақстан Республикасы Президенті әкімшілігінде сектор меңгерушісі қызметін атқарса, 1997 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Президенті аппаратының ішкі саясат бөлімі меңгерушісінің бірінші орынбасары болды.
Төлен Әбдіковтың шығармалары 1964 жылдан бастап жариялана бастады. "Көкжиек" жинағы 1969 жылы, одан кейін "Күзгі жапырақ" 1971 жылы жарық көрді. 1974 жылы "Ақиқат" атты повестер мен әңгімелер жинағы дүниеге келді. 1979 жылы "Айтылмаған ақиқат " әңгіме-повестер жинақтары, 1980-1981 жылдары орыс тілінде "Истина" әңгімелері мен повестері жарық көрген. Қазақтың қынадай қырылып жер аударылып, халық жауы ретінде ұсталып, атылып, айдалып кеткен аласапыран заманды суреттеуге арналған Өлі ара романы 1985 жылы жарық көрсе, сол жылы "Біз үшеу едік" пьесасы республикалық театр сахналарында қойылды. Грек аңыздары "Эллада ерлерін" қазақ тіліне аударған. Бірнеше шығармалары шетел тілдеріне аударылған. 1987 жылы "Ақшоқыда қыс қатты" және 2002 жылы "Парасат майданы" шығармалары жазылған. Парасат майданы повесі тосындылығымен ерекшеленіп, бұл туынды ПЕН-клубтың сыйлығын иеленіп, Халықаралық Франц Кафка атындағы орденімен марапатталды. Халықаралық Франц Кафка атындағы Қазақстандағы ПЕН клуб сыйлығының лауреаты (2003). Еуропалық алтын медальдің (2003), Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (2004).Тұңғыш рет 1969 жылы Көкжиек әңгімелер жинағы жарық көріп, қазақ әдебиетіне философиялық проза жанрын ала келген белгіл жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері. Жазушы 10-нан астам повесть, әңгіме, 1 роман, 2 пьесаның авторы. Ал, тырнақ алды Райхан атты әңгімесін қаламгер 20 жасында жазыпты. Ал, соңғы жылдары Ардагер атты пьеса мен Тұғыр мен ғұмыр атты повестті жарыққа шығарды. Ардагер пьесасы Ел тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған драматургиялық шығармалар байқауында бас жүлдені алды [1].
Төлен бүгінде көп қырлы, сан сырлы шы - ғармаларының арқасында зор абыройға бөленген, талантымен танылған тұлғалы жазушы. Оның әрбір жаңа шығармасы жариялана сала жұртшылық тарапынан қы - зығушылық тауып, баспасөз беттерінде әрқилы қызу пікірлер айтылып жатуы да сол дарын даралығының басты белгісі болса ке - рек. Бұл әрі жазушы шығармаларының қа - рапайым оқырмандарға рухани тірек екен - дігінің де жарқын мысалы.
Жазушының ал - ғашқы шығармасы - Әке повесі. Бұл жеделхат алып, әке - сінің хал үстінде жатқанын естіген Сайлаудың елге келуі, көптен бері көрмеген ауылдағы ағайын, жұртпен жүздесіп, ақыр соңында көз алдында қайтыс болған әкесі Сейсенді арулап жерлеп, Алматыға аттануымен аяқталатын хикаят. Өмір бар жерде өлім-жітім бар. Бұл - тіршіліктің қалыпты, айнымас заңы. Оқиға желісі осындай белгілі жағдайға құрылса да, жазушы қазақтың ұлттық ұстанымына қатысты қалыптасқан келелі мәселелер төңірегінде ой толғап, сыр бөліскен. Сондай-ақ, хикаятта қазақ елінің өміріндегі кешегі Кеңес орнатқан алғашқы жылдардағы аласапыран, ашаршылық пен отыз жетінің қуғын-сүргіні, соғыс салған сойқан сынды қилы кезеңдер, сол тұстағы Сейсен ақсақалдың әулеті мен жалпы ел-жұрттың тағдыр кешулері кеңінен қамтылған. Жазушы қысқа қайырым арқылы көп нәрсені көкейге қондыруға тырысып бақ - қан және сол мақсатын сәтті орын - даған [2].
Аталмыш повестің оқиғасы екі кезең: өткен заман мен қазіргі өмірдің өзекті мә - селелерін алма-кезек жарыстыра баяндау арқылы өрбиді. Сейсен ақсақалдың және алыс-жақыннан оның көңілін сұрай келген көзкөрген көнекөз қариялардың өткен өмірлерін - тағдыр кешулерін тілдеріне тиек ете әңгіме шертулері - осынау жазушының ойлап тапқан оқырманды жетелеп отыратын оңтайлы тәсілі. Сайлау әкесінің естелік әңгімесін жадында жаңғыртып, Сейсен әулетінің - төрт ұлдың қилы тағдыры арқылы күллі Алаш жұртының өмір тарихымен танысады. Ал әкесінің көңілін сұрай келген кісілердің әрқилы әңгімелері арқылы ел ішінің тұрмыс-жағдайы, өткен-кеткен мезгілдің келеңсіз өкініштері мен өнегелі оқиғалары келістіре кестеленген. Хикаяттың бағасын асырып тұрған бір қыры - оның өмірлік өнегені өзгеше дәріптеуі және сол арқылы өткен заман мен бүгінгі уақытты ұштастыра суреттеуі. Бір ғана мысал: заманында байлығына мастанып, жан баласына тақымы толмай тәкаппарланып, астам - шылық жасаған Қамбар байдың кәмпескеге ілігіп, ашаршылық жылдары аштан өлгені, қой сойып қонаққа шақырған үйге бәлсініп бас сұқпайтын, кезінде мыңғырған мыңды айдаған Естөренің кейін қайыр сұрап кет - кенін баяндауы уақыт шындығының көркем шежіресі. Осылайша, суреткер-жазушы бай болсаң да, басшы болсаң да асып-таспа, бұл тіршілікте адастырмайтын жалғыз жол бар, ол адалдық, арлылық, адамгершілік қасиетті қастерлеу екендігіне мойынсұндырып отыр. Заманның зорлығын, қоғамның қорлығын басынан кешкен бас кейіпкер Сейсеннің тағдыры арқылы жазушы барша қазақ халқының өмір жолынан сыр шертіп, артта қалған өмірдің ақиқатын айтып отыр. Отар - шылдық өктемдіктен, бодандық бұғаудан қазақты құтқарған тәуелсіздік екендігі, сондықтан оған тәу етіп, қалтқысыз қызмет жасау бүгінгі ұрпақтың бақыты екенін еске салуы да өте орынды.
Осы шығарманың шырайын шығарып тұрып түпқазық ойдың түйінін жазушы не - гізгі кейіпкері Сайлаудың өз-өзіне сұрақ қойып, соның жауабын тапқан сәттегі көңіл-күйін суреттеу арқылы жетемізге жеткізген. Әкемді бір риза қылатындай жақсылық жасап көрдім бе? Осылай түк көрмей... дүниеден аттанып кете бермек пе?!.. Өмірде не ата-анаңа, не дос-жаранға көңілдегі жақ - сылығыңды жасай алмай, бүкіл уақытыңды өткізіп алу қандай өкінішті.
Үлкен қалада оқып, ел қатарлы ғұмыр кешіп жатқан баланың әке алдындағы пер - зенттік парызын өтей алмай, өзегін өртеген өкінішін, яғни алдағы жаз, келер күз, ендігі жылы деп жүріп, қалаға әкеліп, білікті дәрі - герлерге көрсетіп, дімкәс әкесін дертінен айықтыру, немерелерін көрсетіп, мауқын бастыру, сөйтіп көрген қызығынан тартқан бейнеті көп Сейсен ақсақалдың көкірегіндегі шер-шеменінен құлантаза айықтырып жібе - ретіндей бір қуантсам деген ой көкейінде жүрсе де, енді міне өмірінің санаулы сәтінің үстінде сол арманының орындалмайтынына қабырғасы қайыса қайғырған Сайлаудың ағынан ақтарыла айтқан сыры оқырман - дардың да санасына сәуле түсіретінін іштей сезінесің. Ал бұл жазушының адамгершілік сынды арда қасиеттің өнегесін өрнектеу ар - қылы жұртшылық жүрегіне жеткізу жо - лындағы тамаша тәсіл, табылған ақыл.
Бұл шығарманың басты тәлімі баланың ата-ана алдындағы парызына адалдығын - адамгершілігінің, сана-сезімінің, ой-өрісінің деңгей-дәрежесіне байланысты екендігіне көз жеткізу. Тағы бір тағылым - Сайлаудың әке қазасынан кейінгі көкірегіне түйген ойы. Оның Алматыға қайтып бара жатқанда көңілі босап, көзіне ыстық жас үйірілетіні бар. Сөйтсе, оның жылау себебінің сыры әрі - де екен. Оны жазушы басқа бірдеңе еді деп жұмбақтай аяқтаса да, Сайлаудың әкесінің неге жалғыз ұлының қолына көшіп келмегенінің сыры оқырман ойының күдігін сейілтіп жібергендей. Тіршілікте қайда жүрсе де кім-кімде туған жерінен топырақ бұйыруын неге тілейтінінің себебі Сайлаудың санасына енді жеткендей. Өзі жақсы адам - ның өлген соң да қадірі қашпайтыны, осынау ұлттық ұлық қасиеттің ел ішіндегі жалғасып келе жатқандығы, бір кейіпкер емес, жалпы қазақ баласының болмысына жұғысты болуын қалаған қаламгердің ізгі арманы шы - ғар, бәлкім...
Шығармадағы қазақтың көпті көрген шүкіршіл шалдарының ортақ образы, нағыз типтік бейнесі ретінде алып қарауға лайық кейіпкер осы Сейсен. Жазушы оның өлер алдындағы бақұлдасуын - өсиеттей сөздерін келтіре отырып, қанша азапты ғұмыр кешсе де, тағдырынан түңілмеген, көрген қайғы-қасіретін қайсарлығына жеңдіре білген, тәубасын айтумен ана дүниеге алаңсыз аттанып бара жатқан сәтін, сондай бір адамдық қасиетін алға тарта отырып, еш әсірелемей жазып шыққан.
Повестегі Сейсен қарияның жалғыз ұлы Сайлаудың Алладан амандығын сұрап, ті - леуін тілеп күн кешуін, әке алдындағы перзенттік парызын өтей алмағанына өкініп, өзін кінәлі адам қатарына қосқан Сайлаудың жан күйзелісін оқи отырып, бейнебір өз басыңнан өткерген жағдайдай сезінуің ғажап. Әке мен бала арасындағы арманға, сыйластық пен қимас сезiмге толы баян сенің де жан сарайыңды тазалап, адамдыққа, кісілікке деген ақылыңды нұрландырып, жақ - сылыққа, ізгілікке деген іңкәрлігіңді арттыра түседі.
Хикаяттың жаныңды баурап, қимастық сезіміне бөлейтін, қазағыңның әзіз қа - сиет - теріне сүйсіндіретін жерлері де жетерлік. Келін түсіру, беташар мен сәлем жасату, ба - лажандық, немеренің тәттілігі, ата-ананың баласын еркелетуі, алыста жүргенде хат алғандарына қуанып, сүйінші беруі, алданыш жасауы, қарттардың қартайса да қалма - ған құрдастық әзіл-қалжыңдары, қан майданда мерт болған боздақты әке-шеше, туған-туысқа естіртудің, қайтқан адамды ару - лап жерлеудің ұлттық жоралғысы, тіпті үлкен кісілердің топырағын туған жерден бұйырсын деген тілектерін аманат етуі сияқты небір сындарлы қазақы мінез-құлық, дәстүр-салт повесте әдемі әдіптелген-ақ [3].
Жазушының кемел талантын танытқан ке - лесі бір шығарма - Қыз Бәтіш пен Ер - сейіт. Бұл повестің оқиғасы да жалғыз ұлдың жыры. Жалғыз ұлдан айырылып, қайғыдан қара жамылған Қожабек қарттың қу тір - ші - ліктен енді ештеңе қаламайтын, өзін тіпті жарық дүниенің адамы санамайтын түңілісті тағдырын баяндаған жазушы ұлының ең болмаса үйленіп, артына алданыш болар тұяқ тастап кетпегеніне қамыққан қарттың көңіл-күйін оқырмандары да қабырғалары қайысып, жандары жылап оқитындай ше - берлікпен жазып шыққан. Қамкөңіл қа - рияның Кісіге жасаған бір түйір қиянатым жоқ еді, қу бас атандыратындай жасаған ием, не жазығым бар еді, - деп көкірегі қарс айырыла жылауы сенің де жүрегіңді қоз - ғайды. Сөз құдіреті деген тегі осы болар. Жастайынан атағы елге жайылып, мақталып, ұдайы мәртебелі қызметтер атқарып жүрген Болаттың білімділігін, іскерлігін, ина - бат - тылығын, рухани тазалығын газет-журналдар жабыла жазып, жиналыс - тарда есімі өзге жұртқа үлгі ретінде аталатын. Қызмет бабында болмаса, күнделікті тіршілікте ара - лас-құралас жүрмей-ақ, бейтаныс ада - м - дардың баласының кісілігін қалай ба - ға - - лайтынына қайран қалатын. Әкенің көңіл түкпіріндегі сол күдікті ой кейін шындыққа айналды. Ол келбеті келісті, қалтасы қалың баласы Болаттың жігітшілік буына желігіп, ару қыздармен достасуынан қоштасуы жедел болғанын, тіпті артында баласы қалғанын құлағы шалғанда өз ойының үдесінен шық - қанына таңғалған және өкінген-тін. Болаттың жолдастары арқылы әлгі қыздарға жолығып, біреуінен бала туса, баға алмай оның жасқа жетпей шетінеп кеткенін, келесі біреуінің немересін беруден үзілді-кесілді бас тартқанын, кезінде өзін қорлап тастап кеткен жігіттің өліміне мүлде қайғыр - майтынын естіп, Қожабек қария баласының қылығына әрі ұялып, әрі іштей ренжіп еліне қайтқан. Осындай оспадар, қисынсыз қылығымен әке жүрегін жаралап, айықпас рухани дертке ұшыратып кеткен Болаттың жеңілтек мінезі, бұралаң өмір жолы өзгелер тәлім алар сабақ емес пе?! Осы повестің негізінде түсірілген кинофильмді де жұрт - шылықтың жылы қабылдағаны есте [4].
Суреткердің Оралу повесі де тәуір туындылар санатында. Осынау оқу бітіре сала жолы ашылып Алматыда қалып, бір мықты - ның қызына үйленіп, сырт адамдардың ойынша, ел алдында жүрген жігіт есебіндегі Әбді - кәрімнің шын мәнісінде тағдыры тайқы болатын. Себебі, оның жасындағы алау арманы, үміт-дәмесі, студент кезіндегі білікті ғалым - ның талантты, болашағы зор деп баға - лауы, алғашқы сәтті қадамдар бүгінде құр қолпаш сөз, есек дәме күйінде бәрі жайына қалған. Қатардағы жорналшыдан аса ал - маған Әбді - кәрім - нің алғашқы махаббаты, бала ғашығы - Бәтиманы араға ондаған жылдар салып іздеп келуі, келіншектің сонау бір қимас күндерді еске түсіріп, қуана қарсы алғаны, ұзақ уақыт өтсе де, ұмытылмай жүрегінде сақталған періште сезімінің сағынышы - көз жасының сырын түсінген жігіттің осы келісін жүрек сыз - дататын сырлы сөздермен суреттеген сәт көңі - ліңді толқытады. Сүйіс - пен - шіліктің құпия сырын шерткен хикаят жан тазалығына, сезім мөлдірлігіне деген іңкәр көңіліңнің сағынышын жырлаған тамаша туынды екені даусыз [5].
Әңгіме жазу - жүгі ауыр өте қиын дүние. 10-15 беттің ішіне мән-мағына, өнеге, тәрбиенің барлығын қамту кез келген адамның қолынан келе бермес. Бұл жерде роман, поэма жазатындардың жұмысы оңай деуден аулақпыз. Әр жанрдың өз көтерер жүгі бар.
Жалпы, жазушының шеберлігі жазған әңгі - мелерінен айрықша аңғарылатыны бел - гілі. Төлен де бірсыпыра әңгіме жазған. Со - лардың ішінен Бассүйек, Қайырсыз жұ - ма, Қонақтар, Жат перзент әңгі - ме - лерінің тақырыптары да, мақсаттары да өзгеше өрнекті, өнегелі шығармалар. Бұ - лар - дың қай-қайсысы болсын бүгінгі күннің тіршілік-тынысын танытатын туындылар.
Айталық, Бассүйек мүсінші Хамиттың атақты Жаубөрінің келбетін жасау үшін қаншама жыл ізденіп, шығармашылықтың шырғалаң жолын таппай қиналғандығы, өлi тарихты тiрiлту пешенеге оңай бұйыра салатын бақыт еместiгi нанымды бейнеленген. Ол әуелде сәтсіздігін: Мен антропологпін, сондықтан батырдың образын емес, пішінін кескіндеуге тиіспін, - деп сылтауратқан. Ал нағыз батырдың бейнесін сомдау үшін Жаубөрінің тарихтағы алатын орнын, хал - қына қадірін, өмір жолын мұқият зерттеп алып және өзі де жан дүниесін байытқанда ғана үміті ақталып, арманы орындалатыны біртіндеп жетесіне жетеді. Батыр туралы ел ішіндегі аңыз-әңгімелерді тыңдап, оған қатысты тарихи деректерді зерделеді. Ақыр соңында Жаубөрінің жанқиярлық ерлігі мен халқына қадірін жан жүрегімен сезінген мүсінші өзіне ерекше шабыт оралғанын іштей сезініп, белін бекем буып іске кіріседі. Жаубөрінің бекзат бейне-мүсіні осылай сомдалғанын жазушы сендіре суреттегеніне дән риза боласың.
Бассүйек әңгімесіндегі автор түйіні - әр адам өзгені тану үшін өзін тану қажеттілігі. Қанша мықты адам болса да өзін тани алмаса, өмірден бос өтетіні анық.
Қайырсыз жұма әңгімесі - кресло жайлы туындысы. Бұл жерде кресло - синехдоха. Кресло деу арқылы жазушы билік, мансап, атақ-даңқты сөз етпекші. Бұл әңгіме Әбен Ілиясовичтің бір күнде креслодан айрылып, қарапайым адамдар қатарына қосылуы туралы жазылған. Өз күшімен жеткен бұл орыннан ағаларының жоқтығынан айрылуы оның жүрегін ауыртады. Орнынан айрылған сәттен бастап ойға шомып, үйіндегі дүниеқор әйелін, нашақор ұлын ойлап күйзеліске түседі. Күйзелістің соңы жүрек инфарктісіне әкеледі. Билік жайлы, биліктегілер жайлы жазу көп жазушының қаламына негіз болмаған. Мүмкін бұл тақырыпқа бой алдыру Т.Әбдікұлының да билікпен қатысты өмір кезеңдерінен көрген-түйген ісі шығар. Әңгіменің түйіні - билік ол қашанда билік, адам оның құлы болып кеткенін одан айрылғанда түсінеді. Түсінген сәтте барлығы өз бояуын басқа бояумен араластырып, сіңіп кеткенін ғана көріп, Қап! деп санын соғумен аяқталады.
Міне, бүгінгі қоғамның қиянатшыл кескін-келбеті әңгімеге арқау болған. Мұны қазіргі алмағайып кезеңнің ащы шындығын ашып көрсететін сәтті қадам емес дей аласыз ба?!
Немесе Қонақтар әңгімесінде не мақсат көзделгеніне ой жүгіртіп көрейік.
Шығарма нағыз осы заманның адамдарымен жолы - қтырады. Ерғабылдың жалғыз ұлы Сапабек үлкен қалада тұратын, үлкен қызметтегі кісі. Оның да жалғыз ұлы бар. Сол Жеңісін ауыл - дағы әке-шешесінің қолына беруге келіншегі Тома қарсы, ал оған күйеуінің сөзі көк тиын. Оның үстіне биыл мектеп табал - дырығын аттайтын бала қазақ тілінен ма - құ - рым. Ерекеңнің тіпті ыза болатыны шақырса да немересінің қашқақтап қасына келмейтіні. Өз отбасына өзi қонақ болып жүрген жiгiтте қандай қадiр-қасиет болсын. Абайдың Баламды медресеге біл деп бердім, Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім деген өлең жолдарындағыдай жалғыз ұлын оқытқан, Адам болам десең, алдымен орыс тілін меңгер дегендей орыс тілін үйреткен ата-ананың халдері баяндалған. Жалғыз ұлдарының орыстың қызын алып, немересін ауылға тастамай, орыс мектебіне беремін дегенін естіген қарт ата-ананың басындағы мүшкіл жағдай - қазіргі мына заманның ащы шындығы. Бұл тақырып Т.Әбдікұлы заманындағы жазушылардың да тақырыбы болғаны сөзсіз.
Қазiргi қоғамда орын алған тағы бiр жағымсыз қылық Жат перзент әңгiмесiнде сипатталған. Кәрiм мен Рүстем қызметтес кiсiлер. Екеуi жұмыс бабында жараспай қалады. Кезекті бір жиналыста Кәрімнің бөліміне Рүстем қатты шүйлігіп, сынап, мәселе оған сөгіс бергізумен аяқталған. Соған кектенген Кәрім одан өш алудың амалын тауып, Рүстемнің келіншегі Зәурешті көңілдесі етіп алады. Рас, арақатынастары ұзаққа бармаған. Арада алты жыл өткенде сыраның кезегінде тұрып, талай жыл жүздеспей кеткен баяғы Рүстемге жолығып қалады. Қасында баласы бар. Биыл мектепке барады екен. Зер сала қараса, айнымаған Кәрім, сойып қаптап қойғандай ұқсас. Күтпеген жаңалық Кәрімді әрі-сәрі күйге түсіріп, есеңгіретіп жіберген. Ол арамза пиғылымен жасаған күнәсінің арты осылай өкінішті болғанына не себеп екен? Баланың жат перзент болып кетуі қалай? Кейіпкердің жанын ауыртқан осы сұрақтарға қалай жауап қайыруды жазушы оқырман еркіне берген. Ойлансын, толғансын деген ниетпен, әрине. Ал бұл сауалдың бүгінгі күнге, қоғамдық өмірге қатысы жоқ, жеке бастың шаруасы дей аласыз ба? Әрине, бұл да әлеуметтік мәнді мәселе [6].
Жазушының әр шығармасында қандай шындықтың беті ашылып, нендей көкейкесті мәселелер көте - рілгеніне ой жүгіртіп, тиісті түйін жа - сау - - біздің әдебиет алдындағы міндетіміз. Бұл көрнекті қаламгердің қазақ әдебиетінде қалыптасқан дәстүрлі әдеби тәсілмен жазылған туындылары. Ал оның кейінгі жылдары жазылған шығар - маларын жаңашыл әдеби дәстүрдің жемісіне жат - қы - замыз. Ендігі әңгіме төркінін жазушы Төлен Әбдіковтің шығармашылығындағы сол екінші қырын таразылауға арнаған жөн шығар. Осы орайда қаламгердің кейіпкерлері де, олар - дың ғұмыр кешіп жатқан ортасы да, жазылу мазмұн-мақсаты да, тіпті әдеби мәнері де өзге қазақ жазушыларының біріне де ұқса - майтын Ақиқат, Тозақ оттары жымың - дайды, Парасат майданы повестерін автор табиғатымен байланыстырып көрейік..
Мысалы, Ақиқат повесі - оқырманын ойлантып-толғантуымен есте қалатын қыртысты шығарма. Басты кейіпкер Роберт кісінің ақылы жетпейтін ерекше құпия қасиеті бар кісі, яғни көріпкел. Оның кімнің адал, кімнің арамза, кімнің күнәкар, кімнің жақсы екенін жазбай танитын текті қасиеті - ақиқатты ашық айғақтауы, ақыры оның өз өлімімен аяқталады. Бұл болса ақиқат үшін күресу, шындық үшін шыр-пыр болып айтысу аса қажет болғанымен, бүгінгідей алма - ғайып заманда ажал құштыратынын жазушы дөп басып дәлелдеген. Ұлт мүддесі мен халық тағдыры толғантқан жазушының ғана осындай ойлар айтып, тәуекелге бел бууы мүмкін. Адам баласының жаратылысынан тыс, сирек кездесетін көріпкелдік қасиетін ізгілік жолына пайдаланбаған жағдайда керісінше оның кесірі тиетіні, ақылдан азап шегетіні шүбәсіз шындық екеніне сенбеске шараң жоқ.
Кезінде Мемлекеттік сыйлықпен мара - пат - талғаны үшін емес, жазушының көркемдігі келісті, жазылуы желісті, арналы ойлары адамзаттық құндылықтардың көзін ашып, сана-сезіміңді нұрландыратын толағай туындысы Парасат майданы повесі. Шығарма кейіпкері жүйке ауруына шалдыққан адам. Бұл тұлғаның екіге жарылуы, яғни бір адам - ның сана-сезімінің, жалпы дүниета - ны - мының қарама-қайшылықты жаратылысы. Бұлайша бір адамның бойында мінез-құлқы, дүниеге көзқарасы бөлек екінші тұлғаның пайда болуы адам психологиясындағы патология екендігі әлдеқашан медицина ғылымында дәлелденген. Жазушының өз кейіпкерін осы ортадан алуы, әрине бекер емес.
Дүние құ - былыстарына адамдардың әрқилы көзқарасы мен түйсік-түсінігін көрсету үшін жазушы өзі - не қолайлы осындай кейіпкер образын сомдауды жөн санаған.
Парасат майданы шығармасының тың жаңалығы - мифтік ойын, мифтік иллюзия. Ә. Нұрпейісов: Ағымнан жарылып айтайын, өткен жылы Т.Әбдіковтің Парасат майданы повесін оқып шығып ай бойы әлде бір сиқырлы әлемге арбалғандай күйде жүрдім. Қазақ әдебиеті тіршілігін тоқтатты деп кім айтты? Жоқ, ол тірі, мұндай ғажап туындыны дүниеге әкелген әдебиет өмір сүре береді деген жүрекжарды лебізімді дүркін-дүркін қайталаумен болғаным есімде қалыпты, - деп, баға беріп қана қоймай, қаламгердің ерекше стилін тілге тиек еткен [6]. Шығармада Оң қол әңгімесіндегідей тұлғаның екіге жарылуы, дәрігерлер көмегі, палатадағы арпалыс, өлім сынды элементтер қайталанады. Парасат майданы повесінің Оң қол әңгімесінің кеңейтілген нұсқасы болу ықтималдығы жоқ емес. Өйткені, оқиға желісі, автор идеясы бір-бірін жалғаған. Әйтсе де, Парасат майданы повесінің айтар ойы мен идеясы тереңірек. "Құрметтi Бейтаныс құрбым! Кiршiксiз тазалықты талап ететiн ұғымдар бар. Мәселен: махаббат, ар-ұждан, мұрат, әдiлдiк, адалдық т.с. Сәл-пәл арамдық араласқан адалдық, сәл-пәл әдiлетсiздiк араласқан әдiлдiк, сәл-пәл алаяқтау махаббат болмайды. Олар иә бар, иә жоқ. Мұны абсолют десең де, демесең де, негiзгi мағынасы осы. Ал iзгiлiк мұратының табиғаты туралы өткен хатта өз дәлелдерiмдi толық келтiрген болатынмын. Оны қайталап жатпаймын. Айтарым, iзгiлiк мұраты күн сайын өзiнiң орындалуын талап етiп отыратын заң емес, ол заң секiлдi жағдайға қарай өзгерiп, кезең сайын толықтырылып отырмайды. Мұрат - баратын жердi емес, жүретiн бағытты көрсетушi темiр қазық iспеттi рухани жұлдыз. Сондықтан адамның өзiнiң кемшiлiгiнен туындайтын жердегi берекесiздiктi көктегi жұлдыздан көрудiң ретi жоқ.
Егер Оң қолдың кейіпкері де осындай адам болса және сюжет желісі дәрігердің әңгімесі арқылы өрбісе, мына хикаятта ауру - ханада жатқан науқас адамның күнделігін - дегі жазбаларын оқисың. Оң қолда бір сәттік жағдай ғана баяндалса, мына Парасат майданында мүлде басқа мақсат көз - делген. Жазушы жалпы адамзаттық мәсе - ле - лер төңірегінде ой топшылап, сыр ақ - тар - ған. Мұндай мән-маңызы адам баласының бәріне ортақ, шиеленген шешімін табуға қанша арпалысса да амалы таусылып, ой-санасының өресі жетпей жүрген толағай мәселе жөнінде пікір таластыру, сол арқылы оқырманын толғандырып, ізгілік жолын іздестіруге көшбасшы болу - міне жазушының басты мақсаты осындай [7].
Адамдар арасындағы қастерлі қасиет - терді аялап, сақтау мақсатындағы күрес қару-жарақ емес, қатері одан да күшті ақыл-парасат майданында жүріп жатқаны ақиқат қой. Міне, осы майданда ізгілік жеңіске жет - песе рухани күйреуден құтқаратын басқа күш жоқ. Осы ойларды жазушы кейіпкер қаперіне бекер салып отыр дейсіз бе?! Қа - тердің алдын алмаса, адамзат адами қадыр-қасиетінен айырылатынын аңғартып тұр. Жазу - шы сіз бен бізді жолы қанша бұралаң, соқтықпалы-соқпақты болса да ізгіліктің бар екендігіне, оның түбі жеңіске жететініне секемсіз сендіреді. Пікір қайшылықтарының қақтығысы арқылы ақиқатты анықтап, оны оқырманға мойындату қаламгердің қапысыз тапқан амалы. Кейіпкердің қиялында жа - зылған хаттарға ішкі ой-түйсігі арқылы парасатты пайым жасатуы да жазушының тап - қырлығы. Сөйтіп, ізгілік пен зұлымдық, жақсылық пен жамандық, өмір мен өлім, адалдық пен арсыздық туралы кейіпкердің екіұшты түсінігі талқыға түсіп, ақиқаты анық - талып, күдігіңді сенімің жеңіп, жаның жай табады. Шынында да ізгіліктің жолы жіңішке, ал қиянаттың мың сан түрі бар, сон - дықтан оны жүзеге асыру жеңіл. Жазу - шының адамдардың адамгершілік мұраттары және оның қасиетті қағидаттарын аяқасты етіп жүргендіктен де рухани тоқырауға ұшырап жүргенімізді дәлелдеуі де көкейге қонымды. Сондай-ақ тежеусіз, ойға келген - нің бәрін істеу бостандыққа үш қайнаса сорпасы қосылмайтын шындық екеніне де оқырмандар көзін жеткізген. Ізгілік адам санасына берік ұялағанда, рухани кемелденген кезде ғана жақсылықтың жеңіске жете - тінін жазушы жетемізге жеткізген-ақ. Хикаят кейіпкерінің жадына жазылған көңіл-күй күнделігі үміт пен күдіктің, шындық пен жал - ғанның арасында жүріп, сергелдеңге түскен жандарға жазушының ой салуы.
Жазушы кейіпкері - өзінің ішкі жан дү - ниесіне көп үңіледі, көп ойланып-тол - ға - на - тын адам. Оның санасын сарғайтып, мұңға батырып жүрген сол сарапшыл ой-толғанысы. Оның жанын жегідей жеп, қатты қинайтын адамдардың көре-біле тұра күнә мен қыл - мысқа, арсыздық пен әділетсіздікке еттері оңай үйреніп кететіндігі. Әйтсе де осы жаман ғадетке дағдыланудың сырын ұғуға ақылы жетпей санасы сансырайды. Ел ішінде, жер жүзінде болып жатқан жан түршігерлік қа - ралы хабарларды естіп-біле жүріп, адам - дар - дың сондай сорақы қылықтарға мән бермеуі, тұла бойлары аза-қаза түршігіп-түңілмеуі кейіпкерді қайран қалдырады. Осындай жан төзгісіз былғанышты іс-әрекеттерге жайба - рақат қарайтын жұртшылыққа жыны келіп, ақылынан адасқан кейіпкердің бейнесін сомдаған жазушы бізді жамандықтан жи - рентіп, жақсылыққа, имандылыққа ұйытуды көздеп отыр емес пе?! Қаламгердің парасат биігі: рақымшылық, жанашырлық, аяушылық, сүйіспеншілік, ізгілік жолындағы жанпи - далық, тағы басқа, тіршіліктің мәніне айнал - ған асыл қасиеттердің құрбандыққа шалынып, мәңгі түнекке сіңіп, жоғалып кетуіне көнгісі келмейтінін кейіпкердің ой-толға - ныстары бізге жеткізіп отыр. Көркем шығар - маның тәрбиелік тәлімі, өмірлік өнегесі осындай-ақ болар. Автордың арманы асқақ та ізгі. Оның ойынша адам баласы, әйтеуір өзек - ті жанға бір өлім ғой, рухани апаттан ажал құшқанша, әлдебір жойқын табиғат апатынан мерт болғаны жақсы дегенге келіп саяды.
Кейіпкердің кереғар, екіұдай адами қа - сиеттердің неліктен өздерінің нағыз мән-ма - ғыналарынан айырылуға тиіс, неліктен ақ пен қара, адал мен арам, ізгілік пен қиянат іштей былығып, бір-бірімен мидай араласып кетуі керек деген сауалына жазушы түрлі құйтырқы, шырғалаң ойларға шырмалмай, бә - рін анық ақыл, сергек сезіммен пайымдасақ қана дегенімізге жетеміз деген жауап қай - тарған.
Суреткердің осы повестегі жалғыздық және оның салдары туралы салмақты да са - рабдал ойлары қандай қисынды. Айналаңда уайым-қайғыңды бөлісетін, жаныңды тү - сінетін сырлас-мұңдас жақын адамың болмаса, әрине, жан азабына шыдамай бір пә - леге ұрынарың оңай. Сені сондай тағдыр соқ - қысынан құтқаратын жансерігің болуға тиіс. Бұл өмірдің өзгермес заңы, қалыпты қағидасы. Кейіпкерінің өзіне жылы шырай танытып, жымия қараған дәрігер қыздың жанарынан тараған сәуледен жаны да, тәні де балқып кеткенін айта отырып та жазушы жалғыздықтан құтылудың бір амалын айтып отыр. Адамға бар керегі осындай жылы шырайлы көзқарас. Жалғыздықтан жаураған жүрегіңді жылытып, рахат сезіміне бөлейтін адамның адамға деген мейірімі.
Бір кездері дәуірлеп тұрған іргелі мем - лекеттердің де құлдырап құлағанына көне тарих куәгер. Ал оның себебі, ел басшы - ларының алауыздығы. Бас-басына би болуды көксеген пенделердің өлермен өзімшілдігі тудырған осы ынтымақ-бірліктің жоқ - ты - ғының кесірі екенін есімізге салып отырған жазушының жанашырлығына ризашылық білдіру парыз. Ізгілік мұраты - жүретін жо - лыңның бағытын көрсететін рухани жұлдыз. Адам баласын алаламай жақсы көргенге не жетсін, алайда олардың зұлымдығына көз жұма қарау кешірімсіз күнә. Жазушы көз - қарасының шындығы осы. Ар-ұяты таза адам ғана жамандықтан жиреніп, жақ - сы - лыққа ұмтылатыны өтірік пе?! Кәдімгі дені сау адам - ның жан дүниесі де хикаят кейіпкері сынды қысталаң жағдайларға тап болғандар аз емес. Өзінің жаратылысына, табиғи мінез-құлқына жат әрекет жасап, қателескен адамдардың мені шайтан түртті, шайтан азғырды, қара басты деп өкініп, иә болмаса ақталып жататынын көріп жүрміз. Бір адам - ның табан астында екі кісіге айналып кететінін де күнде көріп жүрміз ғой. Ай - талық, сондай кішіпейіл, сондай ізетті адам - ның кенеттен байып иә қызметі өсіп кеткен кездеріндегі құбылмалы қалпын байқаған боларсыз. Сол адамның өзінен лауазымы жоғары кісінің алдында құрша жорғалап, бетегеден биік, жусаннан аласа бола қала - тыны, ал төмендегілерге төр бермей, кеуде - сін керіп өркөкіректене қалатыны неліктен?! Жазушының кейіпкерінің аузына салған сөзіне қарағанда, жарық дүниеде өзінің періште қалпын сақтап қалған ешкім жоқ. Бәріміз де өмірдің пендешіл қағидасына еріп, адалдықтың ала жібін аттаған көптің біріміз. Кей-кейде бір кездегі кіршіксіз сәби көңіл, таза пиғыл балалық шағыңды сағы - насың. Алайда, сол сәттер ойыңа оралса да, бәрібір қазіргі өміріңді өзгерте алмайсың.
Хикаяттың аяғында тазалыққа тәңірідей табынған кейіпкердің кейінгі тағдыры бізге беймәлім күйінде қалған. Алайда, жазушының ақадал тілегіне құлақ түріңіз: қорғансыз кейіп - керіне тірі жүрген болса, бағы жансын, ізгілікке деген сенімінен айырыла көр - месін. Адам баласының жетім сәуледей сығырайған үмітін жақсылықпен жалғап әуре болған әулие жан қайда жүрсе де, аман жүрсін.... Жазушы жүрегін жарып шыққан ақ - пейіл тілек осындай еді.
Повестегі бейтаныс құрбының хаттарын - дағы парасат туралы пайымдауларында адами қастерлі қасиеттердің қиялда жүргені болмаса, өмірде оған орын тимегенін, сондықтан оны іздеп әуреленбеуді санаңа сіңіруге әлектенген. Ал бас кейіпкер онымен ақыл жарыстырып, ой-толғаныстарын ізгі - ліктің мәңгілік мұрат екендігіне сендіріп бағады және жазушы оқырмандарының да өзінің пікірлестері қатарына қосыларына күмәнсіз. Адам жанының тазалығын, пейі - лінің пәктігін, ақиқатқа адалдығын, сезімінің мөлдірлігін армандаған беймаза қаламгердің көркем ойы мен парасатты пайымдауларына бас иесің. Зиялылық пен зұлымдықтың, арам - - дық пен аярлықтың, кісілік пен кісә - пірліктің, адамгершілік пен арсыздықтың, көрегенділік пен көрсеқызарлықтың - қы - с - қасы адам әлеміндегі кереғар қасиет - тердің қақтығысынан қазіргі қайшылықты қоғамда, алмағайып заманда жансарайымыздың ақыл-парасат биігінен табылуын зердемізге жеткізуге тырысқан жазушының бұл хикаяты адамзатты алаңдатқан мәселелерді кө - теруімен де аса құнды шығарма. Жазушы осылайша, оқырмандарына өз жан сырын ақтарып, көкейін тескен мұң-шерін тарқатып отыр десек те қателеспесіміз хақ.
Сонау бір жылдары жазылса да кезінде оқырман қауымның жан жүрегін дүр сілкіндірген, қазір де ойларында жүрген бір шығарма бар. Ол үндістер өмірінен шерлі сыр шерткен Тозақ оттары жымың - дайды повесі. Бұл зорлық-зомбылықтың зардабын көріп, ақыры ақ адамдармен елі, жері үшін айқаса жүріп, жер бетінен біржолата жойылып кеткен араку тайпасының қасіретті тағдыры жөнінде жазылған повест еді. Кеңестік заманда - қазақтың тілінен, ділі - нен, дінінен, керек десең жерінен де айырылуға аз-ақ қал - ған қилы кезеңде ұлттың басына түскен ауырт - палықты ашып жазу мүмкін емес-тін. Олай жасаған жағдайда қаламгер идеялық қателікке жол бергені үшін жазаланар еді ғой. Сондықтан жазушы Төлен Әбдіков төте жолдан ауытқып, ақиқатқа апарар жаңа жол тапқан. Қазақтың басына түскен мұң-зарын, үндістер көрген қорлығын егжей-тегжей сипаттай отырып, жеріне жеткізе баяндап шыққан. Бір қарағанда, алыс Бразилияны мекендеген жауынгер араку тайпасының тұқым-тұяғы қалмай құрып кеткендегінің мұңды баяны сияқты. Алайда, бұл кешегі бодандық бұғауында өлместің күнін кешкен аз ұлттардың, оның ішінде қа - зақтың тағдырына алаңдаудан туған толғаныс болатын. Жазушы медицинаға тұтас бір дәуір әкелген данышпан доктор Эдуард Бейкерді бала кезінде айы - рылған атамекеніне сапар шектіріп, оның араку тай - пасының ең соңғы адамы екенін, зая ғұмыр кеш - кенін есіне түсіріп жандүниесіне төңкеріс жасайды. Сөйтіп, қаламгер қазақ жұртына ой салып, болаша - ғыңды бодандықтан құтқарып, ұрпағыңды рухтан - дырмасаң, сенің де көрген күнің қараң дегенді ишарамен жеткізген. Бұл шын мәнінде орағытып өтіп, орайын келтіріп айтылған ақиқат еді. Түсінген адамға бұл жазушының ерлігі деп бағалайтын еңбек. Төленнен басқа ешбір жазушы мұндай шығарма жазған жоқ...
Халқының халі мүшкіл болса, онда жекебасының жағдайы қанша жақсы болса да, атақ-даңқы аспандап тұрса да ұлтын сүйген ұл өзін ешқашан бақытты адам - ның қатарына қоспасы айдан анық. Тозақ оттары жы - мыңдайды повесі осы ғибратты шындыққа риясыз сен - діреді. Бұл өзін халқымен тағдырлас санайтын са - наткер жазушының жанайқайы.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.