Зерттеу нысаны мен әдістемесі

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер

Дипломдық жұмыста келесі нормативтік құжаттардың сілтемелері қолданылды:

Анықтамалар

Дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылды:

Төгрөг Моңғолияның ұлттық балютасы

Белгілер мен қысқартулар

Дипломдық жұмыста келесі белгілер мен қысқартулар қолданылды:

Кіріспе

Қой шаруашылығы Қазақстан мал шаруашылығының жетекші саласы болып келген, қазірде солай, алдағы уақытта да бола береді. Оның солай болуының себебі, қой негізінен жайылым малы. Қазақстанның 180 млн. гектарға жуық табиғи жайылымын тек қой малы ғана тиімді пайдаланады. Соның нәтижесінде ең арзан ет, жүн, тері, басқа да өнімдер өндіруге болады. Сондықтан Қазақстан даласын қой малынсыз елестету қиын.

Қой шаруашылығын нарық заманына экономикалық жағынан тиімді етіп өсірудің кілті-ғылым мен озат тәжірибенің берік бірлігінде. Соңғы жылдарда дүние жүзінде ауыл шаруашылық ғылымдарының қатарына қой жөніндегі ғылым сан алуан жаңалықтармен, жаңа технологиялармен, селекция әдістерімен байытылды. Алға қойылған мақсат тәуелсіз мем-лекетіміздің қой өсірушілерін, мал шаруашылығына маман дайындайтын оқу орындары мен факультеттерінің студенттерін, ғылыми қызметкерлерін, жалпы мал сүйер қазақ баласын қой шаруашылығы саласындағы ғылым мен тәрбие, озат тәжірибе жетістіктерімен егжей-тегжейлі таныстыру, сонымен бірге ғасырлар бойы жинақталған қазақ халқының қой өсірудегі тәжірибесін жеткізу [1] .

Қазіргі уақытта қой шаруашылығы саласында кішігірім шаруа қожалықтары мен фермерлердің техникалық-материалдық жағдайларының төменгі деңгейде болуы, алынатын өнімдердің және сатып алу бағаларының төмен және өзіндік құнның жоғары болуына байланысты бұл сала жоғары деңгейде дами алмай отыр. Алайда, әлеуметтік-экономикалық жағдайлар мен әлемдегі болып жатқан күрделі экономикалық дағдарыстар мен өзгерістерге байланысты агроөнеркәсіп кешенін дамыту және халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету, сондай-ақ қаржылық дағдарысқа қарсы мемлекеттік бағдар-ламалар қабылданып, олардың ойдағыдай іске асуына алғы шарттар жасалып жатыр. Қазақстан жағдайында жүнін өндірудің және сапасын арттырудың кең тараған арзан әрі тиімді әдісі - қойды жайып семірту.

Ол табиғи жайылым-дағы мал азығы көздерін неғұрлым толық және рационалды пайдалануға мүмкіндік береді, тәуліктік орташа салмақ қосуға, малдың қоңдылығы мен тірілей массасын көтеруге және жүн өнімділігі мен сапасынын жақсартуға көмектеседі [2] .

Алайда, әлеуметтік-экономикалық жағдайлар мен әлемдегі болып жатқан күрделі экономикалық дағдарыстар мен өзгерістерге байланысты агро өнеркәсіп кешенін дамыту және халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету, сондай-ақ қаржылық дағдарысқа қарсы мемлекеттік бағдарламалар қабылда-нып, олардың ойдағыдай іске асуына алғы шарттар жасалып жатыр.

Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайына бағытталған қой шаруа-шылығының биязы, биязылау, етті-майлы, қылшық жүнді, ұяң жүнді және қаракөл бағыттары бойынша селекциялық-асылдандыру жұмыстарын барын-ша күшейтіп, саланы индустриалды негізге айналдыра отырып, маман-дандыру мен шоғырландырудың нәтижесінде қойдың басы мен оның өнімділігін жоғарылату тек жеке шаруа қожалықтары мен серіктестіктердің ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік тұрғыдағы өзекті мәселеге айналып отырғаны бәрімізге мәлім.

Қойдың дұрыстап өнім беруі үшін және оның ағзасы қалыпты болуы үшін жылына 5-5, 5 ц азық өлшемі, соған тиісінше сіңімді протеин қажет. Қой қажетінің 60-70% жайылымнан өзі тауып жейді. Бірақ ол үшін жайылым құнарлы, жеткілікті болуы тиіс. Қазіргі кезде Қазақстанда мал шаруа-шылығының қарқынды дамуына байланысты мал бордақылау алаңдарының жетіспеушілігі бар екендігі белгілі. Сол мақсатта 2015 жылдан бастап Қазақстанда 12 бордақылау алаңын салу жоспарлануда [3] .

Монғолияда өсірілетін қой түлігінің таралуы, тұқым құрамы мен өнімінің мөлшерін ғалымдар 1930-жылдардан зерттей бастап, осы елде өсіріліп келген қойларды май құйрықты Монғол қойы, Қазақтың құйрықты қойы деп екі типке бөліп келген. Монғол елінің барлық малының 46, 2 пайызын қой түлігі құрайды. Қазір Монғолияда өзінің табиғат жер жүйесі, экологиясына сәйкескен, өзіндік ерекшеліктері бар қойлардың оннан астам тұқым, тектері өсіріледі.

Бұлар өніміне қарай бір неше түрге бөлінеді. Мұнда: ет-май бағытында Торғауыт, Үзімчін, Барғы, Батыс Монғолияның құйрықты қойы, жартылай қылшықты жүн бағытында Бәйдірік, Баяд, Говь-Алтай тұқымы және Сартул, Дарқыт текті қойлары, биязы, биязылау жүн бағытын-да Орхон, Хаңғай, Ер қойларын өсіріп, олардан ет, сүт, жүн және сапалы тері алынады[4] .

Дипломның мақсаты: Монғолияда өсірілетін “Керей “ қылшық жүнді қой тұқымының жүн өнімділігін зерттеу.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

- "Керей" қылшық жүнді қой тұқымының күтіп бағу азықтандыру жағдайын зерттеу.

- "Керей" қылшық жүнді қой тұқымының жүннің тауарлық қасиеттерін зерттеу.

- "Керей" қой тұқымының жүнінің экономикалық көрсеткіші.

1Әдеби шолу

1. 1 Қой шаруашылығының халық үшін маңызы

Қой шаруашылығы - қазақ халқының ежелден келе жатқан тарихи дәстүрлі мал шаруашылығының саласы. Халқымыздың тұрмыс тіршілігі, күнкөріс көзі қой шаруашылығымен тікелей тамырласып жатыр. «Мал өсірсең қой өсір, өнімі оның көл-көсір» деген сөздерде терең ұғым бар.

Қой да киелі түліктің бірі. Оның пірі - «Шопан ата» (кейде «Қошқар ата») деп аталады. Сондықтан Шопан атадан тілеу тілегенде «малды берсең, қойды бер» деп өтінген [5] .

Қой шаруашылығының аса маңызды басты өнімінің бірі - жүн. Қойдан басқа да жүн беретін малдар, аңдар және жануарлар бар. Мысалы, түйе, ешкі, сиыр, жылқы, қоян т. б. Бірақ барлық өндірілетін жүннің 85-90%-ы қойдан өндіріледі. Сондықтан, шұға - мата жеңіл өнеркәсібі үшін қой жүнінің ма-ңызы зор.

Тоқыма өнеркәсібінде кездеме - мата тоқу үшін, қой жүнінен басқа шикізаттар да пайдаланылады: мысалы кендір, зығыр, жібек, мақта т. б. Соңғы жылдары химия өндірісінің дамуына байланысты жасанды және синтетикалық талшықтар көптеп өндіріліп, олардан тоқылатын кездеме - маталар да көбейді. Бұл талшықтарды өндіру әрі арзан, әрі олардың кейбір қажеттері табиғи талшықтан артық та жағдайлары бар.

Дегенмен, тоқыма өнеркәсібіне қажетті басқа шикізаттармен салыстыр-ғанда қой жүнінің бірнеше артық қасиеттері бар:

- жүн мейілінше берік болады.

- oның беріктігін өзінің жіңішкелігіндей сым темірдің беріктігімен са-лыстыруға болады;

- жүн жылылықты жақсы сақтайды;

- жүннің салмағы өте жеңіл;

- жүн созылғыш, жүннен жасалған киім ұйыспайды және иленбейді;

- жүнге бояу жақсы сіңеді және бояуы кетпейді;

- жүн денеге өте жағымды, тігілген бұйым көзге тартымды келеді.

Қой жүнінен кездемеден басқа да түрлі заттар жасалады. Мал шаруашылығының бір саласы ретінде, өзінің қажеттілігін тек қой ғана өндіретін өнімдерге (жүн, қой еті, елтірі, тондық терілер т. б. ) сұраныстарды қанағаттандыру үшін өсіріле береді. Жалпы қой шаруашылығының өнімділі-гін, қазіргі қол жеткен зоотехния ілімі мен технологиясын жақсы қолдану-мен, ерекше жаңалық жасамай-ақ, көп қаржы шығармай-ақ, едәуір жақсарту-ға да көбейтуге де әбден болады. Әр саулықтан өсіретін қозы санын, олардың өсіп салмақ қосуын, жем-шөпті тиімді пайдалануын, алынған қозыны аман өсірудің өндірісте дәлелденген жүйелері мен әдіс-тәсілдері жеткілікті.

Егер де қой фермаларында алдыңғы қатардағы шаруашылықтарда қолданылып жүрген қойды бағып-қағу, өсіріп тәрбиелеу технологияларын бұлжытпай қолданып отырса, республикамызда қой басы да, оның ет өнімділігі де үлкен жылдамдықпен өсер еді. Ол үшін қой отарларында зоотехниялық мал дәрігерлік шаралар өз уақытында, жоспарлы түрде жүзеге асырылып отыруы тиіс.

Қазірше біздің республикада көптеген қой фермаларында зоотех-ниялық малдәрігерлік шаралар төмен дәрежеде жүргізіледі. Кейбір ферма-ларда, көптеген жеке шаруашылықтарда ешқандай зоотехниялық мал-дәрігерлік ғылымға сәйкес жұмыстар жүргізілмейді. Сонымен қатар жем-шөп базасына көңіл аударылмайды. Әрине, осындай салғырттықтан мал шаруа-шылығына зиян көп болады. Мұндай өнімдердің шарықтап қымбаттауы, азот, фосфор тыңайтқыштарының тапшылығы жайылым жерлердің құнар-лылығын арттыру ісіне өзінің кері әсерін тигізуде.

Осындай жағдайда жайылым жерлерді дұрыс, жүйелі пайдаланудың маңызы зор. Қазақстан ғалымдары бұл жөнінде де жақсы ұсыныстар жасап отыр. Қазақтың қой шаруашылығы, қаракөл шаруашылығы және мал азығы мен жайылым институттары көптеген, әр аймаққа арналған ұсыныстар береді. Міне, сол ұсыныстарды басшылыққа алып пайдалансақ қойдан өте арзан, аса сапалы өнім өндіруге жол ашылады.

Сондықтан біздің республикамызда қой малын көптеп өсіріп, арзан ет, жүн, елтірі, тондық терілер өндіруге болады. Осы тұрғыдан алғанда, қой шаруашылығын экстенсивті және интенсивті технологияларды өзара дұрыс ұштастырып қолдануға әбден болады. Мәселен, алыстағы жайылымдарда көптеп саулық қой ұстап, оның етке деген қозыларын жеделдетіп кешендерде (қалаға жақын жерде) өсіріп, бордақылап етке сатып тұрса өте пайдалы болады. Мұндай технологиялардың да ұсыныстары баршылық. Қой шаруа-шылығының өнімділігін арттыруда тұқымаралық будандастырудың үлкен пайдасы бар. Сондықтан бұл жөнінде ұмытпау керек. Қазақстанның әр өң-ірінде жасалған тәжірибе де жеткілікті.

Қылшық жүнді қойлар да жылына екі рет көктемде және күзде қырқады. Қылшықты тұтас жүн тұлым тәрізді болып келеді де, жүн талшық-тарының бірнеше түрінен құралады. Осы талшықтардың (түбіт, аралық қылшық, қыл, өлі және құрғақ қыл) жүндегі ара салмағы қылшық жүнді қойлардың тұқымына, типіне, жасына, дербес ерекшелігіне байланыс-ты әр түрлі болып келеді. Қылшық жүн шикізаттық құны төмен бағаланады.

Қырқылған қойдың жасына қарай, жүн ересек қой жүні және қозы жүні болып, екіге бөлінеді.

Қырқылу мерзіміне қарай, жүн - көктемде қырқылған, күзде қырқылған және қозының жүні болып, үшке бөлінеді. Көктемгі жүн қойдан тұтас қалпында, ыдыратылмай қырқылып алынады. Күзем жүн ұяң және қылшық жүнді қойлардан қырқылады. Қозы жүні шілде-тамыз айларында 5-7 айлық қозылардан қырқылады. Қой жүні тұтас жүн, бөлшек жүн және төменгі сортқа бөлінеді. Тұтас жүн деп көктемде қырқылған, сорты төмен, тұтас күйде тұрған жалпы жүнді айтады. Тұтас жүн қатарына толық емес (яғни жартылай) және тұтас жүнге оралған (одан бөлініп түскен), таза, былғанбаған жүн бөліктері жатады. Биязы және биязылау жүннің салмағы 150 граммнан, ал ұяң және қылшық жүннің салмағы 100 граммнан төмен, ластанбаған бөліктері үкіметке бөлек (тұтас жүнге оралмай) өткізілсе, онда олар тұтас жүннің қатарына жатпайды ол бөлшектенген жүн болып есептеледі. Төменгі сорттарға тұтас жүн айналасындағы шетіндегі былғанған және өсімдік қалдықтарымен араласып, ластанған жүн жатады [6] .

1. 2 Қой тұқымдары

Қазақстанда өсірілетін жүн бағыттағы қой тұқымдары өте көп. Биязы жүнді қой тұқымдары. Биязы жүн қой тұқымдарының басқа қой тұқымдарынан негізгі айырмашылығы тек біркелкі түбіттен ғана тұратын, түбіттің әрбір талшығының жіңішкелігі 25 мкм - ден аспайтын, иректігі айқын, шайырлы, тығыз ақ жүнділігі.

Басқа мал түрлері сияқты қазіргі қолда бар қой тұқымдары жабайы қой тектерін қолға үйрету оны селекциялау арқылы шығарылған. Мал тұқымы жабайы түрде кездеспейді. Мал тұқымы зоологиялық емес, зоотехникалық ұғым. Жер бетіндегі әр түрлі өнімділік бағытында 600-ден астам қой тұқым-дары өсіріледі. Қой өсірудің негізгі мақсаты жоғары сапалы қой тұқымдарының түрлерін өсіру және оларды көбейтуді жақсарту. Қойдан түсетін өнімнің саны мен сапасы, оның өсімталдығы, жер жер жағдайына, ауа райына бейімділігі, төзімділігі, сайып келгенде, оның тұқымның сапасына, өнімі жоғары мал тұқымын өсіруге ерекше көңіл бөлу.

П. Н. Кулешов (1926) ауыл шаруашылық мал тұқымдарының дамуына байланысты тарихи шолу жасады. Д. А. Кисловский дүние жүзі мал шаруа-шылығының теориясы мен тәжірибесі жөніндегі кең көлемді деректерді жинақтап, қорытып және П. Н. Кулешовтың пікірлерін құптай отырып, «үй малы адам еңбегінің жемісі болып табылады» деген ғылыми тұжырымды жақтады. Ол тұқымдардың пайда болуына сыртқы ортаның әсер ететінін мойындаса да шешуші шарт адамның еңбегі мен техникасы деп санады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс