Қой малын ұстау жүйелері мен тәсілдеріне талдау жасау

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-4
Негізгі бөлім
1.Қой малын ұстау жүйелері мен тәсілдеріне талдау жасау ... ... ... ... ... .5-10
2. Физиологиялық кесте ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
3. Ауа алмастыру жүйесін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12-13
1.Су буымен алмастыру жүйесін есептеу
2.Көмірқышқыл газының мөлшерімен есептеу
4. Жылу тепе - теңдігін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14-15
5.Нөлдік балансты есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
6.Қораның табиғи және жасанды жарықтандырылуын есептеу ... ... ... ... ... 17
7.Төлүйшік ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18-24 Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

Кіріспе

Қазақстан - еліміздегі ең ірі қой шаруашылықты аудандардың бірі. Республикада еліміздегі барлық қой санының үштен біріне жуығы шоғырланған. Республикамызда алдағы жылдары қой шаруашылығын онан әрі өркендету жөніндегі көптеген ауқымды міндеттер белгіленген.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жол - дауында әлемдік азық-түлік рыногында еліміз көшбасшы бо - луы керек, ол үшін жаңа технологияны қолдану, мал шаруа - шылығына қажет кешендер мен тауарлы-сүт фермаларын қазіргі күн талабына сай салу қажеттігі айтылған болатын.
Соған орай,қой шаруашылығы нарық заманына экономикалық жағынан тиімді етіп өсірудің кілті-ғылым мен озат тәжірибенің берік бірлігінде.Соңғы жылдарда дүние жүзінде ауыл шаруашылық ғылымдарының қатарына қой жөніндегі ғылым сан алуан жаңалықтармен,жаңа технологиялармен,селекция әдістерімен байытылуда..Дүние жүзі халық шаруашылығында қой малының маңызы өте зор.Ол адамға аса қажетті көптеген азық-түліктер атап айтқанда ет,май,сүт,жүн,былғары,тондық терілер мен елтірі сияқты өнеркәсіптік заттарды береді.Дүние жүзі қой шаруашылығының қазіргі жағдайы,қой үй жануарларының ішіндегі кең тараған,көп өсірілетін малдардың қатарына жатады.FAO-ның мәліметі бойынша дүние жүзінің мемлекеттерінде 2009жылы 1000 млн.бас қой бар.Олар Қиыр солтүстік полюстен сонау оңтүстіктегі отты жерге дейін барлық құрлықтарда:Австралия,Жаңа Зеландия жазықтарында,Африканың сахарасында,Үндістан мен Тибеттің тауларында,Азияның құрамдары мен қыраттарында,Американың солтүстік және оңтүстік бөліктерінде,Еуропада,адам өмір сүретін барлық жерде өсіріледі.
Қой шаруашылығы -Қазақстан мал шаруашылығының жетекші саласы болып келген,қазір де солай ,алдағы уақытта да бола береді.Оның солай болуының себебі ,қой негізінен жайылым малы.Қазақстанның 180 млн. гектарға жуық табиғи жайылымын тек қой малын да ғана тиімді пайдаланылады.Соның нәтижесінде ең арзан ет,жүн,тері,басқа да өнімдер өндіруге болады.Сондықтан Қазақстан даласын қой малынсыз елестету қиын.
Жер бетіндегі адамзат ерте заманнан жан-жануармен айналысқан, сол кезден малды бағу тәсілін үйрене бастаған, күтіп-бағу және ауырған малды емдеуді сол кезден бастап игерген. Ауырған малға ем жасасам деп; қолынан келген емін жасап жанын аман алып қалған кезде, үлкен жетістіктердің бірі екенін сезінген адам баласы осыны дамыта бастаған.
Қазіргі уақытта ауылдың болашағы қала болашағы екеніне толығынан көз жеткіздік десе артық болмас. Сондықтан да қазіргі ауыл шаруашылығын дамыту, мал басын көбейту басты мәселе.
Көп жылдар бойы жинақталған озат тәжірибелер мен ғылым жетістіктеріне сүйене отырып, еңбекті барынша тиімді ұйымдастыруға шаруашылыққа технологияның дамыған түрін еңгізуге, қой санының ұдайы өсуін жақсартуға одан мол өнім алуға шопандар, мал дәрігерлері малды күтіп-бағудың, олардың қора жайларыныңтазалығы мен зоогигиеналық талаптарды жақсы білу керек.
Бастысы сапалы мал өнімі және ауыл бағдарламасы. Алдынғы кезде елімізге жетіспеушілік тудыратын мал өнімін көтеру, бұл ет және ет өнімдері мен мал өнімдері. Тек асыл тұқымды малдан және сапалы өнімдер алғанда ғана көптеген шикі зат өнімдері мен мал өнімдері әкелінуде, ол бізге экономикалық шығын тигізеді. Сондақтан да Әлемдік Сауда Ұйымы бізге ауадай қажет.
Бүкіл Әлемдік Сауда Ұйымына ену үшін, бізге көптеген міндет пен талап қойылуда. Олардың бірі көптеген аса қауіпті аурулар және құрт аурулары, бұлардың барлығы зиян тигізуде. Осындай факторлардың әсерінен мал саны және де мал өнімдері баяу дамуда.
Ауыл шаруашылығында ең басты мәселе күтіп-бағу, дұрыс азықтандыру, малды түрлі аурулардан сақтандыру болып табылады. Азықтандыру дұрыс болса көп ауруларды айланып өтуге және мал ауырмайтыны бәрімізге мәлім.
Мал ауыра қалса, ауру шыға қалса, аурудың алдын алу, дер кезінде ем қолдану - ауыл шаруашылықта аса маңызды жұмыстар. Осыған орай мал ауруларының пайда болуының жиі себептері - күтіп-ұстап, бағу әдістерін дұрыс игеру мен олар орналасқан қора-жайдың микроклиматын қалыпта ұстаудың маңызы зор.

1.Қой малын ұстау жүйелері мен тәсілдеріне талдау жасау
Ұсақ малдардың фермалары - қой және ешкі малдарын бағып өсіруге арналған өндірістік және шаруашылық құрылыстарының жинағы. Қой шаруашылығының өнімі оның бағытына қарай тікелей байланысты: биязы, жартылай биязы, қылшық, жартылай қылшық жүнді және қаракөл. Осыған қарап қой шаруашылығы асыл тұқымды және өндірістік, яғни әртүрлі өнімдер алуға (жүн, ет, тері, елтірі, сүт) бағытталған. Фермадағы малдарды жігіне, жасына байланысты және ауа райы мен жер орайына ескере отырып көлемі әртүрлі отарларға бөлінеді.
Қойларды төрт түрлі жүйелерде ұстайды:тұрғызып-жайып,жайып-тұрғыз ып,жайып және жыл бойына тұрғызып қолда ұстайды.
Тұрғызып-жайып ұстау.Мұндай жүйеде қойларды жылдың ұзақ уақытын қолда тұрғызып,ал шамалы мезгілін жайып күтіп-бағады.Қолда тұрғызып көбінесе қойларды қыс айларында азықтандырып,серуендететін алаңы қаралған қораларда ұстайды.Ашық алаңдардың ішінде азық науаларын орнатып,су ішетін астаулармен тұз салатын орындар белгіленеді.Ауа райының қолайлы кездерінде базаға шығарып азықтандырып,түнгі жатар кезде қораға қамайды.Ал күннің жылынған мезгілдерінде жайып-бағады.

Жайып-тұрғызып ұстау тәсілін-табиғи жайылымдары бар аймақтарда қолданады.Біздің еліміздің көптеген жерлерінде мал жаятын,әсіресе ұсақ малдар жайылатын жайылымдар жеткілікті кездеседі де оларды қыс кезінде қар көп баспайды.Мұндай аймақтарда ауа райының қолайсыз кездерінде пайдалану үшін жеңіл,үш қабырғалы,төбесі қазақ үйше тоқылған-катондар тұрғызылады.Үш қабырғалы қораларда да ,сол сияқты катондарда да қалың,құрғақ төсеніштермен қамтамасыз етілуі керек.Қысқы айларда нашар, әлсіз,ауру малдарды қоректендіру үшін азық қорын дайындайды.Қысқы немесе ерте көктемгі мал төлдету кезінде саулықтарды қозылары мен алғашқы айда ұстау үшін ,табындағы малдың 30-35% шамалап жылыланған қора соғылады.

Жайып ұстау тәсілі-жайылым жерлерге бай аймақтарда қолданып, малды жыл бойына жайып тек қыстың суығында ,ерте көктемде қоздаған малдарға қатаң және құрама азықтар дайындайды.Мұндай жыл бойы қойларды жаю мен күтіп-бағуға оңтүстік жылы аймақтар қолайлы болады.

Тұрғызып қолда ұстау тәсілі-егін шаруашылығымен шұғылданып,мал жаятын жерлері жоқ аймақтарда қолданылады.Мұндай жағдайда қойларды қораларда ұстап,ал оларға азықты жасанды ,екпелі шөптерден дайындайды.Жайылымға малдарды тек серуендету үшін ғана босатады.Жазда оларды қоршалған алаңдарда азықтандырып,ал қыста қораларда қоректендіреді.Қораларды қыстың жайсыз,суық мезгілдерінде және төл алатын кездерде пайдаланады.Қойларды жылы,ылғалды және тығых қораларда ұстауға болмайды,өйткені ондай жағдайда малдар әлсізденіп,жүнінің өсуі юөгеліп,тұяқ аурулары пайда болып,резистенттілігі төмендеп ауруға жиі шалдыққыш келеді.

Бағыты бойынша қой шаруашылықтары екіге бөлінеді:бірінші-тұқымдық,яғни малдардың бұрынғы тұқымын жақсартумен қоса жас тұқымды тоқтыларды өсіріп,жаңа тұқымды малдарды енгізу,екінші-өнім алуға(жүн,ет,,елтірі т.б)негізделген.Алынатын негізгі өнімдеріне байланысты қойларды биязы,жартылай биязы,қылшық жүнді ет-жүн-сүт бағытындағы қойларды биязы,қылшық жүнді ет-жүн-сүт бағытындағы ,каракул және тондық терілер алуға арналғандар болып бөлінеді.
Осы жүйелердің ерекшеліктерімен байланыстыра отырып қой - ешкілерге арнап қоралар мен баздар салынады. Оларды Технологиялық жобалау норма мен Құрылыс нормасы және ережелеріне (СНиП) сәйкестіріп салады. Қой шаруашылығының объектілерін жобалау кезінде олардағы технологиялық процестерге бөгет болмайтын санитарлық мал дәрігерлік және өрттен сақтандыру ережелеріне қайшы келмейтіндей етіп бірі мен бірін біріктіруге рұқсат етіледі.
Онда қоралардың размерлері ферма бағыты, ұстау тәсіліне байланысты төмендегі кестеде келтірілген :

Малдар тобы
Қоралар және малдарды орналастыру тәсілі
1 басқа шаққандағы ферма размері, м.кв.

Товарлы
Тұқымды
Қошқарлар:
Қошқар қоралары немесе жасанды ұрықтандыру пункті.

А) Негізгі аталық қошқарлар
Жекелеме клеткада
3
4
Б) Ремонтті немесе байқау (тексеру) қошқарлар
Топты клеткада немесе сеқцияларда
2,0
-
Қой қоралары:

А) Қозылы аналық қыста, ерте жазғытұры қоздату кезінде
Секцияда
1,8
2,0
Қозылы аналықты жазғы тұры қоздату кезінде
Секцияда
1,0 - 1,2
1,2 - 1,4
Тұсақ қойлармен ремонтағы жас тоқтылар
Қораларда
0,8-1,0
0,9-1,6
Ісек қойлар
Қораларда
0,8-0,9
-

Қой қораларын көбінесе төртбұрыш Г-немесе П-әріптеріне ұқсас қылып салады. Қой қораларда өндірістік бағытына зонада қысқа басының (торец) бір бұрышын өтпелі желдің бағытына қаратып орналастырылады. Олардың бір жақ басына азық және құрал-жабдықтарын қоятын бөлме қалдырады. Қора екі отар қойға арналған болса,оның екі басына да ондай бөлмелер қаралады.
Қыста қоздайтын аналық қойларға жобаланған қоралардың бір басынан тұтас,төбеге жететін қабырғамен бөліп, қой қоздайтын және қозы алатын бөлме (төлүйшік) қаралып,қой қоздайтын бөлігінде биіктігі 50-60 см, ауданы 2,0-2,5 м.кв шарбақтан аналық пен қозылар үшін секциялар, ал басқа бөлігінде қозылы қойды жекелеп ұстауға арналған клеткалар жасалады. Қой қоздайтын секцияны жылытатын, ал басқа бөлмелер жылытуға жоспарланбайды. Егер қой қора әртүрлі жасты-жынысты қойларға арналған болса оның іші сол мал тобының санына секцияларға қарағанда бөлініп ортасына төл үйшікпен ұрықтандыру пунктін орналастырады.
Ал қошқар қоралардың планы үш бөліктен тұрады. Бірінші бөлігінде негізгі қошқарлар тұратын жекелеме немесе топтық клеткалар орналастырып және олардан ұрық алып, оның сапасын тексеретін манеж қаралса, екінші және үшінші бөлімдеріне байқау-қошқарлары мен ремонт (өсім)жас малдарға арналған секциялар қойылады.
Қойларды азықтандыру және күтіп-бағудың гигиенасы
Қойларды биологиялық құнарлы азықтар мен қамтамасыз ету, олардың аман сақталуы мен өнімінің молаюының бірде-бір кепілі болып саналады. Рационда неғұрлым күкірті бар аминқышқылдары (цистеин, цистин, метионин) көп болса, солғұрлым қой жүні өседі. Азықтағы протейннің мөлшері емес, сапасы мал өніміне айтарлықтай әсерін тигізеді. Басқа малдармен салыстырғанда, қойлардың қатаң азықтың түрі, құрамы мен сапасына сезімталдығы жоғары болады. Мысалы, қойларды тарының соломымен көректендіру олардың жүннің түсуіне соғады. Сол сияқты, қойлардың жүнінің сапасы оларды қыша (горчица) шөптері мен және ірі сабақты, қышқылдары дәнді шалғындар мен азықтандырғанда төмендейді.
Биязы және жартылай биязы жүнді қойларды селеулі шөптер мен көректендіруге болмайды, әсіресе дәні піскеннен кейін, селеудің басы қатайып, жүн арасына кіреді де, біртіндеп теріні, тесіп етке өтіп, кейде тіпті ішкі өкпе, жүрекке дейін жетеді де, малды жүдетіп, ауруға ұрындырады. Сол сияқты түйе ошаған (репей) араласқан шөппен де азықтандыруға болмайды.
Қойлардың рациондарында минералдық заттардың жетіспеушілігіде олардың денсаулығына үлкен әсерін тигізеді. Әсіресе, қыс айларында, қозыларда минералды заттар мен витаминдердің жетіспеушілігінен бірін-бірі еміп, жүнін сорып, соның салдарынан ұлтабарының аузына жеке ішек жолына жүн-жұрқа жиылып, ауруға ұшырап, кейде жаппай өлім-жітімге шалдығады. Бұдан сақтандыру үшін саулықтар мен қозыларға арналған азықтарға сәбіз, сүйек ұны, тұз қосып береді. Қойлардың арасындағы арық, әлсіз малдарды іріктеп бөліп алып, жеке күтім жасау қажет. Қыс аяғында, көктемнің басында азықтың тапшылығынан, немесе құнарсыздығынан қойлардың жүнінің жіңішкеруі, сынауы көбейіп, экономикалық шығынды арттырады. Қойларды арнайы азық науаларын пайдаланып, ашық жерлерде - аландарда көректендірген дұрыс болады. Ондай жағдайда қатаң, құрама және сулы азықтар үшін екі жақты немесе бір жақты науалармен қамтамасыз етіледі.
Бір жақты науаларды қораның немесе базаның ұзын қабырғаларының бойымен сырт бетін қабаттасытырып орнатады.
Екі жақты азық науаларын қораның, алаңның ортасына қояды да екі жағында малдардың еркін келіп тұруына мүмкіндік жасалады. Мұндай науалардың жалпы ұзындығы 2-3 м болып, әр ірі малға - 0,25 м, қозыларға - 0,15 орын қаралады. Рештак-науаны тақтайдан төрт бұрышты жасап, 30-40 см биіктікте аяққа орнатып, енін - 25-30 см, тереңдігін - 10-12 см жасап, екінші қабатына қатаң азық салынатын сирек сырықшалардан, төбесі ашық, науа қалдырады.
Ұрықтандырудың алдында 1,5-2 ай бұрын арпа жармасы, жүгері, сұлы ұнтақтары т.б. құнарлы азықтармен көректендіру (протейндері мол) қоздауын 10-30 % арттырады. Күйлі саулықтар ірі қозылар туып, сүті мол болады. Сол сияқты қойларды сүрлеммен азықтандырған сүтін 15-22 %, жүнін - 20 % жоғарлатады.
Буаз саулықтар минералды заттарға сұранысы жоғары болып, туардың алдында, әсіресе кальции және фосфорға тәуліктік сұранысы 10 есе артады. Рационда кальций, фосфор, кобальт, мыс, йод, жез, темір, марганец және витаминдер А, Д, Е жетіспеушілігі өте әлсіз қозылардың тууына және саулықтың сүтінің кемуіне апарып соғады.
Қойларға арналған азықтар сапалы болып, ас қорту жүйелерінің ауруларына ұшыратпайтын, әсіресе ұнтақты азықтар тыныс жолдарына тұрып, өкпесіне кетіп, әртүрлі ауру тудырмас үшін дымқылдап берген дұрыс. Ас тұзы мен зат алмасу процесстерінің жұмысын бұзып уланбас үшін, тәуліктік мөлшерін ірі қойлар үшін - 10-15 г, қозыларға - 5-8 г аспауы керек.
Қойларды таза сумен қамтамасыз ету керек, әсіресе олардың жаз айларында суға сұранысы жоғары болады да тәулігіне кем дегенде екі рет, таңертең және кешке суарылуы қажет.
Қойлардың күтімі жақсы болып, таза жерлерде ұстаған жағдайда жүннің өсуі жақсарып, сапасы артады, іші таза емес, ылғалдығы жоғары, асты сыз жерлерде ұстағанда, олардың жүндерінде, әсіресе бауыр жүндеріне нәжістер қатып, оның түсін сарғайтып, серпінділігі төмендеп, сыңғыш болып, сапасы нашарлайды. Қойлардың жүндерінің сапасын төмендетпеу жолында, сол сияқты оларды тікенек шөптердің ішіне жібермей маяларды қоршап қояды.
Қойлардың басқа малдардан артық биологиялық ерекшеліктері, олардың ірі топтармен жайылып, көптеген жерлерде жыл бойына, қар астынан керек көректерді тауып жейді (тебіндеп). Олар тауылы, шөлейт, жартылай шөлейт жерлерде жайылып көректенеді, әсіресе жаз айларында шөбі қысқа қыратты жерлерде жайылса, қысқы кездерде шөбі қалың, шалғынды аймақтарда қар астынан тебіндеп азықтанады.
Егер ауа құрғақ болса, ірі қойлар суықтан қорықпайды, бірақ қатты желді, ылғалды-жауынды күндері суыққа төзімсіз болады. Буаз сулықтарды мұздақ қарлы жерлерге жаюға болмайды. Ондай жағдайда олардың тұяқтары қыйылып, мұз қабыршақтарын жұтып, іш тастауға апарып соғады.
Буаз саулықтарды қоздар алдында 20-30 күн бұрын, және туғаннан соң 5-7 күндер бойы жайылымға шығармай қолда тұрғызып күтеді. Саулықтарды қозыларымен бірге 20-30 күннен кейін құрғақ, шөбі мол жерлерге жаяды.
Қойларды көбінесе 0º дейінгі температурада, бірақ ауа құрғақ кездерінде 5-6ºС жоғары болмаған жөн. Жылы сызды қораларда ұстағанда олардың тұяқтары ауруға ұшырап (айырма болып), жүні нашар өсіп, түсіп өнімі төмендетеді. Сондықтан қой қоралар құрғақ, ауа температурасы 5-6ºС, ылғалдығы 80 % және газдардың, әсіресе аммиактың концентрациясының көбейіп кетпес үшін қалыпты желдетілуі керек.
Қойларға арналған қораларға құрылыс материалдарын әрбір аймақтың жер орайы, ауа райына байланыстырып алады.
Қойлар өте қорқақ болып, әрбір тосын жағдайлардан үркіп, қаты күйзеліске ұшырағыш келеді. Әсіресе қорада, шарбақ қорғандарда қамауда тұрғанда үріксе бір-бірінің үстіне шығып кетіп, бастығырылып өлім-жітімге ұшырайды. Үріккен қойлар күйзелісті жағдайдан өте жай (1-2 ай) шығады да, күйін төмендетіп, өнімін азайтады.

3.Физиологиялық кесте
Қораға орналасқан малдар өздерінің түріне байланысты, жасына және өніміне байланысты белгілі бір мөлшерде жылу, су буы және CO- газын шығарып отырады. Соның салдарынан қора ауасын ластап микроклиматын бұзады. Сол үщін қораны жобалап салу кезінде және мезгіл-мезгіл пайдалану кезінде осы көрсеткішті анықтау негізнде қораның ауа алмастыру жүйесін жұмысында және жылыту тәсілдерінің нәтижесін бақылау үшін есептеу жұмыстарын жүргізеді. Соған байланыстырып тиісті шараларды белгілейді. Әр малдың түріне, жасына және өніміне байланысты осы көрсеткіштерді есептеп, арнайы кестеде ұсынамын.
Мал түрі:
Саны
Салмағы, кг.
Жылу, ккалсағ
Су буы, гсағ
СО2, лсағ

1 бас
барлығы
1 бас
барлығы
1 бас
барлығы
Саулықтар
505
58
165.2
83426
78.6
39653
24.68
12463
Тұсақтар
211
44
141
29751
67
14137
21
4431
Барлығы:
716

113076

54032

17056

Бұл кестені мына формула бойынша шығарамыз: Q= b +α(d - c)
b - берілген салмаққа жуық мөлщерднгі төменгі салмақпен алғандағы кестедегі көрсеткіш; α - әр килограмм салмаққа түзету коэффиценті;
d - малдың берілген салмағы; c - кестедегі төменгі жуық салмақ.
Саулықтар
Qж=b+αd-c=154+1.40*58-50=165
Qсу=b+αd-c=73+0,7*58-50=79
QСО2=b+αd-c=23+0,21*58-50=25

Тұсақтар
Qж=b+αd-c=128+3,21*44-40=141
Qсу=b+αd-c=61+1,52*44-40=67
QСО2=b+αd-c=19+0,48*44-40=21

4.Ауа алмастыру жүйесін есептеу

І. Су ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.