Шығындарды талдамалық топтарда талдау
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І. Қаржы, қаржының мақсаты
1.1. Қаржы туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қаржы саясатының мақсаты, міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ. Шығындарды талдамалық топтарда талдау
2.1. Кәсіпорындардың шығындары және олардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2. Өнім өндіру шығындары. Шығындарды төмендету жолдары ... ... ... ... ...14
2.3. Өнім өндіруге жұмсалған шығын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.4. Өнімнің өзіндік құнына кіретін барлық шығындарды талдау ... ... ... ... ...24
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
VI. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І. Қаржы, қаржының мақсаты
1.1. Қаржы туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қаржы саясатының мақсаты, міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ. Шығындарды талдамалық топтарда талдау
2.1. Кәсіпорындардың шығындары және олардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2. Өнім өндіру шығындары. Шығындарды төмендету жолдары ... ... ... ... ...14
2.3. Өнім өндіруге жұмсалған шығын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.4. Өнімнің өзіндік құнына кіретін барлық шығындарды талдау ... ... ... ... ...24
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
VI. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Кіріспе
Қаржылық есеп беру бұл кәсіпорынның есепті кезеңдегі қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама беретін белгілі нысандарға топтастырылған көрсеткіштер жүйесі. Қазақстан Республикасы Ұлттық Комиссияның 1996 жылғы 12-қарашадағы №2 қаулысына сәйкес барлық кәсіпорындар меншік нысаны мен қызмет түріне қарамастан Бухгалтерлік есептің Қазақстандық стандартына көшті. Шаруашылық ету жағдайларының өзгеруіне байланысты, кәсіпорынның есеп беру нысандары жетілу жағына өзгереді. Атап айтқандае, есеп беру Халқаралық бухгалтерлік стандарттардың талбына сай келе бастады. Кәсіпорынның, мекеменің қаржылық есеп беруі есеп процесінің соңғы сатысы болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық есеп беруінде кәсіпорынның мүлік және қаржы жағдайына сипаттама беретін жиынтық деректер кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелері көрсетіледі.
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi өздерiнiң қаржылық және салықтық мiндеттемелерi бойынша тапқан табыстарымен және ерекшеленгeн мүлiктерiмен жауап бередi. Салық салу жүйесiнiң тиicтi бөлiмiмен қамтылатын бүгiнгi шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi 2001 жылғы маусымның 12-сiнде қабылданғaн ҚР Салық кодексiне дейiнгi, жалпыға бiрдей салық есебiне тұру және салық есебiн беру, салық төлеу жүйесiн пайдаланып келген бо¬латын.
Бүгiнде Дүниежүзінде осы шағын кәсiпкер¬лiктiң микро және макроэкономикалық мен-жайларын тереңдeтiп ойластыру, монополияны тежеу және адал бәсеке¬лестiктi жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын кәсiпкер¬лiктi мемлекеттiк қолдау және ынталандыру саясатына байла¬нысты олар үшiн салықтық мiндеттемелерiн орындаудың айрық¬ша режимi белгіленген.
Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында есеп беру көрсеткіштерінің рөлі басқару шешімдерін қабылдау, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын анықтау кезінде өте маңызды болмақ.
Заңды тұлға болып табылатын кәсіпорын мекеме филиалдардың, өкілдердің бөлімдердің және дербес балансқа бөлінген басқа да құрылымдық бөлімшелердің және дербес балансқа бөлінген басқа да құрылымдық бөлімшелердің өндіріс мен шаруашылығындағы мүліктерді қоса алғанда, мүлік пен олардың қалыптасу көздерінің құрамын көрсететін қаржылық есеп беруді жасайды. Қаржылық есеп беру Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінде әзірленетін және бекітілетін типтік нысандар бойынша жасалады. Атап айтқанда, шаруашылық субъектілері қаржылық есеп ебру құрамында мыналарды: кәсіпорын балансын, кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беруді, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді тапсыруға міндетті.
Барлық кәсіпорындар, мекемелер үшін есеп беру жылы болып 1 қаңтардан 31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі мерзім саналады. Жаңадан құрылған кәсіпорындар, мекемелер үшін есеп беру жылы болып олар заңды тұлға құқын алған күннен бастап 31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі кезең, ал 1 қазаннан кейін құрылған кәсіпорындар үшін келесі жылдың 31 желтоқсанын қоса алғандағы мерзім саналады.
Қаржылық есеп беруді толтыруға қойылатын талаптар: көрсеткіштердің қарапайымдылығы мен түсініктілігі, деректердің шынайылығы; жинақтамалы және талдамалы есеп деректердің сәйкестігі, есепті көрсеткіштердің өткен жылдың осындай мерзіміндегі есепті көрсеткіштермен салыстырмалығы.
Қаржылық есеп берудің жасалу дұрыстығына кәсіпорынның (мекеменің) басшысы және бас бухгалтер, сондай-ақ жоспар жасау қызметінің басшысы жауап береді. Қаржылық есеп беру мерзім сайын әзірленеді және тапсырылады және пайдаланушылардың кең ауқымының ақпараттарды тұтыну мұқтаждығын қанағаттанадырады. Кейбір пайдаланушылардың өкілеттігі болса, қаржылық есеп беруде көрсетілгендерге қосымша ақпараттарды талап ете алады.
Қаржылық есеп беру қаржылық есептеменің бір бөлігі болып табылады және бухгалтерлік есептің стандарттарымен анықталады. Қаржылық есептемеге түсіндірме жазу, қосымша кестелер және осы есеп беруге негізделген немесе олардан алынған ақпараттар енеді және онымен бірге оқылатын болады.
Қаржылық есептемені пайдаланушылар қатарына нақты қазіргі және әлеуетті инвесторлар, кредиторлар, жеткізушілер, қызметкерлер сондай-ақ министрліктер, ведомстволар және жұртшылық жатады.
Кәсіпорынның, мекеменің, ұйымның жалдық қаржылық есебі мүдделі пайдаланушылар, сатып алушылар жеткізушілер инвесторлар, биржалар банктер және басқалар үшін ашық баспасөзде жарияланады.
Есепті жыл аяқталғаннан кейін ашық түрде акционерлік қоғамдар, банктер, сақтандыру компаниялары жылдық қаржылық есептемені газеттерде, журналдарда және жекелеген кітапшаларда жариялауға міндетті. Жарияланатын қаржылық есептеме міндетті аудиторлық тексеріске түсіп, оның дұрыстығын тәуелсіз аудитор растауы тиіс.
Қаржылық есеп беру мен бухгалтерлік есепке аудиторлық тексерулер Қазақстан Респуликасының заңдарына көзделген жағдайларда, сондай-ақ Әкімшіліктің немесе шаруашылық етуші объектінің құрылтайшыларының төрттен бірінің бастамасы бойынша жүргізіледі.
Қаржылық есеп беру бұл кәсіпорынның есепті кезеңдегі қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама беретін белгілі нысандарға топтастырылған көрсеткіштер жүйесі. Қазақстан Республикасы Ұлттық Комиссияның 1996 жылғы 12-қарашадағы №2 қаулысына сәйкес барлық кәсіпорындар меншік нысаны мен қызмет түріне қарамастан Бухгалтерлік есептің Қазақстандық стандартына көшті. Шаруашылық ету жағдайларының өзгеруіне байланысты, кәсіпорынның есеп беру нысандары жетілу жағына өзгереді. Атап айтқандае, есеп беру Халқаралық бухгалтерлік стандарттардың талбына сай келе бастады. Кәсіпорынның, мекеменің қаржылық есеп беруі есеп процесінің соңғы сатысы болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық есеп беруінде кәсіпорынның мүлік және қаржы жағдайына сипаттама беретін жиынтық деректер кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелері көрсетіледі.
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi өздерiнiң қаржылық және салықтық мiндеттемелерi бойынша тапқан табыстарымен және ерекшеленгeн мүлiктерiмен жауап бередi. Салық салу жүйесiнiң тиicтi бөлiмiмен қамтылатын бүгiнгi шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi 2001 жылғы маусымның 12-сiнде қабылданғaн ҚР Салық кодексiне дейiнгi, жалпыға бiрдей салық есебiне тұру және салық есебiн беру, салық төлеу жүйесiн пайдаланып келген бо¬латын.
Бүгiнде Дүниежүзінде осы шағын кәсiпкер¬лiктiң микро және макроэкономикалық мен-жайларын тереңдeтiп ойластыру, монополияны тежеу және адал бәсеке¬лестiктi жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын кәсiпкер¬лiктi мемлекеттiк қолдау және ынталандыру саясатына байла¬нысты олар үшiн салықтық мiндеттемелерiн орындаудың айрық¬ша режимi белгіленген.
Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында есеп беру көрсеткіштерінің рөлі басқару шешімдерін қабылдау, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын анықтау кезінде өте маңызды болмақ.
Заңды тұлға болып табылатын кәсіпорын мекеме филиалдардың, өкілдердің бөлімдердің және дербес балансқа бөлінген басқа да құрылымдық бөлімшелердің және дербес балансқа бөлінген басқа да құрылымдық бөлімшелердің өндіріс мен шаруашылығындағы мүліктерді қоса алғанда, мүлік пен олардың қалыптасу көздерінің құрамын көрсететін қаржылық есеп беруді жасайды. Қаржылық есеп беру Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінде әзірленетін және бекітілетін типтік нысандар бойынша жасалады. Атап айтқанда, шаруашылық субъектілері қаржылық есеп ебру құрамында мыналарды: кәсіпорын балансын, кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беруді, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді тапсыруға міндетті.
Барлық кәсіпорындар, мекемелер үшін есеп беру жылы болып 1 қаңтардан 31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі мерзім саналады. Жаңадан құрылған кәсіпорындар, мекемелер үшін есеп беру жылы болып олар заңды тұлға құқын алған күннен бастап 31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі кезең, ал 1 қазаннан кейін құрылған кәсіпорындар үшін келесі жылдың 31 желтоқсанын қоса алғандағы мерзім саналады.
Қаржылық есеп беруді толтыруға қойылатын талаптар: көрсеткіштердің қарапайымдылығы мен түсініктілігі, деректердің шынайылығы; жинақтамалы және талдамалы есеп деректердің сәйкестігі, есепті көрсеткіштердің өткен жылдың осындай мерзіміндегі есепті көрсеткіштермен салыстырмалығы.
Қаржылық есеп берудің жасалу дұрыстығына кәсіпорынның (мекеменің) басшысы және бас бухгалтер, сондай-ақ жоспар жасау қызметінің басшысы жауап береді. Қаржылық есеп беру мерзім сайын әзірленеді және тапсырылады және пайдаланушылардың кең ауқымының ақпараттарды тұтыну мұқтаждығын қанағаттанадырады. Кейбір пайдаланушылардың өкілеттігі болса, қаржылық есеп беруде көрсетілгендерге қосымша ақпараттарды талап ете алады.
Қаржылық есеп беру қаржылық есептеменің бір бөлігі болып табылады және бухгалтерлік есептің стандарттарымен анықталады. Қаржылық есептемеге түсіндірме жазу, қосымша кестелер және осы есеп беруге негізделген немесе олардан алынған ақпараттар енеді және онымен бірге оқылатын болады.
Қаржылық есептемені пайдаланушылар қатарына нақты қазіргі және әлеуетті инвесторлар, кредиторлар, жеткізушілер, қызметкерлер сондай-ақ министрліктер, ведомстволар және жұртшылық жатады.
Кәсіпорынның, мекеменің, ұйымның жалдық қаржылық есебі мүдделі пайдаланушылар, сатып алушылар жеткізушілер инвесторлар, биржалар банктер және басқалар үшін ашық баспасөзде жарияланады.
Есепті жыл аяқталғаннан кейін ашық түрде акционерлік қоғамдар, банктер, сақтандыру компаниялары жылдық қаржылық есептемені газеттерде, журналдарда және жекелеген кітапшаларда жариялауға міндетті. Жарияланатын қаржылық есептеме міндетті аудиторлық тексеріске түсіп, оның дұрыстығын тәуелсіз аудитор растауы тиіс.
Қаржылық есеп беру мен бухгалтерлік есепке аудиторлық тексерулер Қазақстан Респуликасының заңдарына көзделген жағдайларда, сондай-ақ Әкімшіліктің немесе шаруашылық етуші объектінің құрылтайшыларының төрттен бірінің бастамасы бойынша жүргізіледі.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Шеденов Ө.Қ.,Сағындыкова Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А.,Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория Ақтөбе,-Полиграфия,2004ж
2. Қожамқұлов Т.Саяси экономия негіздері Оқулық,-Алматы “Қайнар”1999.
3. Қаржы экономикасы, 2001 ж.
4. Төлегенов Е. Т. Бухалтерлік ақпарат жүйелері:Оқу құралы-Алматы:Экоономика,2001ж
5. Кеулімжаев Қ.К.,Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы негіздері.Оқулық-Алматы:Экономика.2006.
6. Экономика предприятия:Уч/под-ред. Проф. О. И. Волкова.-М:ИНФРА-М,1998г
7. Жолдасбаев Г.Ө., Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы . Алматы 2002;
8. Оқаев Қ.О., Дюнова Е:М. Нарық жағдайындағы өнеркәсіптік кәсіпорын экономикасы.-Алматы-1994ж
9. Кәсіпорын қаржысы. 2007 ж.
10. Әубәкіров Я.Ә ., Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф.Н., Табаев Т.П. Қаржы экономикасы: Оқу құралы – Алматы, 1999.
11. Дүйсенбаев А. Қаржы.Аламты. 2001.
12. Мельников В.Д., Ли В.Д. Қаржылық жалпы курсы: Оқу құралы.-Аламты: Қазақ университеті. 2005. 220 бет.
13. Шеденов Ө.Қ., Сағындықова Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория Ақтөбе, А-Полиграфия, 2004.
14. Қожамқұлов Т. Саяси экономия негіздері Оқулық, - Алматы "Қайнар", 1999.
15. Қаржы экономикасы, 2001 ж.
16. Қаржылық есеп: оқу құралы/ Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева. Алматы: Экономика, 2001.- 330 бет.
17. Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері: Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2001.
18. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Ғабдуллин Т.Ғ., Шмидт О.И. Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп: өңделіп және толықтырылып 3-ші басым, - Алматы: Қазақстан – аудит орталығы, 2002.
19. Баймұғанова С.Б. Қаржылық есеп: Оқулық. – Алматы. 2007.
20. Кеулімжаев Қ.К. Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы негіздері. Оқулық. – Алматы: Экономика. 2006ж.
1. Шеденов Ө.Қ.,Сағындыкова Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А.,Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория Ақтөбе,-Полиграфия,2004ж
2. Қожамқұлов Т.Саяси экономия негіздері Оқулық,-Алматы “Қайнар”1999.
3. Қаржы экономикасы, 2001 ж.
4. Төлегенов Е. Т. Бухалтерлік ақпарат жүйелері:Оқу құралы-Алматы:Экоономика,2001ж
5. Кеулімжаев Қ.К.,Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы негіздері.Оқулық-Алматы:Экономика.2006.
6. Экономика предприятия:Уч/под-ред. Проф. О. И. Волкова.-М:ИНФРА-М,1998г
7. Жолдасбаев Г.Ө., Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы . Алматы 2002;
8. Оқаев Қ.О., Дюнова Е:М. Нарық жағдайындағы өнеркәсіптік кәсіпорын экономикасы.-Алматы-1994ж
9. Кәсіпорын қаржысы. 2007 ж.
10. Әубәкіров Я.Ә ., Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф.Н., Табаев Т.П. Қаржы экономикасы: Оқу құралы – Алматы, 1999.
11. Дүйсенбаев А. Қаржы.Аламты. 2001.
12. Мельников В.Д., Ли В.Д. Қаржылық жалпы курсы: Оқу құралы.-Аламты: Қазақ университеті. 2005. 220 бет.
13. Шеденов Ө.Қ., Сағындықова Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория Ақтөбе, А-Полиграфия, 2004.
14. Қожамқұлов Т. Саяси экономия негіздері Оқулық, - Алматы "Қайнар", 1999.
15. Қаржы экономикасы, 2001 ж.
16. Қаржылық есеп: оқу құралы/ Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева. Алматы: Экономика, 2001.- 330 бет.
17. Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері: Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2001.
18. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Ғабдуллин Т.Ғ., Шмидт О.И. Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп: өңделіп және толықтырылып 3-ші басым, - Алматы: Қазақстан – аудит орталығы, 2002.
19. Баймұғанова С.Б. Қаржылық есеп: Оқулық. – Алматы. 2007.
20. Кеулімжаев Қ.К. Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы негіздері. Оқулық. – Алматы: Экономика. 2006ж.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І. Қаржы, қаржының мақсаты
1.1. Қаржы туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .6
1.2 Қаржы саясатының мақсаты,
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 9
ІІ. Шығындарды талдамалық топтарда талдау
2.1. Кәсіпорындардың шығындары және олардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2. Өнім өндіру шығындары. Шығындарды төмендету
жолдары ... ... ... ... ...14
2.3. Өнім өндіруге жұмсалған
шығын ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.4. Өнімнің өзіндік құнына кіретін барлық шығындарды
талдау ... ... ... ... ...24
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .30
VI. Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 32
Кіріспе
Қаржылық есеп беру бұл кәсіпорынның есепті кезеңдегі қаржы-шаруашылық
қызметіне сипаттама беретін белгілі нысандарға топтастырылған
көрсеткіштер жүйесі. Қазақстан Республикасы Ұлттық Комиссияның 1996
жылғы 12-қарашадағы №2 қаулысына сәйкес барлық кәсіпорындар меншік нысаны
мен қызмет түріне қарамастан Бухгалтерлік есептің Қазақстандық
стандартына көшті. Шаруашылық ету жағдайларының өзгеруіне байланысты,
кәсіпорынның есеп беру нысандары жетілу жағына өзгереді. Атап
айтқандае, есеп беру Халқаралық бухгалтерлік стандарттардың талбына сай
келе бастады. Кәсіпорынның, мекеменің қаржылық есеп беруі есеп
процесінің соңғы сатысы болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық есеп
беруінде кәсіпорынның мүлік және қаржы жағдайына сипаттама беретін
жиынтық деректер кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелері
көрсетіледі.
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi өздерiнiң қаржылық және салықтық
мiндеттемелерi бойынша тапқан табыстарымен және ерекшеленгeн мүлiктерiмен
жауап бередi. Салық салу жүйесiнiң тиicтi бөлiмiмен қамтылатын бүгiнгi
шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi 2001 жылғы маусымның 12-сiнде қабылданғaн ҚР
Салық кодексiне дейiнгi, жалпыға бiрдей салық есебiне тұру және салық
есебiн беру, салық төлеу жүйесiн пайдаланып келген болатын.
Бүгiнде Дүниежүзінде осы шағын кәсiпкерлiктiң микро және
макроэкономикалық мен-жайларын тереңдeтiп ойластыру, монополияны тежеу және
адал бәсекелестiктi жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын кәсiпкерлiктi
мемлекеттiк қолдау және ынталандыру саясатына байланысты олар үшiн салықтық
мiндеттемелерiн орындаудың айрықша режимi белгіленген.
Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында есеп беру көрсеткіштерінің рөлі
басқару шешімдерін қабылдау, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын анықтау
кезінде өте маңызды болмақ.
Заңды тұлға болып табылатын кәсіпорын мекеме филиалдардың, өкілдердің
бөлімдердің және дербес балансқа бөлінген басқа да құрылымдық бөлімшелердің
және дербес балансқа бөлінген басқа да құрылымдық бөлімшелердің өндіріс мен
шаруашылығындағы мүліктерді қоса алғанда, мүлік пен олардың қалыптасу
көздерінің құрамын көрсететін қаржылық есеп беруді жасайды. Қаржылық есеп
беру Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінде әзірленетін және
бекітілетін типтік нысандар бойынша жасалады. Атап айтқанда, шаруашылық
субъектілері қаржылық есеп ебру құрамында мыналарды: кәсіпорын балансын,
кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беруді,
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді тапсыруға міндетті.
Барлық кәсіпорындар, мекемелер үшін есеп беру жылы болып 1 қаңтардан
31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі мерзім саналады. Жаңадан құрылған
кәсіпорындар, мекемелер үшін есеп беру жылы болып олар заңды тұлға құқын
алған күннен бастап 31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі кезең, ал 1
қазаннан кейін құрылған кәсіпорындар үшін келесі жылдың 31 желтоқсанын қоса
алғандағы мерзім саналады.
Қаржылық есеп беруді толтыруға қойылатын талаптар: көрсеткіштердің
қарапайымдылығы мен түсініктілігі, деректердің шынайылығы; жинақтамалы және
талдамалы есеп деректердің сәйкестігі, есепті көрсеткіштердің өткен жылдың
осындай мерзіміндегі есепті көрсеткіштермен салыстырмалығы.
Қаржылық есеп берудің жасалу дұрыстығына кәсіпорынның (мекеменің)
басшысы және бас бухгалтер, сондай-ақ жоспар жасау қызметінің басшысы жауап
береді. Қаржылық есеп беру мерзім сайын әзірленеді және тапсырылады және
пайдаланушылардың кең ауқымының ақпараттарды тұтыну мұқтаждығын
қанағаттанадырады. Кейбір пайдаланушылардың өкілеттігі болса, қаржылық есеп
беруде көрсетілгендерге қосымша ақпараттарды талап ете алады.
Қаржылық есеп беру қаржылық есептеменің бір бөлігі болып табылады және
бухгалтерлік есептің стандарттарымен анықталады. Қаржылық есептемеге
түсіндірме жазу, қосымша кестелер және осы есеп беруге негізделген немесе
олардан алынған ақпараттар енеді және онымен бірге оқылатын болады.
Қаржылық есептемені пайдаланушылар қатарына нақты қазіргі және
әлеуетті инвесторлар, кредиторлар, жеткізушілер, қызметкерлер сондай-ақ
министрліктер, ведомстволар және жұртшылық жатады.
Кәсіпорынның, мекеменің, ұйымның жалдық қаржылық есебі мүдделі
пайдаланушылар, сатып алушылар жеткізушілер инвесторлар, биржалар банктер
және басқалар үшін ашық баспасөзде жарияланады.
Есепті жыл аяқталғаннан кейін ашық түрде акционерлік қоғамдар,
банктер, сақтандыру компаниялары жылдық қаржылық есептемені газеттерде,
журналдарда және жекелеген кітапшаларда жариялауға міндетті. Жарияланатын
қаржылық есептеме міндетті аудиторлық тексеріске түсіп, оның дұрыстығын
тәуелсіз аудитор растауы тиіс.
Қаржылық есеп беру мен бухгалтерлік есепке аудиторлық тексерулер
Қазақстан Респуликасының заңдарына көзделген жағдайларда, сондай-ақ
Әкімшіліктің немесе шаруашылық етуші объектінің құрылтайшыларының төрттен
бірінің бастамасы бойынша жүргізіледі.
І. Қаржы, қаржының мақсаты
1.1. Қаржы туралы түсінік
Қаржы ақша-қаржы ресурстары мен қорларын құру және пайдалану
үрдесіндегі экономикалық қатынастарды айқындайтын экономикалық
категориялардың маңызды бір бөлігі болып табылады. Қаржының пайда болуы
натуралды шаруашылықтан тауар-ақша айырбасына өтумен және мемлекеттің дамуы
мен оның ресурстарды қажетсінуімен тығыз байланыста қалыптасты.
Ұдайы өндіріс үрдерісі бір-бірімен байланысты және өзара
тәуелді өндіріс, бөлу, айырбас, тұтыну тәрізді кезеңдері арқылы жүзеге
асады. Қаржы ғылымының теорияларының бірінде қаржының пайда болуын ұдайы
өндіріс процесінің екінші кезеңімен байланыстырады, осы кезеңде қоғамдық
өнімнің құнын мақсатына және субъектілерге өндірілген өнімнен өз үлесін
бөлу жүзеге асады. Ақша қаражаттарының нақты қозғалысы ұдайы өндіріс
процесінің екінші және үшінші кезеңдерінде, яғни бөлу және айырбас
процесінде басталады.
Екіінші кезеңде құнның ақшалай түрдегі қозғалысты тауар қозғалысынан
жекелеген түрде болады және бір иеленушіден екіншіге ауысуымен
сипатталады. Үшінші кезеңде бөлінген құн ақшалай нысанда тауар түріне
айырбасталады.
Сонымен, ұдайы өндіріс процесінің екінші кезеңінде құнның ақшалай
түрдегі қозғалысы- бір жақты, ал үшінші кезеңінде екі жақты қозғалыста
болады, олардың біреуі ақшалай түрінде, ал екіншісі тауар түрінде
болады.
Ұдайы өндіріс үдерісінің үшінші кезеңінде негізінен айырбас
операциялары болғандықтан, олар тек бағалы құралдарды қажетсінеді және
мұнда баға тәрізді экономикалық категорияның механизмі қызмет жасайды.
Қаржы құн болу кезеңінде қолданылатын несие, жалақы, баға тәрізді
экономикалық категориялардан ерекшеленеді.
Қаржы қатынастары бастапқы сала болып жиынтық қоғамдық өнім
құнының алғашқы болу үдерісі болып саналады, ол келесідей элементтерден
тұрады:
С- өндіріс құрал –жабдықтарының шығындалған құны:
V- еңбек ақы;
m- қосымша өнім.
Құнның бөлінуі және қайта бөлінуі қаржы арқылы қаржының ресурстары
нысанындағы ақша қаражаттарының қозғалысымен қатар жүреді. Олар
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекетке әр түрлі ақшалай
табыстардың, аударымдар мен түсімдердің есебінен құрылып, ұдайы
өндірісті ұлғайтуға, жұмысшыларды материалдық ынталандыруға, қоғамның
әр түрлі әлеуметтік және басқа да қажеттіліктерін қанағаттындыруға
жұмсалады: Қаржы ресурстарының қаржы қатынастарының материалдық
тасушылары ретінде болуы оны құндық бөлуге қатынасатын жалпы
категориялардың жиынтығынан бөліп қарауға мүмкіндік береді. Бұл қоғамдық
-экономикалық формациядан тәуелсіз болады, бірақ қаржы ресурстарын
құратын және пайдаланылатын нысандар мен әдістер қоғамның әлеуметтік
табиғатының өзгеруіне байланысты өзгеріп отырды.
Қаржы ресурстарын пайдалану, негізінен, арнайы мақсаттағы ақша
қорлары арқылы жүзеге асырылады, сонымен бірге олардың қордан тыс
нысанда да пайдаланылуы мүмкін. Қор нысанының артықшылықтарына кез
келген қажеттіктерді экономикалық мүмкіндіктерімен тығыз
байланыстыру,қоғамдық өндірістің негізгі даму бағыттарына ресурстарды
жұмылдыру, қоғамдық , ұжымдық және жеке мүдделері өзара байланыстыру
жатады.
Қаржы бюджетке түсімдер – бюджет табыстарының, ресми трансферттердің
(бюджет шығынынан басқа) және бюджеттен бұрын берілген несие бойынша
негізгі қарызды өтелуінің жиынтығы. Бюджет табыстары – бюджетке
салықтардан, алымдардан және басқа міндетті төлемдерден түскен, салықтық
емес және басқа түсімдерден түскен түсімдер, сондай-ақ бюджетке қайтарусыз
негізде түсетін капиталмен операциялардан түскен табыстар көлемі. Ресми
трансферттер (гранттар) – мемлекет қызметін жүзеге асыруға байланысты
бюджетті қолдау және басқа мақсаттар үшін шет мемлекеттер немесе
халықаралық ұйымдар ақысыз аударған қаражат. Бюджет шығыны – бекітілген
бюджет шегінде қайтарусыз негізде бөлінген қаражат. Шығындар мына бағыттар
бойынша құрылады: мемлекеттік өкімет және басқару органдарын, құқық қорғау
органдарын ұстауға; ұлттық қорғанысқа, экономика салаларын қаржыландыруға
(өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік, байланыс), әлеуметтік-мәдени
дамуды, ғылымды, сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыруға, мемлекеттік
қарыздың қызмет етуіне байланысты шығындар және тағы басқа. Жиынтық табыс
(шығын) – кәсіпорынның барлық шаруашылық операцияларының бухгалтерлік есебі
негізінде айқындалған соңғы қалдықты қаржылық нәтиже, негізгі және негізгі
емес қызметтер түскен табысты (шығынды) білдіреді. Кәсіпорындардың
дебиторлық берешегі – жөнелтілген өнімге, орындалған жұмыстар мен
көрсетілген қызметтерге, оның ішінде алынған векселдермен және аванстармен
қамтамасыз етілген, сатып алушылардың берешегі, материалдық зиянды өтеу.
Міндеттемелер бойынша берешек – келіп түскен материалдық құндылықтарға,
орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге, оның ішінде алынған
векселдермен және аванстармен қамтамасыз етілген, жабдықтаушылар мен
мердігерлердің берешегі, материалдық зиянды өтеу. Бұдан басқа,
міндеттемелер бойынша берешекке бюджетке төлемдердің барлық түрлері
бойынша, жұмыскерлерге еңбек ақы төлеуге қаражат беру бойынша берешектер
және басқа төлемдер, мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға төлемдер кіреді.
Жұмыскерлерге жалақы және басқа төлемдер бойынша мерзімі өтіп кеткен
берешек– мұнда есеп беру күніне өтелмеген алдыңғы кезең берешегінің ауысқан
қалдығын қоса еңбек ақы және басқа төлемдер бойынша мерзімі өтіп кеткен
берешектің барлық сомасы келтіріледі.
1.2. Қаржы саясатының мақсаты, міндеттері
Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму мемлекеттің
сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін. Жүргізіліп отырған қаржы
саясатының басты субъектісі мемлекет болып табылады. Ол қоғамның ұзақ
перспективаға арналған қаржысын дамытудың басты бағыттарының стратегиясын
жасайды және алдағы кезеңге арналған міндеттерді, қаражаттарды және оған
жетудің жолдарын анықтайды.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны экономикалық заңдардың іс-
әрекетін ескере отырып және қоғамның даму міндеттеріне сәйкес қаржыны
жоспарлы ұйымдастыру болып табылады. Қоғамдық дамудың әрбір кезеңінде қаржы
саясатының өзіне тән белгілері болады, ол экономиканың жәй –күйін, қоғамның
материалдық және мәдени өмірінің толғағы жеткен кажеттіліктерін және басқа
факторларды ескере отырып, түрлі міндеттерді шешеді.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны айтарлықтай күрделі, өйткені ол
шаралардың ауқымды кешенін, оны дәйекті жүзеге асыру станцияларын қамтиды,
олар:
1) экономикалық заңдардың әрекеті, экономиканың жай-күйі, қоғамның
әлеуметтік – экономикалық дамуының перспективалары негізінде елдегі
қаржының ғылыми негізделген тұжырымдамасын әзірлеу;
2) экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін негіздей
отырып, қаржы саясатының стратегиялық және тактикалық шараларын тұжырымдау;
3) белгіленген іс-әрекеттерді қаржы механизмі арқылы (экономикалық
қайта құрудың түбегейлігіне қарай оны жаңғырта және түзете отырып) іс
жүзінде жүзеге асыру.
Осы негізгі үш буынның бірлігі қаржы саясатының мазмұнын анықтайды.
Демек, экономикалық заңдардың іс-әрекетін есепке ала отырып, қоғамды
дамытудың міндеттеріне байланысты қаржыны ұйымдастыру мен пайдалану
мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны болып табылады.
Қазіргі кезеңде қаржы саясатының көмегімен шектелетін басты
міндеттердің қатарына мыналарды жатқызуға болады:
А) елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде қаржы
ресурстарының неғұрлым мүмкін болатын көлемін жасаудың жағдайларын
қамтамасыз ету;
ә) қаржы ресурстарын қоғамдық өндірістің сфералары арасында, ұлттық
шаруашылық секторлары арасында ұтымды болу және пайдалану, ресурстарды
белгілі бір мақсаттарда бағыттау;
б) экономикалық дамудың белгіленген бағыттардың орындау үшін тиісті
қаржы механизмін жасап, оны үнемі жетілдіріп отыру.
Сондықтан Қазақстан жағдайында қаржы саясатының міндеті экономиканы
экономикалық өсудің траекториясына көшіру, ұлттық шаруашылықтың құрылымын
одан әрі жетілдіру негізінде шаруашылық өмірді тұрақтандыру, кәсіпкерлік
қазметті дамыту, мемлекеттік бөліктің үлесін оңтайландыра отырып, меншікті
реформалау, сыртқы экономикалық қызметті ұлғайтып, жандандыру, әлеуметтік
бағдарламаларды қаржыландыру жөнінде шаралар жасап, оларды қаржы механизмі
арқылы іске асыру болып табылады.
Елдегі жүргізіліп жатқан реформаларға сәйкес мемлекеттің қаржы саясаты
мен қаржы жүйесінің қызметі нарық жағдайында қажетті қаржы ресурстарын
жұмылдыруға, оларды бюджетке толық және дер кезінде түсіріп отыруға,
әлеуметтік – экономикалық дамудың мемлекеттік бағдарламаларында қаралған
шараларды үздіксіз қаржыландыруға және материал, еңбек және ақша
ресурстарын мақсатты әрі ұтымды пайдалануға бақылауды күшейтуге
бағытталған. Бұл мақсаттар Қазақстан Республикасының әлеуметтік және
экономикалық дамуының, қоғамдық өмірдің барлық салаларын қайта құрудың
стратегиясын қаржымен қамтамасыз ету қажеттігімен туындайды.
Қаржы саясатының мақсаты – қоғам дамуының аса маңызды қажеттіліктерін
қанағаттандыруға қажет қаржы ресурстарын толық жұмылдыру. Осыған байланысты
қаржы саясаты кәсіпкерлік қызметті жандандыра түсуге қолайлы жағдайлар
жасауға шақырады. Мемлекет пайдасына кәсіпорындардың табысын алудың ұтымды
нысандарын, сондай-ақ қаржы ресурстарын қалыптастыруға халықтың қатысу
үлсін анықтауға көп көңіл бөлінеді. Қоғамдық өндіріс салалары арасында
қаржы ресурстаны бөлу жолымен оларды пайдаланудың тиімділігін арттыруға,
сондай-ақ оларды экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарына
шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
Таяудағы мақсат ретінде – мемлекеттік бюджет теңгерімділігіне жету
және экономиканы тұрақтандырудың негізінде ұлттық шаруашылықтың қаржы
жағдайын сауықтыру проблемасын шешу.
Қаржы саясатын жүзеге асырудың негізіне жалпы және жеке (өзгеше)
қағидаттардың толып жатқан қатары қойылуы тиіс.
Қаржы саясатын жүргізгенде оның мына қағиадаттарын жүзеге асырудың зор
маңызы бар:
Қолда бар нақты қаржы ресурстарын негіздей отырып, бюджеттерді жасау,
бекіту және атқару кезінде қоғамдық өндірістің барлық қатысушыларының,
әлеуметтік, ұлттық және кәсіби топтардың мүдделерін сақтау;
Қаржы қатынастарының жоспарлы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
Қаржы жүйесінің барлық сфералары мен буындарында кірістер мен
шығыстардың теңгерімділігі;
Қаржы резервтерін жасау (бюджет жүйесінде кірістердің шығыстардан және
салалық қаржыларда қаржы резервтерінің асып түсуі);
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасында қаржы
ресурстарын оңтайлы бөлу.
Қаржы саясатының тиімділігін қамтамасыз ететін жалпы қағидаттарға
мыналар жатады:
объективті экономикалық заңдардың іс-әрекетін есепке алу;
нақты тарихи жағдайларды есепке алу;
өткен жылдардың өзіндік тәжірибесін және дүниежүзілік тәжірибені
есепке алу.
Жеке (өзгеше) қағидаттарға мыналарды жатқызуға болады:
қоғамда қаржы жүйесінің ұтымды құрылымын, қаржы қатынастарын жоспарлы
ұйымдастыруды және қаржы механизмінің дұрыс құрылуын қамтамасыз ету;
қаржы жүйесінің барлық салалары мен буындарындағы кірістер мен
шығыстардың тепе-теңдігі;
бюджеттегі кірістердің шығыстардан асып түсетін қаржы резервтердің
жасау;
салық жүйесін ұтымды құру арқылы экономикалық және әлеуметтік дамудың
маңызды бағыттарына қаржы ресурстарын шоғырландыру;
негізгі қаржы ресурстарын мемлекет қарамағына жұмылдыру, оларды
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында тиімді бөлу;
қаржы және кредит-ақша саясатына тепе-теңдігі.
ІІ. Шығындарды талдамалық топтарда талдау
2.1. Кәсіпорындардың шығындары және олардың түрлері
Кәсіпорынның шығаратын тауарларының мөлшерін рынокқа ұсынуы, оны
өндіруге кететін шығындарына және сол тауарлардың рынокта сатылатын
бағаларына тікелей байланысты болады. Бұдан шығатын қорытынды, тауарларды
өндіру және оны сатуға кететін шығындарды білу кәсіпорынның шаруашылық
жүргізудегі тиімділігінің басты жағының бірі болып саналады.
Шығындар – бұл кәсіпорын өзінің өндіретін және коммерциялық қызметін
іске асыру үшін өндіріс факторларының ақшалай түріндегі шығындары. Өндіріс
процесіндегі айқын шек қоятын шығындар және олардың маңызы мен практикалық
қызметіндегі анықтайтын межесі болып табылады. Кәсіпорын шығындары
өндірістік белгісіне қарай 3 түрге бөлінеді:
- өзіндік құн құрайтын өнімдерді өндіру және сақтауға кететін
шығындар. Бұл капиталдың ауыспалы айналымы арқылы сатудан түскен
ақшалай түсімді жабатын ағымдағы шығындар;
- өндірісті ұлғайтуға және жаңартуға кететін шығындар. Әдеттегідей,
бұл жаңа немесе жаңғыратын өнімге жұмсалатын бір жолғы ірі күрделі
қаржы шығындары;
- өндірістің әлеуметтік – мәдени тұрғын үй, тұрмыстық қызмет көрсету
және осыған ұқсас басқа да мұқтаждарға кететін шығындар. Олар
негізінде пайданың есебінен бөлінетін арнаулы қорлардан
қаржыландырылады.
Өндірістік шығындардың жіктелуі
Сыныптау белгілері Шығындардың бөлшектенуі
1. Экономикалық элементтер Шығындардың экономикалық элементтері
2. Өзіндік құнның статьялары Өзіндік құнның калькуляция
статьялары
3. Технологиялық процестерге Негізгі, қосымша
қатыстылығы
4. Құрамы Бірэлементтік кешенділік
5. Өнімнің өзіндік құнына қатысудың Тікелей, жанама
тәсілі
6. Өндірістік процестегі рөлі Өндірістік, өндірістен тыс
7. Мақсатқа сәйкес жұмсау Өндірістік, өндірістік емес
8. Жоспарға қатысу мүмкіншілігі Жоспарлы, жоспарсыз
9. Өнімнің көлеміне қатысы Тұрақты, ауыспалы
10. Шығу мерзімділігі Күнделікті, бір жолғы
11.Дайын өнімге қатысы Аяқталмаған өнімге кететін шығындар,
дайын өнімнің шығындары
Практикалық маңызы болатын ең тұрақты және ауыспалы шығындарға бөлу.
Тұрақты шығындар осы кезеңдегі уақыт ішіндегі сомасы өнімді өндіру және оны
сатудың мөлшеріне, құрылымына тікелей тәуелді болмайды. Тұрақты шығындарға
жататындар: міндетті заемдық ақылар, есепті төлемдер, ғимараттар және
жабдықтардың амортизациясы, сақтандыру жарналары және тағы басқа.
Ауыспалы шығындар – бұл осы кезеңдегі уақытта өнімді өндірудің
мөлшеріне және сатылуына тәуелді болмайтын шығындар. Мысалы, еңбекақы
шығындары, шикізаттар, отын, энергия, көлік қызметі және тағы басқа.
Тұрақты және ауыспалы шығындардың арасындағы айырмашылықтың елеулі маңызы
бар. Тұрақты шығындар керек десе, жалпы алғанда, өндірілмеген өнімге де
төленуге тиісті, ал ауыспалы шығындармен кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерту
жолымен басқаруы мүмкін.
Мысалы:
Салыстырмалы бағада өндірілген өнім көлемі
Өн.өкң қазіргі уақыттағы және салыстырмалы бағаға кестеде көрсетілген
бастапқы негізде кәсіпорындарда шығарылған өнім қазіргі және салыстырмалы
бағаларының көлемін есептеу керек.
Негізгі мәліметтер Есептің көрсеткіштері
№ І-гі өнім Ағымдағы сайы-н і-гіАғымдағы Салыстырмалы
саны (1 кі өнім саны өнім саны өндірілген бағадағы
тг)ағымдағы (Ш.б) тг (бсі тг) өнім өндірілген өнім
өнім саны көлемінің көлемі (ө.с) тг
(шб)т бағасы. тг
1 2 3 4 5 2х3 6 2х4
1 6 1000 120 6000 720
2 3 3000 150 9000 450
3 2 1000 110 2000 220
Жиынтығы
17000 1390
Зиянсыз нүктені есептеу.
Смета бойынша белгілі өнім түрін өндірудегі өзгермелі шығыны 300,0 тұрақты
шығын 200,0 тг құрды, егер өнімнің баға бірлігі 125,0 тг болса зиянсыз
нүктені есептеу керек.
ӨС =(ӨШ + ШТШ) : ББ
ӨС =(300,0 + 200,0) : 125 =400 ДАНА
Мұндағы:
ӨШ - өзгермелі шығын
ШТШ – тұрақты шығын
ББ - өнім бірлігінің бағасы
өнім бағасының 125 тг
2.2. Өнім өндіру шығындары. Шығындарды төмендету
жолдары
Өнім өндірудің шығынын есепке алу тәжірибесінде оларды шығынның түрі,
пайда болу орны бойынша топтайды. Пайда болу орны бойынша шығындар, цех,
аймақ, басқа бөлімдерге анықталады. Әрбір өнім немесе орындалатын жұмыс
түріне шығындар есептеледі. Шығынның түрі бойынша оларды калькуляциялау
ставкаларына топтайды.
Бәсекеге қабілетті болып қалу үшін кез-келген бизнес, соның ішінде
өзінің барлық шығындарын үнемі қадағалап отыруы тиіс, оның үстіне өндіретін
өнімнің немесе көрсететін қызметінің толық құнын (өзіндік шығынын)
анықтайды.
Өзіндік шығынның көрсеткіштерінде кәсіпорынның өндірістік шаруашылық
қызметінің барлық нәтижесі көрініс табады. Өзіндік шығын деңгейі мен оның
өзгері қарқыны кәсіпорынның барлық ресурстарының қолданылуы дәрежесін
сипаттайды.
Шығындарды бағалау, одан соң оларды төмендету жолдарын іздеу – кез
келген кәсіпкерлер бұған асықпайды: оған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І. Қаржы, қаржының мақсаты
1.1. Қаржы туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .6
1.2 Қаржы саясатының мақсаты,
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 9
ІІ. Шығындарды талдамалық топтарда талдау
2.1. Кәсіпорындардың шығындары және олардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2. Өнім өндіру шығындары. Шығындарды төмендету
жолдары ... ... ... ... ...14
2.3. Өнім өндіруге жұмсалған
шығын ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.4. Өнімнің өзіндік құнына кіретін барлық шығындарды
талдау ... ... ... ... ...24
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .30
VI. Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 32
Кіріспе
Қаржылық есеп беру бұл кәсіпорынның есепті кезеңдегі қаржы-шаруашылық
қызметіне сипаттама беретін белгілі нысандарға топтастырылған
көрсеткіштер жүйесі. Қазақстан Республикасы Ұлттық Комиссияның 1996
жылғы 12-қарашадағы №2 қаулысына сәйкес барлық кәсіпорындар меншік нысаны
мен қызмет түріне қарамастан Бухгалтерлік есептің Қазақстандық
стандартына көшті. Шаруашылық ету жағдайларының өзгеруіне байланысты,
кәсіпорынның есеп беру нысандары жетілу жағына өзгереді. Атап
айтқандае, есеп беру Халқаралық бухгалтерлік стандарттардың талбына сай
келе бастады. Кәсіпорынның, мекеменің қаржылық есеп беруі есеп
процесінің соңғы сатысы болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық есеп
беруінде кәсіпорынның мүлік және қаржы жағдайына сипаттама беретін
жиынтық деректер кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелері
көрсетіледі.
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi өздерiнiң қаржылық және салықтық
мiндеттемелерi бойынша тапқан табыстарымен және ерекшеленгeн мүлiктерiмен
жауап бередi. Салық салу жүйесiнiң тиicтi бөлiмiмен қамтылатын бүгiнгi
шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi 2001 жылғы маусымның 12-сiнде қабылданғaн ҚР
Салық кодексiне дейiнгi, жалпыға бiрдей салық есебiне тұру және салық
есебiн беру, салық төлеу жүйесiн пайдаланып келген болатын.
Бүгiнде Дүниежүзінде осы шағын кәсiпкерлiктiң микро және
макроэкономикалық мен-жайларын тереңдeтiп ойластыру, монополияны тежеу және
адал бәсекелестiктi жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын кәсiпкерлiктi
мемлекеттiк қолдау және ынталандыру саясатына байланысты олар үшiн салықтық
мiндеттемелерiн орындаудың айрықша режимi белгіленген.
Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында есеп беру көрсеткіштерінің рөлі
басқару шешімдерін қабылдау, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын анықтау
кезінде өте маңызды болмақ.
Заңды тұлға болып табылатын кәсіпорын мекеме филиалдардың, өкілдердің
бөлімдердің және дербес балансқа бөлінген басқа да құрылымдық бөлімшелердің
және дербес балансқа бөлінген басқа да құрылымдық бөлімшелердің өндіріс мен
шаруашылығындағы мүліктерді қоса алғанда, мүлік пен олардың қалыптасу
көздерінің құрамын көрсететін қаржылық есеп беруді жасайды. Қаржылық есеп
беру Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінде әзірленетін және
бекітілетін типтік нысандар бойынша жасалады. Атап айтқанда, шаруашылық
субъектілері қаржылық есеп ебру құрамында мыналарды: кәсіпорын балансын,
кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беруді,
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді тапсыруға міндетті.
Барлық кәсіпорындар, мекемелер үшін есеп беру жылы болып 1 қаңтардан
31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі мерзім саналады. Жаңадан құрылған
кәсіпорындар, мекемелер үшін есеп беру жылы болып олар заңды тұлға құқын
алған күннен бастап 31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі кезең, ал 1
қазаннан кейін құрылған кәсіпорындар үшін келесі жылдың 31 желтоқсанын қоса
алғандағы мерзім саналады.
Қаржылық есеп беруді толтыруға қойылатын талаптар: көрсеткіштердің
қарапайымдылығы мен түсініктілігі, деректердің шынайылығы; жинақтамалы және
талдамалы есеп деректердің сәйкестігі, есепті көрсеткіштердің өткен жылдың
осындай мерзіміндегі есепті көрсеткіштермен салыстырмалығы.
Қаржылық есеп берудің жасалу дұрыстығына кәсіпорынның (мекеменің)
басшысы және бас бухгалтер, сондай-ақ жоспар жасау қызметінің басшысы жауап
береді. Қаржылық есеп беру мерзім сайын әзірленеді және тапсырылады және
пайдаланушылардың кең ауқымының ақпараттарды тұтыну мұқтаждығын
қанағаттанадырады. Кейбір пайдаланушылардың өкілеттігі болса, қаржылық есеп
беруде көрсетілгендерге қосымша ақпараттарды талап ете алады.
Қаржылық есеп беру қаржылық есептеменің бір бөлігі болып табылады және
бухгалтерлік есептің стандарттарымен анықталады. Қаржылық есептемеге
түсіндірме жазу, қосымша кестелер және осы есеп беруге негізделген немесе
олардан алынған ақпараттар енеді және онымен бірге оқылатын болады.
Қаржылық есептемені пайдаланушылар қатарына нақты қазіргі және
әлеуетті инвесторлар, кредиторлар, жеткізушілер, қызметкерлер сондай-ақ
министрліктер, ведомстволар және жұртшылық жатады.
Кәсіпорынның, мекеменің, ұйымның жалдық қаржылық есебі мүдделі
пайдаланушылар, сатып алушылар жеткізушілер инвесторлар, биржалар банктер
және басқалар үшін ашық баспасөзде жарияланады.
Есепті жыл аяқталғаннан кейін ашық түрде акционерлік қоғамдар,
банктер, сақтандыру компаниялары жылдық қаржылық есептемені газеттерде,
журналдарда және жекелеген кітапшаларда жариялауға міндетті. Жарияланатын
қаржылық есептеме міндетті аудиторлық тексеріске түсіп, оның дұрыстығын
тәуелсіз аудитор растауы тиіс.
Қаржылық есеп беру мен бухгалтерлік есепке аудиторлық тексерулер
Қазақстан Респуликасының заңдарына көзделген жағдайларда, сондай-ақ
Әкімшіліктің немесе шаруашылық етуші объектінің құрылтайшыларының төрттен
бірінің бастамасы бойынша жүргізіледі.
І. Қаржы, қаржының мақсаты
1.1. Қаржы туралы түсінік
Қаржы ақша-қаржы ресурстары мен қорларын құру және пайдалану
үрдесіндегі экономикалық қатынастарды айқындайтын экономикалық
категориялардың маңызды бір бөлігі болып табылады. Қаржының пайда болуы
натуралды шаруашылықтан тауар-ақша айырбасына өтумен және мемлекеттің дамуы
мен оның ресурстарды қажетсінуімен тығыз байланыста қалыптасты.
Ұдайы өндіріс үрдерісі бір-бірімен байланысты және өзара
тәуелді өндіріс, бөлу, айырбас, тұтыну тәрізді кезеңдері арқылы жүзеге
асады. Қаржы ғылымының теорияларының бірінде қаржының пайда болуын ұдайы
өндіріс процесінің екінші кезеңімен байланыстырады, осы кезеңде қоғамдық
өнімнің құнын мақсатына және субъектілерге өндірілген өнімнен өз үлесін
бөлу жүзеге асады. Ақша қаражаттарының нақты қозғалысы ұдайы өндіріс
процесінің екінші және үшінші кезеңдерінде, яғни бөлу және айырбас
процесінде басталады.
Екіінші кезеңде құнның ақшалай түрдегі қозғалысты тауар қозғалысынан
жекелеген түрде болады және бір иеленушіден екіншіге ауысуымен
сипатталады. Үшінші кезеңде бөлінген құн ақшалай нысанда тауар түріне
айырбасталады.
Сонымен, ұдайы өндіріс процесінің екінші кезеңінде құнның ақшалай
түрдегі қозғалысы- бір жақты, ал үшінші кезеңінде екі жақты қозғалыста
болады, олардың біреуі ақшалай түрінде, ал екіншісі тауар түрінде
болады.
Ұдайы өндіріс үдерісінің үшінші кезеңінде негізінен айырбас
операциялары болғандықтан, олар тек бағалы құралдарды қажетсінеді және
мұнда баға тәрізді экономикалық категорияның механизмі қызмет жасайды.
Қаржы құн болу кезеңінде қолданылатын несие, жалақы, баға тәрізді
экономикалық категориялардан ерекшеленеді.
Қаржы қатынастары бастапқы сала болып жиынтық қоғамдық өнім
құнының алғашқы болу үдерісі болып саналады, ол келесідей элементтерден
тұрады:
С- өндіріс құрал –жабдықтарының шығындалған құны:
V- еңбек ақы;
m- қосымша өнім.
Құнның бөлінуі және қайта бөлінуі қаржы арқылы қаржының ресурстары
нысанындағы ақша қаражаттарының қозғалысымен қатар жүреді. Олар
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекетке әр түрлі ақшалай
табыстардың, аударымдар мен түсімдердің есебінен құрылып, ұдайы
өндірісті ұлғайтуға, жұмысшыларды материалдық ынталандыруға, қоғамның
әр түрлі әлеуметтік және басқа да қажеттіліктерін қанағаттындыруға
жұмсалады: Қаржы ресурстарының қаржы қатынастарының материалдық
тасушылары ретінде болуы оны құндық бөлуге қатынасатын жалпы
категориялардың жиынтығынан бөліп қарауға мүмкіндік береді. Бұл қоғамдық
-экономикалық формациядан тәуелсіз болады, бірақ қаржы ресурстарын
құратын және пайдаланылатын нысандар мен әдістер қоғамның әлеуметтік
табиғатының өзгеруіне байланысты өзгеріп отырды.
Қаржы ресурстарын пайдалану, негізінен, арнайы мақсаттағы ақша
қорлары арқылы жүзеге асырылады, сонымен бірге олардың қордан тыс
нысанда да пайдаланылуы мүмкін. Қор нысанының артықшылықтарына кез
келген қажеттіктерді экономикалық мүмкіндіктерімен тығыз
байланыстыру,қоғамдық өндірістің негізгі даму бағыттарына ресурстарды
жұмылдыру, қоғамдық , ұжымдық және жеке мүдделері өзара байланыстыру
жатады.
Қаржы бюджетке түсімдер – бюджет табыстарының, ресми трансферттердің
(бюджет шығынынан басқа) және бюджеттен бұрын берілген несие бойынша
негізгі қарызды өтелуінің жиынтығы. Бюджет табыстары – бюджетке
салықтардан, алымдардан және басқа міндетті төлемдерден түскен, салықтық
емес және басқа түсімдерден түскен түсімдер, сондай-ақ бюджетке қайтарусыз
негізде түсетін капиталмен операциялардан түскен табыстар көлемі. Ресми
трансферттер (гранттар) – мемлекет қызметін жүзеге асыруға байланысты
бюджетті қолдау және басқа мақсаттар үшін шет мемлекеттер немесе
халықаралық ұйымдар ақысыз аударған қаражат. Бюджет шығыны – бекітілген
бюджет шегінде қайтарусыз негізде бөлінген қаражат. Шығындар мына бағыттар
бойынша құрылады: мемлекеттік өкімет және басқару органдарын, құқық қорғау
органдарын ұстауға; ұлттық қорғанысқа, экономика салаларын қаржыландыруға
(өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік, байланыс), әлеуметтік-мәдени
дамуды, ғылымды, сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыруға, мемлекеттік
қарыздың қызмет етуіне байланысты шығындар және тағы басқа. Жиынтық табыс
(шығын) – кәсіпорынның барлық шаруашылық операцияларының бухгалтерлік есебі
негізінде айқындалған соңғы қалдықты қаржылық нәтиже, негізгі және негізгі
емес қызметтер түскен табысты (шығынды) білдіреді. Кәсіпорындардың
дебиторлық берешегі – жөнелтілген өнімге, орындалған жұмыстар мен
көрсетілген қызметтерге, оның ішінде алынған векселдермен және аванстармен
қамтамасыз етілген, сатып алушылардың берешегі, материалдық зиянды өтеу.
Міндеттемелер бойынша берешек – келіп түскен материалдық құндылықтарға,
орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге, оның ішінде алынған
векселдермен және аванстармен қамтамасыз етілген, жабдықтаушылар мен
мердігерлердің берешегі, материалдық зиянды өтеу. Бұдан басқа,
міндеттемелер бойынша берешекке бюджетке төлемдердің барлық түрлері
бойынша, жұмыскерлерге еңбек ақы төлеуге қаражат беру бойынша берешектер
және басқа төлемдер, мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға төлемдер кіреді.
Жұмыскерлерге жалақы және басқа төлемдер бойынша мерзімі өтіп кеткен
берешек– мұнда есеп беру күніне өтелмеген алдыңғы кезең берешегінің ауысқан
қалдығын қоса еңбек ақы және басқа төлемдер бойынша мерзімі өтіп кеткен
берешектің барлық сомасы келтіріледі.
1.2. Қаржы саясатының мақсаты, міндеттері
Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму мемлекеттің
сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін. Жүргізіліп отырған қаржы
саясатының басты субъектісі мемлекет болып табылады. Ол қоғамның ұзақ
перспективаға арналған қаржысын дамытудың басты бағыттарының стратегиясын
жасайды және алдағы кезеңге арналған міндеттерді, қаражаттарды және оған
жетудің жолдарын анықтайды.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны экономикалық заңдардың іс-
әрекетін ескере отырып және қоғамның даму міндеттеріне сәйкес қаржыны
жоспарлы ұйымдастыру болып табылады. Қоғамдық дамудың әрбір кезеңінде қаржы
саясатының өзіне тән белгілері болады, ол экономиканың жәй –күйін, қоғамның
материалдық және мәдени өмірінің толғағы жеткен кажеттіліктерін және басқа
факторларды ескере отырып, түрлі міндеттерді шешеді.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны айтарлықтай күрделі, өйткені ол
шаралардың ауқымды кешенін, оны дәйекті жүзеге асыру станцияларын қамтиды,
олар:
1) экономикалық заңдардың әрекеті, экономиканың жай-күйі, қоғамның
әлеуметтік – экономикалық дамуының перспективалары негізінде елдегі
қаржының ғылыми негізделген тұжырымдамасын әзірлеу;
2) экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін негіздей
отырып, қаржы саясатының стратегиялық және тактикалық шараларын тұжырымдау;
3) белгіленген іс-әрекеттерді қаржы механизмі арқылы (экономикалық
қайта құрудың түбегейлігіне қарай оны жаңғырта және түзете отырып) іс
жүзінде жүзеге асыру.
Осы негізгі үш буынның бірлігі қаржы саясатының мазмұнын анықтайды.
Демек, экономикалық заңдардың іс-әрекетін есепке ала отырып, қоғамды
дамытудың міндеттеріне байланысты қаржыны ұйымдастыру мен пайдалану
мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны болып табылады.
Қазіргі кезеңде қаржы саясатының көмегімен шектелетін басты
міндеттердің қатарына мыналарды жатқызуға болады:
А) елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде қаржы
ресурстарының неғұрлым мүмкін болатын көлемін жасаудың жағдайларын
қамтамасыз ету;
ә) қаржы ресурстарын қоғамдық өндірістің сфералары арасында, ұлттық
шаруашылық секторлары арасында ұтымды болу және пайдалану, ресурстарды
белгілі бір мақсаттарда бағыттау;
б) экономикалық дамудың белгіленген бағыттардың орындау үшін тиісті
қаржы механизмін жасап, оны үнемі жетілдіріп отыру.
Сондықтан Қазақстан жағдайында қаржы саясатының міндеті экономиканы
экономикалық өсудің траекториясына көшіру, ұлттық шаруашылықтың құрылымын
одан әрі жетілдіру негізінде шаруашылық өмірді тұрақтандыру, кәсіпкерлік
қазметті дамыту, мемлекеттік бөліктің үлесін оңтайландыра отырып, меншікті
реформалау, сыртқы экономикалық қызметті ұлғайтып, жандандыру, әлеуметтік
бағдарламаларды қаржыландыру жөнінде шаралар жасап, оларды қаржы механизмі
арқылы іске асыру болып табылады.
Елдегі жүргізіліп жатқан реформаларға сәйкес мемлекеттің қаржы саясаты
мен қаржы жүйесінің қызметі нарық жағдайында қажетті қаржы ресурстарын
жұмылдыруға, оларды бюджетке толық және дер кезінде түсіріп отыруға,
әлеуметтік – экономикалық дамудың мемлекеттік бағдарламаларында қаралған
шараларды үздіксіз қаржыландыруға және материал, еңбек және ақша
ресурстарын мақсатты әрі ұтымды пайдалануға бақылауды күшейтуге
бағытталған. Бұл мақсаттар Қазақстан Республикасының әлеуметтік және
экономикалық дамуының, қоғамдық өмірдің барлық салаларын қайта құрудың
стратегиясын қаржымен қамтамасыз ету қажеттігімен туындайды.
Қаржы саясатының мақсаты – қоғам дамуының аса маңызды қажеттіліктерін
қанағаттандыруға қажет қаржы ресурстарын толық жұмылдыру. Осыған байланысты
қаржы саясаты кәсіпкерлік қызметті жандандыра түсуге қолайлы жағдайлар
жасауға шақырады. Мемлекет пайдасына кәсіпорындардың табысын алудың ұтымды
нысандарын, сондай-ақ қаржы ресурстарын қалыптастыруға халықтың қатысу
үлсін анықтауға көп көңіл бөлінеді. Қоғамдық өндіріс салалары арасында
қаржы ресурстаны бөлу жолымен оларды пайдаланудың тиімділігін арттыруға,
сондай-ақ оларды экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарына
шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
Таяудағы мақсат ретінде – мемлекеттік бюджет теңгерімділігіне жету
және экономиканы тұрақтандырудың негізінде ұлттық шаруашылықтың қаржы
жағдайын сауықтыру проблемасын шешу.
Қаржы саясатын жүзеге асырудың негізіне жалпы және жеке (өзгеше)
қағидаттардың толып жатқан қатары қойылуы тиіс.
Қаржы саясатын жүргізгенде оның мына қағиадаттарын жүзеге асырудың зор
маңызы бар:
Қолда бар нақты қаржы ресурстарын негіздей отырып, бюджеттерді жасау,
бекіту және атқару кезінде қоғамдық өндірістің барлық қатысушыларының,
әлеуметтік, ұлттық және кәсіби топтардың мүдделерін сақтау;
Қаржы қатынастарының жоспарлы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
Қаржы жүйесінің барлық сфералары мен буындарында кірістер мен
шығыстардың теңгерімділігі;
Қаржы резервтерін жасау (бюджет жүйесінде кірістердің шығыстардан және
салалық қаржыларда қаржы резервтерінің асып түсуі);
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасында қаржы
ресурстарын оңтайлы бөлу.
Қаржы саясатының тиімділігін қамтамасыз ететін жалпы қағидаттарға
мыналар жатады:
объективті экономикалық заңдардың іс-әрекетін есепке алу;
нақты тарихи жағдайларды есепке алу;
өткен жылдардың өзіндік тәжірибесін және дүниежүзілік тәжірибені
есепке алу.
Жеке (өзгеше) қағидаттарға мыналарды жатқызуға болады:
қоғамда қаржы жүйесінің ұтымды құрылымын, қаржы қатынастарын жоспарлы
ұйымдастыруды және қаржы механизмінің дұрыс құрылуын қамтамасыз ету;
қаржы жүйесінің барлық салалары мен буындарындағы кірістер мен
шығыстардың тепе-теңдігі;
бюджеттегі кірістердің шығыстардан асып түсетін қаржы резервтердің
жасау;
салық жүйесін ұтымды құру арқылы экономикалық және әлеуметтік дамудың
маңызды бағыттарына қаржы ресурстарын шоғырландыру;
негізгі қаржы ресурстарын мемлекет қарамағына жұмылдыру, оларды
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында тиімді бөлу;
қаржы және кредит-ақша саясатына тепе-теңдігі.
ІІ. Шығындарды талдамалық топтарда талдау
2.1. Кәсіпорындардың шығындары және олардың түрлері
Кәсіпорынның шығаратын тауарларының мөлшерін рынокқа ұсынуы, оны
өндіруге кететін шығындарына және сол тауарлардың рынокта сатылатын
бағаларына тікелей байланысты болады. Бұдан шығатын қорытынды, тауарларды
өндіру және оны сатуға кететін шығындарды білу кәсіпорынның шаруашылық
жүргізудегі тиімділігінің басты жағының бірі болып саналады.
Шығындар – бұл кәсіпорын өзінің өндіретін және коммерциялық қызметін
іске асыру үшін өндіріс факторларының ақшалай түріндегі шығындары. Өндіріс
процесіндегі айқын шек қоятын шығындар және олардың маңызы мен практикалық
қызметіндегі анықтайтын межесі болып табылады. Кәсіпорын шығындары
өндірістік белгісіне қарай 3 түрге бөлінеді:
- өзіндік құн құрайтын өнімдерді өндіру және сақтауға кететін
шығындар. Бұл капиталдың ауыспалы айналымы арқылы сатудан түскен
ақшалай түсімді жабатын ағымдағы шығындар;
- өндірісті ұлғайтуға және жаңартуға кететін шығындар. Әдеттегідей,
бұл жаңа немесе жаңғыратын өнімге жұмсалатын бір жолғы ірі күрделі
қаржы шығындары;
- өндірістің әлеуметтік – мәдени тұрғын үй, тұрмыстық қызмет көрсету
және осыған ұқсас басқа да мұқтаждарға кететін шығындар. Олар
негізінде пайданың есебінен бөлінетін арнаулы қорлардан
қаржыландырылады.
Өндірістік шығындардың жіктелуі
Сыныптау белгілері Шығындардың бөлшектенуі
1. Экономикалық элементтер Шығындардың экономикалық элементтері
2. Өзіндік құнның статьялары Өзіндік құнның калькуляция
статьялары
3. Технологиялық процестерге Негізгі, қосымша
қатыстылығы
4. Құрамы Бірэлементтік кешенділік
5. Өнімнің өзіндік құнына қатысудың Тікелей, жанама
тәсілі
6. Өндірістік процестегі рөлі Өндірістік, өндірістен тыс
7. Мақсатқа сәйкес жұмсау Өндірістік, өндірістік емес
8. Жоспарға қатысу мүмкіншілігі Жоспарлы, жоспарсыз
9. Өнімнің көлеміне қатысы Тұрақты, ауыспалы
10. Шығу мерзімділігі Күнделікті, бір жолғы
11.Дайын өнімге қатысы Аяқталмаған өнімге кететін шығындар,
дайын өнімнің шығындары
Практикалық маңызы болатын ең тұрақты және ауыспалы шығындарға бөлу.
Тұрақты шығындар осы кезеңдегі уақыт ішіндегі сомасы өнімді өндіру және оны
сатудың мөлшеріне, құрылымына тікелей тәуелді болмайды. Тұрақты шығындарға
жататындар: міндетті заемдық ақылар, есепті төлемдер, ғимараттар және
жабдықтардың амортизациясы, сақтандыру жарналары және тағы басқа.
Ауыспалы шығындар – бұл осы кезеңдегі уақытта өнімді өндірудің
мөлшеріне және сатылуына тәуелді болмайтын шығындар. Мысалы, еңбекақы
шығындары, шикізаттар, отын, энергия, көлік қызметі және тағы басқа.
Тұрақты және ауыспалы шығындардың арасындағы айырмашылықтың елеулі маңызы
бар. Тұрақты шығындар керек десе, жалпы алғанда, өндірілмеген өнімге де
төленуге тиісті, ал ауыспалы шығындармен кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерту
жолымен басқаруы мүмкін.
Мысалы:
Салыстырмалы бағада өндірілген өнім көлемі
Өн.өкң қазіргі уақыттағы және салыстырмалы бағаға кестеде көрсетілген
бастапқы негізде кәсіпорындарда шығарылған өнім қазіргі және салыстырмалы
бағаларының көлемін есептеу керек.
Негізгі мәліметтер Есептің көрсеткіштері
№ І-гі өнім Ағымдағы сайы-н і-гіАғымдағы Салыстырмалы
саны (1 кі өнім саны өнім саны өндірілген бағадағы
тг)ағымдағы (Ш.б) тг (бсі тг) өнім өндірілген өнім
өнім саны көлемінің көлемі (ө.с) тг
(шб)т бағасы. тг
1 2 3 4 5 2х3 6 2х4
1 6 1000 120 6000 720
2 3 3000 150 9000 450
3 2 1000 110 2000 220
Жиынтығы
17000 1390
Зиянсыз нүктені есептеу.
Смета бойынша белгілі өнім түрін өндірудегі өзгермелі шығыны 300,0 тұрақты
шығын 200,0 тг құрды, егер өнімнің баға бірлігі 125,0 тг болса зиянсыз
нүктені есептеу керек.
ӨС =(ӨШ + ШТШ) : ББ
ӨС =(300,0 + 200,0) : 125 =400 ДАНА
Мұндағы:
ӨШ - өзгермелі шығын
ШТШ – тұрақты шығын
ББ - өнім бірлігінің бағасы
өнім бағасының 125 тг
2.2. Өнім өндіру шығындары. Шығындарды төмендету
жолдары
Өнім өндірудің шығынын есепке алу тәжірибесінде оларды шығынның түрі,
пайда болу орны бойынша топтайды. Пайда болу орны бойынша шығындар, цех,
аймақ, басқа бөлімдерге анықталады. Әрбір өнім немесе орындалатын жұмыс
түріне шығындар есептеледі. Шығынның түрі бойынша оларды калькуляциялау
ставкаларына топтайды.
Бәсекеге қабілетті болып қалу үшін кез-келген бизнес, соның ішінде
өзінің барлық шығындарын үнемі қадағалап отыруы тиіс, оның үстіне өндіретін
өнімнің немесе көрсететін қызметінің толық құнын (өзіндік шығынын)
анықтайды.
Өзіндік шығынның көрсеткіштерінде кәсіпорынның өндірістік шаруашылық
қызметінің барлық нәтижесі көрініс табады. Өзіндік шығын деңгейі мен оның
өзгері қарқыны кәсіпорынның барлық ресурстарының қолданылуы дәрежесін
сипаттайды.
Шығындарды бағалау, одан соң оларды төмендету жолдарын іздеу – кез
келген кәсіпкерлер бұған асықпайды: оған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz