ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ЖӘНЕ КОНСУЛДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ БАСЫМДЫҚТАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТЫ

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Титулка үшін
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ЖӘНЕ КОНСУЛДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ МЕН АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
Дипломатиялық және консулдық құқықтың түсінігі, пәні, жүйесі мен қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
Дипломатиялық және консулдық құқықтың тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..14
2 ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ЖӘНЕ КОНСУЛДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ БАСЫМДЫҚТАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...17
2.1 Дипломатиялық өкілдіктердің артықшылықтары мен иммунитеттері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Консулдық артықшылықтар мен иммунитеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

КІРІСПЕ

Қурстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Барлық мемлекеттердегі орталық және шетелдердегі оргон түріндегі дипломатиялық аппараттардың (Сыртқы істер министрлігі елшіліктер миссиялар консулдықтар)дидипломаиялық қызметтердің негізгі жетекшісі және орындаушысы ретінде айтуға болады, оларда арнайы жасақталған және дайындалған дипломатиялық қадрлар тұрақты жұмыс істейді. Мұндай кадрлардың жұмыс жүйесі мемлекеттің дипломатиялық қызметін құрайды және ол мемлекеттік қызметтің маңызды бөлігі болып табылады. Дипломатиялық ақпарат - бұл мемлекеттік аппараттың бір бөлігі оның қызметінің бағыты мен мазмұны мемлекттің әлеуметтік-экономикалық саяси құрылымы мен айқындалады.
Дипломатиялық аппаратты жетілдіру дипломатиялық кадрларды іріктеу мен дайындауды жақсарту, дипломатияның ең озық тәжірибелерін зерттеу және пайдалану, оның ғылыми негіздерін дайындау және дамыту - халықаралық мәселеллерді бейбіт жолдармен шешу үшін және бейбітшілік пен бейбіт қатар өмір сүру саясатын нығайту үшін дипломатияна қолдануға мүдделі барлық мемлекеттердің алдына қойған маңызды міндеттері болып табылады.
Дипломатия - бұл мемлекеттің сыртқы саясатының халықаралық қызметінің құрамдас бір бөлігі. Сыртқы саясат дипломатияның мақсаттары смен міндетттерін айқындайды және сол арқылы іс жүзіндегі шаралар жиынтығын, сондайақ сыртқы саясатта қолданылатын нысандарды, құралдар мен әдістерді айқындайды.
Өркениетті әлемдегі дипломатиялық тәжірибелі тәуелсіз мемлекеттердің сыртқы саясаттағы мүдделерінде дипломатиялық қызметін дәстүрлі әдістерінің және жаңа нысандар мен әдіс тәсілдерін қолданылып келе жатқанын көрсетіп отыр. Дипломатиялық қатынас пен талқылаудың түрлі нысандары ерекше маңызға ие болуда. Оларға мемлекет басшыларының кездесуі, мемлекеттер арасында жүргізілетін жоғары деңгейдегі көпжақты келісссөздерді жатқызуға болады.
Жұмыстың өзектілігі. Дипломатиялық құрылымдар қызметін басқарудағы, ұйымдастырудағы, оның формалары мен әдістеріндегі өзгерістер, халықаралық қатынастар жүйелерін белгілі түрлендірумен, халықаралық проблемаларды жаһандандырумен және интернационалдандырумен, дипломатиялық үдеріске жаңа ақпараттық технологиялардың тигізетін әсерімен, тиісті институттардың көпжақты дипломатиялық қызметінің үлес салмағының артуымен байланысты болып отыр. ХХІ ғасырда бүкіл осы факторлар әсерінің күшейе түсуі дипломатия мен дипломатиялық қызметтің ғылыми негіздерін нығайту міндетін заңды түрде күн тәртібіне қояды.
Дипломатиялық және консулдық құқық - халықаралық құқық субъектілерінің арасында, олардың сыртқы байланыс органдарымен орнатылатын және қамтамасыз етілетін, ресми байланыстар мен қатынастарды реттейтін қағидаттар мен ережелерді қамтитын халықаралық жария құқықтың бөлімі.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - дипломатиялық және консулдық құқықтардың басты сипаттамасын қарастыра отырып, қазіргі кездегі оның беліглеріне тоқталу болып табылады.
Осыған сәйкес курстық жұмыстың міндеті:
дипломатиялық және консулдық құқықтардың негізгі түсінігіне, белгілері мен түрлеріне тоқталу және сипаттама беру;
дипломатиялық және консулдық құқықтардың басымдықтарын қарастыру;
сыртқы органдары сипаттамасын анықтау болып табылады.
Курстық жұмыстың объектісі - дипломатиялық және консулдық құқық болып табылады.
Курстық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасы құқық және теориясы.
Курстық жұмыстың құрылымы. Аталған тақырыпқа жазылған курстық жұмыстың көлемі кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ЖӘНЕ КОНСУЛДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ МЕН АСПЕКТІЛЕРІ
Дипломатиялық және консулдық құқықтың түсінігі, пәні, жүйесі мен қайнар көздері

Дипломатиялық құқық - дипломатия аясында атқаратын, сондай-ақ дипломатиялық құқық пәнін түсіну үшін дипломатия терминінің мағынасыншып алған жөн. Дипломатия - бұл мемлекеттердің сыртқы сыртқы саясатты жүргізуде атқаылатын қызмет. Сыртқы саясатты жүзеге асырудың ең бір әділ, бейбіт құралы. Дипломатияны жүзеге асырудың негізгі әдісі - келліссөздер.
Сыртқы саясат дегеніміз - өз халқының ішкі қажеттілігі мен үйлесімін тапқан, халықаралық аренада мемлекет қызметінің негізгі бағыты. Сыртқы саясат мемлекеттердің мақсат, міндеттерін халықаралқ қатынастардағы мемлекет бағыттарының, сонымен қатар осы қызметтің жүргізу нысандары мен тәсілдерін айқындайтын әмбебап құрал. Әр елдің сыртқы саясаты сол елдің көрнекті халықаралық құқықтанушы мамандарының, ғалымдарының, саясаткерлерінің атсалысуыменанықталады. Сыртқы саясаттың маңызын түсініп, оның жобсын әзірлеп қою жеткіліксіз сонымен қатар, онң іс жүзінде жүзеге асырылуын амтамасыз етіуі керек. Міне, осы мақсатта мемлекеттер арнайы уәкілеттілік берілгенадамдрын мемлекет мүдесін білдіре отырып, оның сыртқы саясатын жүргізу үшін өзге мемлекеттерге жібереді. Олар өз мемлекеттерінің ұсыныстарын өзге мүделі мемлекеттің мемлекет басшысына табыстап отырады. Ежелгі Грецияда мұндай ұсыныстар арнайы тақтайлрға жазылып жіерілген. Оларды диплмдар деп атап, оны табыстаушы уәкілді тұлғаларды дипломаттар днп атады. Дипломаттардың негізгі міндеттері - өз мемлекеттерінің сыртқы саястын қолда бар барлық әдіс құралдармен жүзеге асырады. Осы түрғыдан алғанда дипломатия дегеніміз - халықаралық қатынастардағы мемлекеттердің сыртқы саясатын жүзеге асыруға арналған арнайы әдіс құралдар жйынтығы.
Дипломатиялық құқық дегеніміз - дипломатия аясы мен дипломатиялық қатынастарға түсуші субъектілердің құқықтары мен міндеттерін айқындаушы құқықтқ нормалардың жиынтығы [1].
Уақыт өте дипломатиялық қатынастарды реттеуші жазбаша нысандағы арнайы келісім-шарттар қажет бола бастады. Бірқатар мемлекеттерде дипломаттарды өлтіру, оларды ұрып-соғу, кепілге алу сияқты жағдайлар жиілеп кетті. Осы тұрғыда дипломаттарды, олардың қызметін құқықтық реттеу қажеттілігі туындады. Дипломаттар мен консулдардың жеке бас қауіпсіздігін, қалыпты қызмет етуіне бағытталған арнайы нормалар қалыптастырыла бастады. Бұл нормалар кейін келе өзара топтастырылып, жинақталып халықаралық құқықтың жеке бір институты ретінде бекітілді. Дипломатиялық құқықтың қайнар көзі болып: 1) 1961 ж. Дипломатиялық қатынастар жөніндегі Вена конвенциясы. 2)Мемлекеттер арасындағы екі жақты келісімдер (дипломатиялық қатынасты орнатуға байланысты). 3) Халықаралық қатынастың осы бір саласын реттеуде негізге алынатын әдет-ғрыптар танылады. Біршама батыс елдерінде бұл қайнар көздермен қатар: дипломатиялық және консулдық қатынастарды реттеуде соттық прецеденттер танылады.
Дипломатиялық қатынастарды реттеуші көп жақты қатынастарға мыналар жатады:
1. 1875 ж. 14 наурызда қабылданған мемлекеттің әмбебап сипаттағы халықаралық ұйымдарға қатысты өкілдіктер туралы Вена конвенциясы.
2. 1946 ж. 13 ақанда қабылданған БҰҰ артықшылықтары мен иммунитеттері туралы конвенция.
3. 1947 ж. 21 қарашада қабылданған БҰҰ мамандандырылған мекемелерінің артықшылықтар мен иммунитеттері туралы конвенция.
4. 1961 ж. 18 сәуірде қабылданған қатынастар туралы Вена конвенциясы.
5. 1969 ж. 8 желтоқсанда қабылданған арнайы миссиялар туралы конвенция.
6. 1977 ж. қабылданған қылмысты тоқтату және халқаралық қорғаудағы топтарға, тұлғаларға, оған қоса дипломатиялық агенттерге қары қылмыс ұшін жаза туралы конвенция [2].
Конституциялық құқық дегеніміз - мемлекеттер арасындағы олардың заңды және жеке тұлғалары арасындағы іскерлік және өзгеде қатынастарды қорғау мақсатында хлықаралық құқық субъектілерінің жалпы консулдық мәселелер, оның ішінде консулдық өкілдердің құқықтық мәртебесін анықтау, оның қызметін, консулдық артықшылықтар мен имунитеттер мәселесін анықтауға арналған нормалар мен қағидалар жиынтығы.
Консулдық құқықтың қайнар көзі халықаралық әдет-ғұрыптар мен хлықаралық шарттар болып табылады. Халықаралық шарттардың ішінде екі жақты консулдық конвенциялар мен келіссөздер маңызы зор. Консулдық конвенцияларға мыналар жатады:
1. 1911 ж. Консулдық міндеттер туралы Каракас конвенциясы.
2. 1928 ж. Консулдық шенеуніктер туралы Гавана конвенциясы.
3. 1963 ж. Консулдық қатнастар туралы Вена конвенциясы.
Алдынғы екеуі - аумақтық сипатты иеленсе, соңғысы - әмбебап құқықтық акт болып табылады.
Қазақстан Республикасы өз басы Вена конвенциясына 1993ж. 31наурызда қосылды.
Дипломатия ұғымы грек сөзі diploma - екі бүктелген бет құжат деген мағынасында шыққан.Бұл жерде дипломды ұстаушыдеген сөз алғашқы мағынасында қолданылып отыр,яағни провинцияларға немесе мемлекеттен тыс шетелге кетіп бара жатқан ресми тұлғаларға белілетін ұсыныс немесе сенім грамоталары.
Қен мағынадағы ұғымы - бұл халықаралық құқық субектілерінің өкілдіктері жөніндегі,бейбітшілік және бейбіт қатар өмір сүру жөніндегі,халықаралық қатынас қатысушыларының құқықтары мен мүдделерін бейбіт жолмен қорғау жөніндег ресми қызмет.Дипломатия-бұл халықаралық құқықта рұқсат етілетін арнайы дипломатиялық шаралар,әдістер мен тәсілдер көмегімен мемлекеттің сыртқы саяасатын жүзеге асырудың бірі құралы-болып табылады.
Тар мағынадағы дипломатия ұғымы-бұл келіссөздер жүргізу мен шартар,келісімдер жасау шеберлігі.Осындай шеберліктң қоғамның даму заңдылықтарын білуге халықаралық қатынас тарихын жеке еледетариқын,халықаралық құқықты,жеке елдердің конституциялық құқықтарың ,шет тілдерді зертеп-білуге негізделетін айту керек.
Адамзат қоғамының даму тарихында мемлекетердың сыртқы саясат мәселерінде онын маңызды құралының бірі-дипломатия әрқашан бірінші орында келеді.Бір-бірімен жанжалдасып қалған мемлекеттердың,тұтастай халықтардың тағдыры осындай мәселелердің тиімді шешілуіне тікелей тәуелді болады болады.
Дипломатиялық қызмет нормативтік қамтамасыз етуге халықаралық құқықтың басқа субектілеріне қатысты олардың жүзеге асу тәртіптеріне мұқтаж болуда. Көптеген ғасырлар бойы осы құқықтық нормалар реттеу заты бойынша салыстырмалы түрде тұрақты және дербес саланы жасап шығарады. Қазіргі таңдағы дипломатиялық құқық халықаралақ құқық салалаларының ішіндегі анағұрым жүйеленген және үдемелі дамыған салаларының бірі.дипломатиялық құқық-бұл құқықтың байырғы салаларының бірі.Ол ең алдымен елшілік құқық ретінде пайда болып,дамыған еді.ХХ ғ.басына қарай елшілік құқық дипломатиялық құқыққа айналды.
Дипломатиялық құқық-бұл халықаралық қатынасқа қатысушы халықаралық құқық субектілерінің еркін білдіретін қағидалар мен нормалардың халықаралық құқық субектілерінің келсім және қамтамасыз ету нәтижелерінде бекітетін жиынтығы;бейбітшілік пен бейбіт қатар өмір сүруді және нығайту мақсатындағы ресми органдарының жағдайы мен қызметін(функциялары мен мәртебесін)реттейді [3].
Бірқатар оқулықтар меноқу құралдарында сыртқы қатынас құқығы деген ұғым кездесіп қалады. Сыртқы қатынас құқығы тұжырымдамасы халықаралық өмірдің нақты жағдайлары объективті түрде осы саладағы халықаралық құқық нормаларынның жүйеленуі мен үддемелі дамуы осы саланың мемлекеттердің шетелдерде тіркелген. Дипломатиялық және консулдық өкілдіктерінің қызметін ғана емес сонымен бірге сыртқы қатынастың ішкі мемлекеттік органдарыныңарнайы миссияларының халықаралық конференциядағы делегатцияларының халықаралық жаныныдағы тұрақты бақылаушылар миссияның қызметін реттеуге біртіндеп жол қойылатындығында. Міне, сол арқылы ғылыми айналымға сыртқы қатынас құқығы деген кеңірек ұғымды енгізуді түсіндіруге болады.
Шарт және салт дәстүр дипломатиялық құқықтың негізгі қайнар көздері болып табылады. 1961 ж. Дипломатиялық қатынас туралы Вена конфенциясы дипломатиялық қызмет саласындағы негізгі қайнар көздің бірі. Сонымен қатар, дипломатиялық құқық мемлекеттердің арнайы миссияларының қызметін, сондайақ халықаралық конференциялардағы өкілдіктердің құқықтық мәртебесін ретттейді. Ол ең алдымен 1969 ж. Арнайы миссиялар туралы конфенция, мемлекеттер өкілдіктерінің әмбебаб сипаттағы халықаралық ұйымдармен қатынастары туралы 1975 ж. Вена конфенциясы.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы және оны жариялауы шетел мемлекеттерімен саяси, экономикалық ғылыми-техникалық, мәдени және басқада қатынастарын дамытты. Сондықтан халықаралық қауымдастықпен қатысу нысандарымен тәсілдерін жаңарту қажетттілігі пайда болды.Халықаралық қатынастарды ұлғаюы, шетелдерде Қазақстандық өкілдіктердің көбеюі мен Қазақстандық азаматтар санының артуы дипломатиялық және консулдық қызметін мазмұнына сипалық өзгерістер енгізді. 1993 ж.көктемінде Қазақстан сыртқы саясатты жүзеге асыру саласындағы халықаралық стандартқа қосылды. Дипломатиялық қатынас туралы 1961 ж. Вена конфенциясына және консулдық қатынас туралы 1963 ж. Вена конфенциясына орай, Қазақстан республикасы елшілік миссия немесе консулдық аймақ деңгейіндегі қатынастар орнатады. Дипломатиялық қатынастарды біз түрлі нысандарды қолданамыз. Мәселен, Қазақстан республикасының президентіне мемлекет басшыларының (АҚШ, Жаңа Зеландия ) жеке жолдаулары дипломатиялық қатынас орнату жөніндегі сыртқы істер министрлігінің біріккен мазмұндамалары (ҚХР,Испания, Австрия) дипломатиялық қатынас орнату жөніндегі қаттамалар (Монғолия,Франция, Үндістан) ноталар алмасу (ОАР,Египет, Израйл) дипломатиялық қатынастарды орнату нысандары болды. Консулдық қатынастар үшін консулдық конфенцияларға қол қою(Рессей федерациясы, Венгр республикасы) визаларды өзара мойындау туралы келісімдер (Грузия республикасы, ТМД елдері) азаматтардың өзара сапарлары және визалар берудегі өзара түсіністіктер мемерандумдар (Пакистан Ислам республикасы) консулдық шарттар ( Украйна, Түркіменстан) консулдық қатынастар орнатудың кең таралған түрлері [4].
Шетел мемлекеттерінің тәжірибелерін ескере отырып Қазақстан дипломатиялық және консулдық қызметтердіұйымдастыру жөнінде өз заңдарын қабылдауда сыртқы саяси ведомство-Сыртқы істер министрлігінің жұмысын жетілдіруде,консулдық зандастыру туралы арнайы нұсқаулық материалдарын жасауда;Қазақстан Республикасы азаматтарының,шетел адамдардың және азаматтығы жоқадамдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты құжаттарды Сыртқы істерминстірлігінің мекемелері арқылы сұрату тәртібі туралы; Қазақстан азаматтарын шетелдерде есепке алу таралы; Қазақстан азаматтарының шетелде тұрғылықты тұруларына рұқсат беруді рәсімдеу туралы және т. Б. Жөнінде арнайы нұсқаулық материалдар дайындайды.
Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық қызмет Ұлттық заңдарғажәне халықаралық шарттарға сәйкес жүзеге асырылатын мемлекеттік органдардағы азаматтардың кәсіби қызметі. Біздің мемлекетіміздегі дипломатиялық лауазымға тағайындау тәртібі халықаралық стандартқа сай. Мәселен, дипломатиялық қызметке жоғары білімі бар, шет тілдерін білетін, өзіне жүктелген міндеттерді орындау үшін тиісті қабілеттері бар азаматтар тағайындалады. Біздің ойымызша, жақын болашақта, біз арнайы жоғары білім және мемлекеттік тілді білу сияқты талаптарды да қоса айтатын болармыз. Мұндай өзгерістердің болуы уақыт талабы. Сыртқы істер минстрін тағайындау тәртібі, дипломатиялық қызметті өткеру және тоқтату ерекшеліктері, дипломатиялық қызмет қызметкелерін қамтамасыз ету, кепілдік беру және өтемақылар, құқықтар мен міндеттер көлемі, жауапкершілігі мемлекеттік қызметтің осы бөліміне ерекше жағдайды қамтамасыз етеді.
Біздің мемлекетіміздің дипломатиялық және консулдық қатынастарын шетел мемлекетіндегі өкілдіктер мен халықаралық ұйымдағы өкілдіктер қамтамасыз етеді; Қазақстанның БҰҰ қызметіне қатынасуы, мемлекет мүддесін сыртқы саясаттағы түрлі мәселелерінде қамтамасыз етеді. Дипломатиялық құралдар мен тәсілдер арқылы мемлекеттің халықаралық бейбітшілікті, ұжымдық және аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі әрекеттерін жүзеге асырды [5].
Дипломатиялық өкілдік орналасқан елдегі қызметін екі ел арасындағы дипломатиялық қатынастар тоқтатылған немесе үзілген жағдайда толық тоқтатады. Халықаралық іс-тәжірбиеде басқадай нысан да болуы мүмкін, мысалы, екі мемлекет біріккен жағдайда сыртқы саясатты біріккен үкімет жүргізуі керек және біріккен елдің біреуі барлық дипломатиялық өкілдіктермен өз жұмысын тоқтатуы тиіс.
Дипломатиялық агенттің қызметі дипломатиялық қатынас туралы Вена Конвенциясының 43-бабына сәйкес тоқтатылады:
- егер ол белгілі бір мерзімге жасалса және уақыты созылмаса, мерзімі біткен жағдайда;
- дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекет үкіметіне тіркеуші мемлекет үкіметінің дипломатиялық агент қызметінің тоқтатылатындығы туралы хабарлауы;
- дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекеттің дипломатиялық агентті өкілдік қызметкері деп танудан бас тартылғандығын хабарлауы
Дипломатиялық миссия өз қызметін дипломтиялық өкіл қайтыс болған жағдайда тоқтатады. Дипломатиялық персоналдың дәрежесі жоғарырақ мүшесі өкілдік басшысының орнына сенімді өкіл ретінде уақытша отыра тұрады. Егер қандай да бір мемлекет өмір сүруін тоқтатса да миссия өз жұмыын тоқтатады.
Дипломатиялық қатынас туралы Вена конвенциясының 45-бабына сәйкес, екі мемлекет арасындағы дипломатиялық қатынас үзілген жағдайда, сондай-ақ өкілдікті тұрақты немесе уақытша кері шақырып алған жағдайда:
1) дипломаиялық өкілдік орналасқан мемлекет қарулы жанжал жағдайында да дипломатиялық өкілдікті оның мүлкімен және мұрағатымен бірге күзетуге және құрметтеуге тиіс;
2) тіркеген мемлекет өз өкілдігінің ғимаратын мүлкімен және мұрағатымен бірге дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекетке қолайлы болатын қандайда біп үшінші мемлекеттің күзетуіне сеніп тапсыруы мүмкін;
3) Тіркеген мемлекет өз мүддесін және өз азаматтарының мүдделерін дипломатиялық өкілдік орналасқан мемлекетке қолайлы болатын қандай да бір мемлекеттің өкілдігіне қорғауға сеніп тапсырылуы мүмкін.
Әлемдік даму ағымы, дамыған мемлекеттеді ұлттық мүдделерін тиімді қорғау формуласын іздеуге итермеледі. Неолибералистердің көзқарасы бойынша бұл жерлегі маңызды нәрсе аймақтың ішінде біртұтас кедендік тәртіпттің қызмет етуіне жағдай жасау және үшінші мемлекеттерге біртұтас әдіс, қатынас жасап шығару [6].
Кедендік одақ 1957 жылы құрылған Еуропалық Экономикалық Қауымдастықтың теориялық концепциясы болды.
1960 жылы өкілеттік қызмет формасына деген әдістердің қайта қаралуы болды. Осыған байланысты ғалымдар арасында өкілеттік қызмет жүйенің шеңберін кеңейтуге деген қажеттілік туды. Кейбір зерттеушілердің жаңа бағытын шартты түрде "дирижистер" деп атады. Бұл ағымның жақтаушылары, өкілеттік қызмет үрдісін жүйелі түрде реттеу үшін ұлтүсті саяси-құқықтық институттар немесе институттар тобын құруды қолдады. Бұл әдіс мемлекетаралық өкілеттік қызмет барысындағы тек қана рыноктық бірлестіктері ғана емес, сонымен қатар реттеуші органдар мен механизмді құруды қарастырады. Дәл осы кезде Американ ғалымы Б.Белаши өкілеттік қызметі жүйелі бес түрін атап көрсетеді. Олар:
1. Еркін сауда аймағы - мүше-мемлекеттер арасында мөлшерлік және сандық шектеулер алынған;
2. Кедендік одақ - жоғарылардан басқа, үшінші елдермен саудада ортақ өлшем енгізілген;
3. Ортақ нарық - саудаға шек қоюлармен қатар, өндірістік факторлардың (капитал мен жұмыс күшінің) шек қоюлар алынып тасталынады;
4. Экономикалық одақ - тауар мен өндірістік факторлардың қозғалу еркіндігі дискриминациясын жою үшін жасалынатын ұлттық саясат белгілі түрде сәйкестендірілумен толықтырылады;
5. Саяси одақ - толық экономикалық өкілеттік қызмет, ұлттық экономикалық саясаттар толықтай жүйелінеді және ұлттық шеңберден шыққан билік мекемелі құрылады [7].
Әлемдік өкілеттік қызмет үрдістің даму динамикысы өкілеттік қызмет теориясының дирижистік бағытының 1966-1970 жылдарда күшеюіне жол ашты. Бұл бағыттың көрнекті өкілдері - Р. Купер, Г.Мюрдаль, П.Стриптен, Я.Тринберген, А.Филип.
Швед ғалымы Г.Мюрдальдің айтуы бойынша рыноктық көзқарасты ұстанатындардың теориялық жағдайдағы концепциялары кедей және бай елдердің дамуын бірдей қылуды көздейді, іс жүзінде поляризация одан ары күрделене түспек. Оның айтуынша, бұл ұлттық-саяси мүдделердің ықпалымен айқындалады. Осыған сәйкес ол мемлекеттік реттеу рөлін және экономикалық координациясын, әсіресе даму темпін және деңгейді біркелкі қылу үшін әлеуметтік саясаттың рөлін күшейтуді ұсынады. Зерттеудің теоретикалық негізінде мамандар өкілеттік қызмет концепцияларының үш ірі бағытын анықтады. Бірінші тәсіл, Батыс Еуропалық елдердің тарихи, экономикалық және саяси мүдделерінің бірлігі. Осыған сүйене отырып, осы ағымның жақтастары институцияланған құрылым құру керектігін айтады. Осы ғасырдың 50 жылдары американ және бірқатар еуропалық саясаткерлер жаңа концепцияны ұсынды, негізгі мәні әр түрлі мемлекеттерді федерацияға қосу. Осы ағым сасат ұғымында федерализм деген атқа ие болды. Биліктің федерациялық жүйесі бір жағынан тұрақтылықты және ұлттық қауіпсіздіктің дамуын қамтамасыз ете алатын қабілетке ие, ал екінші жағынан әр елдің ерекшелігін сақтай отырып, нақты федерация субъектілерінің және ұлтүсті органдардың саясаи және әкімшілік ұйымдардың құзыретін шектеу [8].
Осы бағыттағы екінші тәсіл: классикалық федерализм және неофедерализм. Бірінші әдістің жақтаушылары конституцианализм және биліктің бөлінісі идеясына негізделді. Мәні, аймақтық өкілеттік қызмет халықаралық көлемдегі нормативті қайта құруға негізделген кезде ғана мүмкін. Бұл ағымның жақтастары федеративтік жүйенің құрылуы интегарцияның ең соңғы бекеті дейді. АҚШ, Швейцария конфедерация қызметін мысал ете отырып, федералистер, федерацияны құру біріктіруші мемлекеттердің басқарушы элитасының шығуы тиіс. Жалпы бұл әдіс өкілеттік қызмет үрдісте конституциялық мүмкіндіктердің рөлін жарыққа шығарды, сонымен қатар ішкі және сыртқы факторлардың да. Кейін келе дәстүрлі классикалық федерализм әдістерінің жетіспеушілігі теорияның жаңалануын және федералдық өкілеттік қызмет идеясының жүзеге асырылу үшін кең мүмкіншіліктерді талап етті [9].
Неофедералистік концепция әлеуметтік өкілеттік қызметға арқа сүйей отырып, саяси және конституциялық деңгейдегі федералдық өкілеттік қызмет үрдісінің біртұтастығынан туындады. Осы ағымның көрнекті өкілі американдық политолог А.Этционе, К.Фридрих. Бұл ағым бойынша федералистер сияқты бірден секіру емес кезең кезеңмен болатын үрдіс. Федералистік үрдісі саяси бірлестіктердің түрлі жақтарын қамтуы мүмкін, эволюция барысында сонда құрылымның федералдық принципі бірте бірте кеңейді. Олардың ойынша да өкілеттік қызметі соңғы бекеті федеративтік мемлекет формасындағы саяси қоғамдастық [10].
Федеративтік өкілеттік қызмет идеясын Еуропалық Одақтың дамуында біраз байқай аламыз. Қазіргі кездегі тәжірибе көрсетіп отырғандай, ұлттардың егеменді заңдары және жалпы өкілеттік қызмет құрылымдардың қайта бөлінуі баяу жүреді. Тіпті кейбір жағдайларда ұлттық мемлекеттің өкілетінің пайдасына бөлініп, кері серпіліс болуы мүмкін.
Федерализмнің теориялық кемшіліктерінің орнын толтыруға тырысқан функционалистерді айта аламыз. Олардың ойынша, қазіргі кездегі индустрияның, коммуникациялық құралдарының дамуы халықаралық ынтымақтастыққа жол ашады, ал бұл өз кезегінде функционалды интернационалды ұйымдардың құрылуына себепші болады. Бірінші кезже өкілеттік қызмет мемлекет арасындағы қатынастарды реттейтін арнайы құрылымдарда қызмет жасайды. Бұл мектептің негізін салушылар Д.Метрани және А.Клоуд [11].
Аймақтық өкілеттік қызмет саласындағы тағы бір ірі ағым коммуникациялық ағым. Бұл ағымның негізін салушы американдық Карл Дойч. Ол әлемдік қауымдастықты әр уақытта өзара әрекет (коммуникация) және өзара ықпал ету үрдісінде болатын және жеңілдіктерге бару мүмкіншілігі және соған мәжбүрлеу механизмі бар түрлі саяси топтардың жиынтығы ретінде қарастырады. Өкілеттік қызмет үрдісінде негізгі назар "қауіпсіздік қауымдастығын" құру жолында және жағдайына бөлінуі тиіс [10].
К.Дойч өкілеттік қызметі ең басты қозғаушы күші тек ұлттық мемлекет емес, сонымен қатар, партиялық жүйелер, қысым жасау топтары және басқа ішкі саяси аренадағы акторлар жатады деп ойлайды. Оның пікірі бойынша мемлекеттердің ішкі өкілеттік қызметлануы қауіпсіздік қоғамдастығына қол жеткізгенде ғана бола алады. Осыған байланысты осы мектептің жақтаушылары өкілеттік қызметға әсер ететін екі факторды белгіледі:
Біріншіден, қоғамдастықта өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету керек. Мұнда өкілеттік қызметланбаған топтар әр уақытта конфронтация күйінде болады.
Екіншіден, белгілі бір топтардың потенциалды мақсатына қол жеткізу үшін саяси өкілеттік қызметланған қоғамдастық жағдайында барлық мүмкіншілікті топтастыру.
Өкілеттік қызмет үрдіс әлемде, аймақтарда, мемлекеттерде әр түрлі дамуда. Тарих көрсетіп отырғандай қала-мемлекеттерден де кеңірек саяси ұйымдарды құру қажеттілігі, антикалық әлемнің шаруашылық дамуындағы қажеттіліктердің арқасында дүниеге келді, яғни тауар өнімінің дамуы, аймақтар арасындағы экономикалық байланыс. Осы өзгерістер, дамулардың нәтижесінде Шығыс Жерорта теңізінде элинистік мемлекет Римнің Италияны жаулап алуы Сирануз державасының дүниеге келуіне жол ашты. Жалпы өкілеттік қызмет және дезөкілеттік қызмет экономикада, ғылымда, мәдениетте ауқымды прогрестерге алып келген. Егер де тарихқа үңілсек, біз көптеген мемлекеттердің, империялардың, державалардың құрылғанын, ал енді кейбіреулерінің күйрегенін көреміз. Бұл үрдістерді біз өкілеттік қызмет және дезөкілеттік қызмет деп айта аламыз, бірақ бұл жердегі дезөкілеттік қызмет тоқтап қалу немесе жоқ болып кетуді білдірмейді. Бұл жерде үрдіс өз шеңберінде қайталана бастайды, яғни бір спираль тәріздес, әр айналымда күшейе түседі. Мемелкет әлеуметтік өкілеттік қызметі бір түрі ретінде дүниеге келді. Әр түрлі халықтарды жаулау немесе күштеу негізінде біріктіру өз жемісін бермеді. Осы жолмен құрылған біршама ұзақ уақыт өмір сүрсе де сол мемлекеттердің ішіндегі халықтардың шаруашылық және мәдениетінің түрлілігі, олардың ұлттық сана-сезімдерінің жетіліп, дамуы, бұл жасанда құрылымның күйреуіне алып келетін. Осы жерде біз КСРО-ны мысал ретінде айтып кете аламыз. Біз білетіндей КСРО-ның құрамына кіретін халықтар күштеп осы құрылымға енгізілген. Бірақ уақыт өте келе бұл өз нәтижесін көрсетті. Біздің осыдан шығаратын түйініміз - қандай да болсын халық бір құрылымға жоғарыдан күштеп емес өз қолдауымен кіру қажет. Мұның мысалы ретінде тек КСРО емес, сонымен қатар Рим, Византия, Осман, Австро-Венгрия, Британия империяларының тағдырын айтуға болады [12].
Өкілеттік қызмет бұл белгілі бір жүйенің қозғалысы және дамуы үрдісі, мұнда қатысушылардың саны және өзара қатынасы күшейе түседі. Бір біріне қатынасында өзіндік кішірейеді, ал дезөкілеттік қызмет болса, өкілеттік қызметға қарама-қарсы, яғни қатысушылар саны азаяды, өзара қарым-қатынас әлсірейді, тарау, құлдырау, жайылу, бөліну, оқшаулану үрдісі. Бірақ дезөкілеттік қызмет әр уақытта күйреу, жойылуды білдірмейді. Яғни кейбір жағдайларда өкілеттік қызмет үрдісті тоқтатушы ретінде немесе кері әсерін тигізуші ретінде болуы мүмкін. Өкілеттік қызмет әр уақытта дезөкілеттік қызмет үрдісімен байланысты, бұл оның алғышарты немесе салдарлары болуы мүмкін [13].
Өкілеттік қызмет топтар ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемнің түкпір-түкпірінде дүниеге келе бастады. Қазірде дүние жүзінде 30-ға жуық өкілеттік қызмет бірлестіктер бар. Осылардың ішінде ең ірілерінің бірі 40жылдан астам өкілеттік қызмет тарихы бар Еуропалық Одақ.
Бірнеше жыл бұрын Батыс жарты шарында жаңа өкілеттік қызмет бірлестік НАФТА (Солтүстік америкалық еркін сауда туралы келісім), мүшелері АҚШ, Канада, Мексика.
Латын Америкасындағы МЕРКОСУР, құрамында Бразилия, Аргентина, Уругвай, Парагвай.
Оң түстік Шығыс Азиядағы АСЕАН.
Кейбір кедергілерге қарамастан. Батыс Еуропадағы өкілеттік қызмет топ бірқатар ірі жобаларды жүзеге асыруда өзінің артықшылығын көрсетті. Осы жағдайдан терең әсер алған үшінші әлем өздерінің экононмикалық және саяси мәселелерін мемлекетаралық өкілеттік қызмет жолында шешуге тырысты.
Азия мемлекеттері және үшінші әлемдегі өкілеттік қызмет жүйелерді сараптау барысында, қызмет жасау барысында олардың сәтсіздіктерге ұшырағанын көреміз. Ал Батыс Еуропада дәл осы уақытта сәттіліктерге қол жеткізді. Бұл жерде алым ретінде тек АСЕАН-ды айтып кеткеніміз жөн. Оңтүстік-Шығыс Азия Ассоциациясының құрылуы сол аймақтағы Үндіқытайдағы қақтығысының орын алған кезінде құрылды. Яғни, бұл қақтығыс субаймақтық топтың құрылуында бір бастама болды. Бұл халықаралық ұйымды 1967 жылы Сингапур, Малайзия, Индонезия, Филипин, Тайланд мемлекеттері құрылды. Бұл ұйымның алғашқы кездегі мақсаты қауіпсіз дамуға жағдай жасау. Кейін келе, АСЕАН әлеуметтік-экономикалық және сыртқы саяси тұстарды қамти бастады. АСЕАН сыртқы саяси сферада, аймақтық қауіпсіздік негізін құруда көптеген жетістіктерге қол жеткізді, сонымен қатар Азия-Тынық мұхит аймағындағы тұрақтылыққа үлкен ықпал етті, яғни тұрақтылық пен қауіпсіздіктің кеңеюіне себепші болды. Қазіргі кезде Бруней мен Вьетнамның қосылумен бұл ұйымның мүше саны тоғыз болды. Бірақ өз қызметінің 30 жылдық кезеңі барысында экономикалық сферадағы жетістіктері жоққа шақ. Сыртқы сауданың көп бөлігі АСЕАН-нан тыс елдердің үлесінде жатыр, яғни біріншіден, Жапония, АҚШ және ЕО елдері. 1997 жылы Сингапурдағы төртінші жоғарғы деңгейдегі кездесуде Ассоциацияға мүше-мемлекеттер 2007 жылға дейін еркін сауда зонасын құруға келісті [14].
Латын Америкасындағы ірі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.