Бейімбет Майлин шығармалары тілінің лексика-фразеологиялық ерекшеліктері

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмыс

Қостанай 2015

Кіріспе . . .

I. Шығарма тілінің лексикалық ерекшелігі

1. 1. Антоним, синоним, омоним сөздердің қолданысы . . .

1. 2. Фразеологизмдердің стильдік қызметі . . .

II. Шығарма тілінің көркемдік ерекшелігі

2. 1. Мақал - мәтелдердің, авторлық афоризмдердің ұлттық - танымдық қызметі . . .

2. 2. Көркемдегіш тәсілдердің этнолингвистикалық сипаты (теңеу, эпитет, метафора, метонимия, синекдоха) . . .

2. 3. Портрет пен пейзаждың шығарма тіліндегі көрінісі . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе

Аса көрнекті жазушы Бейімбет Майлин - поэзия, проза, драма саласында бірдей өнімді еңбек еткен қаламгер. Оның қаламынан туған жүздеген өлең, ондаған поэма, көптеген әңгімелер тақырыбы жөнінен халық өмірінің сан қилы саласын барлайды, қоғамдық құрылыстағы жаналық пен ескілік арасындағы бітімсіз тартыстың ішкі сыртын терең ашып көрсетеді, шебер бейнелейді.

Бейімбет Майлин дарыны оның прозалық шығармаларында айрықша жарқырап көрінген. Әсіресе, қазақ прозасында әңгіме жанры Бейімбет шығармалары арқылы кемелдене түсті. Мысалы: «Шұғаның белгісі», «Күлпаш», «Шариғат бұйрығы», «Заман», «Әдет құшағында» және т. б. Оның әңгімелері өмір шындығын дөп басып көрсететін реалистік тегеурінімен, көркемдік биік өресімен, тақырыбының әр алуандығымен дараланады. Ол - көркем әңгімелері арқылы өзі өмір сүрген заман тынысы мен қоғам өмірін энциклопедиялық кемелдікпен сомдай алған ұлы суреткер.

Көркем тәсілдердің қолданылуына байланысты жазушы әңгімелерінің көркемдік, стильдік өзгешелігі келіп шығады. Жазушы кейіпкерлердің, оқиғалардың тереңдігін қайшылықтарын ашқанда оны жадағай қалпында бермей, перделеп «қызым, саған айтам, келінім сен тыңда» деген нақтылау жобасымен суреттеуге бейім. Б. Майлиннің әңгімелерінде әзіл-қалжың, юмор мен улы сықақ сабақтасып отырады. Ескерте кететін жағдай жазушы әңгімелерінде әзіл-қалжың мен сықақтарды сырттан әкеп телімдемейді, олар оқиғаның барысында өзінен-өзі туып өрбиді. Бірсыпыра әңгімелерін түгелдей сатиралық стильде «Қадір түнгі керемет», «Айт күндері» т. б. жазған. Сөз қорын түрлі тәсілдермен мағынасын ауыстыра, әсерлілігін арттыра суреттеудің де көп мәні бар. Осы жағдайды ескерген жазушы синоним, омонимдерді шебер тәсілмен қолданады.

Курстық жұмыс тақырыбы - Бейімбет Майлин әңгімелері тілінің лексика-фразеологиялық ерекшеліктері.

Жұмыстың мақсаты - Бейімбет Майлин әңгімелері тіліндегі фразеологизмдердің стильдік қолданысын, сөз, синоним, омоним, антонимдердің қолданылуын, диалект сөздердің қолданылу аясын және көркемдегіш - бейнелеуіш тәсілдердің, оның ішінде теңеу, эпитет, портрет, метонимия, синекдоханың шығармадағы қолданылу ерекшеліктерін анықтау.

Жұмыстың міндеттері :

Осы мақсатқа жету барысында мынадай міндеттер қойылады:

1) Шығарма тіліндегі лексика-фразеологиялық ерекшеліктерін таба білу;

2) Шығармадан синоним, антонимдерді, омоним сөздердің стильдік ерекшеліктерін табу;

3) Шығармадан эпитет, теңеу, синекдоха, метонимия тағы басқа көркемдік тәсілдерді тауып, олардың стильдік қызметіне тоқталып, талдау, ерекшеліктерін анықтау.

Жұмыстың нысаны - Бейімбет Майлин әңгімелері ( «Шұғаның белгісі», «Күлпаш», «Айт күндері», «Қырмызы», «Талақ», «Құла ат», «Көшпелі махаббат», «Шариғат бұйрығы», «Жол кеңесі», «Заман», «Сахарда», «Зейнештің серті», «Түйебай», «Әдет құшағында», «Кәдір түнгі керемет»)

Зерттеу жұмыстың жаңалығы:

Шығармада мақал-мәтелдердің аз қолданылуы.
Шығармада фразеологизмдердің көп қолданылуы.

Жұмыстың құрылымы - кіріспеден, ІІ бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I. Шығарма тілінің лексикалық ерекшелігі

1. 1. Антоним, синоним, омоним сөздердің қолданысы

Антонимдер

Қазақ тіл білімі ғылымында Қ. Аханов, Ә. Болғанбаев, Ж. Мусин, Ғ. Мұсабаев, І. Кеңесбаев, Ғ. Қалиев т. б. ғалымдардың еңбектерінде антонимдер әр түрлі зерттеу саласында көрініс тапқан.

Тіл көркемдігін арттыруда антонимдердің қызметі зор. Сондықтан да болар антонимдер халық ауыз әдебиетінен бастап бүгінгі кез келген ақын, жазушы шығармаларында көп қолданыста. Антонимдерді әсіресе нақыл сөздерден, мақал-мәтелдерден жиі кездестіруге болады.

Ж. Мусин «Қазақ тілінің антонимдер сөздігі» атты еңбегінде, антонимдерге әр түрлі бағыттағы анықтама берген.

1. Әдетте мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздер - антоним деп аталады.

2. Антонимдік мағына сапалық ұғымдарға тән болады деген пікір жиі қолданады.

3. Антоним сөздердің қарама-қарсылықты мәні, олар бір сөйлем ішінде қатар қолданғанда айқын аңғарылады. Мұндайда антоним сөздердің мағыналық қарама-қарсылығы айрықша баса көрсетіліп, ерекше көзге түседі [Қанапина С. Ғ. Қазақ тіліндегі мақал мәтелдердің танымдық бейнелілігі ; 27б] .

Антонимдер әр түрлі түбірден де, түбірлес сөздерден де жасалуы мүмкін. Түбірлес сөздерден жасалған антонимдердің сөздегі мағынасы еш уақытта қарсы мағынаны аңғартпайтыны белгілі. Сондықтан түбірлес сөздердің антонимдес сөзге айналуы жұрнақтың қызметімен тікелей байланысты. Мысалы: әлді - әлсіз, көрікті - көріксіз.

Бірақ бұл топқа етістіктің болымды және болымсыз формаларын жатқызуға болмайды. Мысалы, барды - бармады, сенді - сенбеді . Себебі бұл болымды және болымсыз етістіктер ұғымның біріне - бірі қарсы мәнін білдірмейді, анықтап айтсақ жоққа шығарады.

Кейде бір затпен екінші затты қарсы қойып салыстыру үшін мағыналарында қарсы мән жоқ сөздер де қолданылады. Ондай сөздер сол контексте ғана қарсы мағынада қолданылатындықтан контекстік антонимдер деп аталады. Мысалы:

Мен - ашу да, сен ақылсың нәрі аққан

Сен - адамсың, мен аждәһа зәр атқан.

(М. Мақатаев)

Осы екі мысалдағы мал мен адам, ашу мен ақыл, адам мен аждәһаны контекстен тыс оқысақ, антонимдес сөздерге жатқыза алмаймыз. Ал, авторлар өз сөйлемінде оларды қайшы мәнде қолданған [Айғабылов А. Қазақ тілінің лексикологиясы; 25, 27б] .

Зерттеуші ғалым К. Қ. Есіркепова өзінің “1960 - 1980 жылдардағы әйел - ақындар поэзиясының тілі (Ф. Оңғарсынова, М. Айтқожина, А. Бақтыгереева, К. Ахметова шығармалары негізінде) ” атты монографиясында антонимдерге тоқталып өтеді. “Антонимдердің көркем әдебиеттегі қызметі де айрықша. қарама - қарсы қойып, шығарма тілінің көркемдігін шыңдай түседі” деп айтылған. Дүниедегі заттар мен құбылыстардың сапасын, қасиетін, мөлшерін салыстырып және қарама - қарсы қою, өмір мен өлім, жақсылық пен жамандық, білім мен білімсіздік сияқты кереғар ұғымдарды көрсету арқылы философиялық ой түйінін, өмірге көзқарасын ақындар өз өлеңдерінде антонимдерді қолдану арқылы, яғни контраст суреттер беруде жиі пайдаланады. [ К. Қ. Есіркепова «1960 - 1980 жылдардағы әйел - ақындар поэзиясының тілі; 26б]

Белгілі лексиколог ғалымдар Ә. Болғанбаев пен Ғ. Қалиев «Антонимдер дүниедегі заттардың, құбылыстардың сын-сапасын, артық-кем қасиетін, мөлшер-көлемін салыстырып, бір-біріне қарама-қарсы қоюдан шығады. Антоним дегеніміз мағынасы бір-біріне қарама-қарсы сөздер болып шығады. Антонимдер өзара алшақ қарама-қарсы ұғымды білдіретіндіктен, бұлардың әр сөз табына қатысы нақ бірдей емес, ала-құла деген сөз. Бір сөз табы соншама бай да, енді біреулері соншалықты кедей, не болмаса тіпті кездеспеуі де ғажап емес. Қазақ тілінде антонимдер көбіне-көп сын есімдерден болады, онан соң етістіктер, зат есімдер, үстеулерден азды-көпті кездеседі. Ал қалған сөз таптарынан жасалған антонимдер тым тапшы» деп, антонимдерге анықтама беріп, антонимдерді сын есімге тән антонимдер, етістікке тән антонимдер, зат есімдерге тән антонимдер, үстеуге тән антонимдер деп жікке бөліп, қарастырады [Болғанбаев Ә., Қалиев Ғ. Қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы; 117б] .

Шығармадағы зат есімге тән антонимдер:

1. Ойдың болуы да мүмкін емес-Есімбек бай , мен кедей , келінін тартып алсам, ертеңгі күні шаңымды аспаннан шығарады. [Б. Майлин «Шұғаның белгісі» 12 бет]

2. Бұрынды-соң аш болсын, тоқ болсын тамақ үшін біреуге ар көретін Күлпашқа бұл оңай болсын ба, көрші үйлерге қтынауды сиретіп еді . . . [Б. Майлин «Күлпаш» 25 бет]

3. Дос бар, дұшпан бар, күні ертең «большевик» деп өлтіреді ғо»; елде жүрп текке өлгенше ілгергі жақтағы жолдастарға қосылып теңдігімді ала өлгім келеді . . . ренжіме, Қырмызыжан, күнім туса келер жылы нақ осыжерде, осы құм меже болсын, бүгінгідей ойнап қосылармыз, . . мен сені сүйем, дүниенің қай бұрышында жүрсем де, сен ойымнан шықпайсың . . . мен де ұмытпайын, сен де ұмытпа . . . деп сүйіп-сүйіп алған . . . сол құмы осы. [Б. Майлин «Қырмызы» 35 бет]

4. Бұл Кәріекеңнің жалғыз баласы, қазақша айтқанда көзінің ағы мен қарасы . [Б. Майлин «Шариғат бұйрығы» 57 бет]

5. Сол Алшаң кісі болғанда алты алашта одан асар бенде болмады: ханы да, қарасы да Алшаңмен ақыл салып іс істепті деуші еді әкем. [Б. Майлин «Жол кеңесі» 62 бет]

6. Өңі екенін, түсі екенін айырып біле алмайтын секілденді . . . [Б. Майлин «Әдет құшағында» 91 бет]

Сын есімге тән антонимдер:

1. « . . . Қаладан алып келген боз белбеуім,

Болса да жаман, жақсы өз белбеуім. [Б. Майлин «Шұғаның белгісі» 8 бет]

2. Бірақ ол сөздің өзіне пайдалы , я зиянды екенін бұл уақытқа шейін айырып білген емес. [Б. Майлин «Күлпаш» 25 бет],

3. Сырлыбай өлген соң қырық үйлі қырықболдың ішінде Сырлыбайдың аруағын аттаған бенде жоқ: кемпір-шал намаз артынан бата қылғанда «Сырлыекеме тие берсін» дейді; үлкен-кіші сапарға шыққанда Сырлыекесінің аруағына сиынады. [Б. Майлин «Заман» 62 бет]

4. Жанында үлкендеу бір ақ үй мен қара үй тұр. [Б. Майлин «Әдет құшағында» 91 бет]

Үстеуге тән антонимдер:

1. Қыс қыстаулары босқа болғанмен, жаз көбіне бірігіп отырады. [Б. Майлин «Шұғаның белгісі» 6 бет]

2. Сол баланың арқасында ерте барам, кеш қайтам. [Б. Майлин «Шұғаның белгісі» 7 бет]

3. Ала дорбаны мойнына іліп алып таңмен тамақ іздеп кетсе, тапсын-таппасын кешке бір оралып соқпай қоймайды. [Б. Майлин «Күлпаш» 29 бет]

4. Нағима мен Рақиланың арасындағы қатындарды туралық жоқ: Рақиланың жазғы қымызына, қысқы етіне сатылады. [Б. Майлин «Сахарда» 66 бет]

5. Ахмет, Мұстапа дүрілдеп тұрғанда, жиырма жігітті күндіз-түні үйіне сақтап, ұрлық қылдырып тұрған. [Б. Майлин «Әдет құшағында» 92 бет]

Етістікке тән антонимдер:

1. Көзімді ашып-жұма мен де жөнелдім. [Б. Майлин «Шұғаның белгісі» 9 бет]

2. Қайтейін, билік менің қолымда болса, бұл күйге я түсер ең, я түспес ең . . . [Б. Майлин «Шұғаның белгісі» 22 бет]

3. Бар сенетіні бай Мақтым ел қыдырып, тілек тілеп, ерте кетіп , кеш келеді . [Б. Майлин «Күлпаш» 24 бет]

4. Ала дорбаны мойнына іліп алыптаңмен тамақ іздеп кетсе, тапсын-таппасын кешке бір оралып соқпай қоймайды. [Б. Майлин «Күлпаш» 29 бет]

5. Күлпаш қалтыранып кетті, үйге кірерін де, кірмесін де білмеді. [Б. Майлин «Күлпаш» 30 бет]

6. Жыл он екі айда бір келген жарықтық «айт» қой, бұл күнді көрген де бар шығар, көрмеген де бар шығар . . . [Б. Майлин «Айт күндері» 31 бет]

7. Барар-бармасын білмей даң болды . . . [Б. Майлин «Талақ» 39 бет]

8. -Байы түссін , қатыны түспесін дейді. [Б. Майлин «Құла ат» 45 бет]

9. Ағайынның татулығын сүйетіндер де, сүймейтіндер де бар. [Б. Майлин «Шариғат бұйрығы» 52 бет]

10. Екі аразды табыстыратын да, айыратын да арадағы кісі. [Б. Майлин «Сахарда» 66 бет]

11. Зейнештің ғашық болғаны, болмағаны мәлімсіз. [Б. Майлин «Зейнештің серті» 68 бет]

12. Даусы естілер-естілмес болып шықты. [Б. Майлин «Сахарда» 72 бет]

13. Сақып бұл уақытқа дейін бақытсыз болып келіп, бүгін ғана бақытты болмақшы ма?! [Б. Майлин «Әдет құшағында» 82 бет]

14. Жалғыз ғана Кәрім даурығып айқайлап, жұрт тыңдасын, тыңдамасын өзінің ойын айтпай қалған емес. [Б. Майлин «Әдет құшағында» 87 бет]

15. Бірақ білмесін деп жүрген Қапан емес қой, жұрттың сезгеніне қуанбаса , күйінбейді ғой, әсіресе Жамақтың қатынының қызғанған кісі тәрізденіп араға келіп қызғанына ашуы келді. [Б. Майлин «Әдет құшағында» 94 бет]

16. Көзді ашып-жұмғанша сезіз қабат аспанды өтіп, бір әдемі бақшаға кез болды. [Б. Майлин «Кәдір түнгі керемет» 109 бет]

Бейімбет Майлин әңгімелерін талдау барысында 31 антоним табылып, талдауға түсті. Талдау барысында етістікке тән антоним сөздер-16; зат есімге тән-6; үстеуге тән-5; сын есімге тән-4 екені анықталды.

Синонимдер

Қай тілде болса да, белгілі затты не құбылысты әр түрлі сөздермен атау кездеседі. Тіл - тілдегі бұл құбылыс омоним туралы түсінніке қайшы келеді. Мысалы, өнді, реңді, көркем, сұлу, әдемі деген бес сөз бір ғана ұғымды береді. Ал үлкен, ұлы, дәу, көлемді, аумақты, ірі сөздер де мағыналас.

Синоним дегеніміз кемінде екі не одан да көп сөздердің бір ұғымды аңғартуы. Бірақ бірнеше сөз бір ұғымды аңғартқан - да, бәрі бірдей болып келе бермейді. Олар айтатын заты, қимыл - процесін әр жағынан аңғартып, мән-мағынасы жағынан толықтырып тұрады. Сондықтан синоним сөздер бір - бірінен мағыналық реңктерімен, эмоционалды - экспрессивті бояуымен, белгілі жанрға тән стильдік белгісімен, қолдану өзгешеліктермен, басқа сөздермен мағыналық байланысымен өзгешеленеді. [А. Айғабылұлы «Қазақ тілінің лексикологиясы» 19б] .

Жалпы сын есім синонимдерді білдіретін мағыналарына байланысты бірнеше топқа бөлуге болады.

1. Адамға қатысты айтылатын сын есім синонимдер:

а) Адамның мінез - құлқына байланысты синонимдер: мейірімді - қайырымды - рақымды, ұшқалақ - күйгелек - жеңілтек, ашушаң - ашуланшақ, сотқар - бұзақы - тентек, т. б.

ә) Адамның жеке басындағы қасиеттеріне байланысты синонимдер: шешен - сөзшең - ділмәр, сөзуар - мылжың, дарынды - талантты - талапты, табанды - тұрақты - орнықты, т. б.

б) Адамның қоғамдық ортадағы орнына байланысты синонимдер: беделді - абыройлы, атақты - даңқты - әйгілі - белгілі, епті - икемді, әлді - ауқатты - бай - дәулетті, көнтерлі - көнбіс, т. б.

в) Адамның табиғатпен және қоғамдық - әлеуметтік өмірмен қарым - қатынасына байланысты синонимдер: азат - ерікті - еркін - тәуелсіз, діншіл - құдайшыл, тілектес - тілеулес, адал - ақ - пәк, жетім - панасыз, т. б.

г) Адамның денсаулығы мен мүшелік кемшіліктеріне байланысты синонимдер: науқас - аурушаң, кемтар - жарымжан - мүгедек - ғаріп, ақсақ - шойнақ - сылтыма, соқыр - әз - көрсоқыр, т. б.

2. Адам мен жан - жануарларға қатысты айтылатын сын есім синонимдер: арық - көтерем - көкбақа, мешкей - жалмауыз, тойымсыз - ашқарақ - қомағай, бұралқы - қаңғыбас, жабайы - тағы, т. б.

3. Барлық жанды - жансыз заттарға қатысты айтылатын сын есім синонимдер: бағалы - құнды - қымбат, қажет - керек - зәру - ділгір, терең - тұңғиық - шыңырау, ескі - көне - бағзы - баяғы - ежелгі - бұрынғы, дайын - әзір, аласа - тапал - кішкене - қысқа, т. б [Ф. Оразбаева «Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім синонимдер; 12 - 13б] .

Синонимдердің мағыналарын ажыратқанда мынадай мәселелерге көңіл аударылады:

1. Синонимдер градация жолымен (бірден - бірге басқыштап) өзгеріп отырады. Мәселен, аяз сөзіне қарағанда оның синонимдік сыңары үскірік сөзінің мағыналық салмағы күштірек екендігін сезуге болады. Сол сияқты атқыш - мерген, апат - қырғын, белсену - құлшыну және т. б.

2. Синонимдердің біреуінің мағынасы екіншісінен кеңірек болады.

Мәселен, соғыс деген сөздің мағынасы ұрыс деген сөзден кең, ұстаз дегеннің мағынасы мұғалімнен кең.

3. Синонимдер бір - бірінен мағыналарының аз - көбіне қарай ажыратылуы мүмкін. Мәселен, ат деген көп мағыналы да, ал оның сыңары ныспы деген сөз бір мағыналы.

4. Синонимдер мағыналары деректі және дерексіз болып келуіне қарай ажыратылады. Мәселен, маңдай - пешне, іш - құрсақ, бала - перзент дегендердің алдыңғыларының деректілігі нақты.

5. Синонимдер бір - бірінен ауыспалы мағынада қолдану - қолданылмауына қарай ерекшеленеді. Мәселен, көмей мен көмекей дегендердің алғашқысы пештің көмейі, тоғанның көмейі деп ауыстырылып айтуға келгенімен, соңғысы ( көмекей ) адамға ғана арнайы жұмсалады да, өзге заттарға бұрып айтуға келмейді.

6. Синонимдер сөз туғызуға қабілетті я қабілетсіз болып келуіне қарай өзгешеленеді. Мәселен, сапар мен жол тәрізді синонимнің алғашқысынан бір сапар, ұзақ сапар, сапар шегу деген бірлі - жарым тіркесті сөздер ғана кездеседі. Ал оның жол деген сыңары тіліміздегі сөзжасамның барлық амалдары арқылы жаңа сөз жасауға соншалықты қабілетті екендігін байқатады. Мысалы, жолай, жолаушы, жолдама, жолдас т. б. [Ғ. Қалиев, Ә. Болғанбаев «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы» 106-107 б. ] .

Фаузия Оразбаева сын есім синонимдерді зерттеп, оларды үш түрге бөледі.

1. Мағаналық (семантикалық) сын есім синонимдер.

2. Экспрессивтік - стилистикалық сын есім синонимдер.

3. Мағыналық - стилистикалық сын есім синонимдер. [Ф. Оразбаева «Қазіргі қазақ тіліндегі сые есім синонимдер» 78б] .

Мағыналық (семантикалық) сын есім синонимдер - бір-бірімен мағыналық реңктері арқылы ажыратыла келіп, стильдік жағынан шектелмей қолданылатын өзара мәндес сын есімдер. Мысалы: сабырлы - байсалды - байыпты - салмақты - ұстамды.

Экспрессивтік - стилистикалық сын есім синонимдер - бір ұғымға қатысты сәйкес мағынаны білдіре келіп, бір - бірінен экспрессивтік бояма реңкі мен стильдік қолданысы жағынан ажыратылатын сөздер. Мысалы: залым - сайқал - мыстан - қу.

Мағыналық - стилистикалық сын есім синонимдер - стильдік жағынан шектелмей қолданылатын сын есімдер мен экспрессивтік - стилистикалық мәні арқылы ерекшеленетін сын есімдерден тұратын өзара мәндес сөздер. Мысалы: тәкаппар - асқақ - менмен - паң. [Ф. Оразбаева «Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім синонимдер»; 79, 89, 104б. ] .

Шығарма тілінде синоним сөздердің қолданысы

1. Айтылған сөз, уәде, сертім үшін-

Ат сабылтып, Шұғажан, келіп едім. [Б. Майлин «Шұғаның белгісі» 18 бет]

УӘДЕ, СЕРТ - белгілі бір іс жөнінде берілген келісім сөз, тоқтам, шешім. [ҚТСС -551бет]

2. «. . Әуре боп неге біткен ажар-көрік ,

Ішіңе от түсірдің қалқам көріп. [Б. Майлин «Шұғаның белгісі» 23 бет]

АЖАР, КӨРІК - оң түс, түр - тұрпат. [ҚТСС -25бет]

3. Гүлдену жас өмірде мақсұт боп ед,

Серттесіп, қол алысып, уәде беріп . [Б. Майлин «Шұғаның белгісі» 23 бет]

4. Бұл күрсіну-күн батардың алдында қатындардың от жағып, тамақ асатынын еске түсіретіндіктен шығып отырған емес, бұл жүректі қаптап топтанып, іші-бауырын елжіретіп, тұла бойын удай жайлаған қалың қасіреттің , ауыр дерттің ұшқыны еді. [Б. Майлин «Күлпаш» 27 бет]

ҚАСІРЕТ - Адам басына түскен қиыншылық пен тауқыметтің зардабы, күйініш [ҚТТС -492бет]

ДЕРТ - кесел, сырқат, ауру, науқас [ҚТТС -199бет]

5. Ұзыннан созылған ауылдан оқшау, жеке , маңайында бұдыр жоқ, қалың күртіктен моржасы зорға көрініп тұрған шеткергі үйге ауыл сыртындағы жіңішке жолмен жастау әйел аңдай басып келе жатыр. [Б. Майлин «Күлпаш» 29 бет]

ОҚШАУ, ЖЕКЕ - өз алдына ала бөтен, жападан - жалғыз өзі. [ҚТСС -236бет]

6. О да ренжулі , о да ашулы . [Б. Майлин «Күлпаш» 29 бет]

АШУЛЫ - ыза кернеу, ашуға булығу, бұлқан - талқан болу, қаны қайнау. [ҚТСС -88б]

РЕНЖУ - қапа болу, қынжылу, қамығу, налу. [ҚТСС -448бет]

7. Өзінің шеберлігіне, ептілігіне қуанып, қуыршаққа кішкене қарап отырды да:-әже, әже! . . . -деп Зейнептің ұршық жүгіртіп отырған қолына жабысты. [Б. Майлин «Талақ» 37 бет]

ШЕБЕР - қолынан іс келетін, бармағынан бал тамған. [ҚТСС-588бет]

ЕПТІ - шаруаға, еңбекке икемі бар, жұғымды, бейімді. [ҚТСС -199бет]

8. Көптенгі ашу , кек -бәрі келіп қабаттасып, еріксіз сөйлейтін болды. [Б. Майлин «Талақ»38 бет]

АШУ, КЕК - наразылықтан, зығырданы қайнағандықтан пайда болатын сезім. [ҚТСС-87бет]

9. Қатындардың болмашы нәрсені сылтау қылып ұрысулары, балалардың екі жік болып төбелесуі ескі араздық , ескі кектің әлде болса да тазарып бітпегендігіне айқын дәлел ісі. [Б. Майлин «Шариғат бұйрығы» 51 бет]

АРАЗДЫҚ - араз болушылық, ренжіскендік. [ҚТСС -64бет]

10. Жалпы аруақ, әулиелер, әнбиелер , ата-бабамның ұрықтары қолдайтын болсаң бүгін қолда! . . . [Б. Майлин «Шариғат бұйрығы» 59 бет]

АРУАҚ діни - Өлген адамның рухы; [ҚТТС - 58 бет]

ӘУЛИЕ - Құдай жолын қуып, дін уағыздаушы адам. [ҚТТС - 94бет]

ӘНБИЕ - Аруағы күшті дін иелері [ҚТТС-89 бет]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.